Biotop

Prà da palì cun cardamina da prà e flur-paintg da palì

Il term biotop (grec βíος bíos ‹vita› e τόπος tópos ‹lieu›) designescha in spazi da viver determinà d’ina biocenosa entaifer in tschert territori. Biotops furman las pli pitschnas unitads da la biosfera. Sin il champ da la protecziun da la natira e da la tgira da la cuntrada vegnan biotops attribuids per motivs pragmatics a tscherts tips da biotops. Il term ha Friedrich Dahl introducì il 1908 en la scienza.

Determinaziun

Il term ‹biotop› vegn da princip duvrà senza valitar. Sco biotops designeschan ins pia tant parts da la cuntrada ch’èn sa furmadas a moda natirala (dutgs, guauds maschadads etc.) sco era – cuntrari al diever dal term en la lingua da mintgadi – parts da la cuntrada ch’èn vegnidas furmadas da l’uman (sco per exempel quartiers d’abitar u cuntradas citadinas). Ulteriurs exempels frequents da biotops furman rivas umidas, deserts, costas dal watt u prads sitgs. Per propi pretenda la definiziun d’in biotop da sa referir ad ina spezia da plantas, da bulieus u d’animals specifica u ad ina cuminanza da tals (ina biocenosa). En la pratica s’orienteschan bleras denominaziuns e determinaziuns però main als organissems visibels u zuppads che populeschan il biotop che a las cundiziuns abioticas che sa laschan tschiffar meglier (sco costa, prada, flum etc.). Tenor la biologia sco disciplina scientifica sa tracti però tar in biotop en mintga cas d’in spazi da viver d’organissems – da tractar in ‹biotop per sai› na fa nagin senn ed in ‹biotop senza vita› n’è nagin.

Tschispet mez sitg sin ina spunda da chaltschina conchilifera

In biotop po porscher spazi a plirs habitats u far sez part d’in u da plirs habitats. El po influenzar la biocenosa avant maun ed er esser influenzà sez da quella; perquai discurran ins adina da l’effect reciproc tranter vita e spazi vital.

Biotops sco furmas pitschnas sa laschan attribuir a bioms resp. ecozonas specificas. Quants bioms ch’i dat e co che quels sa differenzieschan in da l’auter èn dumondas che pon vegnir respundidas differentamain. Begon per exempel differenziescha tranter otg bioms terresters: tundra arctica, guaud da coniferas nordic, guaud da la zona temprada, guaud tropic, guauds da monsun, steppas, savannas tropicas, vegetaziun mediterrana, desert, muntogna.

L’expressiun concreta da la biocenosa lubescha er da tschiffar las influenzas abioticas ed umanas (hemerobas) d’in lieu. Lieus ch’èn apparentamain senza vita, sco deserts u grippa, sa differenzieschan bain in da l’auter surtut tras criteris abiotics; ma er qua sa tracti tuttavia da lieus che pon vegnir colonisads, pia da ‹lieus da la vita› u biotops. Sut tge circumstanzas che pon s’etablir biocenosas è ina dumonda che fa part da las discussiuns entaifer l’ecologia e la protecziun da la natira. Dapertut sin il mund nua ch’ins ha tschertgà suenter vita, han ins però er chattà tala (almain microorganissems), e quai schizunt en sfessas da crappa da plirs tschients meters profunditad.

En la lingua da mintgadi vegn il term ‹biotop› er duvrà dapi la debatta davart la protecziun da la natira dals onns 1970 per in sectur da la cuntrada ch’è reservà – e savens vegnì creà da nov – sco spazi da viver per spezias da plantas e d’animals periclitadas (surtut amfibis). Quest diever dal pled na correspunda betg a sia muntada scientifica; tuttina è el magari preschent a moda indirecta en la discussiun scientifica, numnadamain en quel mument ch’ins discurra da biotops betg en in senn neutral, mabain sco term occupà semanticamain a moda positiva.

Cunfinaziun envers auters terms

Tratgs generals da la biosfera

Il term ‹biosfera› designescha quella part d’in corp celest che cuntegna vita. Per ch’i possia insumma sa furmar ina biosfera ston pia esser ademplidas numerusas premissas (terren, aua, atmosfera e.a.). Ed er là nua ch’è sa furmada vita, dependa quella vinavant da las relaziuns climaticas localas e da lur svilup futur.

