Bogotá
| Bogotá | ||
| ||
| Statistieke | ||
| Ienwoonertaal | 7.858.710 (Stound: 2013) | |
| Fläche | 1587 km² | |
| Befoulkengstichte | sowät 4951,9/km² | |
| Höchte | 2.640 m | |
| Politik | ||
| Lound | Kolumbien | |
| Uur | ||
| Stiftenge | 1538 | |
| Tiedzone | UTC-5 | |
| Koordinoaten | 4° 36′ N, 74° 5′ W | |
| Websiede | [1] | |
Bogotá [bo̞ɰo̞ˈta̠] (amtelk Bogotá, Distrito Capital, kuut Bogotá, D.C.) is ju Haudstääd fon Kolumbien un dät Ferwaltengs-Säntrum fon dät Departamento Cundinamarca. Mäd bolde 7,9 Millionen Ienwoonere (Stound 2013) is Bogotá dät grootste Metropol-Rebät fon Kolumbien un ju twäidgrootste Stääd fon Suudamerikoa (ätter ju brasilioanske Stääd São Paulo).
Geografie
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Ju Stääd lait in ju Sabana de Bogotá, een fruchtbeere Hooch-Ieuwene fon do Anden, ap een Hööchte fon 2640 Meetere uur dän Speegel fon ju See. Tichtebie roagje twäin Bierge ap, die Guadalupe (3317 m) un die Monserrate (3152 m).
Geskichte fon ju Stääd un hieren Noome
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Ju uurspröängelke Befoulkenge fon dät Rebät wieren Indioanere fon dät Chibcha-Foulk (uk wäil: Muisca), man ju Chibcha-Kultuur waas al tou Begin fon't 18. Jierhunnert bienaist uutstuurwen. Daach häd ju Stääd Bogotá hieren Noome fon Bacatá, ju Haudstääd fon do Chibcha. Dät is so, uk wan Bacatá nit juust ap ju sälge Steede liech, man n Stuk fääre noudwäästelk, wier däälich ju Stääd Funza tou fienden is.
Wääruume is dät so? As Eende fon do 1530er Jiere eerste Funza (1537) gruunded wuude un ätters, in 1538, ju Militär-Deelläitenge, ju dät Kiensel fon Bogotá wäide skuul, do hiet eerste fonsäärm Funza "Bogotá", uumdät Funza ja ap dän Gruundsleek fon dät indioanske Bacatá stuude.
Wät däälich Bogotá is, wuude in 1538 as Nuestra Señora de la Esperanza ("Uus Frau fon ju Hoopenge" gruunded. Man dät waas ja eerste noch een militääriske Deelläitenge, un bie ju amtelke Stäädgruundenge, n Jier leeter, also 1539, roate me aan näien Noome, näämelk Santafé of Santa Fe. Man dät is ja juust naan säildenen Noome foar een Stääd, un so wuude ju tou Unnerskeedenge fon glieknoomige Steede mäd Ferwies ap ju Noaberstääd "Santafé de Bogotá" naamd.
Santafé de Bogotá waas in ju Kolonioaltied ju Haudstääd fon Näigranada, un touhoope mäd Cartagena de Indias een fon do wichtichste Stääde ap dät Rebät, wier däälich Kolumbien lait. In't Jier 1803 besoachte Alexander von Humboldt dän Biologe José Celestino Mutis, die in Santafé de Bogotá lieuwde.
Deelwiese truch dän grooten Ienfloud fon do Kreolen, do in ju Stääd lieuwden, äntstuude deer ju kolumbioanske Uunouhongegaids-Bewäägenge, ju ap dän 20. Juli 1810 ju eerste Oukleeuwenge fon Spanien roakede. Man do Spaniere kuuden dät Rebät wier tourääch winne, eerste in 1819 wuude Kolumbien eendgultich aan oainen Stoat.
Bie ju Uunouhongegaid wuude ju Stääd amtelk mäd dän oukuutede Noome Bogotá beteekend, dät oolde Bacatá hiet nu Funza. Bogotá wuude Haudstääd fon Groot-Kolumbien. Dät uumfoatede domoals nit bloot dät Lound Kolumbien fon däälich, man uk do Rebätte, wier däälich Venezuela, Ecuador un Panama lääse.
Burgerkriege lieten ju Stääd in ju Foulgetied nit tou Raue kuume. Besunners läip waas ju Guerra de los Mil Dias (Kriech fon do duusend Deege) in do Jiere 1899 bit 1902.
In't twintichste Jierhunnert wuude ju Ienwoonertoal, man uk ju kulturelle Betjuudenge fon ju Stääd gratter.
In 1948 wuude in Bogotá ju Organisatsjoon fon Amerikoanske Stoaten gruunded, man düt Skjoonis wuude blouderch unnerbreeken truch dän Moort oun dän populääre Präsidentskups-Kandidoat fon ju Liberoale Paatäi Jorge Eliécer Gaitán ap dän 9. April 1948. Deeruum koom dät tou dän sonaamde Bogotazo, do hääbe do Ljuude in Massen randalierd un Skändoal moaked un ju Stääd plunnerd. Tou düsse Tied woonde dät leetere kuboanske Stoats-Upperhaud Fidel Castro in Bogotá.
Ätter dän Bogotazo äntwikkelde sik ju Stääd heel uurs. Do rieke Familien, do bit tou düsse Tied in ju Midde fon ju Stääd woond hieden, looken in uur Stääd-Deele of in Noabersteeden so as Chapinero, El Chicó un Usaquen grootstendeels in't Noude fon ju Stääd.
Uk in dän twäide Haaldeel fon't twintichste Jierhunnert wuude dät in Bogotá nit rauelker. Fon 1953 bit 1957 tou waas Diktoatuur in Kolumbien, ätters koom in do 1970er Jiere wuude een linke Guerilla-Organisatsjoon, ju M-19, gruunded. Uk ju Drogen-Mafia koom bie litjen ätter ju Stääd.
Ap dän 30. April 1984 wuude die Justizminister Rodrigo Lara Bonilla truch ju Drogen-Mafia in't Noude fon ju Stääd möärend. Dät broachte een Konfrontatsjoon twiske dän Stoat un do Kartelle fon dän Drogen-Honnel in't heele Lound. Ap dän 6. November 1985 noomen Guerilleros fon ju M-19 dän Justiz-Palast in Bogotá ien. As ju Stoats-Moacht dän Justiz-Palast tourääch-ärooberde, kostede dät hunnerde Moanskene dät Lieuwend. Kuut leeter, ap dän 13. November 1985 briek die Vulkoan Nevado del Ruiz uut, wiertruch dät ap dän Top fon dän Bierich tou een Snee-Smilte koom un in'e Foulge een Hoochwoater fon ju Äi Lagunilla ju Stääd Armero in Mudde ferskäddede. Duusende koomen in ju Floud uum't Lieuwend un foar fuul, do dät uurlieuwden, wuude ju Haudstääd Bogotá een näie Heemat.
In 1991 roate dät een näie Ferfoatenge foar Kolumbien, deeroane wuude ju Stääd wier mäd hieren oolden Noome Santafé de Bogotá beteekend. Man in 2000 wuude die Noome al wier oukuuted tou Bogotá.
Uk wan ju M-19 nu ap freedelke Wiese - as politiske Paatäi - agiert, häd ju Stääd bit däälich noch fuul unner ju Drogen-Mafia un unner'n Terrorismus tou lieden.
Wällen
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]- Groote Deele fon düssen Artikkel äntstuuden in Ounlienenge oun ju düütsksproakige Wikipedia.