Vjetnam

Vjetnam
vjetn. Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam angl. Socialist Republic of Vietnam vjetn. Việt Nam fr. République socialiste du Vietnam
Parcam Nişon
Surudi milliji Vietnom noicon
Zabonhoi rasmī	vietnamī
Pojtaxt	Honūj
· Baho (2013)	(13-um)
· Zicī	273 naf./km² (30-um)
MMD
· Hamagī (2010)	276,6 mlrd doll. (42-um)
· ba sari aholī	3100 doll. (166-um)
ŞRI (2017)	▲0,666 (mijona; 95-um çoj)
Nomi ahlijat	vjetnamī, vjetnamiho
Vohidi pul	Dongi Vjetnam
Internet-domen	.vn
Ramzi ISO	VN
Ramzi KBO	VIE
Peşşumorai telefon	+84
Mintaqai zamonī	UTC+07:00[d] va Asia/Ho_Chi_Minh[d]

Vietnom (vjetn. Việt Nam), Çumhuriji Sūsijolistiji Vietnom — davlat dar Osijoi Çanubu Şarqī, dar nimçazirai Hinducin.

Çuƣrofijo

Dar şimol bo Cin, dar ƣarb bo Loūs va Kombūça hammarz ast. Bahri Çanubiji Cin va xaliçhoi Bokbū va Sijom dar şarqi Vietnom çojgirand. Tūli sarhaddi xuşkiaş 4510 km, xatti sohiliaş 3260 km. Masohataş 332,6 hazor km². Aholiaş 92 mln 478 hazor nafar (2013). Pojtaxtaş şahri Honūj. Idhoi millī - 1 janvar (oƣozi soli navi millī), 30 aprel (Rūzi ozodşaviji Vietnomi Çanubī), 1-maj, 2 sentjabr (Rūzi istiqlol). Vohidi pulī — dung.

Taqsimoti ma'murī

Maqolai asosī: Vilojathoi Vjetnam

Soxtori ma'murī az 59 muzofot va 5 şahri tobei markaz iborat ast.

Soxti davlatdorī

Vjetnam çumhuriji parlamentist. Kons- titutsijai amalkunanda soli 1992 qabul gardida, soli 2001 ba on taƣjirot vorid karda şudaast. Maqomi oliji qonunguzor — parlamenti jakpalatagiji Maçlisi millī (iborat az 498 namojanda), namojandagoni on az tariqi ovozdihiji umumī baroi 5 sol intixob meşavand. Sardori davlat — Prezident, ki az tarafi parlament ba muhlati 5 sol az bajni vakiloni on intixob meşavad. Hokimijati içroija — hukumat bo sarvariji sarvazir, ki az tarafi Prezident ta'jin megardad. Maqomi oliji sudī — Sudi Oliji xalqī. Vjetnam uzvi SMM, ASEAN, Sozmoni hamkoriji iqtisodiji Osijo va uqjonusi Orom meboşad. Vjetnam istiqloli Çumhuriji Toçikistonro 14 ijuni 1992 ba rasmijat şinoxta, munosibathoi diplomatī bajni in du davlat barqaror gardidand.

