1800
godina
- Ovo je članak o godini 1800.
Godina 1800 (MDCCC), djeljiva sa 4 ali ne i sa 400, bila je neredovna redovna godina koja počinje u srijedu po gregorijanskom kalendaru odn. prijestupna godina koja počinje u nedjelju po julijanskom kalendaru. Poslije 28. februara (17. februara po j.k.) dolazi 1. mart (18. februar po j.k.), tj. razlika između dva kalendara postaje 12 dana umjesto 11.
| Milenijum: | 2. milenijum |
|---|---|
| Vjekovi: | 17. vijek – 18. vijek – 19. vijek |
| Decenija: | 1770-e 1780-e 1790-e – 1800-e – 1810-e 1820-e 1830-e |
| Godine: | 1797 1798 1799 – 1800 – 1801 1802 1803 |
| Gregorijanski | 1800. (MDCCC) |
| Ab urbe condita | 2553. |
| Islamski | 1214–1215. |
| Iranski | 1178–1179. |
| Hebrejski | 5560–5561. |
| Bizantski | 7308–7309. |
| Koptski | 1516–1517. |
| Hindu kalendari | |
| • Vikram Samvat | 1855–1856. |
| • Shaka Samvat | 1722–1723. |
| • Kali Yuga | 4901–4902. |
| Kineski | |
| • Kontinualno | 4436–4437. |
| • 60 godina | Yang Metal Majmun (od kineske Ng.) |
| Holocenski kalendar | 11800. |
| Podrobnije: Kalendarska era | |
| 1800: 1 • 2 • 3 • 4 • 5 • 6 • 7 • 8 • 9 • 10 • 11 • 12 Rođenja • Smrti |
Događaji
urediJanuar/Siječanj
uredi- 1. 1. - Batavska Republika službeno preuzima posjede dotadašnje Nizozemske istočnoindijske kompanije.
- 1. 1. - Kvazi rat: Akcija od 1. januara 1800., okršaj američkog konvoja sa Haićanima, francuskim saveznicima.
- 11. 1. - Kira Frosini i još 16 žena optuženih za preljubu udavljene u Pamvotidi po naređenju Ali-paše Janjinskog - Grci ih smatraju žrtvama Turaka.
- 15. 1. - Kraj bune u Konavlima 1799-1800: dubrovačka vlada šalje vojsku u Konavle kako bi se izvršila sudska presuda o kažnjavanju petorice kolovođa. Buntovnici su izjavili pokornost republici nakon vesti da su bosanski Turci spremni da upadnu u Konavle[1].
- januar - Robert Owen postao upravnik predionice pamuka u New Lanarku, pokušava da je vodi po višim principima od čisto komercijalnih.
- 18. 1. (28 Nivôse an VIII po francuskom revolucionarnom kalendaru) - U Parizu osnovana Banque de France, koja će otada sve do danas djelovati kao centralna banka Francuske.
- 23. 1. (3 Pluviôse) - Egipatski pohod: francuski komandant Jean-Baptiste Kléber dogovorio sa Britancima i Osmanlijama Konvenciju iz El-Ariša o povlačenju iz Egipta - oni to nisu poštovali.
- poč. godine - Oborknez Ranko Lazarević ubijen u Šapcu od janičarskih pristalica.
Februar/Veljača
uredi- 7. 2. - Plebiscit o novom francuskom ustavu ga navodno usvaja sa 99,9% - ministar unutrašnjih poslova, Napoleonov brat Lucien ga je verovatno falsifikovao.
- februar - Beogradski vezir Hadži Mustafa-paša zatražio od Srba da budu spremni da u ovom mesecu brane prelaze preko Morave, zbog pogoršanih odnosa sa Pazvanogluom, ali ovaj ide protiv Hafis-age u Nišu[2].
- 18. 2. (29 Pluviôse) - Opsada Malte: Britanci porazili francuski konvoj koji je trebao doneti pomoć izgladnelom garnizonu.
- 18. 2. - Kraj treće pobune šuana: gen. Aimé Picquet du Boisguy se predaje gen. Brunu. Kraj osam godina oružanog otpora francuskih monarhista.
