Crna Gora

Za ostala značenja, vidi Crna Gora (razvrstavanje).

„Montenegro” preusmjerava ovdje. Za ostala značenja, v. Montenegro (razvrstavanje).

Crna Gora Црна Гора
Zastava Grb
Himna: "Oj, svijetla majska zoro"
Službeni jezici	crnogorski
Vlada	Parlamentarna republika
Utemeljenje	Poslije referenduma - 21. maj 2006
Površina
• Vode (%)	1.5
Stanovništvo
• Popis iz 2011.	625.266 (164.)
• Gustoća	45.27 /km2
Valuta	Evro1
Vremenska zona	+1, +2 (CET, CEST)
Pozivni broj	382 2
Veb-domena	.me
1 Iako nije članica Evrozone, u Crnoj Gori evro se koristi kao zvanično platno sredstvo. 2 +382 je ušao u upotrebu 23. juna 2007. godine, zamijenio je pozivni broj 381 koji pripada Srbiji - nasljednici SCG.

Crna Gora, zemlja u jugoistočnoj Evropi koja leži na obali Jadranskog mora. Graniči na istoku i sjeveroistoku sa Srbijom, na zapadu i sjeverozapadu sa Hrvatskom i Bosnom i Hercegovinom i na jugoistoku sa Albanijom. Na jugozapadu je Jadransko more dijeli od Italije. Glavni, a ujedno i najveći grad je Podgorica, dok Cetinje ima status prijestonice.

Crna Gora je članica Ujedinjenih nacija, Organizacije za evropsku bezbjednost i saradnju, Savjeta Evrope i Unije za Mediteran. Takođe je kandidat za članstvo u Evropskoj uniji od 2010, a i potencijalni kandidat za NATO pakt.

Preteče današnje Crne Gore su srednjevjekovne kneževine Duklja i Zeta. Crna Gora je tokom turske vladavine imala neku vrstu autonomije, a nezavisnost od Turske joj je potvrđena na Berlinskom kongresu 1878. Od 1918. bila je dio sve tri Jugoslavije. Na referendumu održanom 21. maja 2006. godine građani Crne Gore su izglasali nezavisnost u odnosu na državnu zajednicu Srbiju i Crnu Goru sa ukupno 55,54 % glasova. Nezavisnost je proglašena 3. juna 2006. godine. Dana 28. juna 2006. Crna Gora je postala 192. članica Ujedinjenih nacija, a 11. maja 2007, 47. članica Savjeta Evrope.

Ime

Ime Crna Gora se na crnogorskim prostorima prvi put javlja 1296. godine u povelji srpskog kralja Stefana Uroša II Milutina iz dinastije Nemanjića. Javlja se u obliku otь Črne Gore, u kontekstu oblasti oko Crmnice i vranjinskoga manastira Skadarskog jezera. Ta Crna Gora je jedna od brojnih oblasti u srednjovjekovnoj srpskoj monarhiji koja nosi identično ime. Ime Crna Gora je vjerovatno izvedeno prema tome što su u srednjem vijeku Lovćen, njegova predgorja i područja starocrnogorskih planina bili pokriveni gustim šumama. Značenje imena leži u slovenskom toponimu za velike i guste gore ili mrke šumovite predjele.

U italijanskim izvorima Crna Gora se prvi put pominje u izvornom obliku 1348. kao Cerna Gora, a u dubrovačkim izvorima 1379. kao Cernagora. Italijanski izvori je takođe bilježe kao Montagna Negra, Montenegro ili Monte Negro i otuda je ime Montenegro ušlo u neslovenske jezike. Kao Montenegro spominje se i u latinskim kotorskim spomenicima 1397, a kao Monte Negro 1443. i Crnagora 1458. Godine 1435. u ugovorima između despota Đurđa Brankovića i Mlečana pominju se catuni Cerna Gora ili catunos Cernagora.

Geografija

Fizička mapa Crne Gore

Boka kotorska

Crna Gora se nalazi u jugoistočnoj Evropi na Balkanskom poluostrvu. Teritorija Crne Gore zauzima približno 13.812 km². Graniči se sa Hrvatskom (14 km) na zapadu, Bosnom i Hercegovinom na sjeveru (225 km), Srbijom na istoku (203 km), Albanijom na jugu (172 km), a od Italije je radvojena Jadranskim morem. Dužina obale je 293,5 km.

Krajnje tačke Crne Gore su:

• sjever: 43° 32' SGŠ, 18° 58' IGD — obronci planine Kovač kod mesta Moćevići
• jug: 41° 52' SGŠ, 19° 22' IGD — kod ade Bojane, na ušću rijeke Bojane
• istok: 42° 53' SGŠ, 20° 21' IGD — kod sela Jablanica istočno od Rožaja
• zapad: 42° 29' SGŠ, 18° 26' IGD — kod sela Sutorina u blizini Herceg Novog

Crna Gora se rasprostire od visokih vrhova na granici sa Srbijom i Albanijom i širi se velikom ravnicom koja se prostire nekoliko kilometara. Ravnica grubo nestaje na sjeveru, gdje se Lovćen i Orjen naglo spuštaju u Boku kotorsku.

Veliki kraški predio u Crnoj Gori uglavnom leži na visinama od 1000 m iznad nivoa mora, a neki dijelovi idu skoro do 1.900 m, kao na primjer planina Orjen, najviši masiv među priobalnim krečnjačkim vijencima.

Crno jezero na Durmitoru je nastalo ledničkom erozijom

Planine Crne Gore spadaju u jedne od najnegostoljubivijih terena u Evropi. Njihova prosječna nadmorska visina je više od 2.000 m. Najviši vrh Crne Gore je Zla Kolata na Prokletijama sa nadmorskom visinom od 2534 m. Jedan od najpoznatijih vrhova Crne Gore je Bobotov kuk na planini Durmitor, koji se nalazi na visini od 2523 m. Planine Crne Gore spadaju u terene Balkanskog poluostrva najviše izmijenjene erozijom tokom poslednjeg ledenog doba.

Jadranska oblast zahvata relativno uzani pojas Crnogorskog primorja od rta Oštro do ušća rijeke Bojane, a prema unutrašnjosti Jadranska oblast se širi ka dolini Bojane i Skadarskoj kotlini, i ka dolinama Morače i Zete. Na krečnjačkoj podlozi razvila se posebna vrsta tla-crvenica, pogodna za uzgoj duvana, vinove loze, voća, maslina i druguh kultura. Pored crvenice javlja se i flišno zemljište. Jadranska oblast se dijeli na: Bokokotorski zaliv, Crnogorsko ili Paštrovićko primorje, Barsko polje, Skadarski basen i Zetsko-Bjelopavlićku ravnicu.

Kanjon rijeke Tare

• Bokokotorski zaliv sastoji se od četiri manja zaliva: Toplanskog, Tivatskog, Risanskog i Kotorskog. Toplanski i Tivatski zaliv spaja tjesnac Kumbor, a Tivatski i Risanski tjesnac Verige.
• Paštrovićko primorje proteže se od Boke do Ulcinja. Iznad njega se izdižu planine Rumija i Sutorman. Nekadašnje ostrvo Sveti Stefan pješčanom prevlakom spojeno je sa obalom i pretvoreno u poluostrvo i turistički grad-hotel. Ovaj dio Jadranske oblasti raspolaže pjeskovitim plažama Petrovac, Miločer, Sveti Stefan, Ulcinj itd. Velika Plaža kod Ulcinja je najduža od plaža u Crnoj Gori, duga oko 13 km.
• Barsko polje je najznačajniji željeznički, lučki i industrijski centar.
• Skadarski basen predstavlja najveću kriptodepresiju na Balkanskom poluostrvu. Njegova najveća dubina leži 38 m ispod nivoa mora, a površina vode jezera je 6 m iznad nivoa mora. Ono je ujedno i najveće jezero Crne Gore.
• Zetsko-Bjelopavlićka ravnica se proteže oko rijeka Morače i Zete sve do nedaleko od Nikšićkog polja. Plodno tlo, obilje vode, mediteranska klima učinili su da je ovo najplodniji dio Crne Gore i njena žitnica.