Tabiat

Naqşai tabi'iji Vjetnam

Vjetnam sarzamini kūhiston buda, az ¾ hissai onro kūhu teppaho işƣol kardaand. Kūhhoi Annam dar samti şimolu ƣarb qomat afroxtaand, ki qullai balandtarini on Fanşipan (3143 m) meboşad. Kūhu teppaho az çinshoi kristallī taşakkul joftaand, farozu nişebhojaşon zijod buda, ƣorhoi bisjor dorand. Dar qismati çanubiji mamlakat silsilakūhhoi Plejk, Daklak, Lamvjek va Zilin voqeand, ki tadriçan past meşavand. Vjetnam sarvathoi zerizaminiji farovon dorad. Dar havzaho va domanakūhhoi qismati çanubiji Vjetnam zaxirahoi bisjori naftu gaz, angişt, ohan va ƣ. mavçudand. Iqlimi Vjetnam subekvatoriji mussonī buda, dar şimol harorat mohi ijun to +28⁰S va dar janvar ba +15⁰S merasad. Harorati qismati çanubiji Vjetnam kam taƣjir mejobad (dar davomi sol az +29⁰S to +26⁰S). Miqdori borişi solona dar qismi zijodi Vjetnam 1500—2000 mm buda, dar ba'ze çojho to 3000 mm merasad. Beştari rūdxonaho va darjohoi Vjetnam az sarzamini Xitoj ibtido jofta, ba bahrhoi qismati çanubu şarqiji kişvar merezand. Darjohoi buzurgtarinaş — Xongxa (daroziaş 475 km) va Mekong (220 km) serob buda, baroi kiştigardī, borkaşonī va bunjodi nerugohhoi barqiji obī musoidand. Xoki Vjetnam to balandiji 1000 m beştar surx buda, dar balandiji to 2 hazor m xoki zardi kūhī pahn şudaast. Xokhoi hosilxez beştar dar sohili darjoho, vodiho va hamvoriji Nambo vomexūrand.

Olami rustanī va hajvonot

Az 3/1 hissai hududi Vjetnamro beşazorhoi tropikī va subtropikī faro giriftaand. Dar şimol çangalhoi sernami tropikī mavçud buda, beştar az daraxtoni bulut, sanavbar, buk iboratand. Teppaho va domanakūhhoi baland çangalzorhoi subtropikiji omexta dorand, ki beştaraşon daraxtoni sūzanbargand. Dar Vjetnam incunin namudhoi daraxtoni nodir: buluti pūkdihanda, daraxti surx, sijoh, naxl vomexūrand. Boƣhoi milliji Kukfiong, Batma-Xajvan, Katba va digar jodgorihoi tabiiji Vjetnam ba rūjxati Merosi umumiçahoniji JuNESKO doxil karda şudaand. Olami hajvonoti Vjetnam az 300 namudi şirxūr va daranda iborat buda, majmunhoi gunogun (gibbon, makaka), gurg, rūboh, palang, xirs, sançob, ohu, gavazn, çajra, guroz vomexūrand. Beştar az 1000 namudi paranda (tūtī, tovus, uqob, kalxod, laklak, murƣi saqqo, kabk, gunçişk, majna) va 1000 namudi mohiji darjoiju bahrī (ancous, kambala, alomohī, zaƣutamohī, suframohī, laqqamohī, mormohī, şirmohī) mavçudand.

Aholī

Vjetnam dar çahon az rūji şumorai aholī çoji 14-umro işƣol mekunad. Aksari aholiji Vjetnam vjetnamiho (vjetho jo kinho) buda, beş az 88 darsadi sokinoni mamlakatro taşkil medihand (2013). Vjetnam davlati sermillat buda, dar on beş az 50 xalqijatu gurūhhoi etnikī — taj, txaj, nung, xoa, kxmer, xmong va digaron zindagī mekunand. Aqallijathoi millī beştar dar muzofoti kūhiston sokin şudaand. Zaboni rasmiji davlatī — vjetnamī. Aksari aholī pajravi dini buddoī buda (beş az 70 %), pajravoni dini nasronī 10 darsadi aholiro taşkil medihand. Dar Vjetnam incunin musulmonho (100 hazor), pajravoni dini barahmanija, konfutsija, daosija va digar dinu ojinho hastand. Afzoişi solonai aholī ba hisobi mijona 1,01 % (2013). Darozumrī ba hisobi mijona 70,9 sol (mardho 68,1, zanho 73,9). Ziciji mijonai aholī 273 nafar dar 1 km² (2013). Beştar az 56,8 darsadi aholī ba kişovarzī va çangalparvarī maşƣul ast. Şahrhoi kalontarinaş: Xoşimin (aholiaş 3 mln 526 hazor), Xanoj (1 mln 473 hazor), Xajfon (621 hazor).

