1869

1869 сыл.

Туох буолбута

• I Ватикан Собуора үлэтин саҕалаабыт.

Кулун тутар

• кулун тутар 1 — Арассыыйа импиэрийэтэ. Д. И. Менделеев Периодическэй тиһилигин бастакы барылын таһаарбыт.

• Кулун тутар 18 — Нуучча химиятын уопсастыбатын мунньаҕар Д. И. Менделеев аатыттан Н. А. Меншуткин элэмиэннэр атомнарын ыйааһыныттан кинилэр свойстволара тутулуктааҕын туһунан биллэриини оҥорбут (кэлин Периодическай систиэмэ табылыыссата диэн аатынан биллибитэ).

Бэс ыйа

• Бэс ыйын 8 — Чикаготтан сылдьар Айвз Макгаффни пылесоһу патеннаабыт.

От ыйа

• от ыйын 26 — Британия Ирладияҕа баар Англиканскай таҥара дьиэтин боппут.

Сэтинньи

• Сэтинньи 11 — Австралияҕа Виктория штат олохтоох омуктарын "көмүскүүр" туһунан сокуон ылыныллыбыт. Бу сокуонунан бырабыыталыстыба олохтоохтор бэйэлэрэ уонна оҕолоро ханна олороллорун хонтуруоллуур кыахтаммыта. Тиһэҕэр, оҕолору күүстэринэн дьонноруттан былдьаан, интэринээттэргэ көһөртөөн «уоруллубут көлүөнэлэр» баар буолууларыгар тириэрдибитэ.
• Сэтинньи 17 — Эгиипэккэ үөрүүлээх быһыыга-майгыга Средиземнай уонна Кыһыл байҕаллары холбуур Суэц ханаала аһыллыбыт. Ханаалы Франция хампаанньата 1859 сыллаахха тутан саҕалаабыта уонна 10 сыл буолан баран бүтэрбитэ. Ханаал уһуна 163 километр, кэтитэ ордук кыараҕас сиригэр 300 миэтирэ.

Төрөөбүттэр

• Ыам ыйын 18 — Сулейман Стальскай (дьиҥнээх араспаанньата Гасанбеков; 1937 өлб.), лезгин ашуг бэйиэтэ, Дагестаан норуодунай бэйиэтэ.

• Ыам ыйын 25 — Тимофеев-Теплоухов Иннокентий Гурьевич (1869 - 1962), аатырбыт олоҥхоһут.
• Алтынньы 2 — Моhандас Карамчанд Ганди
• Ахсынньы 31 — Анри Матисс, Франция уруhуйдьута

Өлбүттэр

• Тохсунньу 27 — Василий Никифоров — Дүпсүн улууһун ыстаарыһата, Күлүмнүүр аҕата.