Vještičarstvo
Vještičarstvo (ijek.) ili veštičarstvo (ek.), u raznim historijskim, antropološkim, religijskim i mitološkim kontekstima predstavlja svako korištenje natrprirodnih i magijskih sila. Muška osoba koja prakticira vještičarenje je vještac, dok se za ženu koristi izraz vještica.
Vještičarenje ili vračanje u užem smislu može označavati magijsku aktivnost usmjerenu protiv nečijeg života, tijela i imovine; razni termini se, pak, koriste za razlikovanje "dobrog" i "lošeg" vračanja, pa tako postoji i vračanje čiji je cilj zaštita ili liječenje od posljedica "lošeg" vračanja. Koncept vračanja u mnogim kulturama često služi kao objašnjenje za razne nesreće koje su iz nepoznatih razloga zatekle pojedince ili širu zajednicu. U tom smislu se vračanje često povezuje s pojmom lov na vještice.
Vjerovanje u vračanje i vještice je bilo rašireno u svim svjetskim kulturama, ali je, zahvaljujući usponu institucionalne religije, a kasnije i nauke, bitno smanjeno u zapadnom svijetu i drugdje. Danas ga se najviše može pronaći u subsaharskoj Africi.
Vješticama i vješcima se danas nazivaju sljedbenici ogranka neopaganskog pokreta poznatog kao Vika.
Kod svih Slovena, prvobitno je bila preanimistički htonični demon, kao i vampir i ona je, po svojoj prirodi i funkcijama ženski korelat vampira. Veštice su, pretrpele velike promene od onih prvobitnih, pa do savremenih shvatanja i verovanja. One su prvobitno bile demoni samo jedne uže srodničke zajednice da bi kasnije bile žene koje koje u sebi imaju đavolski duh, koje noću izlaze iz groblja pa more decu. Za razliku od vampira koji uglavnom siše krv, veštica se hrani ljudskim srcima i džigericom.
Ove osobine i funkcije su izvorne i sve se mogu pronaći kod drugih indoevropskih naroda, naročito su srodne sa grčkim i rimskim strigama (koje su se javljale u obliku noćnih ptica dok se veštice inkarniraju u leptira). Reč veštica, sa osobenostima koje predstavlja, isključivo je slovenska i kao takva je zajednička za sve balkanske slovene.
Prema ruskim shvatanjima, veštice se mogu svrstati u dve grupe, dok se kod verovanja Srba one mogu podeliti na tri grupe. U prvu grupu bi spadale veštice u najprimitivnijem i pravom (izvornom) značenju: to su ženski demoni manističkog porekla koje ustaju iz groblja u kojem žive preko dana, a noću napadaju ljude i decu i vade im srca ili džigericu, kojom se hrane. U drugu grupu dolaze demonske žene, koje su ili sa rođenjem donele sposobnost da budu veštice ili su je stekle kasnije na taj način što ih je u zanat uputila starija veštica. U treću grupu bi dolazile izvesne stare žene koje se nazivaju vešticama, ali koje nisu u pravom smislu veštice, nego su obične vračare.
Za odbranu od veštica najčešće su korišćene basme i utuci. Najjačim utukom se smatraju beli luk i glogov kolac. Često je upotrebljavan rog koji se palio, a u primorju se protiv sumnjivih veštica «bacaju rozi» (upiru ispruženi mali prst i kažiprst, dok su ostali prsti savijeni).
U nekim bosanskim predelima se za zaštitu od ulaska veštice u kuću koristi i nož, odozdo zaboden u okvir vrata ili prozora. Veoma efikasnim su se smatrali so i pokušaj stvaranja saveza sa vešticom upotrebom eufemizama.
Veštici koja uđe u kuću valja dati parče hleba po kome su posuta tri zrnca soli, pa ne može ništa nauditi.
Dokaz saveza sa vešticom je što se ponekad apostrofira sa rečju kuma. Osim reči kuma upotrebljavani su mnogi drugi eufemizami koji su nastali iz osećanja velikok respekta i straha. I samo ime veštica je eufemizam, pravo ime za nju nije poznato, mada bi bilo logično da je to vešta (ako je muški rod veštac).
Po iskazima osoba koje su navodno imale susret sa vešticama, sposobnost govora u tom trenutku je oduzeta, iako je osoba svesna i vizuelno sve doživljava.
Ponekad je u slovenskoj mitologiji veštica nazivana i Baba Jaga (rus. Bába-Яgá, srb Baba Roga, mak Baba Roga, bug. Bába Я́ga, polj. Baba Jaga). Ona je čarobnica koja živi u šumi, u izbi postavljenoj na kokošije noge. Oko ove kuće je ograda od ljudskih kostiju i lobanja, umesto brave su vilice oštrih zuba. Reza je ljudska noga, a ključ - ruka.
Baba Jaga hvata junake i proždire ljude, a u peći peče ukradenu decu.
Najčešće je zamišljana kao ružna starica ogromnih grudi, slepa ili bolesnih očiju.[1]
U nekim pričama se pominje da se kuća neće okrenuti i prikazati vrata dok se ne izgovore čarobne reči. Prema nekim teorijama koliba na kokošjim nogama zapravo je interpretacija uobičajene konstrukcije nomadskih naroda u Sibiru, Uralu i Tunguziji, namenjene čuvanju zaliha od životinja. Koliba bez vrata ili prozora postavila bi se na visoke stubove od drveća koji su ličili na kokošije noge. Sličnu ali manju konstrukciju koristili su u Sibiru za figure bogova koje su jedva stale u kuću, kao što u bajkama Baba Jaga ispuni unutrašnjost kolibe.
