Rzeczpospolita Trojga Narodów
| 1658–1659 | |||||
| |||||
| Ustrój polityczny | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | |||||
| Data powstania |
16 września 1658 | ||||
| Waluta | |||||
| Język urzędowy | |||||
| Religia dominująca |
rzymskokatolicka; | ||||
 Rzeczpospolita Trojga Narodów na tle współczesnych granic | |||||
Położenie na mapie
| |||||
.svg)
Rzeczpospolita Trojga Narodów (łac. Res Publica, lit. Trijų Tautų Respublika, ukr. Рѣч Посполита) – współczesny termin określający XVII-wieczny projekt polityczny przekształcenia federacji Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego tworzącej Rzeczpospolitą Obojga Narodów w organizm trójczłonowy powstały przez wyodrębnienie Wielkiego Księstwa Ruskiego, połączonego unią realną z dwoma pozostałymi.
Historia
[edytuj | edytuj kod]W 1569 mocą zawartej unii lubelskiej ziemie ruskie Wielkiego Księstwa Litewskiego zostały włączone do Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W XVII wieku doszło na tych ziemiach do serii buntów i powstań kozackich z największym z nich powstaniem Chmielnickiego, które istotnie osłabiły Rzeczpospolitą. Kolejną konsekwencją wydarzeń na Ukrainie było poddanie jej przez Bohdana Chmielnickiego państwu rosyjskiemu podczas tzw. ugody perejasławskiej w 1654.
Stojąc w obliczu długotrwałej wojny polsko-rosyjskiej 1654–1667 (tzw. "potop rosyjski") Rzeczpospolita zgodziła się formalnie na powołanie nowego, trzeciego członu unii, jakim miało być Wielkie Księstwo Ruskie. W 1658 zawarto unię hadziacką[a], która obowiązywała krótko w latach 1658–1659, ostatecznie nie weszła w życie. W czasie krótkiego jej obowiązywania stoczona została bitwa pod Konotopem (8 lipca 1659) zakończona zwycięstwem wojsk polsko-rusko-tatarskich nad moskiewskimi.
Jednak samo kozactwo było podzielone politycznie i ostatecznie zaakceptowało zwierzchni podział Ukrainy na Prawobrzeżną (która pozostała przy Rzeczypospolitej) i Lewobrzeżną (podległą Carstwu Rosyjskiemu, a z czasem przez nie zaanektowaną). Stan ten usankcjonował w 1667 roku polsko-rosyjski rozejm andruszowski kończący "potop rosyjski"[1].
Do idei tej powrócono w czasie powstania styczniowego, bezskutecznie próbując wywołać powstanie na ziemiach zabranych, także na ziemiach ruskich. Wyrazem tych dążeń było tzw. odnowienie unii horodelskiej, w czasie Manifestacji Jedności Rzeczypospolitej Obojga Narodów w Horodle w 1861, gdzie przybyła szlachta polska, litewska, wołyńska i podolska. Unia miała obejmować trzy narody: Polaków, Litwinów i Rusinów. Odzwierciedleniem tych wydarzeń oraz pewnej ugody politycznej, było używanie w czasie powstania styczniowego 1863 przez Rząd Narodowy opcjonalnie herbu, który obok godła Polski i Wielkiego Księstwa Litewskiego przedstawiał postać Archanioła Michała, patrona Rusi. Manifest 22 stycznia wzywał Do broni więc, Narodzie Polski, Litwy i Rusi.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Odnośne słowa układu brzmią Wszystka Rzeczpospolita Narodu Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego i Ruskiego i prowincji do nich należących restituantur in integrum (łac. przywrócona w całości), tak jako było przed wojną, to jest, aby te narody w granicach swoich i swobodach zostawały nienaruszone, jako były przed wojną, i wedle praw opisanych w radach, sądach i wolnej elekcji panów swoich, królów polskich i wielkich książąt litewskich i ruskich. A jeśli pod ciężarem wojny z postronnymi pany na ujmę granic, albo wolności tych narodów stanęło co, to ma to być nieważnym i pustym, a przy swobodach swoich narody wyżej pomienione stawać mają bona fide (w dobrej wierze) jako jedno ciało jednej i nierozdzielnej Rzeczypospolitej (...) Spólna rada i spólne siły być mają tych narodów przeciw każdemu nieprzyjacielowi. Starać się mają te trzy narody wspólne wszelkimi sposobami, aby wolna była nawigacja na Czarne Morze Rzeczypospolitej.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Tomasz Bohun Wojny polsko-rosyjskie, Oficyna Wydawnicza „Mówią wieki”, Warszawa 2017, rozdział „Potop rosyjski”
Bibliografia, literatura, linki
[edytuj | edytuj kod]- Piotr Kroll, Od ugody hadziackiej do Cudnowa. Kozaczyzna między Rzecząpospolitą a Moskwą w latach 1658–1660, Warszawa 2008, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, ISBN 978-83-235-0496-2.
- Janusz Tazbir, Jak Polska Ukrainę straciła w Polityka 4 listopada 2009;
- Kurier Galicyjski – Artykuły o ugodzie hadziackiej w numerze specjalnym 2010
- Rzeczpospolita wielu kultur. Dziedzictwo polskie
- Hadziacz 360 lat później – referaty konferencyjne wygłoszone podczas 2 konferencji na Ukrainie, zorganizowanych we wrześniu 2018 r. z okazji 360. rocznicy zawarcia Ugody Hadziackiej, Ambasada RP w Kijowie, 21.10.2018 r..
| Państwo polskie |
| ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Kalendarium | |||||||||||
| Działami | |||||||||||
| Pozostałe | |||||||||||