Klima

Na klimu Crne Gore utiču velike vodene površine Jadranskog mora i Skadarskog jezera, dubok ulazak Boke kotorske u kopno, planinsko zaleđe u blizini obale (Orjen, Lovćen i Rumija) i planinama Durmitor, Bjelasica i Prokletije.

U Primorju i Zetsko-Bjelopavlićkoj ravnici vlada sredozemna klima, sa toplim i suvim ljetima i blagim i kišovitim zimama. Tokom zime sa kopna mora duva suva i hladna bura, dok u jesen sa mora duva jugo donoseći topao vazduh iz sjeverne Afrike i velike količine padavina. Planina Orjen spada u najkišovitija mjesta u Evropi. U toj oblasti padne godišnje 4600 mm padavina, na strmim padinama Orjena u mjestu Crkvice godišnje prosečno padne oko 5000 mm, što predstavlja evropski maksimum padavina, a u rekordnim godinama blizu 7000 mm/m².

Znatno oštriju klimu imaju kraška polja ispod okolnih planinskih vrhova udaljena 20–80 km od mora. U centralnom i sjevernom delu Crne Gore vlada planinska klima, a na krajnjem sjeveru Crne Gore kontinentalna klima, koji osim velikih dnevnih i godišnjih amplituda temperature karakteriše mala godišnja količina padavina uz prilično ravnomjernu raspodjelu po mjesecima. U planinskim oblastima na sjeveru ljeta su relativno hladna i vlažna, a zime duge i oštre, sa čestim mrazevima i niskim temperaturama, koje naglo opadaju sa visinom.

Hidrografija

Rijeke Crne Gore pripadaju Crnomorskom i Jadranskom slivu. Najduža rijeka je Tara (141 km), a ostale duže rijeke su Piva, Ćehotina, Zeta, Morača i Bojana. Rijeka Tara protiče kroz kanjon dubok 1.300 metara. Jedina plovna rijeka je Rijeka Crnojevića.

Najveće jezero Crne Gore je Skadarsko jezero, koje je najveće jezero na Balkanskom poluostrvu. Skadarsko jezero je kriptodepresija. Jezera u planinskom dijelu Crne Gore su ledničkog porijekla. Najveća i najpoznatija od njih su Plavsko, Biogradsko, Šasko i Crno jezero.

Flora

Ušće Morače u Skadarsko jezero

U Crnoj Gori samoniklo raste 2880 vrsta i podvrsta viših biljaka (paprati i cvjetnice), među kojima su 212 endemiti Balkanskog poluostrva, a 22 vrste endemiti Crne Gore. Teritorija Crne Gore se može podeliti na tri ekoregije: ilirske listopadne šume, sredozemnu vegetaciju na priobalju i dva podtipa mješovitih šuma (balkanske mješovite šume na krajnjem sjeveru i istoku i dinarske mješovite šume u ostatku zemlje.

Fauna

Životinjski svet Crne Gore spada u zoogeografsku oblast Palearktik, ali se na njenoj teriroriji ukrštaju faune i nekih drugih oblasti: Mediterana, srednje Evrope i prednje Azije. S druge strane, današnja fauna Crne Gore predstavlja ostatak kvartarne faune koja je na ovom području bila neobično bogata. Balkansko poluostrvo je za vreme ledenog doba imalo relatvno blažu klimu i bilo utočište brojnim biljnim i životinjskim rodovima i vrstama. U vrijeme kvartara na ovom području živjele su danas izumrle vrste: crveni alpski vuk (Cuon alpinus europaeus), pećinska hijena (Crocuta spelaea), pećinski medvjed (Ursus speleus), leopard (Leopardus pardus), divlji konj, vunasti nosorog (Coelodonta antiquitatis), gigantski jelen (Megaceros giganteus), bizon (Bison priscus), divlje goveče (Bos primigenius) i dr. Brojne su bile i danas postojeće vrste koje su iz faune Crne Gore nestale uglavnoim u istorijsko vrijeme, kao što su ris (Lynx lynx), jelen lopatar (Dama dama), jelen (Cervus elephus), kozorog (Capra ibex) i dr.

Nacionalni parkovi

Durmitor

Prokletije

Skadarsko jezero

Lovćen

Biogradska gora

Parkovi u Crnoj Gori

U Crnoj Gori postoji pet nacionalnih parkova:

Ime	Osnovan	Veličina (ha)	Slika
Nacionalni park Durmitor	1952.	39.000
Nacionalni park Biogradska gora	1952.	5.650
Nacionalni park Lovćen	1952.	5.650
Nacionalni park Skadarsko jezero	1983.	40.000
Nacionalni park Prokletije	2009.	16.630

Istorija

Praistorija

Praistorijski nalazi na tlu Crne Gore:
Kameno doba
Bronzano doba
Prelaz iz bronzanog u gvozdeno doba
Gvozdeno doba
Nedatirani nalazi

Najstariji tragovi ljudskih naseobina na tlu današnje Crne Gore datiraju iz srednjeg paleolita. U pećini Crvena stijena, blizu granice sa Bosnom i Hercegovinom nad Trebišnjicom, pronađena su oruđa za rad, oružja za lov, predmeti vezani za sakralnu upotrebu i nakit, koji se datiraju u doba od prije šezdeset, odnosno trideset i pet hiljada godina. Nalazi naselja iz kamenog doba su pronađeni kod Berana u Beran Kršu i Petnjiku, dok iz bronzanog doba potiču ostaci utvrđenja u Petrovićima kod Crvene stijene, Zavrh kod Nikšića i Međeđoj glavi kod Podgorice, zatim naselja iz Zoganj-Ćereta kod Ulcinja i Bjedetića na Limu, oslikana pećina kod Risna i čitav niz usamljenih nalaza. Iz prelaznog perioda bronzanog u gvozdeno doba, pronađeni su mahom pojedinačni nalazi, dok su u gvozdeno doba datirane nekropole u Mijeloj na Skadarskom jezeru i Budvi sa naseljem iz istog doba, zatim humke u Gotovuši nad Ćehotinom, kod Berana i Crvene stijene.

Pored ovih nalaza, treba istaći i ostatke četiri utvrđenja (Jazalj, Rogamske strane, Trijebač i Kabao) oko ušća Zete u Moraču, koja nisu datirana, kao i humke na Cijevnoj kod Podgorice, Grblju, u Njegušima, Cetinju i Nikšiću, na Savinom laktu i kod Crvene stijene (Banjani i Drpe). Nalazi predmeta srodnih Starčevačkoj kulturi na cijeloj teritoriji današnje Crne Gore, ukazuje na kontinuitet ljudskih naselja na ovom prostoru.

