Marcin Kazimierz Kątski

Marcin Kazimierz Kątski
	; Portret pędzla malarza gdańskiego, drugiej połowy XVII wieku
	; Brochwicz
Rodzina	Kątscy herbu Brochwicz
Data urodzenia	1636
Data i miejsce śmierci	marzec/kwiecień 1710 ; Kamieniec Podolski
Ojciec	Wojciech Kątski
Matka	Anna ze Stogniewów
Żona	Urszula Denhoff (zm. 1709)
Dzieci	Jan Stanisław Kątski; Teresa Potocka; Marianna Potocka
	Multimedia w Wikimedia Commons

Marcin Kazimierz Kątski herbu Brochwicz (ur. w 1636 roku – zm. III/IV 1710 roku w Kamieńcu Podolskim) − kasztelan krakowski w latach 1706–1710, wojewoda krakowski w latach 1702–1706, wojewoda kijowski w latach 1684–1702, kasztelan lwowski w latach 1679–1684, wielkorządca krakowski od 24 czerwca 1679 roku do 24 czerwca 1680 roku, stolnik przemyski w latach 1665–1668, podstoli przemyski w latach 1658–1662, podstoli kamieniecki w 1658 roku, chorąży wendeński w 1657 roku, generał artylerii koronnej w latach 1665–1710, starosta przemyski w latach 1668-1678, starosta kamieniecki w latach 1676–1710, starosta latyczowski w latach 1679–1699, starosta marienhauski w latach 1687–1710, starosta urzędowski w latach 1702–1710, starosta baliński w latach 1701–1710, starosta dźwinogrodzki w 1705 roku, dworzanin królewski w latach 1657–1658^[1], sędzia kapturowy ziemi przemyskiej w 1673 roku^[2].

Życiorys

Syn Wojciecha i Anny ze Stogniewów. Studiował w Akademii Krakowskiej i w Paryżu. Na koszt Jana Kazimierza w latach 1653–1657 poznawał sztukę wojenną we Francji, służąc w wojsku francuskim pod rozkazami Kondeusza, a także w Niderlandach.

W latach 1663–1664, będąc podpułkownikiem piechoty, brał udział w zadnieprzańskiej wyprawie króla Jana Kazimierza, gdzie odznaczył się podczas oblężenia Głuchowa oraz w bitwie pod Nowogrodem Siewierskim. W 1666 roku został pułkownikiem artylerii, a w 1667 – generałem artylerii koronnej, mając zaledwie 32 lata. W 1669 roku w obronie własnej zabił w pojedynku starostę krośnieńskiego Karola Fredrę. Był elektorem Michała Korybuta Wiśniowieckiego z ziemi przemyskiej w 1669 roku^[3]. Elektor Jana III Sobieskiego z województwa ruskiego w 1674 roku^[4], podpisał jego pacta conventa^[5]. Był marszałkiem sejmików województwa ruskiego w 1675 i 1676 roku^[6]. Poseł sejmiku wiszeńskiego województwa ruskiego z ziemi przemyskiej na sejm koronacyjny 1676 roku^[7].

Brał udział we wszystkich kampaniach Jana Sobieskiego, walnie przyczyniając się do jego sukcesów, m.in. pod Chocimiem, Żórawnem, Wiedniem i Parkanami. Jako jedyny dowódca artylerii z wojsk sprzymierzonych zdołał przeprowadzić 28 dział przez góry Lasu Wiedeńskiego i użyć ich w bitwie. W kampanii bukowińskiej z 1685 roku dowodził strażą tylną wojsk polskich, odpierając ogniem artylerii i piechoty ataki osmańskie. Brał udział w kolejnych wyprawach bukowińskich 1686 i 1691 roku.

Po zerwanym sejmie konwokacyjnym 1696 roku przystąpił 28 września 1696 roku do konfederacji generalnej^[8]. 5 lipca 1697 roku podpisał w Warszawie obwieszczenie do poparcia wolnej elekcji, które zwoływało szlachtę na zjazd w obronie naruszonych praw Rzeczypospolitej^[9]. Był uczestnikiem rokoszu łowickiego 1697 roku^[10] a wcześniej jednym z kandydatów do korony po śmierci Jana III Sobieskiego.

W służbie czynnej pozostawał jeszcze za czasów Augusta II Mocnego, odbierając w jego imieniu Kamieniec Podolski z rąk tureckich. Odznaczył się skutecznym działaniem artylerii w bitwie pod Kliszowem.

Oprócz funkcji generała artylerii koronnej sprawował następujące godności: podstolego podolskiego, stolnika przemyskiego, starosty przemyskiego, starosty podolskiego, kasztelana lwowskiego, wielkorządcy krakowskiego, wojewody kijowskiego, wojewody krakowskiego oraz kasztelana krakowskiego.

Przyczynił się do rozwoju polskiej artylerii, dbał o rozwój twierdz oraz infrastruktury obronnej. W widłach Zbrucza i Dniestru wybudował sławny szaniec, a później twierdzę pod nazwą Okopy Świętej Trójcy.

W okresie międzywojennym był patronem Wołyńskiej Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim. Obecnie jest patronem Szkoły Podstawowej w Kątach oraz 5 Lubuskiego Pułku Artylerii w Sulechowie.

Z małżeństwa z Urszulą z Denhoffów miał syna Jana Stanisława oraz córki, Teresę Zofię Potocką i Mariannę Potocką^[11].

