Fortifikimi
Një fortifikim është një ndërtim ose ndërtesë ushtarake e projektuar për mbrojtjen e territoreve në luftë, dhe përdoret gjithashtu për të vendosur sundimin në një rajon gjatë kohës së paqes. Termi rrjedh nga latinishtja fortis ("i fortë") dhe facere ("të bësh").
Nga historia shumë e hershme deri në kohët moderne, muret mbrojtëse kanë qenë shpesh të nevojshme për qytetet për të mbijetuar në një botë gjithnjë në ndryshim me pushtime. Disa vendbanime në qytetërimin e Luginës së Indus ishin qytetet e para të vogla të fortifikuara. Në Greqinë e lashtë, mure të mëdha guri ishin ndërtuar në Greqinë mikene, si vendi antik i Mikenës (i famshëm për blloqet e mëdha prej guri të mureve të saj 'ciklopike'). Një phrourion grek ishte një koleksion i fortifikuar i ndërtesave të përdorura si një garnizon ushtarak dhe është ekuivalenti i castellumit romak ose kalasë angleze. Këto ndërtime i shërbenin kryesisht qëllimit të një kulle vrojtimi, për të ruajtur disa rrugë, kalime dhe kufij. Ndonëse më të vogla se një kështjellë e vërtetë, ata vepruan si një roje kufiri dhe jo një pikë e vërtetë forte për të vëzhguar dhe ruajtur kufirin.
Arti i vendosjes së një kampi ushtarak ose i ndërtimit të një fortifikimi tradicionalisht është quajtur "kastrametim" që nga koha e legjioneve romake. Fortifikimi zakonisht ndahet në dy degë: fortifikimi i përhershëm dhe fortifikimi fushor. Ekziston edhe një degë e ndërmjetme e njohur si fortifikim gjysmë i përhershëm. Kështjellat janë fortifikime të cilat konsiderohen si të dallueshme nga fortesa ose kalaja e përgjithshme në atë që ato janë vendbanimi i një monarku ose fisniku dhe komandojnë një territor të caktuar mbrojtës.
Kalatë romake dhe kalatë kodrinore ishin paraardhësit kryesorë të kështjellave në Evropë, të cilat u shfaqën në shekullin e 9-të në Perandorinë Karolinge. Mesjeta e hershme pa krijimin e disa qyteteve të ndërtuara rreth kështjellave.
Fortifikimet e stilit mesjetar u vjetëruan kryesisht nga mbërritja e topave në shekullin e 14-të. Fortifikimet në epokën e pluhurit të zi evoluan në struktura shumë më të ulëta me përdorim më të madh të kanaleve dhe mureve të tokës që do të thithnin dhe shpërndanin energjinë e zjarrit të topave. Muret e ekspozuara ndaj zjarrit të drejtpërdrejtë të topave ishin shumë të cenueshme, kështu që muret u zhytën në kanale të ballafaquara me shpatet e tokës për të përmirësuar mbrojtjen.
Ardhja e predhave shpërthyese në shekullin e 19-të çoi në një fazë tjetër në evolucionin e fortifikimit. Kalatë e yjeve nuk ia dolën mirë kundër efekteve të eksplozivëve të fortë dhe rregullimet e ndërlikuara të bastioneve, baterive anësore dhe linjave të zjarrit të ndërtuara me kujdes për topin mbrojtës mund të prisheshin me shpejtësi nga predha shpërthyese. Fortifikimet prej çeliku dhe betoni ishin të zakonshme gjatë shekullit të 19-të dhe fillimit të shekullit të 20-të. Përparimet në luftën moderne që nga Lufta e Parë Botërore i kanë bërë të vjetruara fortifikimet në shkallë të gjerë në shumicën e situatave.