Xawery Czernicki

Xawery Czernicki

Xawery Czernicki
kontradmirał
Data i miejsce urodzenia	16 października 1882 Giedejki, gubernia wileńska, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	kwiecień lub maj 1940 Katyń, RFSRR, ZSRR
Przebieg służby
Lata służby	1901–1940
Siły zbrojne	Rosyjska Carska MW Marynarka Wojenna (II RP)
Jednostki	Kierownictwo Marynarki Wojennej
Stanowiska	zastępca szefa - szef służb
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa
Odznaczenia

Xawery Czernicki, właściwie Xawery Stanisław Czernicki herbu własnego (ur. 16 października 1882 w Giedejkach, zm. w 1940 w Katyniu) – kontradmirał Marynarki Wojennej II RP, inżynier budownictwa okrętowego, w latach 1932–1939 zastępca szefa Kierownictwa Marynarki Wojennej i szef służb, uczestnik I wojny światowej, wojny polsko-bolszewickiej i II wojny światowej, ofiara zbrodni katyńskiej.

Życiorys

Urodził się 16 października 1882 w majątku Giedejki w powiecie oszmiańskim, w ziemiańskiej rodzinie szlacheckiej Edwarda i Teresy z Bohuszewiczów. Jego ojciec podporucznik weteran Edward Czernicki (1843–1935) był uczestnikiem powstania styczniowego.

Służba w rosyjskiej Marynarce Wojennej

W 1901 ukończył szkołę realną w Wilnie. Po zdaniu matury wstąpił na Wydział Budowy Okrętów Morskiej Szkoły Inżynieryjnej w Kronsztadzie, którą ukończył w 1905. Przez kolejny rok odbywał praktyki morskie. W 1906 został mianowany podporucznikiem Marynarki Wojennej Imperium Rosyjskiego i do 1908 był inżynierem okrętownictwa w Kronsztadzie. W latach 1908–1910 pracował w Rządowych Zakładach Budowy Okrętów w Sreteńsku, a następnie Bałtyckich Zakładach Budowy Okrętów w Petersburgu. Od 1910 roku był pomocnikiem głównego inżyniera, a następnie głównym inżynierem podczas budowy pancerników „Sewastopol” i „Pietropawłowsk” w stoczni morskiej w Petersburgu. W 1915 został dyrektorem budowy kadłubów okrętowych w stoczni Rewel (obecnie Tallinn). Pod koniec 1918 podał się do dymisji.

Służba w Marynarce Wojennej RP

Po zakończeniu I wojny światowej i odrodzeniu niepodległej Polski zgłosił się w 1919 do nowo utworzonej Marynarki Wojennej. W 1922 został zweryfikowany w stopniu komandora porucznika i wyznaczony na stanowisko szefa Służby Technicznej Flotylli Wiślanej w Modlinie, a następnie komendanta Portu Wojennego Modlin i jednocześnie kierownika Wydziału Mechanicznego w Departamencie dla Spraw Morskich. W 1925 zasiadał w komisji zakupu ORP „Warta”, po czym pracował w Biurze Technicznym Nowych Budowli Kierownictwa Marynarki Wojennej. W tym czasie był także przewodniczącym komisji budowy infrastruktury Portu Wojennego Gdynia i członkiem komisji odbiorczej statków dla Żeglugi Polskiej. W 1926 został pierwszym szefem Administracji Kierownictwa Marynarki Wojennej. Od tego samego roku sprawował funkcję przewodniczącego Komisji Nadzorczej Budowy Okrętów we Francji. Kierował budową kontrtorpedowców ORP „Burza” i ORP „Wicher” oraz okrętów podwodnych typu „Wilk”. Powrócił do kraju w 1932 na stanowisko zastępcy szefa Kierownictwa Marynarki Wojennej-szefa służb, które zajmował do wybuchu II wojny światowej. 19 marca 1939 został mianowany na stopień kontradmirała. Zainicjował budowę Stoczni Marynarki Wojennej w Gdyni i Wydziału Budowy Okrętów w Państwowej Szkole Technicznej w Warszawie.