Antika

Tokom antičkog perioda, na prostoru zapadnog Balkana, živjela su ilirska plemena. Na prostoru današnje Crne Gore i sjeverne Albanije, živjeli su Labeati. Oni su osnovali grad Skodru (današnji Skadar), koji je u 3. vijeku p. n. e. postao prijestonica prostrane ilirske države, na čijem čelu se našao kralj Agron. Njihovo gusarenje po Jadranu, dovelo je do dva rata sa Rimljanima (229—228. p. n. e. i 219. p. n. e.) u kojima su Iliri predvođeni kraljicom Teutom suzbijeni, nakon čega se ona povukla u Risan i prihvatila mir kojim su Rimljanima pripale teritorije zapadno od Boke. Tokom narednih vijekova, Rimljani su zauzeli cijeli Balkan, a posljednji otpor Ilira slomljen je za vrijeme Batonovog rata (6—9).

Rimski mozaik u Risnu

Tokom rimske vladavine, na prostoru današnje Crne Gore, pojavilo se pleme Dokleata, čiji se glavni grad nalazio nedaleko od današnje Podgorice i zvao Doklea, od čega je u srednjem veku nastao termin Duklja, za državu nastalu na tom prostoru. Prvobitno je područje današnje Crne Gore ušlo u sastav provincije Dalmacije, a kasnije, poslije Dioklecijanovih reformi (293), ulazi u sastav provincije Prevalitane. Na njenom prostoru se, uz već pomenutu Dokleu, javljaju gradovi Rhisinium, Butua i Olcinium na obalama Jadranskog mora i Andabra u unutrašnjosti. Podjelom Rimskog carstva 395. godine, gotovo cijelo područje današnje Crne Gore ulazi u sastav Istočnog rimskog carstva. Tokom narednih vijekova, cjelokupno Balkansko poluostrvo biva izloženo varvarskim napadima u kojima su uništene tekovine Rimske države, veliki broj gradova je porušen, uključujući i Dokleu, a lokalno romansko stanovništvo se održalo samo u jakim primorskim gradovima, u kojima su se sklanjali i izbjegli Romani iz unutrašnjosti.

Srednji vijek

Prve slovenske migracije na teritoriju današnje Crne Gore su se odvile u 5. vijeku, a prvi veći talas Slovena stiže u prvoj polovini 6. vijeka. Sloveni koji su došli u Duklju su prethodno putovali sa Bijelim Srbima iz Bojke i stigli u Serviju koja se nalazila u vizantijskoj temi Solun.

Ktitorski portret kralja Mihaila iz crkve sv. Mihaila u Stonu

Na prostoru današnje Crne Gore, razvila se u ranom srednjem vijeku kneževina Duklja, koja je zajedno sa okolnim srpskim primorskim kneževinama ušla u sastav prve srpske države koju je sredinom 9. vijeka osnovao knez Vlastimir. Nakon njene propasti, poslije smrti Časlava Klonimirovića sredinom 10. vijeka, Duklja nastavlja svoj samostalni razvoj i u njoj se krajem istog vijeka kao vladar javlja Jovan Vladimir. Iako se o njegovoj vladavini relativno malo zna, njegov kult u narodu je i danas veliki, o čemu svedoči i iznošenje njegovog krsta na vrh Rumije, koje se tradicionalno obavlja svake godine. Izvesno je da je bio oženjen Samuilovom ćerkom i da je zahvaljujući tom braku sačuvao upravu Dukljom, kao Samuilov vazal. Početkom 11. vijeka je ubijen po nalogu Samuilovog bratanca Jovana Vladislava tokom unutrašnjih borbi za vlast u Samuilovom carstvu, koje ubrzo nakon toga propada, a teritorija Duklje ulazi u sastav Vizantije.

Knez Duklje i osnivač dinastije Vojislavljevića Stefan Vojislav uspio je 1036. godine da nakratko zbaci vizantijsku vlast, ali je uhvaćen i odveden u Carigrad. Svega nekoliko godina kasnije, Vojislav je pobjegao iz zarobljeništva i ponovo zbacio vizantijsku vlast u Duklji, koristeći se unutrašnjim sukobima u samoj Vizantiji, ali i slovenskim ustankom Petra Deljana koji je buknuo 1041. godine. Tokom jeseni 1042. godine drački strateg je napao Duklju. Koristeći se ratnim lukavstvom, Vojislav ga je navukao u uske klance nedaleko od Bara i u iznenadnom noćnom napadu 7. oktobar (danas se ovaj datum uzima kao dan vojske Crne Gore) razbio vizantijsku vojsku u bici kod Bara.

Bedemi Starog grada u Budvi

Vojislava sredinom vijeka nasljeđuje njegov sin Mihajlo koji vođenjem uspješne politike uspijeva da očuva samostalnost Duklje odnosno Zete i da je oko 1077. godine uzdigne na rang kraljevine, čime Zeta postaje prva srpska kraljevina. Njegov sin Bodin proširuje državu pripajanjem Raške, Bosne i Zahumlja, a krajem vijeka u svojoj prijestonici Skadru ugošćuje krstaše I krstaškog pohoda predvođene Rejmondom Tuluskim. Nakon njegove smrti, oko 1101. godine, Zetu počinju da potresaju unutrašnje razmirice među Vojislavljevićima, što dovodi do njenog slabljenja i gubitka kraljevske krune. Završni čin vladavine dinastije Vojislavljevića se odigrava tokom 80-tih godina 12. vijeka, kada ih raški veliki župan Stefan Nemanja potiskuje kao vizantijske vazale iz Zete i oko 1186. godine cjelokupnu Zetu pripaja svojoj državi i daje je na upravu svom najstarijem sinu Vukanu.

Nakon Nemanjinog povlačenja 1196. i predaje vlasti srednjem sinu Stefanu, Vukan počinje da vodi aktivnu politiku sa ciljem preuzimanja vlasti u Raškoj, što mu na kratko i uspijeva početkom 13. vijeka, ali po cijenu stupanja u vazalne odnose sa kraljevinom Ugarskom čiji vladari od tada u svojoj tituli nose i titulu kralj Srbije. Bez obzira na to, on je vratio Zeti kraljevsku titulu, tako da su i on, kao i njegov sin i naslednik Đorđe upravljali njome sa titulom kralja, do početka 40-tih godina 13. vijeka. Međutim, tokom vladavine Uroša I, ukida se nasledno upravljanje Zetom i drugim oblastima kraljevine Srbije, a upravu nad oblastima je dodjeljivao sam kralj. Tokom ovog perioda, na prostoru Crne Gore podižu se značajni manastiri: Sveti Petar u Bijelom Polju (u kome je pisano Miroslavljevo jevanđelje), Đurđevi Stupovi u Beranama, Morača i drugi, a u pisanim izvorima se po prvi put javlja njeno današnje ime Crna Gora.

Poslije Dragutinovog zbacivanja Uroša 1276. godine, Zetom upravlja njegova majka i Uroševa supruga Jelena do svoje smrti 1314. godine. Za vladavine kralja Milutina ona predstavlja posjed koji je dodeljivan na upravu prestolonasledniku tzv. mladom kralju, ali i baza nezadovoljne vlastele, tj. oslonac za buduće pobune sinova prestolonaslednika protiv svojih očeva na vlasti. Milutinov sin Stefan je 1314. godine podigao neuspješnu pobunu protiv oca u Zeti, a četvrt vijeka kasnije (1331), njegov sin Dušan iz Zete podiže pobunu u kojoj zbacuje oca i preuzima vlast. Tokom njegove vladavine, srpska država se udvostručuje i biva uzdignuta na rang carevine, a uprava nad Zetom biva dodeljena porodici Balšića.

