Wojna
Wojna – zorganizowany konflikt zbrojny między państwami, narodami lub grupami etnicznymi, religijnymi czy społecznymi. Pojęcie trudne do jednoznacznego zdefiniowania.
Definiowanie
[edytuj | edytuj kod]Brak jest jednoznacznej, powszechnie uznanej definicji wojny, jednak próby jej zdefiniowania podejmowane były już od starożytności.
Cyceron zdefiniował wojnę jako rozstrzyganie sporu przy użyciu siły, według Hugona Grocjusza wojna to stan, w jakim znajdują się osoby toczące spór przy użyciu siły, której następstwem są niezliczone nieszczęścia, które spadają również na niewinnych ludzi.
Hugo Grocjusz przez pojęcie wojny rozumiał stan, w jakim znajdują się toczący spór przy użyciu siły (Bellum est status per vim certantium qua tales sunt)[1].
Według XIX-wiecznego teoretyka wojny Carla von Clausewitza wojna jest jedynie kontynuacją polityki innymi środkami oraz aktem przemocy, mającym na celu zmuszenie przeciwnika do spełnienia naszej woli.
Zygmunt Cybichowski opisywał wojnę w najogólniejszym znaczeniu jako przeciwieństwo pokoju, w ściślejszym i bardziej rozpowszechnionym jako walkę orężną, a biorąc pod uwagę, że między wypowiedzeniem wojny a rozpoczęciem walki może upłynąć czas przez wojnę rozumiemy w tym wypadku stan, w którym wolno wojować[2].
Ludwik Ehrlich za wojnę uważa stan walki przede wszystkim za pomocą publicznej siły zbrojnej między dwoma lub więcej podmiotami prawa narodów albo przynajmniej grupami mającymi charakter podmiotów prawa wojny, przy zerwaniu stosunków pokojowych między stronami. Remigiusz Bierzanek nazywa tak stan walki orężnej między państwami, przeciwstawiany stanowi pokoju[3].
Czym jest wojna?
Celem wojny jest mordowanie, narzędzia wojny to: szpiegostwo, zdrada i podżeganie do niej, ruina mieszkańców, okradanie ich w celu zaopatrzenia armii oraz kłamstwa i oszustwa, które nazywa się wojennym sprytem. Obyczaje wojska: całkowity brak wolności zwany dyscypliną, próżniactwo, grubiaństwo, okrucieństwo, nierząd i brak umiarkowania. A jednak jest to najwyższy status, szanowany przez wszystkich. Wszyscy cesarze... nosili mundury wojskowe, a ten, kto zabił najwięcej ludzi otrzymuje najwięcej orderów. Narody zmagają się, (...) by się nawzajem mordować. Walczą na śmierć i życie, okaleczają tysiące ludzi, a potem odbywają się nabożeństwa dziękczynne za to, że tak wielu ludzi zostało zabitych, a ich liczbę lubi się wyolbrzymiać. Zwycięstwo ogłasza się fanfarami i uważa, że im więcej ludzi zabito, tym większa zasługa. Jak Bóg może patrzeć z góry i słuchać tego wszystkiego?[4]
Nowsze definicje nie uznają wojny za zjawisko czysto militarne, lecz totalne, łączące w sobie politykę wewnętrzną i zagraniczną, gospodarkę i działania wojenne. Na pojęcie wojny składają się zgodnie z nimi zjawiska społeczne, historyczne i klasowe, polegające na regulowaniu sporów i realizowaniu celów politycznych przez zastosowanie przemocy. Wojna to działania wojenne w rozumieniu operacji wojskowych, ale także stan prawny, w którym uznaje się istnienie wojny. W tym kontekście należy wojnę rozumieć jako konflikt z użyciem broni między państwami, blokami państw, narodami czy klasami społecznymi.
