Wielbłądki
| Raphidioptera[1] | |
| Latreille, 1810[2][3] | |
 Phaeostigma major | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadrząd | |
| Rząd |
wielbłądki |
Wielbłądki (Raphidioptera) – reliktowa grupa drapieżnych owadów o przeobrażeniu zupełnym, dwóch parach skrzydeł, wydłużonej głowie i długim, ruchliwym przedtułowiu, z profilu przypominającym wielbłąda, obejmująca około 210 współcześnie żyjących, opisanych naukowo gatunków[4] związanych ze środowiskiem leśnym. Są klasyfikowane w randze rzędu Raphidioptera, który wraz z sieciarkami (Neuroptera s. str.) i wielkoskrzydłymi (Megaloptera) jest zaliczany do kladu Neuropterida[5]. Szacuje się, że na świecie jest około 260 gatunków wielbłądek[6].
Pojawiły się prawdopodobnie pod koniec paleozoiku, a największy rozkwit przeszły w jurze i kredzie. Występowały wówczas również w tropikalnych obszarach półkuli południowej[7]. Naukowo opisano około 80 gatunków wymarłych, a kilkaset oczekuje na sklasyfikowanie[8].
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Współcześnie żyjące wielbłądki występują tylko na półkuli północnej, a dokładniej w krainie holarktycznej. Zasiedlają leśne obszary Europy, palearktycznej części Azji, północnej Afryki oraz centralnej części Ameryki Północnej[7]. Najliczniejszy w gatunki jest rejon Morza Śródziemnego i Morza Kaspijskiego. W Polsce występuje 10 gatunków[7], m.in. wielbłądka żółtonoga (Dichrostigma flavipes), wielbłądka pospolita (Phaeostigma notata) i Raphidia ulrikae, która została wpisana do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt w kategorii LR (niższego ryzyka).
Cechy budowy
[edytuj | edytuj kod]Imagines są owadami małymi lub średniej wielkości. Osiągają zwykle 10–20 mm długości ciała. Długość przednich skrzydeł wynosi 6–19 mm[7]. Nazwę zawdzięczają swojej sylwetce z wygiętym przedtułowiem przypominającej wielbłąda z garbem. Ubarwione brunatno-czarno i czarno z brązowo-czarno-żółtawym deseniem. Mocno wydłużona, prognatyczna, zwężona ku tyłowi głowa jest ruchomo połączona z tułowiem. Głaszczek szczękowy składa się z 4, a wargowy z 3 członów. Duże oczy złożone położone są po bokach głowy. U Raphidiidae występują 3 przyoczka, których brak u Inocelliidae. Aparat gębowy typu gryzącego.
Przednie odnóża wyrastają w tylnej części przedtułowia. 5-członowa stopa jest zakończona parą pazurków.
Dwie pary skrzydeł podobnej wielkości, duże, błoniaste, przezroczyste i bogato użyłkowane, z licznymi komórkami w polu środkowym. Obydwie pary skrzydeł z pterostygmami. Żyłki ciemno ubarwione. Żyłka radialna i subkostalna są równoległe i zbliżone do siebie, a pomiędzy nimi i krawędzią skrzydeł występują liczne żyłki poprzeczne. Podczas spoczynku wielbłądki składają skrzydła dachówkowato wzdłuż ciała. Podczas lotu skrzydła łączą się ze sobą.
Mają wydłużony odwłok walcowatego kształtu, złożony z 10 wyraźnie zaznaczonych pierścieni. U samic występuje torebka kopulacyjna, komora genitalna i długie pokładełko. Brak przysadek odwłokowych.
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Współcześnie żyjące gatunki zaliczane do tego rzędu są grupowane w dwóch rodzinach[1][7][6]:
Tryb życia
[edytuj | edytuj kod]
Larwy wszystkich gatunków wielbłądek z obydwu rodzin oraz dorosłe postacie wszystkich gatunków Raphidiidae są drapieżnikami. Odżywiają się głównie mszycami, czerwcami, kornikami i innymi owadami. Preferencje pokarmowe dorosłych Inocelliidae nie zostały poznane[6].