Naslovna stranica Oktoiha - prvoglasnika

Nakon Dušanove smrti i početka raspada Srpskog carstva, Balšići počinju da vode samostalnu politiku u odnosu na njegovog nasljednika cara Uroša. Oni su se srodničkim vezama povezali sa Mrnjavčevićima i Hrebeljanovićima, da bi sa početkom Osmanske najezde pokušali da se suprotstave osvajačima, kako oružjem, tako i ustupanjem primorskih gradova Mlečanima (Skadar, Drivast i drugi) 1396. godine. Posljednji Balšić, Balša III je vodio dugotrajne neuspješne ratove sa Mletačkom republikom da bi povratio primorske gradove (Prvi i Drugi skadarski rat). Pred svoju smrt svoje posjede predaje svom ujaku despotu Stefanu Lazareviću koji nastavlja borbe sa Mlečanima oko zetskog primorja. Njegov nasljednik Đurađ nastavlja sa pokušajima da diplomatskim putem sklopi mir sa Mlečanima, ali sa prvim padom despotovine 1439. godine svi njegovi pokušaji padaju u vodu, a Mlečani do 1443. godine ovladavaju Donjom Zetom i cijelim primorjem.

Krajem 14. vijeka, kao protivnici Balšića u Zeti, javljaju se Crnojevići. Sa širenjem mletačkih posjeda sredinom XV vijeka i nadiranjem Osmanlija, njihov predstavnik Stefan postaje 1451. godine mletački vazal i od njihove strane biva priznat za gospodara Zete. Njegov sin Ivan pokušao je da očuva vlast između Mlečana i Osmanlija, ali su 1479. godine cjelokupnu njegovu državu osvojile Osmanlije, a on je sa porodicom pobegao u Mletačku republiku. Nakon smrti sultana Mehmeda II, on se vratio u Crnu Goru i uspio da obnovi svoju vlast u njoj. Tokom njegove vladavine prestonica Crne Gore prenijeta je iz Žabljaka na Cetinje, na kome je on osnovao veliki manastir. Za vladavine njegovih sinova (Đurđa i Stefana), Crna Gora će 1499. godine i definitivno pasti u otomanske ruke. Značaj porodice Crnojevića i njihove vladavine, leži i u činjenici da su oni na Cetinju, u sklopu manastira, osnovali prvu ćiriličnu štampariju (Đurađ je 1492. godine kupio u Veneciji štamparsku presu) na ovim prostorima, koja je 4. januara 1494. godine odštampala svoju prvu knjigu „Oktoih“ (prva slovenska ćirilična štamparija je otpočela sa radom 1491. u Krakovu).

Turska vladavina

Osmanlije su pripojili Crnu Goru Skadarskom sandžaku. Crna Gora je kratko vrijeme postojala kao poseban sandžak od 1514. do 1528. i ponovo neko vrijeme između 1597. i 1614.

U 16. vijeku Crna Gora je dobila specijalnu i jedinstvenu autonomiju u okviru Osmanskog carstva: lokalna plemena su bila oslobođena mnogih obaveza zbog takve autonomije. I pored svega toga, Crnogorci nisu htjeli da prihvate osmansku vlast i u 17. vijeku su podigli brojne bune. Crna Gora je postala teokratska država na čijem su čelu bile vladike Crnogorske mitropolije, a koja je svoj procvat doživjela za vrijeme vladika iz redova porodice Petrović-Njegoš. Mletačka republika je uvela zvanje guvernadura koji se je u njeno ime miješao u crnogorsku politiku.

Petar II Petrović Njegoš

Plemenska samostalnost i anarhija je bila najveća smetnja razvijanju centralne vlasti u Crnoj Gori. Šćepan Mali, koji se predstavljao kao zbačeni ruski car Petar III, je za kratko razdvojio svjetovnu od crkvene vlasti, djelimično suzbio plemensku neslogu i učvrstio centralnu vlast. Vladika Petar I Petrović Njegoš je kletvama bezuspješno pokušavao da izmiri crnogorska plemena. Za vrijeme njegove vladavine, Crnogorci su 1796. porazili skadarskog pašu Mahmud-pašu Bušatliju na Martinićima i Krusima. Nakon pada Mletačke republike pod vlast Napoleonove Francuske, vladika Petar I je uspio da od Francuza preotme Boku kotorsku, ali je ona Bečkim kongresom dodijeljena Austriji. Takođe je pokušao da ujedini Crnu Goru sa ustaničkom Srbijom, ali do toga nije došlo. Ipak, za vrijeme njegove vladavine Crnoj Gori su pripojena Brda.

Njegov nasljednik vladika Petar II Petrović Njegoš je dalje radio na ojačavanju centralne vlasti i ukinuo je 1832. zvanje guvernadura pošto je Austrija, koja je naslijedila Mletačku republiku, počela da se miješa u unutrašnje stvari Crne Gore. Vladika Petar II nije imao uspjeha u spoljnoj politici. Hercegovački paša Ali-paša Rizvanbegović je porazio Crnogorce na Grahovu 1836. Crnogorci su se osvetili pobjedom u bici na Mljetičku 1840, ali su i dalje morali da plaćaju harač Turcima. Petar II je morao Austriji da preda manastire Maine i Stanjeviće, a skadarski paša je 1843. preoteo ostrva Vranjinu i Lesendru.

Crna Gora se iz teokratske države transformisala u svetovnu za vrijeme vladavine Danila Petrovića koji je 1852. proglašen za kneza. Knez Danilo se odmah na početku svoje svetovne vlasti suočio sa mogućnošću okupacije Crne Gore od strane turske vojske pod zapovedništvom Omer-paše Latasa. Crnu Goru su od pokoravanja spasile diplomatske akcije Austrije i Rusije. Pošto su Crnogorci pružali pomoć hercegovačkim ustanicima, Porta je ponovo naredila bosanskom veziru da napadne Crnu Goru, ali su Turci poraženi u bici na Grahovcu 1858. Poslije ove bitke je izvršeno proširenje i razgraničenje Crne Gore sa Turskom, ali je Crna Gora i dalje ostala međunarodno nepriznata država. Knez Danilo je donošenjem Danilovog zakonika ojačao svoju vlast. Ubijen je u Kotoru 1860., a naslijedio ga je sinovac Nikola I Petrović.

Nezavisnost Crne Gore

Kraljevina Crna Gora 1913.

Teritorijalna proširenja Crne Gore od 19. vijeka do kraja Drugog svjetskog rata

Kako je Crna Gora i dalje pružala pomoć hercegovačkim ustanicima, Porta je 1862. ponovo poslala Omer-pašu Latasa da pokori Crnu Goru. Crnu Goru od kapitulacije je ponovo spasila diplomatska akcija Rusije. Knez Nikola I je više uspjeha imao u ratu 1876-1878. nakon novog ustanka u Hercegovini. Za razliku od Srbije, Crna Gora je imala više uspjeha i odnijela pobjede na Vučjem dolu i Fundini. Berlinskim kongresom teritorija Crne Gore je udvostručena i priznata joj je nezavisnost.

Poslije rata uslijedila je modernizacija države, što je kulmirialo donošenjem prvog ustava 1905., kojim je Crna Gora definisana kao ustavna monarhija, ali je praktično svu vlast zadržao knez Nikola. Ovaj period je obeležio sukob imeđu kraljevih protivnika okupljenih u Klub Narodne stranke koji su se borili za ograničavanje kraljeve vlasti i bezuslovnu uniju sa Srbijom i manjinskih kraljevih pristalica okupljenih u Pravu narodnu stranku.

