Wojciech Pszoniak

Wojciech Pszoniak

Wojciech Pszoniak
Data i miejsce urodzenia	2 maja 1942 Lwów
Data i miejsce śmierci	19 października 2020 Warszawa
Zawód	aktor teatralny i filmowy, pedagog
Lata aktywności	1965–2020
Zespół artystyczny
Stary Teatr w Krakowie (1968–1972) Teatr Powszechny w Warszawie (1974–1979) Teatr Ateneum w Warszawie (2001–2006) Teatr Współczesny w Warszawie (2010–2012)
Odznaczenia

Wojciech Zygmunt Pszoniak (ur. 2 maja 1942 we Lwowie, zm. 19 października 2020 w Warszawie) – polski aktor teatralny i filmowy, reżyser teatralny, pedagog.

W 1990 został uznany przez Gustawa Holoubka, Tadeusza Łomnickiego i Zbigniewa Zapasiewicza za jednego z trzech największych polskich aktorów dramatycznych po 1965 (obok Piotra Fronczewskiego i Andrzeja Seweryna). Międzynarodową sławę przyniosła mu rola Moryca Welta w Ziemi obiecanej Andrzeja Wajdy. Wystąpił w filmach Andrzeja Wajdy: Wesele, Danton i Korczak oraz Jerzego Kawalerowicza: Austeria. Występował również na scenach francuskich i londyńskich. Był wielokrotnie odznaczany i nagradzany za wybitne osiągnięcia na rzecz kultury i sztuki.

Życiorys

Pochodził ze Lwowa, gdzie urodził się i spędził pierwsze dwa lata życia. Pod koniec II wojny światowej jego rodzina musiała wyjechać z tego miasta. Dorastał w Gliwicach, w kamienicy przy ulicy Arkońskiej, w której mieszkał również młodszy o trzy lata Adam Zagajewski. W tym samym mieście, w młodości zaprzyjaźnił się z Tadeuszem Różewiczem. Grał na skrzypcach i klarnecie, uczył się gry na oboju w średniej szkole muzycznej w Bytomiu, udzielał się także w orkiestrze wojskowej i klubie szybowcowym. Występował w teatrach amatorskich i studenckich oraz kabaretach. W 1960 r. był w Gliwicach współzałożycielem (z Jackiem Grucą) Estrady Poetyckiej, która wkrótce przyjęła nazwę Studenckiego Teatru Poezji STEP. W 1961 założył kabaret „Czerwona Żyrafa”. W grudniu 1962 r. uzyskał świetne recenzje za rolę w premierowym przedstawieniu sztuki Tadeusza Różewicza pt. Świadkowie czyli Nasza Mała Stabilizacja w reżyserii Jana Klemensa na scenie gliwickiego Kino-Teatru X.

W 1968 ukończył studia na PWST w Krakowie. Występował na scenach Starego Teatru w Krakowie, Teatru Narodowego w Warszawie i Teatru Powszechnego w Warszawie. W latach 1974–1980 był wykładowcą w warszawskiej PWST. W latach 70. występował także w kabarecie Pod Egidą. Od końca lat 70. grał w teatrach francuskich, m.in. w Nanterre, Montparnasse i Chaillot, a także na scenach londyńskich. W latach 80. wyjechał na stałe do Paryża. Od lat 90. występował zarówno w spektaklach francuskich, jak i w polskich. Wystąpił m.in. w sztukach: Klątwa Stanisława Wyspiańskiego (reż. Konrad Swinarski, 1970), Miłość i gniew Johna Osborne’a (reż. Zygmunt Hübner, 1973), Rewizor Nikołaja Gogola (reż. Jerzy Gruza, 1977), Siedem pięter Dino Buzattiego (reż. Andrzej Barański, 1995), Śmieszny staruszek Tadeusza Różewicza (reż. Stanisław Różewicz, 1997) oraz w wyreżyserowanym przez siebie Dożywociu (2001) Aleksandra Fredry.

Na ekranie debiutował w bułgarskim serialu Proizszestwia na Sljapata ulica (1965). W filmie polskim natomiast w 1970 – Twarz anioła (reż. Zbigniew Chmielewski). Wystąpił w kilkudziesięciu filmach polskich, francuskich i w produkcjach międzynarodowych. Zagrał m.in. tytułową rolę w Diable (reż. Andrzej Żuławski, 1972), rolę Mieszka I w Gnieździe (reż. Jan Rybkowski, 1974), doktora Marglewskiego w Szpitalu przemienienia (reż. Edward Żebrowski, 1978), postać Siedelmayera, dyrektora cyrku w Arii dla atlety (reż. Filip Bajon, 1979), zagrał Josełe w Austerii (reż. Jerzy Kawalerowicz, 1982) oraz Kamińskiego w Strajku (reż. Volker Schlöndorff, 2007). Wystąpił także w filmach Andrzeja Wajdy: w roli dziennikarza i Stańczyka w Weselu (1972), Moryca w Ziemi obiecanej (1974), Robespierre’a w Dantonie (1983) i tytułowej roli w Korczaku (1990). Zagrał m.in. Władysława Gomułkę w filmie Czarny czwartek, opowiadającym o wydarzeniach grudniowych. Wystąpił również w filmie 1920 Bitwa Warszawska, w reżyserii Jerzego Hoffmana oraz filmach Mniejsze zło Janusza Morgensterna i Mała matura 1947 Janusza Majewskiego. Nagrywał także dla Teatru Polskiego Radia.