Ta'rix

Davrai peş

Dar sarzamini Vjetnam dar davrai paleoliti bolo tamadduni Xoabin padid omada, dar hazorsolai 10 to m. bo taşakkuljobiji tamadduni Bakşon xoçagidorī va korkardi zamin şurū' gardid. Dar nimai hazorsolai 2 to m. asri birinçī dar sarzamini Vjetnam oƣoz jofta, dar vodiji darjoi Xonxa (Surxob) tamadduni Dongşon (hazorsolai 1 to m.) padid omad, ki doroi tasavvuroti dinī, unsurhoi farhang va nişonahoi naxustini davlatdorī bud. Dar nimai sadai I to m. ittihodi qabilahoi vjetnamī — lakvjetho dar şimoli Vjetnam va çanubi Cin davlati Aulak (Vanlang)-ro bunjod namudand, ki ba on sulolai Xung sarvarī mekard. Dar sadai III to m. davlati digar — Namvjet pajdo şud, ki on qalamravi davlati Aulakro tobe' namud. Soli 111 to m. imperatori Xitoj U-di (az sulolai Xan) davlati Namvjetro istilo namuda, in sarzaminro bo nomi Annan ba Cin doxil namud. Dar sadai II to m. dar qismi markazī va çanubiji Vjetnam davlati Campa ta'sis joft, ki zeri ta'siri tamadduni hindī qaror doşt. Dar qismati şimoliji Vjetnam dar zamoni saltanati Xitoj tamadduni cinī nufuz pajdo karda, xatti ieroglif, aqoidi konfusianī va ojini davlatdoriji cinī pahn gardid. Bar ziddi istiloi Xitoj peşvoi xalqī Li Bonu oşūb bardoşta, davlati mustaqili Vansuanro ta'sis dod, ki on taji solhoi 541—603 vuçud doşt. Vale imperatori Xitoj soli 603 bo joriji aşrofu zamindoroni mahallī in davlatro sarnigun soxta, saltanataşro dubora barqaror kard.

Asrhoi mijona

Qalamravi Vjetnam

Muborizai istiqlolxohiji vjetnamiho dar oxiri sadai IX avç girifta, soli 880 ba istiloi xitojiho xotima guzoşta şud. Soli 939 bunjodguzori sulolai Ngo xudro imperator e'lon kard. Davlat nomi Dajvjetro girifta, puriqtidor va mutamarkaz gardid. Dar ahdi saltanati sulolahoi Din (968—981), Le (981—1009) va Li (1010—1225) qudratu nufuzi davlati Dajvjet afzuda, ba on sarzaminhoi markaziju çanubiji Vjetnam muttahid karda şudand. Dar davrai hukmroniji sulolai Can (1225—1400) bo doir namudani islohoti davlatdorī maçmūi jagonai qonunho qabul gardida, nizomi laşkardoriju idorakunī ustuvor gardid. Dar in davra se hamlai istilogaroni muƣul dar solhoi 1257—1258, 1285 va 1287-88 az çonibi laşkari vjetnamī tahti rohbariji Cang Xing Dao raf' karda şud. Dar ibtidoi sadai XV Xitoj qasdi zabt namudani ba'ze hududi davlati Dajvjetro doşt, vale istilogaroni cinī az tarafi mardum bo sarvariji Le Loj soli 1427 az mamlakat ronda şudand. Dar zamoni hukmroniji Le Xan Tong (1460-97) iqtidori imperijai mutamarkaz afzuda, davlati Campai hamsoja ba davlati Dajvjet hamroh karda şud. Dar sadai XVI naxustin avrupoiho (ispanijagiho, portugalijagiho, anglisho, faronsaviho) ba Vjetnam roh joftand. Dar natiçai muborizahoi doxilī, avç giriftani ziddijatho soli 1630 imperijai Dajvjet ba du davlati mustaqil: Dangngoaj va Dangcong taqsim şud.