Crna Gora je kao ruski saveznik učestvovala u Rusko-japanskom ratu 1904-1905. Međutim, uslijed velike geografske udaljenosti, učešće Crne Gore je bilo samo simbolično, jer je time iskazivala svoju zahvalnost Rusiji zbog pomoći u ratu protiv Turske. Crnogorski vojnici su se nalazili u neznatnom broju u vojnim jedinicama ruske vojske.

Knez Nikola je na 50. godišnjicu svoje vladavine proglasio Crnu Goru kraljevinom, a sebe njenim prvim (i jedinim) kraljem.

U Prvom balkanskom ratu 1912—1913. Crna Gora je bila u savezu sa Srbijom, Grčkom i Bugarskom protiv Osmanskog carstva. Crna Gora je morala da prepusti osvojeni Skadar novoosnovanoj Albaniji, ali je sa Srbijom uspostavila zajedničku granicu u Sandžaku i Metohiji.

U Prvom svjetskom ratu Crna Gora je uz Srbiju protiv Centralnih sila. Crnogorska vojska je štitila povlačenje srpske vojske kroz Albaniju, ali je i ona sama kapitulirala 1916, a kralj Nikola je pobjegao iz zemlje. Godine 1918, saveznici Crne Gore su oslobodili Crnu Goru. Na osnovu odluke Podgoričke skupštine, teritorija Crne Gore je prisajedinjena Srbiji.

Jugoslovenske države

Zelenaši, odnosno pristalice kralja Nikole i protivnici ujedinjenja sa Srbijom koji se nisu slagali sa odlukama Podgoričke skupštine, podigli su 7. januara 1919. pobunu. Pobuna je rezultirala gerilskim ratom koji je potrajao sve do 1926. godine. Teritorija Crne Gore je zvanično postala Zetska oblast Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, a 1929. je reorganizovana u veću Zetsku banovinu Kraljevine Jugoslavije.

U Drugom svjetskom ratu Kraljevinu Jugoslaviju su 1941. napale sile Osovine i 12. jula 1941. osnovale marionetsku Nezavisnu Državu Crnu Goru pod italijanskim protektoratom na čelu sa Sekulom Drljevićem. Već sutradan u Crnoj Gori je izbio Trinaestojulski ustanak pod vođstvom KPJ. Ustanak je ugušen do polovine avgusta 1941. U ukupno 72 bombardovanja Podgorice tokom rata poginulo je oko 400 civila, 100 četnika i 700 Nemaca. Grad je uništen do temelja. Američka avijacija je najteže bombardovala Podgoricu 5. maja 1944, a britanska 6. novembra iste godine. Partizani su 1944. uspeli da oslobode Crnu Goru, koja je posle rata postala jedna od šest republika FNRJ sa sedištem u ponovo izgrađenom Titogradu (današnjoj Podgorici).

Milo Đukanović

Nakon Antibirokratske revolucije krajem 1988. i početkom 1989. na vlast u Crnoj Gori došli su Momir Bulatović, Milo Đukanović i Svetozar Marović, koji su zastupali politiku Slobodana Miloševića u Crnoj Gori. Poslije uvođenja višestranačja u SFRJ, pobjedu na prvim izborima u Crnoj Gori odnela je Demokratska partija socijalista (reformisani Savez komunista Crne Gore), predsednik Crne Gore je postao Momir Bulatović, dok je Milo Đukanović postao premijer.

Posle raspada SFRJ, građani Crne Gore su na referendumu iz 1992. podržali njen ostanak u federaciji sa Srbijom. Novoj državi su 1992. zbog svoje uloge u ratovima u bivšoj Jugoslaviji bile uvedene ekonomske sankcije i prošla je kroz period hiperinflacije 1993-1994.

Đukanović je 1996. počeo da se distancira od politike Slobodana Miloševića i došao je u sukob sa svojim partijskim kolegom, predsjednikom Crne Gore Momirom Bulatovićem. Obojica su se kao predstavnici DPS kandidovali za mjesto predsjednika Crne Gore na izborima 1997. na kojima je tijesnu pobjedu odnio Đukanović. Pored poraza na izborima, Bulatovićeva frakcija je poražena i u DPS-u, pa je Bulatović osnovao novu stranku — Socijalističku narodnu partiju.

Crna Gora je u manjoj mjeri od Srbije bila izložena udarima NATO pakta, tokom bombardovanja SRJ. U Crnoj Gori je 6. novembra 1999. uvedena nemačka marka kao zvanična valuta, prvo uporedo sa jugoslovenskim dinarom, a kasnije kao jedina zvanična valuta.

Poslije 2000. godine, Đukanović se otvoreno počeo zalagati za nezavisnost Crne Gore. Savezna Republika Jugoslavija je 2003. reorganizovana u Državnu zajednicu Srbija i Crna Gora, uz mogućnost da se nakon tri godine raspiše referendum o nezavisnosti. Na referendumu 21. maja 2006., većina od 55,3% se izjasnila za opciju nezavisne Crne Gore. Nezavisnost Crne Gore je proglašena 3. juna 2006.

Dana 28. juna 2006. Crna Gora je postala 192. članica Ujedinjenih nacija, a 11. maja 2007, 47. članica Savjeta Evrope.

Politika

Wikiteka

Wikiteka ima originalan tekst povezan sa ovim člankom:

Ustav Crne Gore

Crna Gora je definisana kao građanska, demokratska, ekološka i država socijalne pravde, zasnovana na vladavini prava. Važeći ustav Crne Gore je donet 22. oktobra 2007.

Filip Vujanović, aktuelni predsednik Crne Gore

Predsjednik Crne Gore se bira na period od 5 godina putem neposrednih izbora. Prema Ustavu Crne Gore, predsjednik predstavlja državu u svojoj zemlji i inostranstvu, proglašava zakone, raspisuje parlamentarne izbore, predlaže kandidate za premijera, predsjednika i sudije Ustavnog suda skupštini Crne Gore, predlaže skupštini raspisivanje referenduma, odobrava amnestiju za kriminalna djela, dodjeljuje odlikovanja i nagrade i izvršava ostale dužnosti propisane ustavom. Predsednik je takođe član Vrhovnog savjeta odbrane. Trenutni predsjednik Crne Gore je Filip Vujanović.

Sadašnju vladu Crne Gore čine premijer, potpredsjednici vlade i ministri. Igor Lukšić je sadašnji predsjednik vlade Crne Gore. Vladajuća stranka u Crnoj Gori od uvođenja višestranačja je Demokratska partija socijalista Crne Gore, u koaliciji sa mnogo manjom Socijaldemokratskom partijom Crne Gore.

Skupština Crne Gore donosi sve zakone u Crnoj Gori, usvaja međunarodne sporazume, bira premijera, ministre i sudije, usvaja budžet i vrši druge dužnosti propisane ustavom. Skupština može izglasati nepovjerenje vladi prostom većinom. Jedan poslanik predstavlja oko 6.000 glasača. U Skupštinu se bira 81 poslanik. Poslednji parlamentarni izbori u Crnoj Gori održani su 29. marta 2009. Trenutni predsjednik Skupštine Crne Gore je Ranko Krivokapić.

