1883
| Сыллар |
|---|
| 1879 1880 1881 1882 — 1883 — 1884 1885 1886 1887 |
| Уоннуу сыллар |
| 1850-с 1860-с 1870-с — 1880-с — 1890-с 1900-с 1910-с |
| Үйэлэр |
| XVIII үйэ — XIX үйэ — XX үйэ |
1883 сыл.
Туох буолбута
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Муус устар
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Муус устар 10 — Исмаил Гаспринскай диэн Кырыым татаардарыттан төрүттээх сырдатааччы уонна бэлиитик түүрдүү тыллаах "Тардьуман" ("Тылбаасчыт") диэн сурунаалы таһаарарга көҥүл ылбыт. Бу сурунаал өр кэмҥэ Арассыыйа импиэрийэтигэр соҕотох түүрдүү тыллаах сурунаал этэ. "Тардьуман" 35 сыл устата тахсан баран 1918 сыл олунньу 23 күнүгэр сабыллыбыта.
Ыам ыйа
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Ыам ыйын 7 — үс өҥнөөх (маҥан, халлаан күөх, кыһыл) былаах Россия официальнай былааҕынан буолбут.
- Бэс ыйын 8 — Историческай музейы Москвага үөрүүлээхтик арыйбыттар. Уон сыл тутуллубут.
- Ыам ыйын 20 — Индонезияҕа баар Кракатау вулканын эстиитэ саҕаламмыт, аны үс ыйынан бу вулкан дэлби тэбэн 36 тыһыынчаттан тахса киһини өлөрбүт.
- Ыам ыйын 24 — Нью-Йорк куоратыгар 14 сыл устата тутуллубут Бруклин күргэтин аспыттар.
- Ыам ыйын 27 — Москубаҕа Александр III ыраахтааҕы хоруоналаммыт.
От ыйа
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- От ыйын 21 — Боотуруускай улууһун кулубата Дьөгүөр Ньукулаайап (Улахан Дьөгүөрдээн) маннык суруйбут: «Сыылынайдар сир оҥоһуутугар саамай табыгастаах сири ылан баран түргэн баҕайытык уоҕун бараан кэбиһэллэр уонна эбии сахалартан ордубут сирдэрин куортамҥа ылаллар […] Инньэ гынан, сыылынайдар сахалары букатын да сирэ суох хааллараллар».
Алтынньы
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Алтынньы 4 — Аатырбыт Илиҥҥи экспресс бастакы рейсэ Парижтан Стамбулга айаннаабыт.
- Алтынньы 22 — Нью-Йоркка «Метрополитен Опера» аһыллыбыт — аан дойдуга биир саамай биллиилээх опера тыйаатыра.
Төрөөбүттэр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Бэс ыйын 5 — Дьон Мейнард Кейнс, Британия экономиhа
- Алтынньы 30 — Никифоров Дмитрий Михайлович (1883—1965), саха бастакы идэтийбит муосчута.
- Ахсынньы 5 — Михаил Тимофеев-Терешкин (05.12.1883—06.10.1957) — саха бастакы үрдүк үөрэхтээхтэриттэн биирдэстэрэ, поэт, ССРС суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ (1944), экономист, этнограф.
- Алексеев Егор Николаевич (1883—1957) аатырбыт саха муосчута, ССРС худуоһунньуктарын Сойууһун чилиэнэ.
Өлбүттэр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Кулун тутар 14 — Карл Хайнрих Маркс (Karl Heinrich Marx) — ньиэмэс устуоруга уонна экэнэмииһэ, хомуньууһум үөрэҕин олохтооччу.
- Сэтинньи 7 — Неустроев Константин Гаврильевич - Урсик, революционер - народоволец, саха бастакы үрдүк үөрэхтээхтэриттэн биирдэстэрэ.