Balena blaua
| Balena blaua | |
| |
| Balena blaua (Balaenoptera musculus) | |
| Classificaziun | |
|---|---|
| Urden | Balenas (Cetacea) |
| Suturden | Balenas cun fol (Mysticeti) |
| Famiglia | Balenas rubagliadas (Balaenopteridae) |
| Gener | Balaenoptera |
| Spezia | Balena blaua |
| Num scientific | |
| Balaenoptera musculus (Linnaeus, 1758) | |
La balena blaua (Balaenoptera musculus) appartegna a la famiglia da las balenas rubagliadas (Balaenopteridae), pia al suturden da las balenas cun fol (Mysticeti), a l’urden da las balenas (Cetacea) ed a la classa dals mammals (Mammalia). Cun ina lunghezza da passa 30 meters ed in pais da circa 170 tonnas è la balena blaua il pli grond animal ch’ha vivì e che viva anc adina sin nossa terra.
Descripziun
[modifitgar | modifitgar il code]Anatomia
[modifitgar | modifitgar il code]Balenas blauas han en media ina lunghezza da 26 meters. Las balenas blauas che vivan en auas da l’emisfera sid èn da regla pli grondas che ils members da la medema spezia domiciliads en l’emisfera nord. Savens obtegnan singuls animals ina lunghezza da 30 meters, e la balena blaua pli gronda che è vegnida mesirada cun metodas scientificas ha gì ina lunghezza da 33,58 meters (1922).[1] I dat ina differenza remartgabla tranter femella e mastgel: Las femellas èn en media enfin sis pertschient pli glondas e pon pasar suenter la fin da la stagiun da nutriment enfin 200 tonnas. Il cor da la balena blaua paisa circa 600 kg. Ella posseda il pli grond cor da tut ils animals existents sin terra. Durant che la balena è sin la surfatscha pulsescha il cor en in ritmus dad otg battidas per minuta, quest po dentant sbassar sin 4 battidas sut aua. L’aorta ha in diameter da circa 23 cm.
Il corp da la balena blaua ha ina furma fitg agila ed idrodinamica. Ella ha ina colur blau-grischa e sin tut il corp flatgs pli clers. Tar animals ch’han vivì pli ditg en auas polaras, po la vart dal venter che è pli clera er esser colurada melnenta. Balenas cun questa coluraziun vegnan numnadas ‹venter da zulper›.[1] La nudaglia dorsala ha in’autezza maximala da 45 cm. En cumparegliaziun è quai fitg pitschen. Ella sa chatta sin il davos quart dal corp dal animal. La nudaglia davos è fitg largia ed en la mesadad hai ina crenna. Las nudaglias dal pèz èn percunter d’in blau sblatg e satiglias. Ellas han ina lunghezza che correspunda circa a 14 pertschient da la lunghezza totala da l’animal.[2][3]
Il chau da la balena blaua è, en confrunt cun autras balenas rubagliadas, fitg lartg cun ina gniffa platta. Dal piz dal gnif fin tar la fora per suflar sa tira ina glista; la fora per suflar (suffel) consista da duas foras da nas circumdadas d’ina paraid pulpusa. Vi da differents lieus dal chau ins chatta chavels, surtut vi dal mintun e dad omaduas varts da la missella sut. En bucca ha la balena blaua sin mintga vart 300 fin 400 plattas da corn nairas ch’han ina lunghezza da 50 fin 100 centimeters. Ellas possedan franzlas fitg grossas tipicas per questa spezia. Da la vart sut sa tiran 50 fin 90[4], tenor autras funtaunas fin 120[1], faudas dal venter las qualas tanschan da la bucca enfin tar l'umbli. Questas faudas èn il segn caracteristic da la balena rubagliada e pussibiliteschan in’extensiun da la bucca tar la ingestiun.
1966 è la balena blaua nanina (B. m. brevicauda) vegnida descritta sco sutspezia da la balena blaua. Ella duai cuntanscher ina lunghezza maximala da 24 meters, perquai che la part dal corp davos la nudaglia dorsala è pli curta. Er las plattas da corn èn pli pitschnas. Intgins zoologs mettan dentant en dubi la validitad da questa sutspezia e numnan quests exemplars animals giuvens malgrà lur quantitad augmentada da spinals da la cua.