Mart/Ožujak
uredi
- 11. 3. - Rat noževa na Haitiju: Louvertureove crnačke snage zauzimaju južni grad Jacmel, nakon što se mulatski general Alexandre Pétion probio iz mesta.
- 14. 3. - Na konklavi u habsburškoj Veneciji, kardinal Barnaba Chiaramonti, kao kompromisni kandidat, postaje novi papa pod imenom Pio VII. (do 1823). Okrunjen je 21. 3. tijarom od papir-mašea.
- 17. 3. - Britanski linijski brod prve klase HMS Queen Charlotte se zapalio kod toskanskog ostrva Capraia, u eksploziji poginula 673 člana posade.
- 20. 3. - Italijanski fizičar Alessandro Volta u pismu Kraljevskom društvu opisuje Voltin stup, prvu kemijsku bateriju. Sljedećeg maja, William Nicholson i Anthony Carlisle uporabom stupa otkrivaju elektrolizu vode, a neovisno od njih i Johann Wilhelm Ritter.
- 20. 3. (29 Ventôse) - Bitka kod Heliopolisa: Kleberovi Francuzi porazili Jusuf-pašu, vraćaju se u Kairo gde guše pobunu.
- 26. 3. - Britanski kapetan Henry Waterhouse otkrio Otočje Antipodes.
- 29. 3. - Zakon u Dubrovačkoj republici: gospodari ne mogu zahtijevati od težaka da im rade više od 90 dana godišnje, naznačeno koliko im dnevno imaju davati za rad vina, kruha i povrća uz sol i ulje.
April/Travanj
uredi- 2. 4. - U Beču izvedena Beethovenova Simfonija br. 1 - njegova muzika je od ove godine vrlo tražena, ali sluh mu je već oštećen.
- 2. 4. (21. 3. po j.k.) -
Carigradskim ugovorom između Osmanlija i Rusa, u Jonskom moru je osnovana Republika Sedam Ostrva, po uzoru na Dubrovačku Republiku. Prva autonomna grčka država od pada Vizantije, formalno osmanski vazal, praktično ruski protektorat. Glavni grad je Krf. Jedan od ministara je Joanis Kapodistrijas. - 6. 4. (16 Germinal) - Rat Druge koalicije – Opsada Đenove: Austrijanci opkolili Massénu u Đenovi (do juna).
- april? - Nakon što su janičari u Šapcu pravili nemire protiv Srba i Turaka, paša protiv njih šalje 800 krdžalija[3].
- 24. 4. - U Washingtonu osnovana Kongresna biblioteka, prva federalna kulturna institucija, danas jedna od najvećih biblioteka na svetu.
- 25. 4. (5 Floréal) - Francuska Armija Nemačke prelazi preko Rajne.
- proleće - Pogoršani odnosi između Rusije i Engleske, Rusija napušta Drugu koaliciju.
Maj/Svibanj
uredi- 3. 5. (13 Floréal) - Francuzi odnose prevagu u bitkama kod Stockacha i Engena.
- 14. 5. (24 Floréal) - Forte di Bard sa 400 austro-pijemontskih vojnika na ulazu u dolinu Aosta zaustavio napredovanje Berthierove vojske na dve nedelje - Napoleon će narediti da tvrđava bude srušena.
- 15. 5. (25 Floréal) - Rat Druge koalicije: Napoleon Bonaparte počinje prelaza Alpa preko prevoja Veliki Sveti Bernard na čelu francuske vojske kako bi iz Italije istjerao Austrijance.
- 15. 5. - James Hadfield pucao na kralja Georga III u pozorištu - oslobođen je na osnovu ludila. U julu će biti donesen Zakon o kriminalnim ludacima, kojima je ubuduće određeno zatvaranje, kao i novi Zakon o izdaji kojim je olakšano procesuiranje.
- maj, druga polovina - Srbi iz Hadži Mustafine vojske razbili odred janičara kod Ćuprije.
