Valmiera
57°33′N 25°24′E/57,550000 25,400000 Centrum miasta z kościołem św. Szymona i muralem z XVII-wiecznym planem miasta | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Okręg (do 2014) |
Valmiera | ||||
| Powierzchnia |
18,1 km² | ||||
| Wysokość |
43 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2012) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Kod pocztowy |
LV-4201 | ||||
Położenie na mapie Łotwy  | |||||
| 57°33′N 25°24′E/57,550000 25,400000
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Valmiera, do 1917 Wolmar – miasto w północno-wschodniej części Łotwy, w Liwonii, nad Gaują, na skrzyżowaniu kilku ważnych dróg, ok. 100 km od Rygi, stolicy kraju, 50 km od granicy z Estonią, stolica okręgu Valmiera, 27 515 mieszkańców (2006).
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Wolmar i jego okolice to jedne z najwcześniej zasiedlonych terenów na Łotwie. Znaleziska archeologiczne potwierdziły obecność stałych siedzib ludzkich na tym terenie już 9000 lat temu. W XI w. znajdował się tu gród przynależący do kraju Tālava. Murowany zamek w Wolmarze wzniesiony został przez zakon kawalerów mieczowych w roku 1224. Po raz pierwszy jako miasto Wolmar jest wspominany w 1323 roku. Właściwa lokacja miała najprawdopodobniej miejsce co najmniej 40 lat wcześniej, kiedy to mistrz krajowy inflanckiej gałęzi zakonu krzyżackiego Wilhelm von Nindorf wzniósł tu w 1283 r. kościół. Wieża kościelna dobudowana została w drugiej połowie XIV w. Wolmar był członkiem Hanzy od XIV do XVI wieku. Przynależność do tego związku przyniosła znaczący rozwój handlu i transportu.
Wolmar włączył do Rzeczypospolitej w 1561 roku król Zygmunt II August po pakcie wileńskim. Administracyjnie miasto przynależało do województwa parnawskiego. W 1601 roku podczas wojny ze Szwecją o Inflanty został zdobyty przez Szwedów i odbity po oblężeniu 19 grudnia przez hetmana Jana Zamoyskiego. Wzięto wtedy do niewoli syna króla Karola Sudermańskiego Carla Carlssona Gyllenhielma. Ponownie Wolmar Szwedzi zdobyli w 1622 roku podczas IV wojny polsko-szwedzkiej. Gustaw II Adolf nie napotykając oporu zajął 2 stycznia 1622 roku miasto, a 4 stycznia rozpoczął ostrzał zamku na skutek czego w dniu 6 stycznia licząca zaledwie 28 dragonów załoga, nie mając wody, by gasić pożary, skapitulowała. W zamian otrzymała prawo swobodnego wyjścia i przeszła do Rumborka. 25 października 1657 Wolmar został ponownie zajęty przez Polaków, lecz 3 sierpnia 1658 został znów utracony na rzecz Szwecji[1][2]. Rzeczpospolita zrzekła się formalnie Wolmaru w 1660 roku wraz z Liwonią w pokoju oliwskim[1].
Podczas wielkiej wojny północnej Wolmar był zniszczony i spalony przez Rosjan w 1702. Następnie miasto dzieliło losy północnej Liwonii. W 1755 założona została tu druga najstarsza apteka na obszarze dzisiejszej Łotwy, w której zabytkowym budynku obecnie mieści się sala wystawowa[3]. W 1872 założony został łotewski zespół teatralny, który w 1885 wzniósł gmach teatru[4]. Uruchomienie kolei z Rygi do Pskowa w 1889 r. wpłynęło na rozwój drobnego przemysłu, głównie przetwórstwa rolnego. W 1905 w mieście gościł klasyk literatury łotewskiej Rūdolfs Blaumanis, który wystawiał swoje sztuki w miejscowym teatrze[4].
W końcu 1917 r. Valmiera razem z całą Liwonią znalazła się pod kontrolą łotewskich bolszewików, w tzw. Republice Iskołatu[5]. Republika ta przestała istnieć, gdy Niemcy przeszli do ofensywy na Łotwie po zerwaniu rozmów pokojowych z Rosją Radziecką w Brześciu Litewskim[6]. W rezultacie pod koniec I wojny światowej (od 22 lutego 1918) miasto było okupowane przez Niemcy[2]. Po wojnie znalazło się w granicach nowo proklamowanej Republiki Łotewskiej. W końcu listopada 1918 r. działania zbrojne przeciwko Łotwie rozpoczęła Rosja Radziecka. Valmiera została zajęta przez Armię Czerwoną 22 grudnia 1918 r.[7] W granicach Łotewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej pozostawała do 31 maja 1919 r., kiedy zajęły ją jednostki armii estońskiej, sprzymierzonej z niepodległą Łotwą, której też niemal natychmiast przekazano zarząd nad miastem[8].
