Marcinkowice (powiat nowosądecki)

Marcinkowice

wieś
Dwór
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	nowosądecki
Gmina	Chełmiec
Wysokość	271 m n.p.m.
Liczba ludności (2022)	2266
Strefa numeracyjna	18
Kod pocztowy	33-393
Tablice rejestracyjne	KNS
SIMC	0420452
Położenie na mapie Polski Marcinkowice
Położenie na mapie województwa małopolskiego Marcinkowice
Położenie na mapie powiatu nowosądeckiego Marcinkowice
Położenie na mapie gminy Chełmiec Marcinkowice
49°40′10″N 20°39′00″E

Kościół

Kaplica dworska

Widok z Białowodzkiej Góry w kierunku południowo-wschodnim na przełom Dunajca. Na drugim planie miejscowość Marcinkowice

Marcinkowice – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim w powiecie nowosądeckim w gminie Chełmiec.

W latach 1954–1960 wieś należała i była siedzibą władz gromady Marcinkowice, w związku ze zmianą siedziby gromady w gromadzie Klęczany. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa nowosądeckiego.

Wieś zajmuje 6,1 % terenu gminy oraz liczy 8,5 % ludności gminy (ok. 2160 mieszkańców).

Położenie

Marcinkowice leżą w Kotlinie Sądeckiej u podnóża Białowodzkiej Góry w Beskidzie Wyspowym, w pobliżu miejsca, gdzie potok Smolnik wpada do Dunajca. Wieś leży przy drodze powiatowej Limanowa – Chełmiec oraz przy linii kolejowej 104 Nowy Sącz – Chabówka.

Części wsi

Integralne części wsi Marcinkowice

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0420469	Dąbrówki	część wsi
0420481	Łazy Marcinkowickie	część wsi
0420498	Nakle	część wsi
0420506	Podlesie	część wsi
0420512	Stawiska	część wsi
0420529	Zasmolnicze	część wsi

Historia

Pierwsze ślady człowieka na terenie Marcinkowic związane są z kulturą łużycką (XV–V w. p.n.e.) – Grodzisko nad zakolem Dunajca oraz na Białowodzkiej Górze (wzniesienie Zamczysko 608 m). Były to kawałki glinianych naczyń, broni itp.

Marcinkowice jako wieś powstały prawdopodobnie w XIV wieku, w 1390 roku notowane są w zbiorze dokumentów staropolskich. Nazwa wsi Marcinkowice pochodzi od imienia Marcinek, domniemanego rycerza założyciela.

Od XIV–XV wieku Marcinkowice były wsią rycerską, a od przełomu XV/XVI wieku – szlachecką, przez długi okres należały do rodziny Marcinkowskich, herbu Gryf. W czasie potopu szwedzkiego Szwedzi i bracia polscy z Dąbrowy spalili dwór oraz inne zabudowania wiejskie.

W wyniku I rozbioru Polski Marcinkowice znalazły się w granicach Austrii. W 1864 roku właścicielami wsi zostali hrabiostwo Marasse z Jurkowa.

16 grudnia 1884 roku oddana została do użytku Galicyjska Kolej Transwersalna, przechodząca przez wieś.

W 1886 roku wybudowano pierwszą szkołę powszechną. Kolejnym właścicielem dworu i majątku został w 1891 roku Albert Fauck, do którego należały kopalnie ropy naftowej w Klęczanach. Po jego śmierci w 1919 roku synowie Moritz i Albert wydzierżawili majątek Żydowi Gelbie, a potem w 1921 sprzedali go Stanisławowi Morawskiemu.

W dniach 5–6 grudnia 1914 – w czasie I wojny światowej – rozegrała się tu bitwa między wojskami rosyjskimi a legionami polskimi dowodzonymi przez Józefa Piłsudskiego i Władysława Belinę-Prażmowskiego. W czasie II wojny światowej w Marcinkowicach działały organizacje konspiracyjne. Wieś została wyzwolona 19 stycznia 1945 roku.

W 1945 roku dobra dworskie zostały częściowo rozparcelowane między dawną służbę i małorolnych chłopów. We wrześniu 1946 w budynku podworskim rozpoczęła działalność Żeńska Szkoła Rolnicza – późniejsze liceum i technikum.

Zabytki

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego.

• grodzisko nad zakolem Dunajca oraz wzniesienie Zamczysko (Białowodzka Góra) związane z kulturą łużycką (XV–V w. p.n.e.);
• ogród podworski;
• kaplica dworska pw. Niepokalanego Serca NMP;
• cmentarz wojenny nr 352 – Marcinkowice, a w jego obrębie cmentarz legionistów z 1918.

Inne zabytki

• dwór Morawskich pochodzący z XVII/XVIII w., przebudowany w końcu XIX w., w którym mieści się Muzeum Historyczne.

Religia

We wsi znajduje się kościół parafialny pw. Niepokalanego Serca NMP. W 1926 roku wybudowano kaplicę dworską. Budowę kościoła rozpoczęto w 1948 a ukończono i poświęcono w 1955 roku. Parafię erygował biskup Tarnowski Jan Stepa 21 lipca 1955 roku.

W budynku kościoła zauważa się trzy nawy i jakby nawiązanie do dawnego stylu bazylik rzymskich. Na czołowej ścianie w prezbiterium znajduje się obraz Niepokalanego Serca NMP (patronki kościoła) na tle kościoła i krajobrazu Marcinkowic. W ołtarzu bocznym znajduje się malowany tryptyk z Chrystusem ukrzyżowanym, Matką Boską Bolesną i św. Janem Ewangelistą oraz stary barokowo-ludowy krzyż z XVI w. obok ołtarza.

Uroczystość odpustowa ku czci patronki kościoła w Marcinkowicach obchodzona jest w niedzielę po wspomnieniu Niepokalanego Serca Maryi. Pierwszym proboszczem był ks. prałat Józef Góra. Obecnie proboszczem parafii jest ks. prałat Józef Babicz, który cieszył się tytułem sądeczanina roku 2009.

Edukacja

• Szkoła Podstawowa im. Marszałka Józefa Piłsudskiego. Historia szkoły sięga 1886, posiada stary przebudowany budynek oraz budynek główny z salą gimnastyczną.
• Zespół Szkół im. Władysława Orkana – to dawna szkoła rolnicza; w szkole znajduje się liceum z kursem walki wręcz: wojskowe, policyjne i pożarnicze.

Inne

• Zakłady produkujące stolarkę budowlaną oraz inne mniejsze firmy z tej branży.
• Dom Kultury, zagospodarowany przez Koło Gospodyń Wiejskich.
• Dom parafialny.
• W 2009 została oddana do użytku stacja paliw „GRÓD” ze stacją diagnostyczną.

Sport

• Od 1954 działa piłkarski Ludowy Klub Sportowy „Zamczysko” Marcinkowice.

Osoby związane z miejscowością

• Bronisław Chruściel – pułkownik piechoty.
• Tomasz Drwal – zawodnik sportów walki.
• Stanisław Wideł – major piechoty zamordowany w Auschwitz.