Został członkiem honorowego komitetu poparcia Bronisława Komorowskiego przed przyspieszonymi wyborami prezydenckimi 2010 oraz przed wyborami prezydenckimi w Polsce w 2015 roku.

Mieszkał na stałe we Francji, zawsze podkreślając swoje przywiązanie do Polski. W jednym z wywiadów powiedział:

Mieszkając na Zachodzie, nigdy nie traciłem kontaktu z Polską. Tu ciągle mam mieszkanie, własny NIP i PIT. Tu mam przyjaciół. Rodzice wychowywali mnie w przekonaniu, że Polska jest najlepszym i najpiękniejszym krajem. Dzięki podróżom po świecie zrozumiałem, że to nie do końca prawda, że są kraje piękniejsze i zasobniejsze. Ale miłość do ojczyzny jest jak miłość do matki. Kochać ją trzeba i szanować za to, że jest. Im bardziej biedna i umęczona, tym większej wymaga miłości.

Wojciech Pszoniak

Publikował felietony na portalu Koduj24.pl.

Zmarł 19 października 2020 w wieku 78 lat, wskutek choroby nowotworowej. 3 listopada, po mszy pogrzebowej, która odbyła się w kościele Środowisk Twórczych, urna z prochami artysty została złożona na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera GII-tuje-3).

Życie prywatne

Był żonaty z Barbarą Pszoniak. Miał dwóch starszych braci: o 12 lat Jerzego oraz o 11 lat Antoniego Pszoniaka, który również był aktorem.

Filmografia

Wojciech Pszoniak podczas występu w "Belfrze" w Teatrze Bajka w Warszawie (2004)

Wraz z Danielem Olbrychskim i Andrzejem Sewerynem, odtwórcy głównych ról w filmie Ziemia Obiecana

Wojciech Pszoniak podczas nagrania w Teatrze Polskiego Radia, 2008

Grób Wojciecha Pszoniaka

• 1965: Произшествие на сляпата улица – francuski inspektor policji
• 1970: Twarz anioła – ojciec Tadka
• 1971: Piłat i inni – Jeszua Ha-Nocri
• 1972: Diabeł – diabeł
• 1972: Ostatni liść – Berman
• 1972: Przeprowadzka – inżynier Andrzej Nowicki
• 1972: Wesele –
  • Dziennikarz,
  • Stańczyk
• 1973: Królowa Elżbieta (serial telewizyjny, odc. 3) – książę Alencon (głos, polski dubbing)
• 1974: Czterdziestolatek (serial telewizyjny, odc. 3) – homoseksualista w kawiarni
• 1974: Gniazdo – Mieszko I
• 1974: Ziemia obiecana – Moryc Welt
• 1976: Skazany – Ryszard Bielczyk
• 1976: Motylem jestem, czyli romans 40-latka – redaktor Oswald z telewizji
• 1976: Parada oszustów (cykl telewizyjny) –
  • doktor Grewe (odc. 1),
  • Maksymilian Taadjen (odc. 2),
  • ślepiec (odc. 3)
• 1977: Rekolekcje – Marek
• 1977: Sprawa Gorgonowej – profesor
• 1978: Szpital przemienienia – doktor Marglewski
• 1979: Aria dla atlety – Siedelmayer
• 1979: Golem – więzień
• 1980: Olimpiada ’40 – Otto Schultze
• 1981: Limuzyna Daimler-Benz – Bogdański
• 1981: Okno – kelner
• 1981: Spokojne lata – Śliz
• 1982: Austeria – Rudy Josełe
• 1982: Danton – Maximilien de Robespierre
• 1984: Przekątna gońca – Felton
• 1985: Gorzkie żniwa – Cybulkowski
• 1986: Nienawidzę aktorów – Hercule Potnik
• 1986: Mit meinen heissen Tranen – Kajetan
• 1988: Dwoje – Walkowicz
• 1988: Nokturn – Kajetan / ksiądz
• 1988: Czerwona Wenecja – Antonio Vivaldi
• 1988: Zabić księdza – grający w brydża
• 1988: Le testament d’un poète juif assassiné – sędzia
• 1988: Lata jak sandwicze – Max
• 1989: Coupe-Franche – Gyuri
• 1990: Korczak – Janusz Korczak
• 1990: Monsieur – Kaltz
• 1991: Gawin – Pierre / Xerkes
• 1992: Kiedy rozum śpi – Ottenhagen
• 1992: Wiatr ze wschodu – pułkownik Lew Czeko
• 1992: Le bal des casse-pieds – Groboniek
• 1993: J’aime pas qu’on m’aime – Sammy
• 1994: Hańba i chwała – doktor
• 1994: The Deep Blue Sea – pan Miller
• 1995: Wielki tydzień – radca Zamojski
• 1997: Brat naszego Boga – nieznajomy
• 1999: L’atelier – Monsieur Leon
• 2000: Bajland – Jan Rydel, kandydat na prezydenta
• 2000: Deuxième vieDrugie życie (film 2000) – ojciec Vincenta
• 2001: Chaos – Pali
• 2001: Garderoba damska – bufetowy Miecio
• 2003: Zmowa milczenia – arcybiskup
• 2004: Vipère au poing Żmija w garści – ks. Wolica
• 2005: Oliver Twist – Fagin (głos, polski dubbing)
• 2006: Oficerowie (serial telewizyjny) – Czesław Pieczur
• 2006: Strajk – Kamiński
• 2007: Nadzieja – Benedykt Weber
• 2008: Teraz albo nigdy! (serial telewizyjny) – Witold Koprowicz
• 2009: 39 i pół (serial telewizyjny, odc. 17) – pułkownik Stefan Dawidziuk
• 2009: Rocky i Łoś Superktoś – Borys Badenow (głos, polski dubbing)
• 2009: Mniejsze zło – pacjent
• 2010: Mistyfikacja – fryzjer
• 2010: Sprawiedliwi (serial telewizyjny, odc. 6-7) – Jakub Kohn
• 2010: Mała matura 1947 – major Trzaska
• 2010: Kret – Garbarek
• 2011: Czarny czwartek – Władysław Gomułka
• 2011: Wygrany – Profesor Karloff
• 2011: 1920 Bitwa warszawska – generał Maxime Weygand
• 2011: Ballada o Nessie – narrator (głos, polski dubbing)
• 2012: Cassos – pan Lotz
• 2014: Dziecko Rosemary (miniserial) – monsieur Wees
• 2015: Józef Czapski 1896–1993. Świadek wieku – lektor (głos)
• 2015: Carte blanche – profesor okulista
• 2015: Excentrycy, czyli po słonecznej stronie ulicy – Felicjan Zuppe
• 2017: Gdybyś mu zajrzał w serce – Polak