Zamoni nav

Solhoi 1771—1802 dar Vjetnam şūrişi buzurgi dehqonon sar zad, ki dar ta'rix bo nomi şūrişi tejşonho şuhrat doşta, dar rafti on sulolahoi nguenho, cineho va leho sarnagun gardidand. Şūrişgaron hokimijati xudro barpo namuda, davlati parokandaro muttahid namudand va istilogaroni xitojī (1788-89) va siamiro (1784-85) sarkūb kardand. Soli 1802 namojandai sulolai Nguenho — Nguen Fuk Anem şūrişi tejşonhoro şikast doda, davlati Vjetnamro barqaror namud. Dar ibtidoi hukmroniji sulolai Nguenho (1802—1955) nomi Vjetnamro girift.

Hinduxitoji Faronsa

Soli 1858 bo bahonai rad şudani darxosti tiçorati ozod az çonibi hukumatdoroni Vjetnam Faronsa taji solhoi 1858-1984 Vjetnamro zabt namuda, onro ba se muzofoti ma'murī — Koxinxin, Tonkin va Annam çudo kard. Dar ibtidoi sadai XX harakati ozodixohiji millī dar Vjetnam vus'at jofta, ba on sarmojadoroni milliji vatandūst hamroh şudand. Soli 1912 bo rohbariji Fan Boj Tjau çam'ijati sijosiji Tandang (Hizbi çadid) taşkil joft, ki hadafi asosiaş az xoki Vjetnam berun namudani mustamlikadoroni faronsavī va ta'sisi çumhuriji sohibistiqloli demokratī bud. Janvari 1919 xodimi barçastai Vjetnam Ho Şi Min ba Konferensijai sulhi Poris memorandum firistoda, talab kard, ki ba xalqho va davlathoi nimçazirai Hinduxitoj istiqlol doda şavad. Fevrali 1930 Ho Şi Min Hizbi Kommunistiji Hinduxitojro ta'sis dod, ki on ba harakati millī-ozodixohiji xalqhoi Vjetnam rohbarī menamud. Harakathoi ozodixohonai pajravoni Xo Şi Min dar muzofoti Ngean va Xatini Vjetnam solhoi 1930-31 ba nokomī ducor şuda, muborizai musallahonai onho dar Koxinxin soli 1940 az tarafi faronsaviho berahmona sarkūb gardid.

Solhoi Çangi dujumi çahon

Dar solhoi Çangi dujumi çahonī (1939-45) Vjetnamro Çopon zabt karda, bo ma'murijati mustamlikadoriji faronsavī hamkoriji nihonī mekard. Maji 1941 bo taşabbus va rohbariji Hizbi kommunistiji Hinduxitoj Fronti jagonai milliji Vjetnam — Ligai muboriza bahri istiqloli Vjetnam taşkil joft. Istilogaroni çoponī 9 marti 1945 bo maqsadi sust kardani harakati ozodixohī dar Vjetnam ma'murijati mustamlikaviji Faronsaro barham doda, istiqloli Vjetnamro e'lon namudand. Dar amal hokimijat dar dasti istilogaroni çoponī boqī monda bud. Ba'di şikasti Çopon dar Çangi dujumi çahonī Hizbi kommunistiji Vjetnam dar Konferensijai avgusti 1945 dar borai oƣozi oşūbi umumixalqī qaror qabul kard. Bo sarvariji Xo Şi Min hukumati muvaqqatī — Komiteti milliji inqilobiji Vjetnam ta'sis joft, ki on 2 sentjabri 1945 istiqloli Çumhuriji Demokratiji Vjetnam (ÇDV)-ro e'lon namud.