- 21. 5. - Predsednik SAD Adams dao opštu amnestiju učesnicima prošlogodišnje Friesove pobune protiv poreza u Pensilvaniji.
Jun/Juni/Lipanj
uredi- 2. 6. (13 Prairial) - Napoleon zauzima Milano, Lannes sutradan Paviju a Murat 6-og Piacenzu, s druge strane Poa.
- 6. 6. (17 Prairial) - Opsada Đenove je Pirova pobeda za Austrijance: Massénini Francuzi napuštaju grad, ali odvukli su snage od Napoleonovog napredovanja.
- 9. 6. (20 Prairial) - Bitka kod Montebella: Lannesova prethodnica porazila Austrijance (1808. će biti proizveden u vojvodu od Montebella).
- 14. 6. (25 Prairial) - Rat Druge koalicije: neizvesna Bitka kod Marenga u kojoj Napoleon na kraju nanosi težak poraz Austrijancima tjerajući ih na sklapanje privremenog primirja. Poginuo je gen. Louis Desaix koji je doprineo preokretu. U bici je učestvovao Vinko Knežević, koji je za hrabrost odlikovan Viteškim križem Reda Marije Terezije i činom general bojnika.
- 14. 6. - Gen. Jean-Baptiste Kléber je ubijen u Kairu, egipatsku komandu će preuzeti Jacques-François Menou.
- 14. 6. - Praizvedba Schillerove drame Maria Stuart u Weimaru.
- 15. 6. - Alessandrijska konvencija: primirje, Francuzi dobijaju Đenovu i utvrđena mesta u Pijemontu i Lombardiji, dok se Austrijanci povlače u Mantovu.
- 19. 6. (30 Prairial) - Bitka kod Höchstädta: Moreau porazio Austrijance na Dunavu u Bavarskoj što otvara put prema Beču.
- 20. 6. (1 Messidor) -
Napoleon je u Torinu, Kraljevina Sardinija-Pijemont je ponovo srušena, umesto Pijemontske republike osnovana Subalpska republika (do 1802).
Jul/Juli/Srpanj
uredi- 2. 7. - 1. 8. - Zakoni o Uniji: parlament Velike Britanije donosi Zakon o uniji sa Irskom, što sa ekvivalentnim aktom parlamenta Irske od 1. avgusta, pretvara personalnu uniju u Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Irske (s efektom od 1. januara 1801). Razmatrano je pitanje katoličke emancipacije, od čega se odustalo.
- 4. 7. - Iz američke Severozapadne Teritorije izdvojena Teritorija Indijana.
- jul - Fultonova podmornica Nautilus plovi na Seni u Rouenu.
- jul - Francuzi oslobađaju ruske zatvorenike.
- 25. 7. - Britanski eskadron zarobio dansku fregatu Freja - zategnuti odnosi ali Danska nije spremna za rat. Ruski car Pavle zatvara britanske trgovačke ispostave.
- jul, krajem - Haićanski Rat noževa se okončava: mulatski gen. André Rigaud odlazi iz zemlje. Louverture proglašava amnestiju, ali Jean-Jacques Dessalines sprovodi represalije nad mulatima.
Avgust/August/Kolovoz
uredi- avgust - Porta ponovo proglasila Pazvanoglua za odmetnika, vojska beogradskog paše, uključujući Srbe, učestvovaće u zauzimanju Poreča i neuspešnoj opsadi Kladova.
- kolovoz - Franjo Jelačić imenovan podmaršalom i divizionarom u Petrovaradinu.
- 18. 8. - Umro korejski vladar Jeongjo, nasleđuje ga maloletni sin Sunjo (do 1834).
- 30. 8. - Veče planirane robovske pobune i zauzeća Richmonda na čelu sa Gabrielom - pljusak sprečava pohod a odavanje vodi hvatanju lidera.
