Wojny moskiewskie

Wojny moskiewskie – wojny toczone w XVI w. między Koroną Królestwa Polskiego i Wielkim Księstwem Litewskim a Wielkim Księstwem Moskiewskim (od 1547 Carstwem Moskiewskim), będące kontynuacją prowadzonych w XIV i XV w. wojen litewsko-moskiewskich.

Przyczyny

Przyczyną ciągłych zbrojnych konfliktów Litwy z Moskwą było dążenie Moskwy do podboju ziem ruskich. Wymagało to przyłączenia tych ziem ruskich, które znajdowały się w bezpośrednim władaniu Wielkiego Księstwa Litewskiego oraz niektórych księstw uznających nominalną władzę Litwy. Drugą przyczyną wojen była chęć wywalczenia przez Rosję dostępu do Morza Bałtyckiego.

Przebieg

Za panowania wielkiego księcia Iwana III Srogiego Wielkie Księstwo Moskiewskie zaatakowało Wielkie Księstwo Litewskie i wyniku dwóch wojen (wojny litewsko-moskiewskiej 1492-1494 i wojny litewsko-moskiewskiej 1500-1503, patrz bitwa nad Wiedroszą) zajęło Wiaźmę i ziemie nad górną Oką (Księstwa Wierchowskie), wschodnią część ziemi smoleńskiej i ziemie czernihowską i siewierską nad Desną. Po tych niepowodzeniach Litwa, gdzie panował Aleksander Jagiellończyk, zaczęła pomocy szukać u Polski i stopniowo wciągnęła ją w długotrwały konflikt na wschodzie. Za panowania Zygmunta I Starego (1467–1548) działania wojenne były wznawiane trzykrotnie: wojna litewsko-moskiewska (1507–1508) rozpoczęta przez Moskwę zakończyła się podpisaniem 8 października 1508 pokoju wieczystego, na mocy którego Litwa utrzymała swój stan posiadania. Już jednak w 1512 Wielkie Księstwo Moskiewskie zaatakowało Litwę, rozpoczynając wojnę litewsko-moskiewską 1512-1522. W sierpniu 1514 wojska moskiewskie zdobyły Smoleńsk. Tego samego roku razem z Polakami, Litwini odnieśli zwycięstwo w bitwie pod Orszą 8 września 1514, Smoleńska jednak nie odzyskali. Wojna litewsko-moskiewska (1534–1537) toczyła się za panowania Zygmunta I Starego. Litwa, korzystając z kryzysu w państwie moskiewskim oraz nie godząc się ze stratami terytorialnymi poniesionymi w poprzednich latach rozpoczęła działania wojenne i wspólnie z Polakami, dowodzonymi przez hetmana wielkiego koronnego Jana Tarnowskiego zajęła ziemię siewierską i Homel. Zawarty rozejm nie przyniósł większych zmian terytorialnych. Litwa zatrzymywała zdobyty Homel, Rosja natomiast swoje zamki, Siebież i Wieliż, zbudowane na zdobytych ziemiach. Za panowania Zygmunta II Augusta (1548–1572) car Iwan IV Groźny zaatakował Inflanty i zdobył Połock (1563), rozpoczynając wojnę litewsko-moskiewską 1558-1570 (I wojna północna) (1563–1570). Był to fragment europejskich zmagań o Inflanty. W wojnach o Inflanty państwo polsko-litewskie występowało początkowo w sojuszu z Danią przeciw Rosji i Szwecji. Po kilku latach nastąpiło odwrócenie przymierzy: Dania przeszła na stronę Rosji, Polska zaś porozumiała się ze Szwecją. Wyczerpująca i kosztowna wojna przyniosła każdemu z czterech państw zdobycze w Inflantach. Zawarty w 1570 trzyletni rozejm polsko-rosyjski przyznawał Rosji Narwę i Połock, a Litwie Rygę. Kolejna wojna z Rosją rozpoczęła się za panowania Stefana Batorego (1576–1586). Rosjanie wykorzystując wewnętrzne trudności Polski (wojna Rzeczypospolitej z Gdańskiem) w 1577 opanowali całe południowe Inflanty, aż po Dźwinę. Obroniły się tylko Ryga i Rewel. Wybuchła wojna polsko-rosyjska (1577–1582).

Stefan Batory przeprowadził trzy operacje zaczepne, wnikając głęboko na terytorium Rosji by odciąć Inflanty od Moskwy. W kolejnych kampaniach zdobył Połock (1579), Wielkie Łuki (1580) oraz rozpoczął oblężenie Pskowa (1581). Sukcesy wojsk polskich i pośrednictwo legata papieskiego Antonio Possevina doprowadziły do zawarcia rozejmu w Jamie Zapolskim w 1582 roku.

Skutki

Ponawiane w pierwszej połowie XVI wieku ataki Wielkiego Księstwa Moskiewskiego z całą jaskrawością ukazały słabość Wielkiego Księstwa Litewskiego, które od 1512 po prostu nie mogło się obejść bez pomocy wojsk koronnych. Było to jedną z przesłanek utworzenia jednego państwa i zawarcia unii lubelskiej w 1569. Stałe rosyjskie zagrożenie dla Inflant, spowodowało ostatecznie sekularyzację inflanckiej gałęzi zakonu krzyżackiego i utworzenie lennego wobec Polski księstwa Kurlandii i Semigalii w 1561. Jakkolwiek Polska i Litwa zepchnięte zostały do defensywy, to udało się im powstrzymać plany ekspansji Iwana IV Groźnego, którego ambicje sięgały opanowania Inflant.

Zobacz też