Ich głównym siedliskiem życia są lasy i zarośla, gdzie często występują na pniach martwych drzew. Są bardzo żarłoczne. Latają słabo, sprawnie natomiast biegają. Larwy każdego stadium są, podobnie jak owady dorosłe, drapieżnymi entomofagami. Preferują owady o miękkim ciele. Żyją w ściółce (większość Raphidiidae) lub pod korą drzew (wszystkie Inocelliidae i niektóre Raphidiidae) polując głównie na korniki i ich larwy. Osobniki dorosłe przebywają na drzewach.
Rozmnażanie
[edytuj | edytuj kod]Wielbłądki są jajorodne. Przechodzą przeobrażenie zupełne (holometabolia). Larwy wydłużone, spłaszczone, z prognatyczną głową i gryzącym aparatem gębowym. Liczba stadiów larwalnych u niektórych gatunków dochodzi do kilkunastu. Późniejsze stadia są ruchliwe. Poczwarka jest typu wolnego o ograniczonej ruchliwości. Imagines pojawiają się wiosną. Samce giną po kopulacji. Samice składają jaja pod korą lub w jej szczelinach. Zimują wyrośnięte larwy. Pełny cykl rozwojowy trwa zwykle dwa lata, a w skrajnych przypadkach, przy niekorzystnych warunkach środowiskowych – 6 lat[6].
Znaczenie gospodarcze
[edytuj | edytuj kod]Zarówno larwy, jak i owady dorosłe są aktywnymi drapieżnikami ściśle związanymi z siedliskami zaliczanymi do formacji leśnych. Z gospodarczego punktu widzenia są uważane ze owady pożyteczne. Ze względu na swoje preferencje pokarmowe mogą odgrywać istotną rolę w kontrolowaniu populacji szkodników lasu.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Raphidioptera, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Edmund A. Jarzembowski. Palaeoentomology: towards the big picture. (pdf). „Acta zoologica cracoviensia”. 46, s. 25-36, 2003. (ang.).
- ↑ Razowski, 1987
- ↑ James Jepson, Edmund A. Jarzembowski. Two new species of snakefly (Insecta: Raphidioptera) from the Lower Cretaceous of England and Spain with a review of other fossil raphidiopterans from the Jurassic/Cretaceous transition. (pdf). „Alavesia”. 2, s. 193-201, 2008. ISSN 1887-7419. (ang.).
- ↑ Ulrike Aspöck. Phylogeny of the Neuropterida (Insecta: Holometabola). „Zoologica Scripta”. 31 (1), s. 51–55, 2002. DOI: 10.1046/j.0300-3256.2001.00087.x. (ang.).
- ↑ a b c d Aspöck, 2002
- ↑ a b c d e Fauna Polski – charakterystyka i wykaz gatunków, T. II, 2007
- ↑ Ulrike Aspöck, Horst Aspöck. Two significant new snakeflies from Baltic amber, with discussion on autapomorphies of the order and its included taxa (Raphidioptera). „Systematic Entomology”. 29 (1), s. 11–19, 2004. DOI: 10.1111/j.1365-3113.2004.00245.x. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- H. Aspöck. The biology of Raphidioptera: a review of present knowledge. „Acta Zoologica Academiae Scientiarum Hungaricae”. 48, s. 35–50, 2002. (ang.).
- Heiko Bellmann, Henryk Garbarczyk: Owady. Warszawa: Multico, 2007. ISBN 978-83-7073-418-3.
- Cezary Gębicki, Jacek Szwedo: Owady Polski. Atlas i klucz. Krzeszowice: Wydawnictwo Kubajak, 2000. ISBN 83-87971-19-7.
- Fauna Polski – charakterystyka i wykaz gatunków. Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk I. i Skibińska E. (red.). T. II. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2007. ISBN 978-83-881470-7-4.
- Józef Razowski: Słownik entomologiczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987. ISBN 83-01-07907-X.