Septembar/Rujan
uredi- 4. 9. (17 Fructidor) - Rat Druge koalicije: Francuski garnizon na Malti se predaje Britancima koji preuzimaju vlast i uspostavljaju Protektorat Malta (kasnije krunska kolonija, do 1964). Pošto Britanci ne žele vratiti ostrva Malteškim vitezovima, odnosi sa ruskim carem Pavlom I znatno pogoršani. Rusija će organizovati Drugu ligu oružane neutralnosti sa Danskom-Norveškom, Švedskom i Pruskom, pa čak i planirati napad na Britansku Indiju u savezu sa Napoleonom.
- 11. 9. - Britanci zauzeli Curaçao.
- 18. 9. - Neuspešni napad Hadži Mustafine vojske na Pazvanogluovo Kladovo, ovaj naredio da se zapale tri sela između Kladova i Ada Kalea (Sip, Džedžerac, Kladušnica), kako bi im uskratio zimovnik[4].
- 30. 9. (8 Vendémiaire an IX) - Sporazum u Montefortaineu kojim SAD i Francuska obustavljaju neprijateljstva poznata kao Kvazi-rat te obnavljaju ekonomske i političke veze.
Oktobar/Listopad
uredi- 1. 10. (9 Vendémiaire) - Treći sporazum iz Ildefonsa: Španija vraća Lujzijanu Francuskoj, a bivši vojvoda Parme Ludvig, zet španskog kralja, dobiće Toskanu.
- 7. 10. (15 Vendémiaire) - Francuski korsar Robert Surcouf zarobio britanski brod Kent u Indijskom okeanu.
- 10. 10. (18 Vendémiaire) - Zavera bodeža ili Operska urota (Conspiration des poignards, Complot de l'Opéra): Napoleon je navodno trebao biti ubijen nakon operske predstave - moguća Fouchéova policijska manipulacija.
- 19. 10. (27 Vendémiaire) - Baudinova ekspedicija kreće iz Francuske prema Novoj Holandiji (Australiji).
- jesen - Kod Budve stigla jedna ruska lađa sa municijom i topovima za Crnu Goru[5].
Novembar/Studeni
uredi- 1. 11. - Predsjednik SAD John Adams se useljava u novoizgrađenu Bijelu kuću.
- 5. 11. (14 Brumaire) - Napoleon smenjuje brata Luciena s položaja ministra unutrašnjih poslova i šalje ga za ambasadora u Španiju - Lucien je bio u rivalstvu sa ministrom policije Josephom Fouchéom.
- 17. 11. - Kongres SAD (u svom 6. sazivu) prvi put drži sjednicu u Washingtonu.
Decembar/Prosinac
uredi
- 3. 12. (12 Frimaire) - Rat Druge koalicije: Bitka kod Hohenlindena u kojoj Moreauove francuske trupe nanose odlučujući poraz austrijsko-bavarskoj vojsci nadvojvode Ivana - navješten kraj Rata Druge koalicije, Britanija opet ostaje sama protiv Napoleona.
- 3. 12. - Završeni predsednički izbori u SAD (rezultati objavljeni u februaru): posle duge i ogorčene kampanje, demokrata-republikanac potpreds. Thomas Jefferson pobeđuje federalistu preds. Johna Adamsa.
- 13. 12. - Španski predsednik vlade Mariano Luis de Urquijo smenjen pod Godoyevim uticajem.
- 16. 12. - Druga liga oružane neutralnosti: Rusija, Danska-Norveška, Švedska i Pruska.
- 22. 12. - Dogovoreno primirje na nemačkom ratištu, Francuzi su svega 80 km od Beča.
- 23. 12. - Umro temišvarski episkop Petar Petrović, naslediće ga episkop gornjokarlovački Stefan Avakumović.
- 24. 12. (3 Nivôse) - Atentat u ulici Saint-Nicaise ili Zavera paklene mašine: eksplozija u blizini Napoleonove povorke na putu u Operu - stradalo je nekoliko prolaznika.
- 24. 12. - Otac Pierre Coudrin i Henriette Aymer de La Chevalerie osnivaju u Parizu Kongregaciju svetih srca Isusa i Marije.
- 25. 12. (4 Nivôse) - Bitka kod Pozzola: Brunovi Francuzi potisnuli Austrijance sa Mincia na Adige, uz velike obostrane gubitke.