Tokom srednjeg veka u mnogim katoličkim zemljama Evrope postojali su zakoni protiv veštičarenja, koji su bili jedan od načina borbe protiv jeretika. Najčešće su osuđivane žene, a kazna je bila spaljivanje na lomači. Prvo veliko spaljivanje veštica odigralo se 1482. godine u Sevilji.[2]
Ostaci poznatih jeretika, grešnika i »veštica« često bi po sudskom nalogu bili posle spaljivanja usitnjavani i razbacivani po đubrištu.[3] Skelet individue, optužene za veštičarenje, po zakonu zvanom »Akt Veštičarenja« (Witchcraft Act) spaljen 1582. godine u engleskom mestu Sveti Osit (St. Osyt, Brightlingsea), otkriven je u relativno dobrom stanju, iako je bio izložen plamenu i velikim temperaturama koje lomača može razviti i bio položen u zemlju pre više od četiristotine godina[nedostaje referenca]. Antropolozi, koji su analizirali pronađene ostatke, prepostavili su da je telo bilo nepotpuno spaljeno i da su srodnici pri inhumaciji uspostavili anatomski raspored ostataka.
Najpoznatiji lov na veštice odigrao se 1692. godine, kada je devetnaestoro ljudi u američkom gradu Salem, u državi Masačusets, osuđeno na smrt. Salem je tako postao grad koji se kasnije i u filmovima, pozorišnim predstavama[4] i literaturi koristio kao inspiracija za priče o vešticama, a danas se tamo nalazi i muzej[5]. Artur Miler je 1953. napisao čuveni komad inspirisan vešticama iz Salema.
U Keniji je, iako su rasprostranjene različite afričke religije, islam i hrišćanstvo, i danas veoma izražen strah od magije koji je kulminirao u maju 2008, kada je u oblasti Kisii, policija je uhapsila 19 ljudi osumnjičenih da su spalili jedanaestoro sunarodnika koje su optužili za veštičarenje.[6]
Vještice se u narodnoj tradiciji obično zamišljaju kao stare, neugledne žene. predaja ih većinom oslikava kao usidjelice ili udovice. Važan simbol im je metla pomoću koje mogu letjeti te crna mačka ili neka druga divlja ili noćna životinja, poput sove. Donose sušu, nerodicu na poljima, odgovorne su za pomor stoke i za smrt djece i dojenčadi.
Krajem prošlog veka nastupa pravi procvat neopaganizma i veštičarstva, u želji da se očuva kontinuitet drevnih tradicija često se koriste mnogi panteoni iz različitih vremena i kultura. Nasuprot raširenoj predstavi veštica koje piju krv, veliki broj savremenih veštica izražavaju privrženost prirodi i životinjama, pa su vegetarijanci.
Veštičarstvo smatra život svakog pojedinca kao sveti dar i naglašava isprepletanost svih stvari, kako vidljivih tako i nevidljivih. Sticanje znanja o magijskoj upotrebi bilja je sastavni deo obuke svake veštice.
Noć veštica (engl. Halloween) je svetkovina koja se u pojedinim zemljama proslavlja 31. oktobra, a skraćenica je od Sveto veče uoči Svih svetih ili engl. All Hallow's Eve ili Hallow Eve. Slavi se najviše u Irskoj, SAD-u, Kanadi, Australiji i Novom Zelandu.
Ovaj praznik je karakterističan po kostimima koje oblače deca i traža slatkiše od odraslih. Kuće i dvorišta se ukrašavaju izrezbarenim bundevama.
- ↑ Aleksandrina Cermanović-Kuzmanović i Dragoslav Srejović, Leksikon religija i mitova drevne Evrope, Savremena administracija, Beograd, 1992
- ↑ „Dešavanja kroz vekove”. Arhivirano iz originala na datum 2008-05-24. Pristupljeno 2010-05-21.
- ↑ Encyclopedia of Witchcraft&Demonology, Occtopus Books, London, 1974.
- ↑ „Srpsko narodno pozorište: „Veštice iz Salema“”. Arhivirano iz originala na datum 2010-02-09. Pristupljeno 2010-05-21.
- ↑ Muzej veštica u Salemu
- ↑ B92 - Hapšenje zbog spaljivanja
- "Crnogorska crkva izopštila selo Mokrine zbog ubistva "vještice" " Arhivirano 2019-01-07 na Wayback Machine-u
- Bibliography for the Study of Magic Witchcraft and Religion, James Dow, Professor of Anthropology at Oakland University Arhivirano 2009-04-16 na Wayback Machine-u (en)
- Kabbalah On Witchcraft – A Jewish view (Audio) chabad.org (en)
- Jewish Encyclopedia: Witchcraft (en)
- Witchcraft and Devil Lore in the Channel Islands, 1886, by John Linwood Pitts, from Project Gutenberg (en)
- A Treatise of Witchcraft, 1616, by Alexander Roberts, from Project Gutenberg (en)
- University of Edinburgh's Scottish witchcraft database Arhivirano 2023-03-26 na Wayback Machine-u (en)
- Članak o veštičarenju na Katoličkoj enciklopediji (en)
- Istraživanje o veštičarenju u Škotskoj Arhivirano 2023-03-26 na Wayback Machine-u (en)
- Arhiva tekstova posvećenih veštičarenju na prezentaciji Univerziteta Kornel (en)
- Veštice i inkvizicija - Psihopatske fantazije veštica Arhivirano 2007-09-11 na Wayback Machine-u (it)
- Veštice i inkvizicija (ru)
- Veštičji čekić (ru)