Genetica
[modifitgar | modifitgar il code]
Cariotip
[modifitgar | modifitgar il code]I dat differentas inquisiziuns pertutgant las retschertgas davart il dumber da cromosoms da la balena blaua. L’onn 1955 è vegnì eruì vi da tessì da reproducziun conservà, che balenas blauas possedan 2n = 48[5] (pia duas garnituras da cromosoms cun mintgamai 24). L’onn 1974 han ins lura fatg talas retschertgas er vi d’autras balenas, tranter auter la balena cumina e la balena grischa. Cun 2n = 44 cromosoms correspundan els er als cromosoms da la balena blaua.[6][7]
ADN
[modifitgar | modifitgar il code]Ils resultats da retschertgas vi da l’ADN mitochondrial han mussà, che la balena cumina e la balena blaua pon generar ibrids, schebain che ils roms genealogics dad omaduas razzas èn separads dapi tschintg milliuns onns. Ibrids feminins pon perfin esser fritgaivels. Las analogias en il cariotip gidan a reducir l’incumpatibilitad tar la meiosa e d’augmentar cun quai la probabilitad da fertilitad.[7][8]
Derasaziun e spazi vital
[modifitgar | modifitgar il code]
La balena blaua viva en tut ils oceans nua ch’ella sa mova en in ritmus annual tranter grads da ladezza auts e bass. D’enviern viva ella en mars tempradas e subtropicas, en las qualas sa chatta ses lieu da reproducziun. Da stad sa tegna ella si en auas polaras nua ch’ella chatta nutriment abundant. L’alimentaziun ed er las rutas da viandar da las balenas èn fitg constantas, ils lieus da reproducziun n’èn percunter betg enconuschents.
Sco abitanta da l’auta mar sa mova la balena blaua be darar en la vischinanza da la costa. En las auas polaras suonda ella però al glatsch tschessond vi dal qual vivan ils giombers da cril. Pervi da quai capiti adina puspè che las balenas restan circumdadas en il glatsch suenter ina midada da l'aura nunspetgada. Quai vegn rapportà regularmain surtut or dal Current da Saint Lawrence en il Canada.
La balena blaua nanina chatt’ins oravant tut sin l’emisfera sid ed en il nord da l’Ocean Indic. Ina gronda gruppa viva duraivlamain en la Subantarctica, ulteriuras gruppas èn vegnidas vesidas en vischinanza dal Chile e tar las Kerguelas.
Moda da viver
[modifitgar | modifitgar il code]Alimentaziun
[modifitgar | modifitgar il code]Sco tut las balenas cun fol sa nutrescha er la balena blaua da plancton il qual ella filtrescha or da l’aua da la mar cun agid da ses dentigliuns. Malgrà ses dentigliuns cun zaidlas grossas preferescha ella pitschens giombers e sa spezialisescha en l’Antarctica sin il cril antarctic. Tras quai stat ella en directa concurrenza da nutriment cun autras balenas cun fol. Sur tut cun la balena sei, la balena cumina e las balenas naninas. La balena blaua tutga però tar las emprimas che van en tschertga d’alimentaziun e che van a tgatscha il pli manaivel dals urs dal glatsch. Plinavant dovra ella er grondas rotschas da giomberets cun pala sco funtauna da nutriment. En la tschertga da nutriment noda ella savens en profunditads da circa 100 meters.
Ils mais da stad tragutta la balena blaua probablamain 40 milliuns pitschens giomberets al di cun ina paisa totala da 3,5 tonnas. Gia mo sia part dal magun principala cuntegna ina tonna da giombers. L’enviern na maglia la balena blaua betg e viva da sias reservas da grass.
Moda da sa mover
[modifitgar | modifitgar il code]
La balena blaua enconuschan ins sin auta mar oravant tut vi dal suffel fitg aut. Il suffel è la funtauna d’aria condensanta che sa furma tar la expiraziun, il qual tanscha enfin ad ina autezza nov meters. En cas normal vegn l’animal a la surfatscha mintga duas minutas, suenter lungas sfunsadas s’augmenta la frequenza da trair flad sin fin a sis respirs la minuta. Las pli lungas sfunsadas pon durar enfin 20 minutas, ma normalmain cuzzan ellas en media trais fin diesch minutas.
La sveltezza da nudar è differenta. Tar l’ingestiun noda ella tranter 2 e 6,5 km/h, tar la migraziun po ella augmentar ses tempo sin 5 enfin 33 km/h e sin ina sveltezza maximala da 48 km/h.
