Rynek w Brzostku
 Fragment Rynku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu dębickiego  | |
Położenie na mapie gminy Brzostek  | |
Położenie na mapie Brzostku  | |
 49°52′45,5″N 21°24′39,0″E/49,879305 21,410845
| |
Rynek w Brzostku – centrum założenia miejskiego Brzostku w powiecie dębickim.
Rynek, wraz z założeniem miejskim, powstał w 1367 r., łącząc w sobie model pseudoowalnicowy z modelem 9-polowym[1]. Na jego lokalizację wpłynęły prawdopodobnie sprzyjające obronie warunki terenowe: strome zbocza wzgórza, na cyplu którego jest usytuowany oraz płynące u jego podnóża rzeka Wisłoka i potok Słony[2]. Plac ma wymiary 67,5 × 135 metrów (1,5 × 3 sznury duże) i jest nietypowy dla podobnych założeń z analogicznego okresu, gdyż ma formę wydłużonego w kierunku północ-południe (wzdłuż szlaku handlowego biegnącego doliną Wisłoki na Węgry[3]) prostokąta. Wnętrze otaczają cztery pojedyncze bloki zabudowy o głębokości jednego sznura. Z XVI wieku pochodzą pierwsze wzmianki o ratuszu, który stał w centrum rynku (zapewne już wcześniej). Pierwotnie pierzeje zabudowane były domami drewnianymi, usytuowanymi kalenicowo, ale były one stopniowo zastępowane przez budynki usytuowane szczytowo. Liczne wojny i pożary powodowały częstą wymianę zabudowy[1], układ z okresu lokacji został częściowo naruszony w XVIII w. przez trakt biegnący z Pilzna na Słowację – droga przerwała wówczas północną pierzeję[4].
Po II wojnie światowej rozebrano ruiny ratusza, a także kilka kamienic. Część placu zadrzewiono, w południowej części rynku pozostała klasycystyczna kapliczka św. Jana Nepomucena[1], ujęta w gminnej ewidencji zabytków[5]. Pochodzi ona z 1816 i była przebudowywana podczas I wojny światowej i w latach 80. XX wieku[1].
Historyczny układ urbanistyczny Brzostku został w 1978 r. wpisany do rejestru zabytków województwa podkarpackiego (A-150 z 11 marca 1978 r.). Zabytkowy zespół urbanistyczny obejmuje Rynek, zespół kościelno–plebański oraz charakterystyczną parterową zabudowę i domy mieszczańskie z XVIII i XIX w.[6] Oprócz kapliczki do ewidencji zabytków gminy Brzostek wpisane zostały budynki pod adresami: Rynek 1 (magistrat), 2, 3, 9, 12, 13, 14 (dawny sąd grodzki), 15, 18, 29, 30, 31, 33, 34 oraz 35[7].
Wschodnią część Rynku przecina droga krajowa nr 73[8]. Na placu, lekko pochylonym ze względu na swoje położenie[2], istnieją liczne miejsca parkingowe[1].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e Dominika Kuśnierz-Krupa, Michał Krupa. Zmiany w aranżacji placów rynkowych miast lokacyjnych w Polsce południowo-wschodniej po 1945 roku (na wybranych przykładach). „Wiadomości Konserwatorskie”. 41/2015. s. 53–54. ISSN 0860-2395.
- ↑ a b Stanaszek 1997 ↓, s. 66.
- ↑ Stanaszek 1997 ↓, s. 23.
- ↑ Stanaszek 1997 ↓, s. 66–68.
- ↑ Studium... 2021 ↓, s. 81.
- ↑ Studium... 2021 ↓, s. 85.
- ↑ Studium... 2021 ↓, s. 81–82.
- ↑ Geoportal krajowy. geoportal.gov.pl. [dostęp 2023-02-25]. (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Brzostek. Część I. Uwarunkowania wraz z diagnozą. Zmiana SUiKZP, Załącznik nr 1 do Uchwały Nr XXXV/298 /21 Rady Miejskiej w Brzostku z dnia 27 sierpnia 2021 r. w sprawie uchwalenia zmiany Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Brzostek, bip.brzostek.pl, Tarnów 2021 [dostęp 2023-01-05] (pol.).
- Bogdan Stanaszek, Brzostek i okolice, Brzostek: Towarzystwo Miłośników Ziemi Brzosteckiej, 1997, ISBN 83-901833-3-1, OCLC 751187915.