Državni simboli

Zastava Crne Gore je crvene boje, razmjere 1:2, sa zlatnim obrubom u razmjeri 1:20 i grbom Crne Gore u sredini. Grb Crne gore je zlatni dvoglavi orao sa raširenim krilima. Na glavama okrenutim jedna od druge stoji zlatna kruna sa krstom, na grudima na plavoj i zelenoj pozadini je zlatni lav u pokretu. Orao u kandžama ima dva predmeta, simbole duhovne i svjetovne vlasti, jedan u jednoj, drugi u drugoj kandži. Ovaj grb se radi na crvenoj pozadini. Himna Crne Gore je pjesma Oj, svijetla majska zoro.

Vojska

Vojska Crne Gore je još uvijek u procesu stvaranja nakon sticanja nezavisnosti. Čini je oko 2100 pripadnika, a oprema i oficirski kadar su naslijeđeni od Vojske Srbije i Crne Gore. Obavezno služenje vojnog roka je ukinuto 30. avgusta 2006. ukazom predsjednika Filipa Vujanovića.

Crna Gora je zadržala cjelokupnu pomorsku silu Srbije i Crne Gore, ali je ona smanjena. U planu je ratno vazduhoplovstvo u čijem sastavu ne bi bili mlazni avioni, već samo transportni i borbeni helikopteri. Na međunarodnoj sceni, planovi Crne Gore su da postane dio NATO pakta. Trenutno je članica programa Partnerstvo za mir.

Teritorijalna podjela

Opštine Crne Gore

Podela Crne Gore na opštine

Crna Gora je administrativno podeljena na Glavni grad (Podgoricu) u čijem su sastavu dve gradske opštine (Golubovci i Tuzi), prijestonicu (Cetinje) i 19 opština.

Andrijevica Bar Berane Bijelo Polje Budva Danilovgrad Žabljak

Kolašin Kotor Mojkovac Nikšić Plav Plužine Pljevlja

Podgorica Rožaje Tivat Ulcinj Herceg Novi Cetinje Šavnik

U Crnoj Gori postoji 1256 naselja od kojih su 40 gradskog tipa.

Gradovi

Najveći i glavni grad Crne Gore je Podgorica, dok je Cetinje prestonica (prijestonica).

	Broj stanovnika na popisu 2003.	Opština
Podgorica	136.473	Podgorica
Nikšić	58.212	Nikšić
Pljevlja	21.377	Pljevlja
Bijelo Polje	15.883	Bijelo Polje
Cetinje	15.137	Cetinje
Bar	13.719	Bar
Herceg Novi	12.739	Herceg Novi
Berane	11.776	Berane
Budva	10.918	Budva
Ulcinj	10.828	Ulcinj
Tivat	9.467	Tivat
Rožaje	9.121	Rožaje
Dobrota	8.169	Kotor
Danilovgrad	5.208	Danilovgrad
Mojkovac	4.120	Mojkovac

Demografija

Prema konačnim rezultatima popisa stanovništva iz 2011. u Republici Crnoj Gori živi 620.029 stanovnika. U poređenju sa prethodnim popisom stanovništva iz 2003. godine u Crnoj Gori danas živi 116 stanovnika manje. Podaci o etničkom, jezičkom i verskom sastavu koji slede su objavljeni od strane Zavoda za statistiku Crne Gore 12. jula 2011.

Etnički sastav

Etnički sastav Crne Gore po naseljima 2011. godine

Prema popisu stanovništva iz 2003. u Crnoj Gori je živjelo 620.145 stanovnika. Kada je poslednji popis obavljen, Crna Gora je bila građanska država. U međuvremenu je donesen novi ustav, koji za glavne etničke grupe priznaje: Crnogorce, Srbe, Bošnjake, Albance, Muslimane i Hrvate.

Etnički sastav prema rezultatima popisa stanovništva iz 2011. godine:

Ukupan broj % Crnogorci 278.865 44,69 Srbi 178.110 28,73 Bošnjaci 53.605 8,65 Albanci 30.439 4,91 Muslimani 20.537 3,31 Romi 6.251 1,01 Hrvati 6.021 0,97 ostali 46.201 7,44 UKUPNO 620.029 100

Stanovništvo Crne Gore po etničkoj pripadnosti Crnogorci    44.69 Srbi    29.02 Bošnjaci    8.65 Albanci    4.91 Muslimani    3.31 Romi    1.01 Hrvati    0.97

U odnosu na popis stanovništva iz 2003. godine broj Crnogoraca je porastao za 1,81% dok je broj Srba opao za 3,25%. Takođe, broj Bošnjaka je porastao za 0,88% dok je broj Muslimana opao za 0,66%.

Jezički sastav

Jezički sastav Crne Gore po naseljima 2011. godine

Većina građana govori srpskim jezikom ijekavskog izgovora po popisu stanovništva iz 2011. godine. Posljednjih desetak godina počeo je da deluje pojačan pokret za zaseban crnogorski jezik. Ovaj jezik je u ustavu iz 2007. proglašen zvaničnim jezikom Crne Gore. Pored ova dva jezika, priznati su još i albanski, bošnjački i hrvatski jezik.

Od 2011 u institucijama (izuzev Skupštine) i u obrazovnom sistemu je zvanični službeni jezik srpski pod imenom srpsko-crnogorski.

Jezički sastav prema rezultatima popisa stanovništva iz 2011. godine:

Broj % srpski 265.895 42,88 crnogorski 229.251 36,97 bosanski 33.077 5,33 albanski 32.671 5,27 romski 5.169 0,83 bošnjački 3.662 0,59 hrvatski 2.791 0,45 ostali 47.513 7,68 UKUPNO 620.029 100

Stanovništvo Crne Gore po maternjem jeziku srpski jezik    42,88% crnogorski jezik    36,97% bosanski jezik    5,33% albanski jezik    5,27% romski jezik    0,83% bošnjački jezik    0,59% hrvatski jezik    0,45%

U odnosu na popis stanovništva iz 2003. godine broj govornika crnogorskog je porastao za 15,01% dok je broj govornika srpskog jezika opao za 20,61%. Takođe, broj govornika bosanskog jezika je porastao za 3,04% dok je broj govornika bošnjačkog jezika opao za 2,62%.

Verski sastav

Verski sastav Crne Gore po naseljima 2011. godine

Po ustavu Crne Gore, sve vjerske organizacije imaju jednaka prava i odvojene su od države.

Većina građana Crne Gore je pravoslavne vjere. Vjernici Srpske pravoslavne crkve su okupljeni oko Mitropolije crnogorsko-primorske i Eparhije budimljansko-nikšićke. U Crnoj Gori djeluje i Crnogorska pravoslavna crkva, koja sebe smatra nasljednicom pravoslavne crkve koja je postojala do 1920. kada je pripojena ujedinjenoj Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Postoji i značajan broj sunitskih muslimana u državi koji imaju svoju Islamsku zajednicu Crne Gore. Katolički vernici su organizovane oko Barske nadbiskupije i Kotorske biskupije.

Verski sastav prema rezultatima popisa stanovništva iz 2011. godine:

Broj % pravoslavci 446.858 72,07 muslimani 118.477 19,11 katolici 21.299 3,44 ostali 27.756 5,38 UKUPNO 620.029 100

Stanovništvo Crne Gore po vjerskoj opredijeljenosti pravoslavci    72.07 muslimani    19.11 katolici    3.44 ostali    5.38

U odnosu na popis stanovništva iz 2003. godine broj muslimana je porastao za 1,37% dok je broj pravoslavaca opao za 2,17%.

Privreda

Najvažnija rudna bogastsva su rude boksita, željezne rude i uglja. Glavne industrijske djelatnosti su prerada duvana, soli i aluminijuma.

