Rosz ha-Szana
 Szofar wykonany z rogu baraniego, używany w czasie Rosz ha-Szana | |
| Dzień | |
|---|---|
| Religie | |
| Upamiętnia |
stworzenie świata; przypomnienie o sądzie Bożym |
| Inne nazwy |
Święto Trąbek (w Polsce), |
| Podobne święta |
Nowy Rok |
Rosz ha-Szana[1][2][4], Rosz Haszana[5][a] (hebr. ראש השנה = „początek roku”[1] lub dosłownie: „głowa roku”[6][7]; jid. ראָש־השנה Roszeszone) w Polsce zwane też Świętem Trąbek lub Trąbkami – judaistyczne święto Nowego Roku, pierwszy dzień kalendarza żydowskiego, obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri. Upamiętnia stworzenie świata i przypomina o sądzie Bożym[1][8][2]. Święto trwa dwa dni (zarówno w Izraelu, jak i w diasporze) i otwiera okres pokuty – Jamim Noraim, trwający do święta Jom Kipur. W Tanachu święto było określane jako Zichron Terua (hebr. „Upamiętnienie Dęcia w Szofar”) oraz Jom Terua (hebr., „Dzień Dęcia w Szofar”), bowiem w dniu sądu rozbrzmiewać ma dźwięk trąby szofar. Pod nazwą „Rosz ha-Szana” po raz pierwszy pojawiło się w Misznie. W czasie Rosz ha-Szana nie wolno wykonywać żadnej pracy[1][9].
W judaistycznej liturgii używane są także dwa inne określenia na Rosz ha-Szana: hebr. Jom ha-Din oznacza „Dzień Sądu”, w którym Bóg sądzi czyny ludzi i narodów, a hebr. Jom ha-Zikaron – „Dzień Pamięci / Rozpamiętywania”, czyli czas na rozważenie swego postępowania w minionym roku. Tradycja nakazuje także świętowanie wówczas rocznicy stworzenia świata[1].
Termin „Rosz ha-Szana” w Misznie
[edytuj | edytuj kod]W Misznie pod nazwą Rosz ha-Szana wymienione są cztery dni, które – w różnym znaczeniu – były uznawane za „pierwszy dzień nowego roku”[1][6]:
- pierwszy dzień nisan – początek liczenia miesięcy, rozpoczyna rok liturgiczny, symbolizuje początek wolności i formowania się narodu żydowskiego,
- pierwszy dzień tiszri – początek roku rolniczego (ten cykl stał się najbardziej powszechny),
- pierwszy dzień elul – dzień nowego roku dla bydła – w starożytności wyznaczał nowy rok w składaniu ofiar ze zwierząt w Świątyni Jerozolimskiej,
- piętnasty dzień szwat – początek nowego roku dla drzew (Tu bi-szwat).
Obrzędy w liturgii judaistycznej
[edytuj | edytuj kod]
1. tekia
2. szewarim
3. terua
4. tekia gedola
Obchody Rosz ha-Szana nie wiążą się z wyszukaną obrzędowością. Pierwszego dnia, po południu, nad lokalnymi ciekami wodnymi odbywa się ceremonialne wyrzucanie grzechów, zwane taszlich[4]. Wierni opróżniają swoje kieszenie do rzeki, symbolicznie odrzucając grzechy[9]. Obrzęd stanowi nawiązanie do słów z księgi Micheasza (7, 18-20): „złoży nieprawości nasze (hebr. taszlich) i wrzuci w morze”. Podczas wieczornego nabożeństwa w synagodze wypowiadane jest świąteczne błogosławieństwo[4] i śpiewana jest pieśń Awinu Malkenu[7].
W judaistycznej liturgii tego dnia obowiązuje odmówienie dodatkowej, składającej się z trzech części (Malchujot, Zichronot, Szofarot) modlitwy Musaf (hebr., „dodatek”; jid. מוסף musef)[1]. Charakterystyczną cechą liturgii tego dnia jest gra na trąbie szofar, co ma stanowić odniesienie do polecenia z Księgi Liczb (Lb 29,1)[b]. Dźwięk trąby ma wzywać wiernych do duchowego przebudzenia[3] i pokuty[11]. Ma także stanowić przypomnienie historii objawienia się Boga Mojżeszowi na Górze Synaj. Dźwięk szofaru rozlega się po każdej z trzech grup modlitw[3]. Jeśli Rosz ha-Szana wypada w szabat, to dęcie w szofar nie jest wykonywane[9].
Dźwięki szofaru
[edytuj | edytuj kod]W ciągu dnia szofar ma wydać łącznie 100 dźwięków. Wyróżniane są cztery różne brzmienia szofaru. Pierwszym jest tekia, dźwięk trwający 3 sekundy. Szewarim to trzy jednosekundowe dźwięki o rosnącym tonie. Terua to staccato – seria krótkich dźwięków wybrzmiewających łącznie przez około 3 sekundy. Czwarty, ostatni element w zestawie to tekia gedola (dosł. „duże tekia”) – trwa około 10 sekund. Tradycja takiego zestawu dźwięków nie ma oparcia w Biblii[9].
