Slobodan Jovanović

Slobodan Jovanović
Mandat(i)
Predsednik vlade Kraljevine Jugoslavije u egzilu
11. januar 1942 - 26. jun 1943
Prethodnik	Dušan Simović
Naslednik	Miloš Trifunović
Biografija

Slobodan Jovanović (Novi Sad, Austrougarska, 21. novembar/3. decembar 1869 – London, Ujedinjeno Kraljevstvo, 12. decembar 1958) je bio srpski pravnik, istoričar, književnik i političar, potpredsednik Ministarskog saveta Kraljevine Jugoslavije (27. mart 1941 — 11. januar 1942), predsednik Ministarskog saveta Kraljevine Jugoslavije (11. januar 1942 — 26. jun 1943) u Londonu, profesor Beogradskog univerziteta (1897 — 1940), predsednik Srpske kraljevske akademije, rektor Beogradskog univerziteta profesor javnog prava i dekan Pravnog fakulteta u Beogradu.

Tokom oba balkanska rata 1912. i 1913. godine bio je šef Presbiroa pri Vrhovnoj komandi Srpske vojske. U ratnom presbirou je radio i od početka Prvog svetskog rata do 1917. kada mu je dodeljen rad u Ministarstvu inostranih dela. Ekspert na Konferenciji mira u Parizu 1919, teoretičar koji je između 1932. i 1936. objavio sabrana dela u sedamnaest tomova, predsednik Srpskog kulturnog kluba (1937 — 1941).

Posle Drugog svetskog rata, Jovanovićeve knjige nisu štampane u Jugoslaviji do 1990. godine. Umro je u Londonu, u devedesetoj godini. Od strane srpskih vlasti je zvanično rehabilitovan 2007. godine.

Biografija

Kraljevina Srbija

Rođen je 3. decembra 1869. u Novom Sadu, od oca Vladimira Jovanovića i majke Jelene, stanovali su u kući u Miletićevoj ulici broj 3. Od sredine 1872. njegova porodica živi u Beogradu. 1879. polazi u Prvu beogradsku gimnaziju, tada sedmorazrednu i smeštenu u levom krilu Kapetan-Mišinog zdanja. Godine 1886. završio je Prvu mušku gimnaziju u Beograd. Posle boravka u Minhenu (1886/87.) i Cirihu od 1. aprila 1890. studirao je prava u Ženevi, Švajcarska, kao državni stipendista Kraljevine Srbije. Potom je izučavanje prava nastavio 1891. godine na Slobodnoj školi političkih nauka u Parizu. Naredne godine, 1892., se vraća u Srbiju gde dobija prvu državnu službu, radi kao pisar u Ministarstvu inostranih dela u Beogradu. Slobodan je 1893. upućen za atašea u srpsko poslanstvo u Carigradu, Osmansko carstvo, gde ostaje do 1894. Na ovom položaju radio je na poboljšanju položaja Srba u Turskoj. Po povratku u Beograd 1894. zbog poznavanje situacije u Turskoj postavljen je u Prosvetno odeljenje Ministarstvo inostranih dela, koje se bavilo srpskom propagandom (školskim i crkvenim stvarima) u Makedoniji. Slobodan objavljuje 1895. godine delo o državnom i javnom pravu pod nazivom „ O društvenom ugovoru“, gde izlaže ideje savremenog liberalizma, nastalim u 18. veku u dobu prosvećenosti. Slobodan je 1894. počeo da objavljuje članke u konzervativnom listu „Red“, naredne, 1895. godine počinje da piše članke u „Srpskom pregledu“, a 1896. u mostarskoj „Zori“.

Godine 1897. je izabran za vanrednog profesora na Pravnom fakultetu Velike škole u Beogradu. Iste godine objavljuje delo „O suverenosti“. Godine 1899. objavljuje delo pod nazivom „O dvodomnom sistemu“. U ovom delu kao glavni primer uzima Englesku, državu u kojoj je nastao savremen parlamentarizam. Iste godine objavljuje do tada najstudiozniju raspravu „Jovan Hadžić, srpski zakonopisac“ u izdanju Matice srpske. Godine 1900. na pravnom fakultetu je izabran za redovnog profesora. Posle toga je bio nastavnik Pravnog fakulteta u Beogradu pune 43 godine, sve do svoga penzionisanja 1940. godine. Bio je jedan od osnivača „Srpskog književnog glasnika“ 1901. godine. U ovom književnom časopisu nalazio se u uređivačkom odboru i važio je za jednog od najredovnijih saradnika. Naredni istraživački rad objavljuje 1902. pod nazivom „Engleski parlamentarizam“.