Od ukupne površine Crne Gore (13.812 km²), poljoprivredno zemljište obuhvata 5.165 km² (37,40%). Površina ukupnog obradivog zemljista je 1899 km² (13,75% od ukupne površine zemljišta u Crnoj Gori). Od poljoprivrednih kultura gaje se žitarice, krompir, duvan, vinova loza, agrumi, masline i smokve.

Turizam je vrlo značajan za privredu Crne Gore.

Godine 1999, kao valuta je umesto jugoslovenskog dinara uvedena nemačka marka. Od 2002. evro je platežno sredstvo u Crnoj Gori.

Godine 2007. zaposleno je bilo 156.408 stanovnika, najviše u sekundarnom i tercijarnom sektoru. Crna Gora je od 18. januara 2007. članica Svetske banke i Međunarodnog monetarnog fonda.

Elektroprivreda

Termoelektrana Pljevlja

Proizvodnja električne energije u Crnoj Gori obavlja se u termoelektrani „Pljevlja“ i hidroelektranama „Mratinje“ i „Perućica“. Proizvodnja električne energije u 2007. godini bila je 2363 GWh. Kapaciteti ovih elektrana ne zadovoljavaju potrebe Crne Gore pa je ona prinuđena uvoziti električnu energiju.

Zbog potreba planira se izgradnja još drugog bloka termoelektrane u Pljevljima, hidroelektrane na Komarnici i 4 hidroelektrane na Morači za dodatnih 407 GWh godišnje, kao i izgradnja minihidroelektrana na 43 vodotoka.

Saobraćaj

Most iznad Male Rijeke na pruzi Beograd-Bar

Republika Crna Gora je po svom položaju mediteranska i balkanska zemlja, pa je i glavni saobraćajni pravac u zemlji veza između luka na Jadranu i balkanske unutrašnjosti u zaleđu. Glavna teškoća zemlje je njen veoma izražen planinski karakter i neprohodnost, što je znatno doprinijelo sporom razvoju saobraćaja u zemlji.

Ukupna dužina željezničke mreže u Crnoj Gori je 250 km. U zemlji postoje dve željezničke linije. Važnija je Bar-Podgorica-Bijelo Polje (Srbija) i dio je pruge Beograd-Bar. To je i jedina elektrificirana železnička linija u zemlji. Druga pruga je pruga Nikšić-Podgorica-Božaj (Albanija). Jedini željeznički čvor je Podgorica.

Ukupna dužina puteva u Crnoj Gori je oko 7.000 km, a dužina magistralnih i regionalnih puteva je 1.847 km. Od oko 5100 km lokalnih i nekategorisanih puteba, oko 50% u čvrstoj podlozi (asfalt, beton). U zemlji nema autoputeva, mada postoje putevi i njihove dionice sa tri trake. Sa druge strane, posebnost Crne Gore je broj tunela i mostova na njenim putevima. Skoro je, 2006. godine, otvoren cestovni tunel Sozina, koji je znatno skraćen put između jadranske obale i zaleđa. Takođe postoje planovi za izgradnju autoputa Beograd-Bar i most preko moreuza Verige u Boki kotorskoj.

Crna Gora je pomorska zemlja sa dugom pomorskom tradicijom. Bokelji i Boka kotorska dobar dio svoje istorije vezuju za more i pomorstvo. Kotor je bio staro pomorsko središte ovog dela Jadrana. Danas je luka sa najvećim značajem za privredu zemlje i privredu Srbije u zaleđu luka Bar. Takođe, postoji redovna pomorska linija feribotom Bar-Bari. Kotor, Tivat i Zelenika, svi u Boki, su manje luke.

Od slatkih voda (rijeke, jezera) plovno je Skadarsko jezero i njegova pritoka, Rijeka Crnojevića, oko ušća. Ovaj vid vodnog saobraćaja je slabo razvijen i izvodi se najviše manjim plovilima (čamci).

U Crnoj Gori postoje 2 aerodroma, aerodrom Podgorica i aerodrom Tivat. Prvi aerodrom je najvažniji u zemlji, dok je drugi važan za ljetnji turizam. Postoje i manji aerodromi na sjeveru zemlje (Berane, Žabljak, Nikšić), ali oni nisu opremljeni za prihvat većih letjelica i značajni su na nivou države.

Turizam

Sveti Stefan, grad hotel na Budvanskoj rivijeri

Crna Gora ima dobre uslove za razvoj svih vrsta turizma, pošto posjeduje lijepe plaže, planinski region na sjeveru, bogatu kulturnu baštinu i dobro očuvanu prirodnu sredinu. Crna Gora je bila poznato turističko odmaralište tokom 1980-ih, ali je zbog ratova vođenih u okolnim država tokom 1990-ih njen imidž turističke destinacije narušen. Crnogorski turizam nije počeo da se oporavlja do početka 2000ih, a od tada se znatno povećao broj turista i noćenja.

Skoro sve ekonomske aktivnosti Crne Gore usmjerene su na razvoj turizma. Vlada Crne Gore je sebi za cilj postavila razvoj Crne Gore u elitnu turističku destinaciju.

Poznate turističke destinacije u Crnoj Gori su:

• Sveti Stefan - nekada ribarsko selo, danas grad-hotel
• stari grad u Kotor - pod zaštitom Uneska
• Boka kotorska
• Budva
• Ulcinj i Ada Bojana
• manastir Ostrog
• Lovćen - nacionalni park na kom se nalazi mauzolej Petra II Petrovića Njegoša
• Cetinje - istorijska prijestonica Crne Gore
• Durmitor

Kultura

Mauzolej Petra II Petrovića Njegoša na Lovćenu

Kultura Crne Gore je oblikovana raznovrsnošću uticaja kroz svoju istoriju. Uticaj pravoslavlja, slovenstva, centralne Evrope, islama i pomorske mediteranske kulture (iz delova Italije, poput Mletačke republike) bili su prisutni u posljednjih nekoliko vijekova. Podgorica i Cetinje su najvažniji centri kulture i umjetnosti u državi. U Budvi se svakog ljeta održava umjetnička manifestacija Budva-grad teatar.

Crna Gora ima brojne značajne kulturne i istorijske spomenike, uključujući spomenike iz prereomanike, gotike i baroka. Crnogorsko primorje je poznato po svojim vjerskim spomenicina, uključujući katedralu svetog Tripuna u Kotoru, baziliku svetog Luke (staru više od 800 godina), crkvu Gospa od Škrpjela, manastir Savinu i ostale. Crnogorski srednjovjekovni manastiri sadrže hiljade kvadratnih metara fresaka. Najpoznatiji pravoslavni manastiri u Crnoj Gori su: Cetinjski manastir, manastir Morača i manastir Ostrog.

Književnost

Prvi književni radovi sa ovih prostora potiču iz prednemanjićkog doba, pri čemu se najstarijim poznatim književnim djelom smatra „Kraljevstvo Slovena“ napisano u Baru, čiji pojedini delovi potiču iz prve polovine 11. vijeka. U Crkvi svetog Petra u Bijelom Polju je nastao bogato ilustrovan rukopis Miroslavljevo jevanđelje, najvjerovatnije pisan oko 1190. godine po narudžbi humskog kneza Miroslava. U cetinjskoj štampariji Đurađa Crnojevića 1494. godine, štampan je prvoglasnik Oktoih, koji se smatra prvom ćiriličnom štampanom knjigom Južnih Slovena.