Pojęcie wojny w terminologii prawnej
[edytuj | edytuj kod].jpg)
Wojna w rozumieniu prawnym oznacza zerwanie stosunków pokojowych (w tym także stosunków dyplomatycznych) pomiędzy co najmniej dwoma państwami[5] i przejście do stosunków wojennych, czyli rozpoczęcie walki zbrojnej i wrogich działań skierowanych przez państwa wzajemnie przeciwko sobie. Istniejącą wówczas między tymi państwami sytuację określa się jako stan wojny[6]. Konwencje haskie z 1899 i 1907 r. wymagają, by wojna rozpoczęła się oficjalnym jej wypowiedzeniem[7] przez jedno z państw.
Państwa toczące wojnę zobowiązane są do przestrzegania prawa konfliktów zbrojnych (jak np. zakaz stosowania broni masowego rażenia, złego traktowania jeńców i ludności cywilnej, zobowiązanie do ochrony dóbr kultury itp.)[8][9][10] i do uszanowania neutralności pozostałych państw.
Wojnę kończy zwykle zawarcie pokoju, choć brak jednoznacznych reguł zakończenia, poza tym, że zakazane jest zawojowanie, zaś okupacja może być tylko przejściowa.
Wojna a konflikt zbrojny
[edytuj | edytuj kod]Pojęcie konfliktu zbrojnego jest szersze od pojęcia wojny. Obejmuje ono wszelkiego rodzaju walkę zbrojną pomiędzy państwami – nawet wówczas, kiedy wojna nie zostanie wypowiedziana w sposób oficjalny, jak również różnego rodzaju specyficzne konflikty zbrojne, tzn. takie, w których uczestniczą strony nieuznane za podmioty prawa międzynarodowego[11].
Przykładem konfliktu zbrojnego były walki toczone przez organizację Tamilskie Tygrysy, która miała na celu utworzenie w północnej części Sri Lanki niepodległego państwa tamilskiego – Ilamu. Mimo iż siejącym terror bojownikom udało się zapanować nad pokaźną częścią terytorium Sri Lanki, to utworzone przez nich państwo nie było uznawane za podmiot prawa międzynarodowego, podobnie jak zbrojna formacja Tamilskich Tygrysów, która ponadto została uznana przez USA oraz UE za organizację terrorystyczną.
Każdy konflikt zbrojny może potencjalnie przekształcić się w wojnę.
Wojna energetyczna i informacyjna
[edytuj | edytuj kod]
Wojny czasami są dzielone na dwie kategorie: wojny energetyczne i wojny informacyjne. W wojnach energetycznych walczy się z budowlami, zasobami surowcowymi i oporem czynnika ludzkiego, a w wojnie informacyjnej z zasobami informacyjnymi wroga. Różnica polega na stopniu stechnicyzowania użytej broni. W wojnach informacyjnych podbija się przeciwnika informacją – działaniami wywiadu, agentury, propagandą i manipulacją, by wesprzeć działania fizyczne.
Przykładem wojny informacyjnej może być zimna wojna, jaka miała miejsce między USA i ZSRR po II wojnie światowej. W wojnie tej nie doszło do otwartych działań zbrojnych między głównymi stronami konfliktu (prowadzone były wojny zastępcze), miała ona głównie charakter wojny informacyjnej. Może istnieć także sytuacja, gdy w jakiejś wojnie występują zarówno elementy wojny energetycznej, jak i informacyjnej[12].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
- agresja
- casus belli
- konflikty zbrojne w historii Polski
- polemologia
- prawo konfliktów zbrojnych (ius in bello)
- Wojny światowe – konflikty zbrojne, w których uczestniczy większość państw świata.
- Wojny błyskawiczne (Blitzkrieg) – błyskawiczne uderzenie wojskowymi siłami zbrojnymi (powietrznymi, morskimi i lądowymi) na dany kraj.
- Wojny pozycyjne – walczące strony zajmują silnie umocnione pozycje (okopy, zasieki).
- Wojny zastępcze – państwa rozstrzygają spór zastępczo za pomocą działań na terenie państw trzecich.
- Wojny biologiczne – prowadzone przy użyciu mikroorganizmów.
- Wojny totalne – prowadzone przy pełnym zaangażowaniu społeczeństwa i pełnym poświęceniu środków gospodarczych.
- Zimne wojny – długotrwały stan napięcia między państwami.