- decembar - Beogradski mitropolit Metodije uhapšen i ubijen sledećeg meseca - ne utiče na odnose Srba i Hadži Mustafe, nagađa se da je u ovo bio umešan Metodijev naslednik Leontije.
Kroz godinu
uredi
- Stanovništvo svijeta se približava brojci od milijardu ljudi (a koju će dostići 1802). Prema regijama:
- Afrika: 107,000.000
- Azija: 635,000.000
- Kina: 300–400,000.000[6]
- Evropa: 203,000,000
- Latinska Amerika: 24,000.000
- Sjeverna Amerika: 7,000.000
- Oceanija: 2,000.000
- Od približno ove godine više srpskih knjiga se štampa građanskom azbukom nego crkvenom, za desetak godina crkvena azbuka ostaje samo u crkvenim publikacijama[7].
- U Vojnoj krajini ukinut kantonski sistem[8].
- Srbi u Senju (oko 50 porodica) dobili dozvolu za javno ispovedanje vere i vršenje obreda[9].
- Vezir izdao bujruldiju da se u Sarajevu može graditi vladičin konak[10].
- Nakon prošlogodišnje poplave, Sentandreju zadesio požar - opadanje mesta.
- Vlaho Stulli napisao "Komedija Kate Sukurica među Vratima od Peskarije učinjena u Dubrovniku god. 1800. od V. S." - otkriveno 1960-tih, izvodi se kao "Kate Kapuralica".
- Atanasije Stojković: "Kandor ili otkrovenije Egipetskih tain".
- U Rusiji objavljeno "Slovo o Igorovom pohodu".
- 1799-1800 - Nekadašnji pariski Place Royal dobio ime Place des Vosges, jer je departman Vosges (Vož) prvi platio porez i poslao dobrovoljce.
- Nauka i tehnika:
- William Herschel otkrio infracrveno zračenje.
- Alexander von Humboldt i Aimé Bonpland istražuju Orinoco i bifurkaciju Casiquiare, nalaze električnu jegulju, od papagaja beleže reči izumrlog plemena. Krajem godine stižu na Kubu.
- Edward Charles Howard otkrio prvi fulminat, živa(II) fulminat, primarni eksploziv.
- Philippe Pinel objavio "Medicionsko-filozofski traktat o mentalnom otuđenju ili maniji" - novi metod psihijatrije.
- Georges Cuvier identifikuje na osnovu crteža fosila da se radi o letećem reptilu, kasnije nazvanom Pterodactylus. Od ove godine objavljuje "Lekcije komparativne anatomije".
- Henry Maudslay napravio industrijski praktičan strug za narezivanje šrafova.
- c. - Kvasac: u Nemačkoj se Saccharomyces cerevisiae prodaje u vidu krema.
- Umetnost
- Jacques-Louis David: "Portret gđe Récamier".
- Francisco Goya: "Karlo IV od Španije i njegova porodica" i "Gola Maja".
Rođenja
uredi- 7. 1. - Millard Fillmore, predsednik SAD († 1874)
- 11. 1. - Ányos Jedlik, svećenik, pionir dinama i električnog motora († 1895)
- 6. 2. - Achille Devéria, slikar, litograf († 1857)
- 11. 2. - Henry Fox Talbot, pionir fotografije († 1877)
- 18. 2. - Mitropolit beogradski Petar († 1864)
- 1. 3. - Adam Dragosavljević, književnik i prosvetni radnik († 1862)
- 13. 3. - Koča Mustafa Rešid-paša, osmanski državnik († 1858)
- 16. 3. - Ninkō, japanski car († 1846)
- 18. 3. - Aleksa Simić, srpski predsednik vlade († 1872)
- 15. 4. - James Clark Ross, pomorac i istraživač († 1862)
- 16. 4. - George Bingham, 3. erl od Lucana, britanski feldmaršal († 1888)
- 9. 5. - John Brown, abolicionist († 1859)
- 18. 5. - Ivan Padovec, hrvatski gitarist i skladatelj († 1873.)