Najpoznatiji crnogorski književnik je Petar II Petrović Njegoš („Gorski vijenac“, „Lažni car Šćepan Mali“, „Luča mikrokozma“). Drugi značajni pisci su Stjepan Mitrov Ljubiša i Marko Miljanov („Primjeri čojstva i junaštva“, „Život i običaji Arbanasa“). Od novijih književnika iz Crne Gore najpoznatiji su Mihailo Lalić, Radovan Zogović i Branimir Šćepanović.

Muzika

Tradicionalni crnogorski narodni muzički instrument su gusle. Tradicionalna narodna igra je oro, igra u kojoj igrači stoje u krugu naslonjeni jedni drugima na ramena dok jedan ili dvojica igrača stoje u sredini.

U Crnoj Gori se održavaju ljetnji festivali pop-muzike Pjesma Mediterana u Budvi, Sunčane skale u Herceg-Novom i festival izvorne muzike Cetinje Fest.

Obrazovanje

Obrazovanje djece počinje u predškolskim ustanovama ili osnovnim školama. Djeca se upisuju u osnovne škole u 6. godini, a osnovno obrazovanje traje devet godina. Đaci dalje mogu nastaviti obrazovanje u srednjim školama, koje traju 3 ili 4 godine.

U Crnoj Gori djeluje Univerzitet Crne Gore, osnovan je 29. aprila 1974. godine. Nastao je spajanjem tri fakulteta: Ekonomskog, Tehničkog i Pravnog iz Titograda, dvije više škole: Pedagoške akademije iz Nikšića i Više pomorske škole iz Kotora, kao i tri samostalna naučna instituta: Istorijskog, Poljoprivrednog i Instituta za biološka i medicinska istraživanja, dobivši tada ime Univerzitet u Titogradu. Godinu dana nakon osnivanja ime mijenja u Univerzitet “Veljko Vlahović”, a 1992. godine u Univerzitet Crne Gore, kako se i danas zove. Fakulteti ovog Univerziteta se nalaze u Podgorici, Nikšiću, Cetinju, Kotoru i Herceg Novom.

Kuhinja

Crnogorska kuhinja je rezultat geografskog položaja Crne Gore i njene duge istorije.

Italijanski uticaj na tradicionalna jela u kontinentalnom delu Crne Gore i njenoj jadranskoj obali je vidljiv u načinu pripremanju hleba, mesa, sira, vina i alkoholnih pića, supa i čorbi, palente, punjene paprike, ćufti, priganica, raštana itd.

Drugi veliki uticaj potiče sa Levanta i iz Turske, i ogleda se u pripremanju sarme, musake, pilava, pita, bureka, ćevapa, kebaba, baklave, itd. Mađarska jela gulaš, sataraš i đuveč su takođe česta. Uticaj kontinentalne Evrope je najviše traga ostavio na pripremanje deserata: krofni, džemova, brojnih vrsta biskvita i kolača.

Crnogorska kuhinja zavisi od geografskog položaja, pošto se jela koja se služe na primorju razlikuju od jela u sjevernim brdskim predelima. Na primorju je velik uticaj mediteranske kuhinje, sa uobičajenim jelima od morskih plodova (ribe, hobotnice, škampe i lignje).

Od crnogorskih jela poznata je njeguška pršuta. Poznate vrste vina iz Crne Gore su vranac (crno vino) i krstač (bijelo vino).

Sport

Crnogorski olimpijski komitet je jula 2007. primljen u članstvo Međunarodnog olimpijskog komiteta, a Crna Gora se kao samostalna država prvi put pojavila na Olimpijskim igrama 2008. u Pekingu .

Vaterpolo je jedan od najpopularnijih sportova u državi. Crna Gora je osvojila Evropsko prvenstvo 2008. u Malagi na svom prvom učešću od razdvajanja Srbije i Crne Gore.

Prva liga Crne Gore u fudbalu je najviše fudbalsko takmičenje u Crnoj Gori, u organizaciji Fudbalskog saveza Crne Gore. Liga je nastala 2006/07. posle referenduma o osamostaljenju Crne Gore. Do tada, crnogorski klubovi su igrali u jedinstvenoj ligi Srbije i Crne Gore.

Od ostalih sportova popularni su košarka, rukomet i ragbi

Najpoznatiji sportisti iz Crne Gore su fudbaleri Dejan Savićević, Predrag Mijatović i Mirko Vučinić, košarkaš Žarko Paspalj, vaterpolisti Milorad Krivokapić i Veljko Uskoković, rukometaš Petar Kapisoda i kik-bokser Ivan Strugar.

Ekologija

Plaža u Herceg-Novom

Crna Gora je prva zemlja koja je se proglasila za ekološku državu kada je Skupština Crne Gore 20. septembra 1991. na Žabljaku donela „Deklaraciju o ekološkoj državi Crnoj Gori“. Stavka o Crnoj Gori kao ekološkoj državi unijeta je i u Ustav Crne Gore iz 1992. godine.

Na teritoriji Crne Gore postoji pet nacionalnih parkova: Durmitor, Biogradska gora, Skadarsko jezero, Lovćen i Prokletije.

Praznici

Datum	Naziv	Napomene
1. januar	Nova godina
7. januar	pravoslavni Božić
14. januar	pravoslavna Nova godina	nije neradni dan
	Veliki petak
	Vaskrs
	Veliki ponedeljak
1. maj	Praznik rada
9. maj	Dan pobjede
21. maj	Dan nezavisnosti
13. jul	Dan državnosti

Galerija

• 
  Planina Bjelasica
• 
  Rafting na Tari
• 
  Plaža Jaz, dio Budvanske rivijere
• 
  Crkva Gospa od Škrpjela i Boka kotorska
• 
  Katedrala svetog Tripuna u Kotoru
• 
  Cetinjski manastir
• 
  Manastir Ostrog
• 
  Stari grad u Ulcinju
• 
  Stari grad u Budvi
• 
  Rijeka Lim u Beranama
• 
  Planinsko selo u opštini Pljevlja
• 
  Brđanska kuća u Kolašinu

Povezano

• Crnogorci
• Crnogorska narodna nošnja
• Ornitofauna Crne Gore
• Antički toponimi na tlu Srbije i Crne Gore
• Jezera Crne Gore

Vanjske veze

	U Wikimedijinoj ostavi nalazi se članak na temu: Montenegro
	Wikizvor ima izvorni tekst na temu: Kategorija:Crna Gora

Montenegro - informacije na stranici Wikivoyage

• Foto galerija (en)
• Crna Gora Arhivirano 2022-08-05 na Wayback Machine-u Zvanična prezentacija]
• Istorija Crne Gore Arhivirano 2009-04-27 na Wayback Machine-u (en)
• Montenegro Airlines
• Sažeta istorija Crne Gore na sajtu Montenet

(en)

• RTCG - Radio Televizija Crne Gore - Nacionalni javni servis
• Dnevni list Vijesti
• Dan online
• Dnevni list Pobjeda
• Cafe Del Montenegro
• Novinar.me
• Analitika - Informativni Portal
• Time.rs Arhivirano 2013-11-02 na Wayback Machine-u
• MonteNews.me Arhivirano 2014-01-03 na Wayback Machine-u
• Mnsport.me Arhivirano 2014-07-29 na Wayback Machine-u
• Kolektiv.me
• Aktuelno.me
• Vazdan.com
• Fokuspress.com
• Monteput d.o.o. Podgorica
• Turizam i Putovanja
• Zimuj u Crnoj Gori Arhivirano 2013-08-15 na Wayback Machine-u