- Wojny prewencyjne – podjęte w celu uprzedzenia ataku przeciwnika.
- Wojny lokalne – prowadzone niedużym nakładem sił i środków oraz na stosunkowo niedużym terytorium.
- Dżihad (święte wojny) – wszelkie starania podejmowane w imię szerzenia i umacniania islamu. Zarówno poprzez walkę zbrojną, nawracanie niewiernych, pokojowe propagowanie islamu, jak i wewnętrzne zmagania wyznawcy.
- Wojny jądrowe (atomowe, nuklearne) – użycie broni jądrowej na masową skalę w trakcie działań wojennych.
- Wojny manewrowe – walki zbrojne prowadzone są przy szerokim stosowaniu manewru sił i środków w powietrzu (a także w kosmosie), na lądzie i morzu.
- Wojny radiowe – ukrywanie sił i środków własnych, poprzez całokształt przedsięwzięć uniemożliwiających lub ograniczających efektywne stosowanie środków radioelektronicznych przez przeciwnika.
- Wojny psychologiczne – system zabiegów propagandowych stosowanych w celu wywarcia wpływu na społeczeństwo przeciwnika i pozyskania go do realizacji własnych celów strategicznych.
- Wojny sukcesyjne – między pretendentami do tronu po zmarłym władcy.
- Wojny hegemoniczne – między dominującym w międzynarodowym systemie mocarstwem lub mocarstwami a rosnącym konkurentem lub konkurentami (pretendentami do hegemonii).
- Wojny domowe – stronami są obywatele jednego państwa, plemienia lub grupy etnicznej.
- Wojny cybernetyczne – wykorzystanie komputerów, internetu i innych środków przechowywania lub rozprzestrzeniania informacji w celu przeprowadzania ataków na systemy informatyczne przeciwnika.
- Wojny asymetryczne – starcie dwóch odmiennych typów organizacji, sposobów myślenia i działania, a także sposobów życia.
- Wojny sprawiedliwe – koncepcja filozoficzna
- Wojny rakietowo-jądrowe – prowadzone przy pomocy masowych działań zbrojnych przy użyciu broni rakietowej i rakietowo-jądrowej.
- Wojny celne – stan, w którym dwa państwa lub bloki państw podwyższają wobec siebie stawki celne, dążąc do wywarcia nacisku na stronę przeciwną lub zachwiania podstaw gospodarki oponenta.
- Wojny kolonialne – toczone w koloniach danego państwa lub o kolonie z innymi państwami.
- Wojny trzeciej fali – polegające na precyzji w określaniu celu oraz dostosowywaniu do niego środków tak, aby zminimalizować straty; wiedza, informacje, dane zaczynają rywalizować z bronią, uzbrojeniem.
- Wojny religijne – w głównej mierze motywowane przyczynami religijnymi.
- Wojny uprzedzające – wojny, które uprzedzająco „łamią pokój”.
- Wojny powietrzne – odbywające się w przestrzeni powietrznej, przy pomocy statków powietrznych (pojedynczych samolotów, śmigłowców i bezzałogowych statków powietrznych).
- Wojny informacyjne
- Wojny hybrydowe – połączenie wojny konwencjonalnej, nieregularnych działań zbrojnych (partyzanci, terroryści) i wojny cybernetycznej. Przykładem są wydarzenia na Ukrainie w roku 2014[13].
- Wojny konwencjonalne – przy użyciu broni konwencjonalnej i taktyki walki między państwami w otwartej konfrontacji.
- Wojna podprogowa
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ De jure belli ac pacis libri tres księga I, rozdział I, paragraf 2.1.
- ↑ Encyklopedja podręczna prawa publicznego, Warszawa 1930, tom 2, s. 1128, hasło Wojna.
- ↑ Edward Czesław Muszalski, Sytuacja polsko-litewska, ani wojna, ani pokój. P. też Militaryzacja i zbrojenia kosmosu s. 153.
- ↑ Dieter Schenk, Witold Kulesza: Arthur Greiser. Biografia i proces namiestnika III Rzeszy w Kraju Warty. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2023, s. 265. ISBN 978-83-8142-775-3.