Po agresji III Rzeszy na Polskę we wrześniu 1939 wraz z całym Kierownictwem Marynarki Wojennej ewakuował się pociągiem z Warszawy do Pińska, a potem do Brodowa. Następnie znalazł się we wsi Deraźne, którą po agresji ZSRR na Polskę zajęła Armia Czerwona. Został wzięty do niewoli sowieckiej i skierowany z grupą najwyższych oficerów do Równego (komendantem zgrupowania został wówczas kmdr por. Bolesław Sokołowski). Stamtąd zesłano go do obozów jenieckich w głąb ZSRR – na początku trafił do Ostaszkowa, a pod koniec listopada 1939 roku do Kozielska. Został zamordowany przez NKWD w lesie katyńskim. W dniach 10–11 maja 1940 roku Czernicki został przekazany do dyspozycji Obwodowego Zarządu NKWD w Smoleńsku. Figuruje na liście dyspozycyjnej nr 059/1 pod numerem N-593-1-4352. Został zamordowany 11–13 maja 1940 roku. Jego zwłok w Katyniu nie zidentyfikowano, podobnie jak gen. dyw. Henryka Minkiewicza.

Był żonaty z Serafiną Margoli, interesował się sztuką i numizmatyką.

W 1993 jego imieniem została nazwana Centralna Składnica Marynarki Wojennej. Od 2001 okręt wsparcia logistycznego nosi nazwę ORP „Kontradmirał Xawery Czernicki”. Nosi je także jedna z gdyńskich ulic. Na targach Balt-Military-Expo w Gdańsku jedną z nagród w dziedzinie budownictwa okrętowego jest Grand Prix im. Kontradmirała Xawerego Czernickiego. W 2001 ukazała się książka pod redakcją Jerzego Przybylskiego pt. „Kontradmirał Xawery Stanisław Czernicki”.

Postanowieniem nr 112-48-07 Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego z 5 października 2007 został awansowany pośmiertnie do stopnia wiceadmirała. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007 w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”.

Awanse

W Rosji

• podporucznik – 1905
• porucznik – 1907
• podkapitan – 1910
• kapitan – 1913
• podpułkownik – 1917

W Polsce

• komandor porucznik – 1922 ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 i 7. lokatą w korpusie oficerów Marynarki Wojennej, korpus techniczny
• komandor – 1 stycznia 1929 ze starszeństwem z 1 stycznia 1929 i 1. lokatą w korpusie oficerów Marynarki Wojennej, korpus techniczny
• kontradmirał – 19 marca 1939
• wiceadmirał – pośmiertnie 5 października 2007

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (9 listopada 1932)
• Krzyż Walecznych
• Złoty Krzyż Zasługi (16 marca 1928)
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
• Krzyż Komandorski Orderu Miecza (Szwecja, 1935)
• Krzyż Oficerski Orderu Legii Honorowej (Francja, 1931)
• Order Świętego Stanisława (Imperium Rosyjskie)
• Order św. Anny (Imperium Rosyjskie)

Zobacz też

• generałowie i admirałowie II Rzeczypospolitej
• generałowie polscy w niewoli
• awanse generalskie oficerów II Rzeczypospolitej Polskiej z 2007
• obozy NKWD dla jeńców polskich

Bibliografia

• Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 123–124. [dostęp 2020-06-29].
• Jan Kazimierz Sawicki: Kadry Morskie Rzeczypospolitej, tom II, część I, oprac. zbiorowe, Wyższa Szkoła Morska, Gdynia 1996, ISBN 83-86703-50-4.
• Jan Kiński, Helena Malanowska, Urszula Olech, Wacław Ryżewski, Janina Snitko-Rzeszut, Teresa Żach: Katyń. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Marek Tarczyński (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2000. ISBN 83-905590-7-2.