W okresie międzywojennym Valmiera zasłynęła jako ośrodek sportów lekkoatletycznych, pochodzili stąd znani w kraju chodziarze, np. Jānis Daliņš (1904-1978), sześciokrotny rekordzista świata, zdobywca srebrnego medalu na igrzyskach olimpijskich w Los Angeles i mistrz Europy z 1934 r.
Na początku II wojny światowej 20 września 1939 w mieście zorganizowano obóz dla polskich uchodźców cywilnych, zbiegłych z Polski na Łotwę podczas kampanii wrześniowej[9]. W obozie było zarejestrowanych 268 Polaków, z których większość została już w październiku zwolniona[9]. Od 1940 pod okupacją radziecką, od 1941 do 1944 niemiecką, i od 1944 ponownie radziecką. II wojna światowa przyniosła prawie całkowite zniszczenie miasta, zwłaszcza jego zabytkowej części. Po wojnie pozostało w składzie ZSRR jako część Łotewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej i nieopodal Valmiery znajdowała się baza wojsk lotniczych Liepas. Po odzyskaniu niepodległości przez Łotwę i upadku ZSRR, ponownie w granicach Łotwy.
Obecnie
[edytuj | edytuj kod]Valmiera jest, obok Rygi, de facto kulturalnym i administracyjnym ośrodkiem Liwonii. Jest jedynym poza Rygą miastem w regionie posiadającym profesjonalny teatr, Valmieras teātris, którego początki sięgają zespołu teatralnego z 1872 roku, a jako profesjonalny teatr funkcjonujący od 1923 roku[4]. W latach 90. XX wieku założono tutaj również regionalną uczelnię, Vidzemes Augstskola. Mieści się tu także muzeum poświęcone lokalnej historii[10]. Valmiera stanowi również gospodarcze centrum rejonu. Dominującymi gałęziami przemysłu są przemysł spożywczy, produkcja włókna szklanego, przemysł metalowy, drzewny i meblowy. W planach jest budowa w mieście elektrowni geotermalnej oraz hali sportowej i centrum olimpijskiego.
Sport
[edytuj | edytuj kod]W mieście znajdują się kluby sportowe:
- Valmieras FK (piłka nożna)
- BK Valmiera (koszykówka)
Miasta partnerskie
[edytuj | edytuj kod]
Gmina Høje-Taastrup, Dania
Gmina Solna, Szwecja
Halle (Westf.), Niemcy
Marly, Francja
Psków, Rosja
Viljandi, Estonia
Zduńska Wola, Polska
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Zabytkowa zabudowa Starego Miasta -
Teatr dramatyczny -
Zabytkowe gimnazjum państwowe -
Most nad rzeką Gaują -
Muzeum
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Wolmar, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 855.
- ↑ a b 1021-1022 (Nordisk familjebok / Uggleupplagan. 32. Werth - Väderkvarn), runeberg.org, 1921 [dostęp 2020-08-10] (szw.).
- ↑ Vecā aptieka [online], Vietas.lv [dostęp 2020-08-17] (łot.).
- ↑ a b c Valmieras drāmas teātris [online], Vietas.lv [dostęp 2020-08-17] (łot.).
- ↑ Что и почему нужно знать о Республике Исколата, или Видземе становится советской [online], rus.lsm.lv [dostęp 2020-05-02] (ros.).
- ↑ Jonathan D. Smele, Historical Dictionary of the Russian Civil Wars, 1916-1926, Rowman & Littlefield, 19 listopada 2015, s. 509-510, ISBN 978-1-4422-5281-3 [dostęp 2020-05-02] (ang.).
- ↑ T. Paluszyński, Walka o niepodległość Łotwy 1914-1921, Bellona, Warszawa 1999, s. 136-137.
- ↑ T. Paluszyński, Walka o niepodległość Łotwy 1914-1921, Bellona, Warszawa 1999, s. 194-195.
- ↑ a b Ēriks Jēkabsons, Uchodźcy wojskowi i cywilni z Polski na Łotwie 1939-1940 [pdf], „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej”, 30, 1995, s. 146-147.
- ↑ Valmieras novadpētniecības muzejs [online], Vietas.lv [dostęp 2020-08-17] (łot.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Wolmar, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 855.
- „Lettland wie wir es lieben”, Nacionālais APGĀDS, Rīga, 2008, ISBN 978-9984-26-372-4 (s. 79; Valmiera: XI w. – gród Tälava, 1224 r. – zamek, 1283 r. – kościół)
- Jarosław Swajdo i inni, Litwa, Łotwa, Estonia i obwód kaliningradzki, Bielsko-Biała: Pascal, 2000, s. 233-234, ISBN 83-88355-30-9, OCLC 830224638.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]
