Henry James

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Henry James a l'era nassù a New York ai 15 d'avril dël 1843 e a l'é mòrt a Londra ai 28 ëd fërvé dël 1916.
A l'é stàit në scritor e 'n crìtich literari american, famos për j sò romanz e për soe conte dzora temàtiche coma la cossiensa e la moralità.
A l'era frel dël filòsof William James e dla scritriss Alice James e a l'han anrichì la critica literaria con la teorìa che minca scritor a l'ha da presenté, trames soe euvre, soa vision dël mond. Cost prinsipi chiel a lo mostra dzora tut con j dëscors e j romanz.

La vita

Henry James a l'era nassù da na rica famija 'd përson-e dë studi: sò pare, Henry James Sr., a l'era 'n teòlogo e 'n filòsof con un gran amor për la literatura.
An soa gioventù Henry James a l'ha fàit vàire viagi con la famija tra Euròpa e América e a l'ha studià con professor amportant a Gëneva, Londra, Paris e Bonn. A 19 ani a l'ha tacà a studié a l'Harvard Law School ma sensa boneur e për lòn a l'ha chitala an pressa për dedichesse a la literatura.

Fin da giovo James a l'ha studià le literature, an ancaminand da cole anglèisa, american-a, fransèisa, alman-a e russa, dont nomach costa ultima virà an anglèis. Dël 1864 a l'h publicà sò prim cont anònim, A Tragedy of Error.

Da col moment lì, a l'ha ancaminà a dedichesse dabon a la scritura, an dventand un djë scritor pì bondos ant la stòria dla literatura europenga.
A l'ha colaborà con vàire giornaj (The Nation, The Atlantic Monthly, Harper's e Scribner's) e an tut a l'ha scrivù 22 romanz, 112 conte, vàire euvre teatràj e articoj ëd critica.

Dòp na cita permanensa a Paris, dël 1876 James a l'é mudasse torna an Anghiltèra, ant un prim moment a Londra e peui, dël 1897, a la Lamb House ëd Rye, ant ël Sussex oriental.
A l'ha ancora fàit ëd viagi an América (për esempi dël 1904), ma quandi a l'é s-ciopà la prima guèra mondial dël 1914 a l'ha chità 'd viagé e a l'ha pijà la citadinansa britanica.
A l'ha sofert n'atach al cheur aj 2 dë dzëmber dël 1915 e a l'é mòrt tre mèis dòp.

Sò stil

Ij romanz ëd Henry James a mostro la natura american-a e anglèisa ëd cost scritor e a porto drinta lor midem un confront tra 'l neuv mond, valadì l'Euròpa rica 'd coltura ma 'dcò 'd corussion, e n'América puritan-a e pòvra 'd coltura e stòria. Cost confront as mostra ant la psicologìa ë ij përsonagi prinsipàj e për lòn as podrìa squasi disse che ij romanz ëd James a parlo pa 'd përsonagi, ma d'époche, colture e mond sossiàj diferent.

Un contrast a-i é 'dcò a 'n lìvel pì përfond e personal: ant ij protagonista tant ma ant l'autor a-i é sempre un contrast con chiel midem e con sò ambient. Pròpi l'autor a l'é sentisse sempre fòra 'd pòst, confinà an tuti ij leu anté che a l'é vivù: costa sensassion l'artrovoma an The Portrait of a Lady e an The Golden Bowl d'andoa a smija che James a l'abia vivù na vita da meprisà e che, pròpi për lòn, a l'abia avù la possibilità 'd studié franch bin la psicologìa e analisé le situassion ëd la vita.

Henry James a Turin

Henry James a l'é stàit doe vire a Turin, la sgonda dël 1877 quandi a l'é fermasse a l'Hotel de l'Europe, ël pì spatussant obergi dla capital piemontèisa.
An general a l'ha nen fasse na bon-a impression ëd Turin.
An ruvand a dì: "Turin a l'ha pa d'architeture, a l'ha pa 'd cese, a l'ha pa 'd monument nè senari romantich". Al contrari a l'é piasuje la Piassa Castel.

Euvre

Romanz

Roderick Hudson (1875)
The American (1877)
The Europeans (1878)
Confidence 1879
Washington Square (1880)
The Portrait of a Lady (1881)
The Bostonians (1886)
The Princess Casamassima (1886)
The Reverberator (1888)
The Tragic Muse (1890)
The Other House (1896)
The Spoils of Poynton (1897)
What Maisie Knew (1897)
The Turn of the Screw (1898)
The Awkward Age (1899)
The Sacred Fount (1901)
The Wings of the Dove (1902)
The Ambassadors (1903)
The Golden Bowl (1904)
The Outcry (1911)
The Ivory Tower
The Sense of the Past

Conte

A Passionate Pilgrim (1871)
Madame de Mauves (1874)
Ghostly Rental (1876)
Daisy Miller (1878)
A Bundle of Letters (1879)
The Point of View (1883)
The Author of Beltraffio (1884)
The Aspern Papers (1888)
A London Life (1888)
The Pupil (1891)
The Lesson of the Master (1891)
The Real Thing (1892)
The Middle Years (1893)
The Private Life (1893)
The Dead of the Lion (1895)
The Altar of the Dead (1895)
The Figure in the Carpet (1896)
In the Cage (1898)
Europe (1899)
Paste (1899)
The Great Good Place (1900)
Mrs. Medwin (1900)
The Birthplace (1903)
The Beast in the Jungle (1903)
The Jolly Corner (1908)
A landscape painter (1866)
Crapy Cornelia (1909)
The Bench of Desolation (1910)

Viagi

A Little Tour in France (1884)
English Hours (1905)
The American Scene (1907)
Italian Hours (1909)

Crìtica literaria

The Art of Fiction (1884)
French Poets and Novelists (1878)
Hawthorne (1879)
Partial Portraits (1888)
Essays in London and Elsewhere (1893)
Notes on Novelists (1914)

Autobiografìe

A Small Boy and Others (1913)
Notes of a Son and Brother (1914)
The Middle Years (1917)

Biografie

William Wetmore Story and His Friends (1903)

Teatro

Daisy Miller (1882)
The American (1891)
Theatricals (1894)
Theatricals, sgonda serie (1895)
Guy Domville (1895)