Cumportament social
[modifitgar | modifitgar il code]Balenas blauas chattan ins surtut sco animal singul ubain sco gruppa da mammas ed uffants. Gruppas pli grondas vegnan avant be darar e sche, alura mo sco accumulaziuns casualas or da motivs d’alimentaziun. Entaifer talas accumulaziuns na sa furma nagin liom social tranter las balenas. Er tar las migraziuns na datti naginas gruppaziuns pli grondas, be animals creschids van mintgatant cun lur animals giuvens. La primavaira partan las femellas en purtanza sco emprimas en las regiuns da nutriment e las bandunan sco ultimas.
La communicaziun tranter las balenas blauas n’è betg fitg pregnanta. Ins na chatta nagins chants da balena cun strofas sco tar las balenas cun goba. Lur repertori da ramurs sa stenda sur suns sin frequenzas bassas, sur pitgar, raspar e marmugnar fin tar tuns da clic ultrafrequents. Igl è nunenconuschent sche dar sigls e pitgar cun la cua gidan er a communitgar.
Registraziun sonora da balenas blauas:
Registraziun 1 (Atlantic)?/i- Registraziun 2 (Atlantic)?/i
- Registraziun 3 (Atlantic)?/i
- Registraziun 4 (Pacific dal Nord)?/i
- Registraziun 5 (Pacific dal Vest)?/i
- Registraziun 6 (Pacific dal Sid)?/i
Reproducziun e svilup
[modifitgar | modifitgar il code]Balenas blauas èn sexualmain madiras cur ch’ellas cuntanschan ina lunghezza da 22 meters tar ils mastgels, e 24 meters tar las femellas. Ellas han alura ina vegliadetgna da tschintg enfin sis onns. Lur durada da vita po cuzzar 90 onns, la gronda part da las balenas mora però pli baud.
In ritual da paregliaziun da las balenas blauas n’è betg enconuschent, probabel datti copulaziuns casualas en las auas da reproducziun. Il vadè nascha suenter in temp da purtanza dad indesch mais. El vegn sin il mund cun ina lunghezza da var set meters e cun in pais da circa 2,5 tonnas. Avant la naschientscha noda la femella en auas chaudas tempradas enfin subtropicas. Il vadè vegn tezzà set mais a la lunga e la separaziun succeda durant la migraziun en zonas da nutriment, lura ha el cuntanschì ina lunghezza da circa 12,8 meters.
Ina femella è purtanta circa mintga dus onns. Tar las balenas blauas naninas san ins ch’ellas possedan dus temps da chalur entaifer in onn. Il temp da chalur principal d’enviern ed in temp da chalur lateral durant la stad. Sco raschun da la mort naturala valan malsognas e parasits, en pli attatgas da gronds squagls e dad orcas sin animals giuvens e balenas creschidas flaivlas ni blessadas.
Sistematica
[modifitgar | modifitgar il code]L’emprima descripziun da la balena blaua è vegnida nudada l’onn 1692 da Robert Sibbald en ses ‹Phalainologia nova sive observationes de rarioribus quibusdam balænis in Scotiæ littus nuper ejectis›[9], pli tard è cumparida in’autra descripziun da Carl von Linné (1758) cun Balaean musculus en la 10avla ediziun dal ‹Systema naturae›.
La balena blaua è ina dad otg spezias enconuschentas da las balenas rubagliadas entaifer il gener da la Balaenoptera. Studis da la biologia moleculara preschentan ina parantella pli manaivla da las balenas blauas cun las balenas cun goba e cun las balenas grischas che cun autras represchentantas da quest gener. Da l’autra vart datti actualmain indesch cas documentads da cruschadas tranter balenas blauas e balenas cuminas.[4] Ina separaziun tranter las baleanoptordae ed autras taxonomias da balenas vegn supponì en l’oligocen mesaun, per la separaziun da spezias entaifer il taxon na chatt’ins naginas datas.
Entaifer las balenas blauas chatt’ins duas sutspezias: la balena blaua (Balaenoptera musculus musculus) e la balena blaua nanina (Balaenoptera musculus brevicauda). Vitiers datti eventualmain anc ina sutspezia numnada Balaenoptera musculus intermedia, la quala populescha l'Ocean dal Sid; questa vegn dentant per gronda part refusada e n'ha er betg pudì vegnir confirmada suenter analisas geneticas.