Sin la Terra, nua ch’èn ademplidas questas premissas da basa, dependan il svilup e la varietad da la vita a moda centrala da la durada ed intensitad locala da la radiaziun dal sulegl. Tenor quella vegn il planet sutdividì en zonas da vegetaziun che tanschan – pli u main – per lung dals grads da latituda, da las tropas sur la zona temprada fin a las regiuns polaras. (Localmain pon questas zonas variar per motivs climatics, p.ex. sche las mars mainan aua chauda vers regiuns polaras u sche chadainas da muntognas retegnan ils vents e las precipitaziuns. Ins discurra en quest connex da las zonas climaticas da la Terra).

Il zoolog tudestg Karl August Möbius (1825–1908)

Entaifer las zonas da vegetaziun varieschan la flora e fauna supplementarmain en regiuns muntagnardas, damai che quellas èn exponidas pli ferm a facturs che reduceschan la temperatura (per exempel è l’aria pli fina, uschia che la chalur dal sulegl che vegn irradiada da la terra sa perda pli spert). Ins discurra qua da stgalims d’autezza, tar ils quals sa laschan constatar tschertas analogias tar las zonas da vegetaziun resp. zonas climaticas.

Biocenosa, biotop ed ecosistem

Il term biocenosa ha Karl August Möbius introducì il 1877. El aveva observà ils organissems che vivevan sin in banc dad austras ed aveva empruvà da chapir quels sco ina cuminanza da vita.

‹Biocenosa› numn’ins ina cuminanza d’organissems da diversas spezias che viva entaifer in biotop cunfinabel. La biocenosa ed il biotop furman ensemen l’ecosistem. Las singulas creatiras d’ina tala cuminanza stattan en relaziuns reciprocas multifaras ina cun l’autra; en pli vegnan ellas influenzadas da facturs da l’ambient abiotics ed influenzeschan quels er da lur vart. Da quai naschan relaziuns da dependenza ed i sa furma in equiliber biologic resp. ecologic.

Habitat, lieu

Il term ‹biotop› è da differenziar dal term ‹habitat› (abitadi, spazi da viver). Entant ch’il biotop furma ina cumponenta funcziunala, sa tracti tar in habitat dal spazi da viver d’ina spezia u d’ina cuminanza da spezias, per part er be d’ina part da quel (p.ex. habitat da stad u d’enviern). Habitats e biotops na dovran betg esser congruents. Il biotop d’ina cuminanza da viver (p.ex. in guaud) po porscher per las pli differentas spezias habitats fitg divers (in guaud sa cumpona da structuras sco foras da roma, tschimas, terren...), per exempel per insects. In habitat po da l’autra vart cumpigliar plirs biotops, per exempel habitats cumplementars per peschs, per utschels migrants u per mammals che frequentan quartiers da stad e d’enviern. Habitats parzials u cumplementars enconuschan tut ils animals, dals quals ils habitats sa laschan sutdivider en spazis funcziunals, per exempel per l’ingestiun, la multiplicaziun u sco lieus da retratga.

Sut il term dal lieu vegnan resumadas tut las cundiziuns da l’ambient ch’influenzeschan in organissem. Quest term vegn surtut duvrà en connex cun la flora (scienza dal lieu, ecologia da la vegetaziun), damai che quella è liada al lieu e dependa perquai a moda pli directa dals facturs abiotics dal terren. I vegn però er differenzià qua tranter facturs biotics ed abiotics, uschia ch’il term ‹lieu› po er vegnir chapì sco sinonim da ‹habitat›. En general vegn il term ‹habitat› applitgà pli savens sin singulas spezias, entant ch’il term ‹lieu› è usità per la descripziun da cuminanzas da viver.

Sistematica

Da zootops discurr’ins sch’ils biotops vegnan tractads ord vista da tschertas spezias d’animals

In biotop, chapì sco extensiun territoriala d’in tschert tip da spazi da viver, furma la pli pitschna unitad territoriala entaifer l’ecologia da la cuntrada. In fitg pitschen biotop po per exempel esser in clutger-baselgia u ina planta mez pirida (sco habitats parzials p.ex. per utschels mezmieur u per insects). Malgrà quai pon tscherts biotops, tut segund la sistematica da registraziun, cumpigliar fitg grondas surfatschas (p.ex. lais, watt). Tut tenor la dumonda u la problematica che vegn tractada entaifer l’ecologia, pon biotops er vegnids restrenschids a fitotops (abitadis da plantas) u zootops (abitadis d’animals). Questa terminologia n’è però betg usitada generalmain.

In biotop (u plirs) cun las plantas ed ils animals che vivan en el(s) e tut las interacziuns tranter quels furman ensemen in ecosistem (u ina biogeocenosa, ma quest term n’è betg pli uschè frequent).

