Drit d'autor

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Un copyright o drit d'autor a dà a l'autor ëd n'euvra creativa (për esempi, literatura, film, mùsica, pitura, programa anformàtich) ël drit esclusiv ëd controlé l'arprodussion dl'euvra për un perìod ëd temp, a condission che costa euvra a sia dotà d'un livel minimal d'originalità.

Cost drit a consist an general ant l'esclusività ëd realisé e vende còpie dl'euvra, ëd fé d'euvre derivà, ëd presenté l'euvra an pùblich, e ëd vende o tramudé cost drit a d'àutre përson-e.

Ël drit d'autor a l'é na forma ëd propietà inteletual. Al contrari ëd na patenta ch'a dà un drit ëd monopòli dzora l'usage ëd n'anvension, un drit d'autor a coata euvre d'espression creativa.

Chi a copia sensa përmess d'euvre sota drit d'autor a peul esse punì da la laj, ëd sòlit con na multa ma an dij cas estrem con l'arestassion e la prison.

Proprietà ëd drit d'autor

Ant la pì part dij pais, la propietà dël drit d'autor ëd minca euvra as assigna automaticaman a sò autor (gavà che l'autor a gada ël drit a cheidun d'àutri), che a l'ha pa da manca d'argistré ël drit. Sensa argistrassion a peul tutun esse malfé prové da na mira legal la propietà dël drit d'autor; a l'é soens na bon-a idèja argistrelo, dzortut për d'euvre comersial.

Se n'autor a arsèiv un pagament an cambi dla produssion d'euvre për cheidun d'àutri, la përson-a ch'a paga l'euvra (për esempi ël padron ëd travaj dl'autor) a arsèiv soens ëdcò la propietà dël drit d'autor.

J'euvre ch'a son fòra drit d'autor a causa ëd soa veciaja o dont l'autor a l'ha bandonà ël drit a son dite ëd domini pùblich e a peulo esse copià, dovrà e cangià ëd fasson lìbera.

Fair use

Ël fair use a l'é na dutrin-a ant la laj dël drit d'autor djë Stat Unì che a përmet l'usage limità ëd materiaj sota drit d'autor sensa ël përmess dij proprietari dij drit, për esempi për ëd but académich o giornalìstich. Costa dutrin-a as basa an sël drit ëd libertà 'd paròla dël prime emendament a la constitussion djë Stat Unì.

Bele che l'espression fair use a l'é pròpia an sens legal djë Stat Unì, as deuvra ëdcò ëd fasson informal an d'àutri pais për descrive drit simalar esistent an coj pais. An d'àutre giurisdission ëd drit comun a esist un drit sìmil sota 'l nòm ëd fair dealing. La giurisdission ëd drit sivil a l'han d'àutre limitassion e ecession al drit d'autor.

Drit d'autor an pais diferent

Pais diferent a l'han ëd laj diferente ch'a goerno ël drit d'autor. La pì part dle diferense a rësguarda la question se j'euvre produvùe dai goern a resto sota drit d'autor o pa, quant temp a dura ël drit d'autor apréss la mòrt ëd l'autor, e le definission ëd fair use. An rason ëd coste diferense, n'euvra a peul a l'istess temp esse sota drit d'autor ant un pais e esse ëd domini pùblich an n'àutr.

Problema con ij drit d'autor

Creatività

Tanti a chërdo che le laj an sij drit d'autor a facilito le creassion ëd neuve euvre e l'anvension ëd neuve idèje, an përmetend a l'autor d'arsèive n'arcompensa finansiaria për sò sfòrs e an dasendje n'ancentiv a la produssion d'euvre për l'avnì. Ma ij crìtich a constato che le laj ëd drit d'autor a ampedisso lë scambi e l'ameliorassion creativa d'idèje, euvre e anvension.

Contròl dj'editor

Le ca editris a esisto për facilité le publicassion d'euvre, an fasend tut ël travaj assossià con la publicassion, promossion e vèndita dl'euvra an cambi ëd na porsion dij profit. Le ca editris a son soens seletive quant a j'euvre vendùe, e trové un ch'a pùblica n'euvra a peul esse motobin malfé.

Sensa publicator, tutun, la vèndita ëd n'euvra a peul esse ancor pì malfé: vàire mërcà a son sota 'l contròl scasi antregh ëd pòch editor amportant, e për ëd rason pràtiche ij negòssi a vendo pa an general j'euvre publicà da l'autor midem. Ij crìtich a diso che le laj ëd drit d'autor a facìlito cost contròl da part ëd le ca editris, e a ampedisso l'intrada ant ël mërcà d'autor indipendent.

Contnù duvert

Tanme solussion ëd cost problema, dle partìe d'autor indipendent a l'han anventà l'idèja ëd contnù duvert, ch'a dà a mincadun ël përmess ëd copié, cambié e distribuì o vende soa euvra, soget a chèiche régole stipulà an na licensa ëd contnù duvert. Chèiche condission tìpiche an contn duvert a son:

J'euvre cambià o derivà a deuvo include nòte che a dan crédit a l'autor original.
Se as distribuiss l'euvra cambià o derivà, coj ch'a arsèivo le neuve euvre a deuvo arsèive j'istess përmess ch'a coato l'euvra antrega, comprèis ij cangiament e le gionte.
Sota chèiche license a l'é proibì vende l'euvra o dovrela për ëd but comersial.

Le pàgine ëd Wikipedia a son disponìbij sota la Licensa GNU për documentassion lìbera ch'a përmet ëd dovré ël contnù sota, an efet, le prime due ëd coste condission.