Jovanović je 4. februara 1905. godine izabran za dopisnog člana Srpske kraljevske akademije. Godine 1908. je izabran za redovnog člana Srpske kraljevske akademije. Veliku sintetičku studiju pod nazivom „Naše ustavno pitanje u XIX veku“ objavio je 1905. godine, potom je drugi put štampao 1908. i treći 1932. Godine 1907. izdao je knjigu „Ustavno pravo“, koju će ponovo štampati 1924. Godine 1908. objavio je studiju pod nazivom „Utemeljenje građanskog zakonodavstva i ustavnosti u Srbiji", koje će kasnije proširiti i objaviti 1931., i 1932. godine. Objavljivanjem knjige 1912. godine „Ustavobranitelji i njihova vlada“ započinje rad na velikom projektu pisanjem „Istorije Srbije 1838 - 1903“ koje će trajati pune dve decenije i predstavljaće središnje mesto u sveukupnom njegovom delu.

Ratovi 1912-1918

Tokom Prvog i Drugog balkanskog rata Jovanović je bio šef Presbiroa pri Vrhovnoj komandi Srpske vojske. Posle pobede Srpske vojske u Kumanovskoj bici prelazi sa Presbirom i Vrhovnom komandom u Skoplje gde boravi nekoliko meseci. Posle Drugog balkanskog rata, 1913. godine izabran je za rektora Beogradskog univerziteta. Međutim, 1914. godine izbija Prvi svetski rat a Slobodan je ponovo upućen na službu u Presbiro pri Vrhovnoj komandi Srpske vojske. U jesen 1915. austrougarske i nemačke oružane snage preduzele su veliku ofanzivu na Srbiju, istovremeno i bugarske snage prekidaju sabraćajnu komunikaciju dolinom Južne Morave i Vardara. Srpska vojska sa izbeglim narodom nalazila se u bezizlaznoj situaciji na Kosovu i Metohiji. Tada Vrhovna komanda odlučuje da se krene u povlačenje preko Albanije i Crne Gore na jadransku obalu u susret savezničkim snagama. Posle albanske golgote profesor Jovanović se našao na ostrvu Krf, gde su bile smeštene srpska vojska, izbeglice, narodna skupština, vlada i druge ustanove. Profesor Jovanović je pored obaveza u Presbirou nalazio vremena i za književni rad. Na Krfu je 1917. napisao biografske oglede o Stojanu Novakoviću i Ljubomiru Nediću. Posle Prvog svetskog rata profesor Jovanović se nalazio među pravnim ekspertima pri jugoslovenskoj delegaciji na Konferenciji mira u Parizu 1919. godine.

Kraljevina Jugoslavija

Slobodan Jovanović zajedno s Bogdanom Popovićem obnavlja izlaženje „Srpskog književnog glasnika“. Profesor Jovanović je 1920. godine izdao čuvenu knjigu „Vođi Francuske revolucije“, sastavljenu od portreta Miraboa, Dimurijea, Dantona i Robespjera. Drugi put je ova knjiga štampana u okviru Jovanovićevih Sabranih dela 1932. kod izdavača Geca Kona. U okviru rada o nacionalnom pravu i istoriji profesor Jovanović 1923. štampa drugu knjigu pod nazivom „Druga vlada Miloša i Mihaila Obrenovića. Takođe, 1926. je objavio knjigu „Vlada Milana Obrenovića (I-II)“ koju je doštampao 1927. A, 1929. godine izdaje knjigu pod nazivom „Vlada Aleksandra Obrenovića“ (I-II).