Przypisy

↑ Franciszek Leśniak, Wielkorządcy krakowscy XVI–XVIII wieku, Kraków 1996, s. 273.
↑ Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Aleksandra hr. Stadnickiego. Wyd. staraniem Galicyjskiego Wydziału Krajowego. T. 22. Lauda sejmikowe. T. 3. Lauda wiszeńskie 1673-1732 r., Lwów 1914, s. 2.
↑ Svffragia Woiewodztw y Ziem Koronnych y Wielkiego Xięstwa Litewskiego, Zgodnie na Naiaśnieyßego Michała Korybvtha, Obranego Krola Polskiego [....] Dnia dziewiętnastego Czerwca, Roku 1669, [b.n.s].
↑ Volumina Legum. t. V. Petersburg, 1860, s. 154.
↑ Porządek Na Seymie Walnym Elekcyey Między Warszawą a Wolą, przez opisane Artykuły do samego tylko Aktu Elekcyey należące, uchwalony y postanowiony, Roku Pańskiego Tysiąc Szesc Set Siedmdziesiat Czwartego, dnia Dwudziestego Miesiaca Kwietnia., s. 29.
↑ Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie wskutek fundacyi śp. Aleksandra hr. Stadnickiego. Wyd. staraniem Galicyjskiego Wydziału Krajowego. T. 20. Lauda sejmikowe. T. 1. Lauda wiszeńskie 1572-1648 r., Lwów 1909, s. XXX.
↑ Krystyn Matwijowski, Pierwsze sejmy z czasów Jana III Sobieskiego, Wrocław 1976, s. 245.
↑ Konfederacya Generalna Ordinvm Regni & Magni Dvcatus Lithvaniæ Po niedoszłey Konwokacyey głowney Warszawskiey umowiona Roku Pańskiego 1696. dnia 29 Miesiąca Sierpnia, [1696], [b.n.s.]
↑ Obwieszczenie do poparcia wolney elekcyey roku Pańskiego tysiącznego sześćsetnego dziewięćdziesiątego siodmego. [Inc.:] Actum in castro Ravensi sub interregno feria quinta post festum sanctae Margarethae [...] proxima anno Domini millesimo sexcentesimo nonagesimo septimo. [b.n.s]
↑ RELATIA ZIAZDU POD ŁOWICZEM, JchMćiow PP. Rokoszowych, zá Vniwersałem I. O. Xćiá I. Mći Kardynáłá, Primasa Regni conwocowánych do Zgody. [kurs.:] Pro Die 18. Februarij. 1698, b.n.s.
↑ XVII – XVIII w. – ZWIĄZEK RODU KĄTSKICH [online] [dostęp 2020-01-03] (pol.).

Bibliografia

Adam Boniecki: Herbarz Polski. T. IX. Warszawa, 1906, s. 369–370.
Marcin Kątski: Diariusz wyprawy wiedeńskiej króla Jana III w roku 1683. 2003.
Adam Przyboś: Kątski (Kącki, Kontski) Marcin Kazimierz h. Brochwicz (1636—1710). [W: Polski Słownik Biograficzny. T. XII, cz. 2. Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1966—1967, s. 316–319.
Piotr Salamon: Marcin Kazimierz Kątski 1635-1710 zarys biograficzny. Kraków, 2013.

[1] Franciszek Leśniak, Wielkorządcy krakowscy XVI–XVIII wieku, Kraków 1996, s. 273.

[2] Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Aleksandra hr. Stadnickiego. Wyd. staraniem Galicyjskiego Wydziału Krajowego. T. 22. Lauda sejmikowe. T. 3. Lauda wiszeńskie 1673-1732 r., Lwów 1914, s. 2.

[3] Svffragia Woiewodztw y Ziem Koronnych y Wielkiego Xięstwa Litewskiego, Zgodnie na Naiaśnieyßego Michała Korybvtha, Obranego Krola Polskiego [....] Dnia dziewiętnastego Czerwca, Roku 1669, [b.n.s].

[4] Volumina Legum. t. V. Petersburg, 1860, s. 154.

[5] Porządek Na Seymie Walnym Elekcyey Między Warszawą a Wolą, przez opisane Artykuły do samego tylko Aktu Elekcyey należące, uchwalony y postanowiony, Roku Pańskiego Tysiąc Szesc Set Siedmdziesiat Czwartego, dnia Dwudziestego Miesiaca Kwietnia., s. 29.

[6] Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie wskutek fundacyi śp. Aleksandra hr. Stadnickiego. Wyd. staraniem Galicyjskiego Wydziału Krajowego. T. 20. Lauda sejmikowe. T. 1. Lauda wiszeńskie 1572-1648 r., Lwów 1909, s. XXX.

[7] Krystyn Matwijowski, Pierwsze sejmy z czasów Jana III Sobieskiego, Wrocław 1976, s. 245.

[8] Konfederacya Generalna Ordinvm Regni & Magni Dvcatus Lithvaniæ Po niedoszłey Konwokacyey głowney Warszawskiey umowiona Roku Pańskiego 1696. dnia 29 Miesiąca Sierpnia, [1696], [b.n.s.]

[9] Obwieszczenie do poparcia wolney elekcyey roku Pańskiego tysiącznego sześćsetnego dziewięćdziesiątego siodmego. [Inc.:] Actum in castro Ravensi sub interregno feria quinta post festum sanctae Margarethae [...] proxima anno Domini millesimo sexcentesimo nonagesimo septimo. [b.n.s]

[10] RELATIA ZIAZDU POD ŁOWICZEM, JchMćiow PP. Rokoszowych, zá Vniwersałem I. O. Xćiá I. Mći Kardynáłá, Primasa Regni conwocowánych do Zgody. [kurs.:] Pro Die 18. Februarij. 1698, b.n.s.

[11] XVII – XVIII w. – ZWIĄZEK RODU KĄTSKICH [online] [dostęp 2020-01-03] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]