Wyróżnienia

Gwiazda Pszoniaka w łódzkiej Alei Gwiazd

Odcisk dłoni na Promenadzie Gwiazd w Międzyzdrojach

Gwiazda Daniela Olbrychskiego, Wojciecha Pszoniaka i Andrzeja Seweryna na Alei Gwiazd w Krakowie

Odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski – 2011
• Złoty Krzyż Zasługi – 1975
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” – 2007
• Oficer Orderu Narodowego Zasługi – Francja, 2008
• Komandor Orderu Sztuki i Literatury – Francja, 2018

Nagrody

Role teatralne

• 1975: Nagroda Ministra Kultury i Sztuki za wybitne osiągnięcia aktorskie w teatrze i filmie
• 2001: nagroda im. Aleksandra Zelwerowicza, przyznawana przez redakcję miesięcznika „Teatr” za sezon 2000/2001: role Leona w Pracowni krawieckiej Jean-Claude’a Grumberga w Teatrze Telewizji oraz François Pignona w Kolacji dla głupca Francisa Vebera w Teatrze Ateneum im. Stefana Jaracza w Warszawie

Role filmowe

• 1975: nagroda na 2. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku za pierwszoplanową rolę męską Moryca Welta w Ziemi obiecanej
• 1983: nagroda Światowego Festiwalu Filmowego w Montrealu za rolę Robespierre’a w Dantonie
• 1991: nagroda Przewodniczącego Komitetu Kinematografii za tytułową kreację aktorską w filmie Korczak
• 2015: nagroda na 40. Festiwalu Filmowym w Gdyni za drugoplanową rolę męską w filmie Excentrycy, czyli po słonecznej stronie ulicy
• 2016: Orzeł za najlepszą drugoplanową rolę męską w filmie Excentrycy, czyli po słonecznej stronie ulicy

Inne

• 1997: odciśnięcie dłoni na Promenadzie Gwiazd podczas II Festiwalu Gwiazd w Międzyzdrojach
• 1998: odsłonięcie gwiazdy Pszoniaka w Alei Gwiazd na ulicy Piotrkowskiej w Łodzi
• 2012: podczas obchodów swoich 70. urodzin z rąk prezydenta Gliwic, Zygmunta Frankiewicza, odebrał honorowe obywatelstwo miasta Gliwice
• 2015: Splendor Splendorów
• 2017: Kamień Optymizmu oraz tytuł Aktora NieZwykłego na Festiwalu Filmów-Spotkań NieZwykłych w Sandomierzu

Linki zewnętrzne

• Wojciech Pszoniak w bazie IMDb (ang.)
• Wojciech Pszoniak w bazie Filmweb
• Wojciech Pszoniak w bazie filmpolski.pl
• Wojciech Pszoniak, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-09] .
• Wojciech Pszoniak na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”