Slobodan Jovanović (levo) u društvu pisaca

Profesor Jovanović je 1927. godine izabran za dopisnog člana Jugoslovenske akademije znanosti i umjetnosti u Zagrebu. Između 1928. i 1930. godine nalazio se na mestu predsednika Srpske kraljevske akademije. Izdavanje Sabranih dela profesora Jovanovića je počelo kod Gece Kona 1932. godine. Profesor Jovanović je objavio knjigu 1934. pod nazivom „O državi“, koju čine teorijske formulacije sastavljene od elemenata, funkcija i ustanova savremene ljudske zajednice. Ovu knjigu je proširio studijom „ Poratna država“ 1936. kojom obrađuje Italiju, Englesku, Francusku, Rusiju i Nemačku u kojoj tipološki klasifikuje odnos između pravne države i države fašizma i komunizma, odnosno nastanak novih država masa kao novog oblika totalitarizma. Slobodan Jovanović je bio osnivač i prvi predsednik Srpskog kulturnog kluba u periodu od 1937. – 1941. Slobodan je 1938. godine objavio monografiju „O Gledstonu“, vođi enleskih liberala u parlamentu i na čelu britanske vlade, prateći njegovo političko angažovanje profesor Jovanović je u stvari pratio put reformisanja Britanske imperije. U broju od 4. decembra 1939. „Politika“ je preko čitave strane 9. i dva stupca strane 10. objavila pet članaka posvećenih Slobodanu Jovanoviću pod zajedničkim naslovom „Sedamdeset godina života g. Slobodana Jovanovića“. Godine 1939. objavio je veliko delo „Primeri iz političke sociologije“ - Engleska, Francuska, Nemačka 1815 – 1914. Iste godine objavio je studiju „O američkom federalizmu“. Godine 1940. Slobodan odlazi u penziju sa mesta redovnog profesora.

Drugi svetski rat

Posle vojnog puča 27. marta 1941. godine prihvatio je dužnost potpredsednika vlade. Izbeglištvo je počelo u Jerusalimu, a nastavljeno u Londonu (od jula 1941).

Od 11. januara 1942. do 26. juna 1943. godine bio je predsednik vlade. Sedište Jugoslovenske vlade u Londonu nalazilo se u velikoj zgradi na Najtsbridžu, gde je bio smešten kabinet Slobodana Jovanovića. Na dan preuzimanja dužnosti, imenovao je Dražu Mihailovića 11. januara 1942. za ministra vojnog, zbog zasluga za „dizanje ustanka protiv Nemaca". Premijer Jovanović je 1942. savetovao generala Dragoljuba Mihailovića da ne pristupa bez naoružanja većim akcijama zbog nesrazmere u žrtvama, već da produži organizovanje i čeka "otsudni čas". Takođe je preko Moskve intervenisao "da ga partizani ne napadaju." Premijer Jovanović je takođe molio britanske vlasti da se misije u Jugoslaviju ubacuju samo preko Draže Mihailovića.

U novembru 1942. godine Rusi su predložili slanje svojih viših oficira u Mihailovićev štab i dotur pomoći četnicima. Vlada Slobodana Jovanovića je ovo odbila, tražeći da se prvo obustavi kampanja protiv JVuO, da se pozovu partizani da ne napadaju "odrede jugoslovenske vojske" i da se partizani stave pod Mihailovićevu komandu.

Nakon stravičnog četničkog pokolja muslimana Sandžaka i istočne Bosne, predsednik Slobodan Jovanović je 12. februara 1943. iz Londona naložio jugoslovenskoj ambasadi u Vašingtonu da odlučno demantuje takve tvrdnje:

Molim demantujte vesti da Đeneral Mihailović dirigira pokolje Hrvata i Muslimana. On naprotiv pokušava da organizuje saradnju svih Jugoslovena u borbi protiv osovine.

– Slobodan Jovanović

Tokom 1943. godine, u London je stizalo sve više izveštaja o zločinima i kolaboraciji četnika. Zbog toga, predsednik britanske vlade Vinston Čerčil uputio je 28. marta 1943. oštru notu predsedniku jugoslovenske vlade Slobodanu Jovanoviću navodeći da "ukoliko general Mihailović nije spreman izmeniti svoju politiku prema italijanskom neprijatelju i prema svojim jugoslovenskim sugrađanima, za vladu Njegovog veličanstva zaista biti potrebno da revidira svoju sadanju politiku podupiranja generala Mihailovića..." U duhu Čerčilove note, predsednik vlade Slobodan Jovanović je 5. aprila 1943. upozorio Mihailovića:

Nemci i Italijani koji su rasparčali Jugoslaviju i oduzeli našem narodu slobodu jesu naši prvi i glavni neprijatelji. Protiv njih valja udružiti sve borbene snage Jugoslavije ostavljajući na stranu naše unutrašnje razmirice. Svaki građanski rat koji se vodi za vreme neprijateljske okupacije koristi samo neprijatelju i nikom više. Mi razumemo da je bilo prilika kada ste morali primiti borbu s partizanima, ali iz toga još ne sleduje da i saradnja sa Italijanima protiv partizana može biti opravdana.

