Pyszczak
.jpg)
Pyszczak, gębacz – nazwa stosowana w odniesieniu do ryby (głównie z rodziny pielęgnicowatych), która inkubuje (wylęga) ikrę we własnej jamie gębowej, a dokładniej w worku gardzielowym. Początkowo nazwa pyszczak była stosowana jedynie do gatunków pielęgnic (głównie afrykańskich tilapii[1] sensu lato), których samice inkubowały ikrę w pysku, a nazwą gębacz określano ryby z rodzaju Haplochromis[2][1][3]. Inkubację w pysku zaobserwowano również u gatunków z innych rodzin, a także u samców niektórych gatunków (m.in. samce z rodziny Ariidae[4]).
Nazwą pyszczaki[5] lub pyszczakowce[2] określano też głębinowe ryby żabnicokształtne wyodrębniane w podrzędzie Ceratioidei (matronicowce).
Osobnik inkubujący (zazwyczaj samica) nie pobiera w tym czasie pokarmu[1]. Wyjątek stanowią: pyszczak hełmiasty, pielęgnica brabancka Duboisa i pielęgnica brabancka Moora, które potrafią pobierać pokarm nie wypuszczając ikry (lub młodych) z pyska. Taka specjalizacja rozrodcza pozwala na zmniejszenie liczby składanych jaj do kilkudziesięciu, a nawet do kilkunastu sztuk. Jaja, a później młode ryby ukryte w pysku rodzica nie są narażone na ataki drapieżników, tym samym ich szanse na przeżycie znacznie rosną. Opiekę nad ikrą i narybkiem pełni zwykle samica. Samce wielu gatunków zajmują się w tym czasie ochroną zajmowanego terytorium, często wykazując przy tym dużą agresję. U niektórych gatunków samce aktywnie włączają się do bezpośredniej opieki nad potomstwem, włącznie z inkubacją ikry (np. Limnochromini).
Oprócz tej – najwyżej rozwiniętej formy rozrodu u ryb jajorodnych – u pyszczaków zaobserwowano takie elementy zachowań społecznych, jak hierarchia zależności pomiędzy członkami grupy oraz pozycja najsilniejszego osobnika na określonym terytorium. Pyszczaki są gatunkami o bardzo różnorodnym wyglądzie, zachowaniu i preferencjach żywieniowych.
Pyszczakami są wszystkie endemiczne pielęgnice z jeziora Niasa (Malawi) i Jeziora Wiktorii, niemal połowa pielęgnic z jeziora Tanganika i wszystkie tilapie z rodzajów Oreochromis, Sarotherodon, Iranocichla, Tristramella[6] i Stomatepia[7].
Do pyszczaków jeziora Tanganika zalicza się między innymi ryby z rodzajów:
Poza rodziną pielęgnicowatych taką formę opieki nad potomstwem podejmują przedstawiciele innych rodzin, przy czym u jednych robią to samice, a u innych samce:
- wiele apogonowatych, u większości gatunków samice, u pozostałych samce[8],
- u ariusowatych samce prawdopodobnie wszystkich gatunków[8],
- samce z rodziny Opistognathidae[8],
- samce kostnojęzykowych[8],
- samce gymnarchusa nilowego (Gymnarchus niloticus)[9]
- niektóre guramiowate i bagrowate.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Włodzimierz Załachowski: Ryby. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997. ISBN 83-01-12286-2.
- ↑ a b Ryby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1976, seria: Mały słownik zoologiczny.
- ↑ Biologia. Multimedialna encyklopedia PWN Edycja 2.0. pwn.pl Sp. z o.o., 2008. ISBN 978-83-61492-24-5.
- ↑ Karol Opuszyński: Podstawy biologii ryb. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1983.
- ↑ Zygmunt Grodziński: Anatomia i embriologia ryb. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1981.
- ↑ Schwarzer et al. The root of the East African cichlid radiations. „BMC Evolutionary Biology”. 9, s. 186, 2009. DOI: 10.1186/1471-2148-9-186. (ang.).
- ↑ V. Klett, A. Meyer. What, if Anything, is a Tilapia?—Mitochondrial ND2 Phylogeny of Tilapiines and the Evolution of Parental Care Systems in the African Cichlid Fishes. „Molecular Biology and Evolution”. 19 (6), s. 865–883, 2002. DOI: 10.1186/1471-2148-9-186. (ang.).
- ↑ a b c d Joseph S. Nelson: Fishes of the World. John Wiley & Sons, 2006. ISBN 0-471-25031-7.
- ↑ S. O. Ayoola, C. E. Abotti. Morphology of Aba Knife Fish (Gymnarchus niloticus) (Cuvier, 1829). „World Journal of Fish and Marine Sciences”. 2 (5), s. 354–356, 2010. ISSN 2078-4589. (ang.).