Chatscha da balena e protecziun
[modifitgar | modifitgar il code]
Pli baud eri grev da far chatscha sin balenas blauas; ellas eran memia grondas e memia sveltas. Pir en il 19avel tschientaner han ins cumenzà ad ir regularmain a chatscha da balenas blauas. Ellas vegnivan duvradas surtut sco furnituras da charn e da grass. Plinavant vegnivan duvrads ils oss ed ils dentigliuns sco material da fabricaziun. Per exempel per la construcziun dal chanun d’arpuna, in’arpuna la quala vegn sajettada cun ina sort chanun e che porta sin il piz ina chargia explosiva. En il 20avel tschientaner èn vegnidas mazzadas circa 350 000 balenas blauas. Suenter l’onn 1930 è il dumber d’animals tschiffads sa reducì, perquai ch’i na deva prest naginas balenas blauas pli. Ma pir l’onn 1972 èn idas en vigur las ordinaziuns da protecziun internaziunalas; quellas valan fin oz sin champ internaziunal.
L’onn 1920 han ins stimà il dumber mundial da balenas blauas sin sur 220 000 animals, da quels circa 90 % en ils oceans meridiunals. 40 onns pli tard existivan mo pli 1000–3000 animals. Oz vegn l'entira populaziun puspè stimada sin ca. 10 000–20 000 individis; da quels èn ca. 6000 balenas blauas naninas. Ina dumbraziun exacta n’è prest betg pussaivla.
Annotaziuns
[modifitgar | modifitgar il code]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Brown 1995.
- ↑ Grzimeks Tierleben, Kindler Verlag, 1972, tom 11, Säugetiere II, p. 471
- ↑ Urania Tierreich, Urania Verlag, 1992, tom Säugetiere, p. 260.
- ↑ 4,0 4,1 Würtz, Repetto 1993
- ↑ B.J.A. Nowosielski-Slepowron, A.D. Peacock: Chromosome number in the blue, fin and sperm whales. Proceedings of the Royal Society Edinberg, B 65/1955, p. 358–368.
- ↑ Ú. Árnason: Comparative chromosome studies in Cetacea. En: Hereditas 77/1974, p. 1–36.
- ↑ 7,0 7,1 Árnason, Ú. e Gullberg, A. (1993): Comparison between the complete mtDNA sequences of the blue and the fin whale, two species that can hybridize in nature. En: Journal of Molecular Evolution, 37(4), p. 312–322.
- ↑ Bérubé, M. ed Aguilar, A. (2006): A new hybrid between a blue whlae, Balaenoptera Musculus, and a fin whale, B. Physalus: frequency and implications of hybridization. En: Marine Mammal Science, 14(1), p. 82–98.
- ↑ Titel cumplet: Phalainologia nova sive observationes de rarioribus quibusdam balænis in Scotiæ littus nuper ejectis in quibus nuper conspectæ balænæ per genera & species, secundum characteres ab ipsa naturâ impressos distribuuntur, quædam nunc primum describuntur; errores etiam tirea descriptas deteguntur, & breves de dentium, spermatis ceti, & ambræ griseæ ortu, naturâ & usu dissertationes traduntur.
Litteratura
[modifitgar | modifitgar il code]- S.G. Brown: Balaenoptera musculus (Linnaeus 1758) – Blauwal. En: Jochen Niethammer, Franz Krapp (ed.): Handbuch der Säugetiere Europas, tom 6: Meeressäuger, Teil I Wale und Delphine – Cetacea, part IB: Ziphidae, Kogiidae, Physeteridae, Balaenidae, Balaenopteridae. Aula Wiesbaden 1995, ISBN 3-89104-560-3.
- Mark Carwardine: Wale und Delfine in europäischen Gewässern. Delius Klasing Bielefeld 2003, ISBN 3-7688-1456-4.
- Ralf Kiefner: Wale & Delfine weltweit. Pazifischer Ozean, Indischer Ozean, Rotes Meer, Atlantischer Ozean, Karibik, Arktis, Antarktis. Jahr-Top-Special, Hamburg 2002, ISBN 3-86132-620-5.
- Randall R. Reeves e.a: See Mammals of the world. A complete guide to whales, dolphins, seals, sea lions and sea cows. A&C Black, Londra 2002, ISBN 0-7136-6334-0.
- Maurizio Würtz, Nadio Repetto: Wale & Delphine. Biographie der Meeressäuger. Onn, Hamburg 1998, ISBN 3-86132-264-1.
Colliaziuns
[modifitgar | modifitgar il code] |
Commons: Balena blaua – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio |
- La balena blaua sin la pagina da l’IUCN
- Maletg d’ina balena blaua en grondezza natirala