Predsednik Jovanović je izveštaje "iz verodostojnih izvora" o pokolju muslimana primao "sa najvećom rezervom". On 3. maja 1943. nalaže ministru Mihailoviću da nastavi "pomirljivu politiku prema Muslimanima" i demantuje glasine:

Ja se čvrsto nadam da ćete vi ostati i dalje pri vašoj dosadašnjoj pomirljivoj politici prema Muslimanima i da ćete naći načina da demantujete glasine koje se šire u suprotnom smislu.

– Slobodan Jovanović

Od 26. juna do 10. avgusta 1943. Slobodan Jovanović se nalazio na dužnosti potpredsednika vlade u kabinetu Miloša Trifunovića. Kada je kralj Petar II pod pritiskom britanskog premijera, Vinstona Čerčila, doneo odluku da smeni predsednika vlade Božidara Purića i da na njegovo mesto dovede Ivana Šubašića, Jovanović se suprostavio ovoj odluci. Novi predsednik vlade Ivan Šubašić je ubrzo sklopio sporazum s J. B. Titom tokom leta 1944.

Emigracija

Posle Drugog svetskog rata, Slobodan Jovanović ostao je da živi u Londonu. Slobodan Jovanović je u Londonu stanovao od 1945. do 1958. nedaleko od Kensingtona Gardensa u ondašnjem skromnom i malom hotelu Tjudor Kort (Tudor Court Hotel, 48 – 52 Crowell Road, London SW7). Godine 1946. na procesu generalu Dragoljubu Mihailoviću i grupi od 23 lica u Beogradu Slobodan Jovanović je osuđen od strane Vojnog veća „na kaznu lišenja slobode s prinudnim radom u trajanju od dvadeset godina, gubitak političkih i pojedinih građanskih prava u trajanju od deset godina, konfiskaciju celokupne imovine i na gubitak državljanstva“. Na osnovu ove presude u Jugoslaviji je praktično uvedena zabrana na njegova dela.

Posle rata, nekadašnji članovi jugoslovenske vlade u Londonu nisu bili kvalifikovani za britansku državnu socijalnu pomoć. Većina značajnih jugoslovenskih emigranata našla se na rubu egzistencijalnog opstanka. Međutim, srpski brodovlasnik, Vane Ivanović, osnovao je „Dobrotvorno udruženje slobodnih građana Jugoslavije“ čijim je donacijama spasao veliki broj uglednih intelektualaca emigranata bede. Slobodan Jovanović je bio inicijator osnivanja 1951. godine Udruženja srpskih pisaca u izgnanstvu i na osnivačkoj skupštini izabran je za počasnog predsednika, Miloš Crnjanski za predsednika, Miodrag Stajić za potpredsednika, za sekretara dr Miodrag Purković i za člana Uprave Kosta Pavlović. U tom Udruženju, koje je priređivalo mesečna predavanja, Jovanović je govorio iz oblasti srpske istorije i književnosti.

Smrt

Umro je u petak 12. decembra 1958. u 6.30 č. izjutra, u svojoj devedesetoj godini, u Londonu. Opelo nad zemnim ostacima Slobodana Jovanovića izvršeno je 20. decembra 1958. pre podne, u srpskoj pravoslavnoj crkvi Sv. Sava u Londonu. Opelu su prisustvovali kraljica Marija Karađorđević. Kao izaslanik kralja Petra II bio je Bogoljub Jevtić. Kao izaslanik kraljevića Tomislava i princeze Margarite bio je major Đorđe Dimitrijević. Od porodice opelu su prisustvovali Kosta St. Pavlović sa suprugom i sinom. Opelu su prisutvovali svi članovi Jugoslovenskog narodnog odbora, kome je Jovanović bio osnivač i predsednik od njegovog osnivanja. Predstavnici Udruženja srpskih pisaca u izgnanstvu kome je Jovanović bio počasni predsednik. Predstavnici veterana JVUO iz Organizacije srpskih četnika i Organizacije srpskih četnika Ravna Gora. Kovčeg je bio prekriven zastavom Kraljevine Jugoslavije. Slobodan Jovanović je posle opela sahranjen na groblju Kensal grin, u severozapadnom delu Londonu. Sahranjen je u pravoslavnom delu groblja na kome se uglavnom nalaze grobovi Srba koji su u emigraciju otišli 1945. Godine 1965. je Udruženje srpskih pisaca u izganstvu podiglo memorijalnu ploču Slobodanu Jovanoviću u hotelu Kort u Londonu, gde je živeo od 1945. pa sve do svoje smrti 1958.