Uczta
[edytuj | edytuj kod]
Wieczorem 1 tiszri, w domach rozpoczyna się uczta, podczas której podawane są potrawy związane symbolicznie ze świętem i mające wyrażać szczęście[4][3][9]: okrągła chałka (maczana w miodzie) symbolizująca cykl roku, daktyle, granaty oraz gefilte fisz. Ryba ma być z zachowaną głową, „aby Bóg sprawił, żebyśmy byli głową, a nie ogonem”. Z kolei cząstki jabłka i plastry marchwi, podobnie jak chałka umaczane w miodzie, mają symbolizować szczęśliwy oraz słodki nadchodzący rok[4][7][9].
Tradycyjne życzenia świąteczne
[edytuj | edytuj kod].jpg)
Zgodnie z tradycją, podczas „Dni Trąbienia” w niebie otwierano trzy księgi. Pierwsza zawierała imiona usprawiedliwionych, druga nieusprawiedliwionych, a trzecia niezdecydowanych[11]. Dlatego podczas święta (oraz w dni je poprzedzające[5]) wyznawcy składają sobie życzenia: Leszana towa tikatewu wetechatemu (liczba mnoga), które oznaczają: „Obyście byli zapisani (w Księdze Życia) i opieczętowani na dobry rok”[9][5][c]. Odpowiedź brzmi: Gam atem, co oznacza: „To samo dla ciebie”. W dniach pomiędzy Rosz ha-Szana a świętem Jom Kipur życzenia składane są w nieco innej formie: Gemar chatima towa (w skróconej wersji: Gemar tow), co oznacza: „Obyś był ostatecznie opieczętowany (w Księdze Życia) na dobre”[5].
W kalendarzu
[edytuj | edytuj kod]Zgodnie z kalendarzem gregoriańskim święto było obchodzone w dniach[12]:
- 2018: 10–11 września
- 2019: 30 września – 1 października
- 2020: 19–20 września
- 2021: 7–8 września
- 2022: 26–27 września
- 2023: 15–17 września
- 2024: 2–4 października
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Zapisywane także jako Rosz haSzana[6].
- ↑ „W pierwszym dniu siódmego miesiąca będziecie mieć zwołanie święte; wtedy nie wolno wykonywać żadnej pracy. Będzie to dla was dzień trąbienia”[10].
- ↑ Leszana towa tikatew wetachatem (liczba pojedyncza, gdy życzenia są kierowane do mężczyzny),
Leszana towa tikatewi wetechatemi (liczba pojedyncza, gdy życzenia są kierowane do kobiety)[5].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h Magdalena Bendowska: Rosz ha-Szana. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. Żydowski Instytut Historyczny. [dostęp 2018-08-03]. (pol.).
- ↑ a b c Rosz ha-Szana, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-08-03].
- ↑ a b c d Rosh Hashana, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-08-04] (ang.).
- ↑ a b c d e Redakcja Wirtualnego Sztetla: Rosz ha-Szana. [w:] Tradycja i kultura żydowska [on-line]. Muzeum Historii Żydów Polskich Polin. [dostęp 2018-08-03]. (pol.).
- ↑ a b c d e Forum Żydów Polskich Forum Żydów Polskich: Nowy Rok w żydowskim kalendarzu. fzp.net.pl, 2016. [dostęp 2018-08-05]. (pol.).
- ↑ a b c Bella Szwarcman-Czarnota. Dzień radości przy dźwięku trąb. „Nasza Gmina”. 79, 2012. Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie. (pol.).
- ↑ a b c Sarah Bunin Benor: Rosh Hashanah. [w:] Jewish English Lexicon [on-line]. 2012. [dostęp 2018-08-03]. (ang.).
- ↑ Regina Liliental: Święta żydowskie w przeszłości i teraźniejszości – tom. II. Kraków: Akademia Umiejętności, 1914, s. 111.
- ↑ a b c d e f g Encyclopedia Judaica: Rosh Hashana: History & Overview. [w:] Encyclopedia Judaica [on-line]. The Gale Group, 2008. [dostęp 2018-08-04]. (ang.).
- ↑ Biblia Tysiąclecia (Lb 29, 1). Poznań: Wydawnictwo Pallottinum, 2003.
- ↑ a b Jan Klinkowski. Znaczenie symbolu Księgi Życia w Biblii i tradycji judaistycznej. „Perspectiva. Legnickie Studia Teologiczno-Historyczne”. III (2), s. 22, 2004. (pol.).
- ↑ Danny Sadinoff, Michael J. Radwin: Jewish Calendar 2019. [w:] Hebrew calendar [on-line]. Hebcal. [dostęp 2018-09-08]. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]
- Eljahu Josef Parypa: Rosh Hashanah - Żydowski nowy rok - Tajemniczy Świat Żydów. youtube.com, 2018. [dostęp 2018-09-06].