- 31. 7. - Friedrich Wöhler, hemičar († 1882)
- 22. 9. - George Bentham, botaničar († 1884)
- 2. 10. - Felix zu Schwarzenberg, austrijski predsednik vlade († 1852)
- 2. 10. - Nat Turner, robovski pobunjenik († 1831)
- 26. 10. - Helmuth von Moltke stariji, nemački feldmaršal († 1891)
- 3. 12. - France Prešeren, slovenski pjesnik i preporoditelj († 1849.)
- 3. 12. - Bartolomeo Kunibert, jedan od prvih lekara u Srbiji († 1851)
- 25. 12. - John Phillips, geolog († 1874)
- 29. 12. - Charles Goodyear, američki inženjer i pronalazač vulkanizacije († 1860.)
- Stevan Vukotić, moreplovac († 1833)
- Simo Jaković, osnivač Ivanjice († 1862)
- Ilija Milosavljević Kolarac, trgovac, zadužbinar († 1878)
Smrti
uredi- 1. 1. - Louis Jean-Marie Daubenton, naturalista (* 1716)
- 9. 1. - Jean Étienne Championnet, francuski general (* 1762)
- 11. 1. - Kyra Frosini, grčka heroina (* 1773)
- 7. 2. - Anna Jabłonowska, poljska plemkinja (* 1728)
- 13. 3. - Nana Fadnavis, državnik Carstva Maratha (* 1742)
- 14. 3. - Daines Barrington, naturalista (* 1728)
- 22. 3. - Josip Mikoczi, povjesničar (* 1734)
- 29. 3. - Marc-René de Montalembert, stručnjak za fortifikacije (* 1714)
- 25. 4. - William Cowper, engleski pesnik (* 1731)
- 4. 5. - Armand-Désiré de Vignerot du Plessis, francuski plemić i vojnik (* 1761)
- 7. 5. - Niccolò Piccinni, kompozitor (* 1728)
- 18. 5. - Aleksandar Vasiljevič Suvorov, ruski feldmaršal generalisimus (* 1729.)
- 23. 5. - Henry Cort, inovator u obradi železa (* ca. 1740)
- 5. 6. - Adam Bajalić, hrvatski barun, umirovljeni podmaršal (* 1734)
- 14. 6. - Louis Desaix, francuski general (* 1768)
- 14. 6. - Jean-Baptiste Kléber, francuski general (* 1753)
- 27. 6. - Théophile-Malo de La Tour d'Auvergne-Corret, francuski oficir i antikvar (* 1743)
- 18. 8. - Jeongjo, vladar Koreje (* 1752)
- 25. 8. - Elizabeth Montagu, pokroviteljica umetnosti (* 1718)
- 10. 10. - Gabriel Prosser, robovski revolucionar
- 5. 11. - Jesse Ramsden, proizvođač naučnih instrumenata (* 1735)
- 14. 11. - François Claude de Bouillé, francuski kraljevski general (* 1739)
- 12. 12. - Julije Bajamonti, hrvatski polihistor (* 1744)
- 23. 12. - Petar Petrović, episkop temišvarski (* ca. 1740)
- 26. 12. - Mary Robinson, pjesnikinja (* 1757)
- Koča Jusuf-paša, osmanski državnik (* 1730)
Izvori
uredi- ↑ Konavoska buna u središtu jednog dijela evropske diplomacije (1799-1800) | Antoljak, Stjepan. dizbi.hazu.hr
- ↑ Istorija s. n. IV-1, 414-5
- ↑ Istorija s. n. IV-1, 415
- ↑ Osman Pasa Pazvanoglu scribd.com
- ↑ Ćorović, Vladimir. Razmah Crnogoraca. rastko.rs
- ↑ Roberts, J. M. (1994). History of the World. Penguin.
- ↑ Istorija s. n. IV-2, 100
- ↑ Historija n. J. II, 1056
- ↑ Istorija s. n. IV-1, 230
- ↑ Istorija s. n. IV-1, 478
- Literatura
- Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
- Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-I)