Qualificaziun e periclitaziun

Biotops e tips da biotops vegnan savens giuditgads tenor lur raritad, lur qualificaziun sco spazi da viver per spezias periclitadas u areguard la dumonda quant fig ch’els èn vegnids influenzads tras l’uman (hemerobia).

Haibtats (spazis da viver) da spezias d’animals mobilas sa cumponan savens da plirs tips da biotops (en furma da habitats parzials). Èn differents biotops natirals situads in sper l’auter, sa furman uschia cumplex da biotops ch’èn fitg ritgs da spezias. Cuntradas culturalas che vegnan elavuradas a moda extensiva e ch’èn entretschadas en furma da mosaic remplazzan per part biotops sco ch’els han pudì sa furmar senza influenza umana en il decurs da la successiun (svilup dals ecosistems). Talas cuntradas ritgas da structura èn savens periclitadas tras interess economics (traffic, urbarisaziun, explotaziun da materias primas, agricultura e selvicultura intensiva).

Bleras spezias d’animals mobilas èn ultra da quai dependents d’ina grondezza da surfatscha minimala. Surtut spezias d’animals che sa movan per terra u ch’èn fitg spuretgas basegnan spazis da viver pli gronds ch’èn coerents. Vias da traffic, monoculturas ed abitadis muntan d’ina vart ina sperdita da surfatscha da biotop e pon manar a l’extincziun locala da spezias ch’èn relativamain resistentas (sco che quai è il cas per la gronda part dals insects, dals filiens e d’autras creatiras fitg pitschnas che cumparan en massa). Da l’autra vart han talas intervenziuns però in’influenza negativa sin la qualitad e la cuntanschibladad dals biotops restants (isolaziun), uschia che bleras spezias sensiblas u mobilas (p.ex. il luf-tscherver, il luf, l’evla da mar e bleras spezias da peschs) èn mortas ora u periclitadas e n’èn betg pli bunas da colonisar ils biotops, e quai malgrà grondas stentas.

Protecziun da biotops

Territori natiral sut protecziun da la Pro Natura (chantun Argovia)

Tar la protecziun da biotops sa tracti d’ina strategia entaifer la protecziun da l’ambient. Sia finamira è per ordinari da mantegnair populaziuns d’animals e da plantas ch’èn periclitads u degns da vegnir protegids entras mantegnair e proteger lur spazis da viver. La strategia cuntraria (resp. cumplementara) è la protecziun da las spezias directa.

L’instrument tipic da la protecziun da biotops è l’extensiun da territoris da protecziun. Per quest intent vegn empruvà da definir territoris en ils quals la protecziun da la natira ha la preferenza visavi l’utilisaziun dal terren u en ils quals i ston almain vegnir resguardads tar l’utilisaziun interess da la protecziun da la natira. Tipicas mesiras da protecziun da las spezias pon lura vegnir realisadas entaifer quests territoris per promover intenziunadamain tschertas spezias u gruppas da spezias, sco per exempel endrizzar in puz per amfibis u laschar per terra laina morta en il guaud per proteger tschertas spezias d’insects. Mesiras da protecziun da las spezias èn però er pussaivlas en territoris, en ils quals la protecziun da la natira è da muntada secundara, sco per exempel cun endrizzar chasettas da gnivar en curtins per promover ils utschels chantadurs.

Per ordinari na stattan ils biotops sezs betg en il center da la protecziun da biotops, mabain la protecziun dals animals e da las plantas che dependan da quels. Entaifer la protecziun da biotops vegnan persequitadas differentas strategias. La protecziun da la natira conservanta emprova da mantegnair spazis da viver ch’èn actualmain spezialmain ritgs da spezias a moda uschè intacta sco pussaivel. A quest intent serva surtut il mantegniment da spazis da viver che derivan da furmas d’utilisaziun dal terren extensivas, sco ch’ellas eran en general usitadas pli baud (p.ex. pastgiras, prads sitgs, prads da palì, pumicultura sparpagliada e.a). Per mantegnair questas culturas èn per ordinari necessarias mesiras da tgira ch’intervegnan en il svilup natiral. Per garantir che quellas vegnian exequidas, fa il stadi (u organisaziuns da la protecziun da la natira) savens contracts cun ils utilisaders da terren (per ordinari purs).

L’autra via furma l’uschenumnada protecziun da process. Quella emprova da stgaffir territoris entaifer ils quals las forzas natiralas pon s’effectuar senza impediments u influenzas exteriuras. Ins spera alura che quai mainia da sez a la furmaziun da spazis da viver che cunvegnan a las spezias periclitadas. La pli impurtanta strategia da la protecziun da biotops furma, entaifer la protecziun da la natira statala, la creaziun da territoris natirals protegids. La furma la pli consequenta da persequitar quest princip è la stgaffiziun da parcs naziunals da gronda surfatscha. Areguard la protecziun da biotops pervegna però a quels plitost ina funcziun cumplementara; interessants èn els surtut ord vista da la protecziun da process.

