Consan

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Consan

Stat:	Italia
Region:	Piemont
Provincia:	Provincia ëd Lissandria
Nòm 'n italian:	Conzano
Coordinà:	Latitudin: 45° 01′ 13.5′′ N Longitudin: 8° 27′ 21.2′′ E Mostra an sla carta
Autëssa:	262 m s.l.m.
Surfassa:	11,61 km²
Abitant:	965 (2019)
Comun dj'anviron:	Aussimian, Camagna, Casal Monfrà, Lu e Cucri
CAP:	15030
Prefiss tel.:	0142
Còdes ÌSTAT:	006061
Còdes fiscal:	C977
Sant protetor:	santa Lussìa
Festa dël borgh:	13 dë dzèmber

Sit istitussional

Consan (Conzano an italian) a l'é un comun dël Piemont ëd 965 abitant ^[1], ant la provinsa ëd Lissandria.

Ël pais a resta ai màrgin orientaj dle colin-e dël Bass Monfrà, 14 km a sud ëd Casal Monfrà.

Stòria

A smìa ch'ël teritòri 'd Consan a sìa stàit abità an época motobin antica: a-i son staje artrovament archeològich d'ansediament preistòrich e trasse 'd primitiv ansediament roman. Ël topònim a podrìa derivé dal predial dël nòm pròpi patrissi Condius o Contius, dont a ven peui Condacianus, dventà ant ij sécoj Conzaganus e Conzoanus. Ij prim ansediament as trovavo pì a val rispet a la posission atual dël pais ma a son stàit abandonà për via dl'esposission a le scorerìe dl'àuta Età 'd Mes e 'l borgh a comensa a popolesse an sla colin-a a parte dal sécol ch'a fa X, con na strutura topogràfica a sercc consèntrich. L'imperator Oton I ëd Sassònia a ced ël pais an feod a jë sgnor ëd Cucri ma dal sécol ch'a fa XII Consan a ven sogetà al Marcheisà ëd Monfrà. A ven d'apress un perìod d'instabilità për ij conflit antra ij marchèis aleràmich e la famija dij Ghilin 'd Lissandria e 'dcò për sòn ël borgh a ven fortificà e ancora ancheuj an sël versant oriental ëd la colin-a a

s'aussa la Tor Cìvica, o Tor ëd l'Orlògi. Dël Quatsent as costruiss la gesiëtta 'd San Bias ai pé dla Tor, e a armonta a l'istess sécol la cesa gòtica 'd San Morissi ant l'omònima frassion ëd Consan, anté ch'as dis ch'a fussa stàita sotrà Sofìa Paleòloga, fija dël marchèis Teodòro II ëd Monfrà e fomna dl'imperator ëd Costantinòpoli Gioann VIII Paleòlogh.

Dël 1413 Consan a l'é devastà da l’armà 'd Fransesch Sfòrsa e ant ël sécol sucessiv da le armà spagneule. Ij Monfrà (prima ij Paleòlogh, dal 1536 a ij duca Gonsaga 'd Màntoa) a anfeodo 'l pais a vàire sgnor: ij Bòvio 'd Casal, ij Bilion ëd Teraneuva, ij Mòss ëd Moran e anfin ij Vidua 'd Casal. Dël 1708, an séguit a la Guèra 'd Sucession Ëspagneula e al sucessiv Tratà d'Utrecht, ël pais a passa ansema a tut ël Monfrà al Ducà 'd Savòja 'd Vitòrio Medeo II, che pì tard a dventa Regn ëd Sardëgna. Ël vèj impiant medieval dël castel dël borgh an sima a la colin-a a l'é an ruin-a e a ven armane già për diventé prima 'n convent fransescan, peui a la fin dël Setsent na vila nobiliar për la nòbil famija dij cont Vidua, dont ël pì arnomà a l'é lë studios e esplorator Carlo Vidua. D'apress a l'época dla dominassion fransèisa ëd Napoleon Bon-a-part, dël 1814 a torna ant ël Regn ëd Sardëgna e a l'é aministrà sota a la Division (peui Provinsa) ëd Lissandria, a la Provinsa (peui Sircondari) ëd Casal e al Mandament d'Aussimian. Da la fin ëd l'Eutsent, ij gran cambiament ëd la sossietà a l'ha portà le campagne a vnì pì pòvre e a spopolesse viaman; coste tère a l'han vist tanti emigrant lassé 'l pais për serché fortun-a lontan, an particular tanti a son andà an Australia, andoa ch'a j'era na granda arcesta 'd lavorator për ël taj dla cana da sùcher. L'arcòrd ëd l'emigrassion an Australia a l'é bin viv ancora ancheuj e a-i son sovens manifestassion d'amicissia e gemelagi.