- ↑ Kryterium to bywa sporne, gdyż od dawna znane jest pojęcie wojny domowej między mieszkańcami tego samego państwa. Wielka ilustrowana encyklopedia powszechna określa wojnę jako okres orężnej walki między ludami, państwami lub partiami w samym państwie (wojna domowa), celem zmuszenia przeciwnika do uznania swych żądań czy programów (Wojna, pisownia uwspółcześniona). Pojęcie wojny domowej jest uznawane w prawie międzynarodowym, Konwencja o określeniu napaści (1933) głosi, że uzasadnieniem napaści nie mogą być takie czynniki jak zamieszki wywołane przez strajki, rewolucje, kontrrewolucje lub wojny domowe (fr. les troubles provenant de greves, revolutions, contre-revolutions ou guerre civile, ang. disturbances due to strikes, revolutions, counter-revolutions, or civil war).
- ↑ Stan wojny nie zawsze jest równoznaczny z walką zbrojną i odwrotnie. Mogą bowiem toczyć się działania wojenne bez formalnego aktu wypowiedzenia wojny, lub może istnieć stan wojny, gdy nie toczy się już walka zbrojna. (Stan wojny a stan wojenny – zagadnienia formalno-prawne).
- ↑ Obecnie wypowiedzenie wojny jest rzadko stosowane wobec potępienia wojny przez Pakt Brianda-Kellogga i zakaz grożenia użyciem siły w Karcie Narodów Zjednoczonych.
- ↑ Obowiązek taki istnieje bez względu na okoliczności rozpoczęcia wojny o czym mówi art. 2 wspólny dla wszystkich czterech konwencji genewskich z 1949 r.: Konwencja niniejsza będzie miała zastosowanie w razie wypowiedzenia wojny lub powstania jakiegokolwiek innego konfliktu zbrojnego między dwiema lub więcej niż dwiema Wysokimi Umawiającymi się Stronami, nawet gdyby jedna z nich nie uznała stanu wojny. Ustęp 5 preambuły I Protokołu dodatkowego (1977), mówi, że postanowienia Konwencji Genewskich z dnia 12 sierpnia 1949 r. i niniejszego Protokołu muszą być w pełni stosowane we wszelkich okolicznościach wobec wszystkich osób chronionych przez te dokumenty, bez rozróżnienia na niekorzyść wynikającego z charakteru lub przyczyn konfliktu zbrojnego albo motywów głoszonych lub przypisywanych Stronom konfliktu.
- ↑ Już Deklaracja petersburska z 1868 mówiła jedynym legalnym celem, jaki państwa winny sobie stawiać w czasie wojny, jest osłabienie sił zbrojnych nieprzyjaciela (Dopuszczalność pozbawienia życia kombatanta w świetle międzynarodowego prawa humanitarnego s. 210).
- ↑ Konwencja haska z 1954 r. o ochronie dóbr kultury w razie konfliktu zbrojnego (Dz.U. 1957 nr 46, poz. 212).
- ↑ Rozróżnienie to widać w art. 2 wspólnym dla wszystkich czterech konwencji genewskich z 1949 roku: Konwencja niniejsza będzie miała zastosowanie w razie wypowiedzenia wojny lub powstania jakiegokolwiek innego konfliktu zbrojnego (ang. armed conflict, fr. conflit armé) między dwiema lub więcej niż dwiema Wysokimi Umawiającymi się Stronami, nawet gdyby jedna z nich nie uznała stanu wojny.
- ↑ Rafał Brzeski, Wojna informacyjna, Warszawa 2006.
- ↑ Ukraińska wojna hybrydowa [1].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- John Keegan, Historia wojen, Książka i Wiedza, Warszawa 1998.
- Waldemar Kitler: Bezpieczeństwo Narodowe RP, Podstawowe kategorie, Uwarunkowania, System. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Obrony Narodowej, 2011. ISBN 978-83-7523-159-5.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Seth Lazar, War, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 3 maja 2016, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-08-07] (ang.). (Wojna)
- Alexander Moseley, The Philosophy of War, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2018-06-27] (ang.).
The ethics of war (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-13].