Ultra da quai definescha la lescha davart la protecziun da la natira tips da biotops spezialmain custaivels ch’èn protegids generalmain, pia er senza als designar explicitamain sco territoris da protecziun. Da princip èn scumandadas tuttas intervenziuns en tals territoris protegids (sco palids, rivas, pastgiras alpinas e.a.). Sch’in «interess public prevalent» renda necessari da cuntrafar a questa determinaziun (p.ex. en in territori da skis) ston tut las intervenziuns vegnir cumpensadas en in auter lieu.

A l’entschatta han las mesiras da la protecziun da biotops gì in success plitost restrenschì. Igl è bain reussì da mantegnair u da restabilir biotops custaivels; ma quels èn savens restads isolads pervi dal traffic u abitadis. Perquai n’han els betg pudì contribuir essenzialmain a cuntanscher las pretensiuns da grondezza minimalas che bleras spezias tschentan a lur habitats. Sco ulteriura mesira è perquai la colliaziun da biotops daventada ils ultims onns ina finamira centrala da la protecziun da la natira.

Cun colliar in cun l’auter biotops existents duain vegnir sbassadas u eliminadas las barrieras ch’èn anc avant maun per il return da tschertas spezias d’animals. Ina tala rait da biotops consista d’uschenumnadas passeras (per spezias mobilas sco p.ex. utschels), d’elements linears (saivs vivas, dutgs e flums, sdrimas da rievens), da surfatschas da colliaziun (p.ex. territoris ritgs da structura per selvaschina) e dals biotops protegids sco tals. Per pudair colliar biotops èn surtut necessarias mesiras en territoris abitads u vi da stabiliments da traffic. Mesiras singulas furman per exempel punts verdas u tunnels per rustgs; quellas duain pussibilitar als animals da mantegnair a moda rudimentar lur pretensiuns al spazi da viver, malgrà l’utilisaziun intensiva dal territori circumdant.

Critica e resistenza

Er en il territori alpin poi dar conflicts tranter la protecziun da la natira ed interess economics

La protecziun da biotops è ina finamira da la societad e da la politica ch’è legitimada a moda democratica e francada en la lescha. Da l’autra vart èn il mantegniment e la tgira da biotops prezius colliads cun auts custs che vegnan per ordinari purtads da la generalitad. Cuntradas cultivadas ch’èn da gronda valur ord vista ecologica, ma da pitschna muntada ord vista economica sa laschan be mantegnair cun agid d’instruments politics. L’observatur d’ordaifer n’ha betg adina l’encletga per l’effect da mesiras da protecziun e da tgira e resguarda quella sco in «sfarlattim senza senn».

Ina da las raschuns centralas per la resistenza cunter la protecziun da biotops giascha en quai ch’ils custs externs che naschan n’èn betg internalisads en ils custs da producziun (p.ex. da products agriculs) u en ils pretschs dals consuments. La tgira dals biotops fiss bundant pli simpla, sche lur utilisaziun resp. cultivaziun vegniss egualisada en furma da pretschs pli auts. En il passà ha in augment da l’effizienza, ch’è stà collià cun ina diminuziun da la qualitad da la natira e da la cuntrada, fatg liber resursas che n’èn betg vegnidas impundidas suffizientamain per tgirar e mantegnair la natira e la cuntrada sco basas da viver da l’uman.

Ina strategia che faschess senn, fiss quella d’endrizzar territoris da protecziun da gronda dimensiun, entaifer ils quals tscherts biotops sa furmassan e mantegnessan da sasez. A medem temp crescha però il squitsch da cultivaziun ed urbarisaziun permanentamain. La construcziun sparpagliada ed il basegn da recreaziun da la populaziun en las zonas cunfinantas fan ch’i daventa adina pli grev da vulair realisar questa finamira.

Litteratura

• Atushi Iwasawa: Preservation of biotope from zoological view point: Introduction: What is biotope?, en: Biological Science News, schaner 2005, cf. la versiun archivada ils 5 da favrer 2012 (Wayback Machine).

Colliaziuns

 Commons: Biotop – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• Charta interactiva ch’illustrescha ils spazis da viver da creatiras en tut il mund
• Spazis da viver da las plantas en Svizra
• Ils biotops da la Germania (www.biolflor.de) (datoteca PDF; 269 kB)