Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.
Giacomo Puccini
Compositor d'òpere. Giacomo Puccini a l'era nassù a Luca ai 22 dë dzèmber dël 1858 e a l'é mòrt a Brussel ai 29 ëd novèmber dël 1924.
A l'era ël quint fieul ëd Michele e Albina e la soa a l'era na famija ëd mùsich.
Sò pare a dirigìa ël conservatòri ëd Luca.
A soa mòrt dël 1864, a l'é stàit ëstabilì për ëscrit che Giacomo, che antlora a l'avìa ses agn, a l'avrìa pijà ël pòst d'organista e mèistr ëd capela ëd sò pare, pen-a ch'a l'avrìa podù felo.
As conòsso pòchi detaj dël perìod ëscolàstich dël fiolin; as sa che a l'era n'anlev mesan e ch'a ameliorava le pòche arsorse dla famija an sonand ël piano ant j'osterìe, le feste popolar e ij bal dle stassion balnear davzin-e, e l'òrgo durant le fonsion ant le cese ëd Luca.
Apress ël sucess otnù da l'arpresentassion dl'Aida ëd Giuseppe Verdi dël 1871, sò professor dël conservatòri ëd Luca a l'ha mandalo, con doi dij sò cambrada, a visité l'òpera ëd Pisa.
J'amis a l'han dovù përcore na tranten-a ëd chilòmeter a pe e d'autërtanti për torné, ma scond Puccini ij sò sfòrs a son ëstàit arcompensà; giumaj ël fieul a l'era fissasse doi but: l'òpera e Milan, andoa as trovavo ël Teatro dla Scala, dle grande ca editris musicaj e l'arnomà Conservatòri real.
Tutun jë studi a Milan a costavo car e a j'ero nen a la portà dla famija.
Puccini a podrà andeje e esse admëttù al conservatòri grassie a na borsa real e a l'agiut finansiari d'un parent.
Livrà jë studi, Puccini a l'é restà a Milan.
Dël 1884 a scriv an tre mèis, për un concors musical, soa prima òpera an n'at, Le Villi, ch'a l'é arfudà da l'editor Sonzogno con ël pretest che le nòte dla partission a j'ero ilesìbil.
Giutà da j'anfluent Gönner e Boito, Puccini a l'ha però riussì a anteressé l'editor Ricordi, con ël qual a l'ha anandià n'amicissia e na colaborassion ch'a durëran tuta la vita.
Puccini a l'era marià con Elvira, ma l'ha avù ëdcò un fieul da soa banastra, na luchèisa marià, lòn ch'a l'ha provocà në scàndol considerèivol ant la cita sità.
Dal 1884 a l'é andàit a sté davzin a Viaregg, ant la region d'armeuj ëd Torre del Lago, anté ch'a l'era malfé rivé e chiel a podìa travajé, pësché an sël lagh e andé a cassa d'anie.
A l'ancamin a l'avìa fità na ca modesta, peui a l'é fasse batì na vila a la bordura dël lagh.
Dël 1922 a-j rivo ij prim segn ëd na maladìa incuràbil e Puccini a peul nen livré soa dariera òpera, Turandot.
Dël 1924 a part për Brussel, për fesse operé.
A meuir ambelelà, ai 29 ëd novèmber ëd col ann.
Ël second e ël ters at a son ëstàit ëscrit a Montecatini.
Tosca (1900)
Madama Butterfly (1904-1920)
La Fanciulla del West (1910)
Pijà da la piessa The Girl of the golden west ëd David Belasco. A l'é la stòria ëd Minnie, na fija ëd gran cheur padron-a dël Polka-Bar ant un camp ëd mineur ai temp ëd la corsa a l'òr. Bin vorsùa da tuti, cortegià dal serif Jack Rance, chila as an-namora d'un bandì, Ramerrez, che a la fin a salvërà da la forca prima ëd chité tut për chiel. L'òpera a l'é stàita creà ai 10 dë dzèmber 1910 con Emmy Destinn e Enrico Caruso, sota la diression d'Arturo Toscanini.
La rondine (1917-1924)
Il trittico (1918)
Il tabarro
Suor Angelica
Gianni Schicchi
Turandot (1926, completà da Franco Alfano dòp dla mòrt ëd Puccini)