Njegovi posmrtni ostaci su 1. decembra 2011. godine ekshumirani, i preneti u hram Svetog Save u Londonu, gde je 5. decembra održan parastos. Dana 8. decembra su preneti u Srbiju gde su 10. decembra sahranjeni u Aleji zaslužnih građana na Novom groblju u Beogradu.

Nasleđe

Uređivački odbor biblioteke „Srpska književnost u sto knjiga“ uvrstio je njegovu knjigu „Portreti iz istorije i književnosti“ kao 60. u kompletu. No, samo u prvom izdanju, štampanom u malom broju primeraka. U drugom izdanju ova knjiga, sastavljena od eseja Slobodana Jovanovića, nije bila ni štampana, zbog intervencije Saveza komunista Jugoslavije.

Posle dugogodišnjih pokušaja da se štampaju njegova sabrana dela, zbog nepovoljnog mišljenja vlasti, tek 1990. godine u zajedničkom poduhvatu tri izdavača (BIGZ, Jugoslavija Publik, Srpska književna zadruga) štampano je 12 tomova sabranih dela akademika Slobodana Jovanovića.

2007. godine Slobodan Jovanović je rehabilitovan odlukom Okružnog suda u Beogradu, a presuda kojom je osuđen na robiju i gubitak časti je proglašena ništavnom.

Dela

Među značajnija njegova dela spadaju:

• O suverenosti,
• Osnovi pravne teorije o državi,
• Srpsko-bugarski rat (1901),
• Engleski parlamentarizam (1902),
• Svetozar Marković (1903),
• Makijaveli,
• Vođi francuske revolucije,
• Političke i pravne rasprave,
• Ustavno pravo Kraljevine Srbije,
• Ustavobranitelji.

U periodu 1923-1926 objavljuje jedno za drugim tri zamašna i značajna dela:

• Druga vlada Miloša i Mihaila,
• Ustavno pravo Kraljevine SHS,
• Vlada Milana Obrenovića.

U Novom Sadu postoji organizacija pod nazivom Srpski kulturni Klub Slobodan Jovanović koja radi na promociji ideja Slobodana Jovanovića.[1] Arhivirano 2014-04-16 na Wayback Machine-u

Povezano

• Spisak predsednika vlada Jugoslavije
• Spisak ministara inostranih poslova Jugoslavije
• Beogradski proces

Literatura

• Slobodan Jovanović: Iz istorije i književnosti II, Sabrana dela tom 12, 887 strana, BIGZ i Srpska književna zadruga, Beograd 1991, ISBN 86-13-00435-0
• Ilustrovana monografija - Miodrag Jovičić, Slobodan Jovanović - Pravni fakultet univerziteta u Begradu i I. P. Vajat D. O. O Beograd, 2004, str. 12-60.

Vanjske veze

Slobodan Jovanović na Wikimedijinoj ostavi

• Biografija na sajtu SANU
• Fond Slobodan Jovanović Arhivirano 2012-01-04 na Wayback Machine-u
• Zbirka knjiga Slobodana Jovanovića — Digitalna Narodna biblioteka Srbije Arhivirano 2009-04-30 na Wayback Machine-u
• O nacionalnoj samo(ne)disciplini („Pravoslavlje“, broj 989, 1. jun 2008) Arhivirano 2009-07-06 na Wayback Machine-u
• Posmrtni ostaci Slobodana Jovanovića stižu u Srbiju („Večernje novosti“, 2. decembar 2011)
• Posmrtni ostaci Slobodana Jovanovića stižu u Beograd („Večernje novosti“, 5. decembar 2011)
• Jovanović među velikanima (SPC, 10. decembar 2011) Arhivirano 2015-09-14 na Wayback Machine-u
• Slobodan Jovanović konačno počiva u Srbiji („Večernje novosti“, 10. decembar 2011)
• Dejan Popović: Profesor Slobodan Jovanović vraćen jer je društvu potrebna katarza („Blic“, 11. decembar 2011)
• Srbija vraća deo duga velikanu („Blic“, 10. decembar 2011)
• Slobodan Jovanović - naučnik i državnik („Večernje novosti“, feljton, decembar 2011) Arhivirano 2012-03-25 na Wayback Machine-u

Prethodnik: Bogdan Gavrilović

rektor Univerziteta u Beogradu 1913 — 1914

Nasljednik: Đorđe Stanojević