Sohoi Çangi jakumi Hinduxitoj

9 nojabri 1946 Maçlisi milliji ÇDV Konstitutsijai mamlakatro qabul namud, ki dar on maqomoti oliji qonunguzor — Maçlisi millī, sardori davlat — Prezident va hokimijati içroija — Hukumat e'lon gardid. Hukumatdoroni Faronsa az e'loni istiqloli Vjetnam ba tahluka aftoda, sentjabri 1945 Sajgonro işƣol namudand. Onho baroi barqarorsoziji hokimijati xud dekabri 1946 dar qismi çanubiji Vjetnam ba amalijoti harbī dast zadand. Bo da'vati hukumati nav ta'sisi ÇDV xalq ba çang barxost, vale laşkarijoni Faronsa aksari şahrho va nohijahoi çanubiji mamlakatro işƣol namudand. Korpushoi harbiji faronsaviho soli 1947 dar maçmū' qarib 115 hazor nafarro taşkil medod. Ozodixohoni Vjetnam (iborat az 50 hazor nafar) ba muqobili artişi Faronsa beştar usulhoi muborizai partizaniro istifoda mekardand. Tiramohi 1947 laşkari muttahidai faronsaviho bo sarvariji general Ƶan Eten Vallju kūşişi zabt kardani sitodi rohbarijati Vjetnamro dar Vjet-bak namuda, ba şikast ducor gaştand. Ba'di in şikast hukumatdoroni faronsavī ba usuli «çangidan bo dasti vjetnamiho» rū ovarda, soli 1950 dar muzofothoi işƣolkardaaşon davlati lūxtakmonandi Vjetnamro bo sarvariji Bao Daj — namojandai sulolai Nguenho taşkil dodand. Bao Daj bo dastgiriji faronsaviho va daxolati oşkoroi IMA soli 1950 laşkari 122-hazorī çam' ovarda, ba çangi doxiliji Vjetnam oƣoz namud. Ba'd az barqaror gardidani munosibathoi diplomatī bo ÇXX va IÇŞS hukumati Vjetnam joriji harbī va molī girifta, ba muqobili istilogaroni faronsavī muborizai musallahonaro idoma dod. Solhoi 1948-50 dar mamlakat islohoti agrarī doir gardid va zaminhoi mustamlikadoroni faronsavī va çonibdoroni onho ba dehqonon taqsim karda şudand. Marti 1950 millikunoniji sarvathoi zerizaminī, şabakahoi objorī, rohhoi naqlijotī va beşazorho şurū' gardid. Dar tarbijai kadrhoi harbiji Vjetnam ÇXX va IÇŞS jorī rasondand, ki dar natiçai amalijothoi nizomī qismi zijodi sarzamini kişvar az faronsaviho ozod karda şud. Marti 1951 dar Kongressi umumivjetnamiji namojandagoni xalq Çabhai muttahidai milliji Vjetnam (dar natiçai jakçoşaviji Vjetmin va Ljen-vjet) ta'sis joft. Dar mamlakat islohoti iqtisodī oƣoz gardida, maji 1951 Bonki milliji Vjetnam ta'sis joft va islohoti pulī surat girift. Dastovardhoi Vjetnam boisi nigaroniji hukumatdoroni IMA gardida, onho baroi peşgiriji pahnşaviji kommunizm dar nimçazirai Hind va sust kardani mavqei Hizbi Kommunistiji Vjetnam ba daxolati oşkoro rū ovardand. Maji 1954 artişi ÇDV istilogaroni faronsaviro dar muhoribai nazdi Djenbjenfu şikast dod. In şikast mustamlikadoroni faronsaviro maçbur kard, ki guftuşunid kunand.

Sohoi Çangi dujumi Hinduxitoj

Sozişnomai Ƶeneva ijuli 1954 baroi barqarorşaviji sulh dar Hinduxitoj musoidat namuda, mutobiqi on neruhoi musallahi ÇDV va Faronsa bojad sanadi otaşbasro rioja menamudand va dar muddati 300 rūz artişi du taraf dar mintaqai muvoziji 17 (az şimol artişi ÇDV va az çanub artişi Faronsa) az jakdigar çudo megardidand. Sozişnomai Ƶeneva bo maqsadi muttahid kardani mamlakat doir namudani intixoboti umumixalqiro zeri nazorati muassisoti bajnalmilalī (1956) peşbinī karda bud. Ammo hukumatdoroni IMA az sust kardani nufuzi xud dar nimçazirai Hinduxitoj ba haros aftoda, ba doir gardidani intixobot roh nadodand. Bo dastgiriji onho solhoi 1955-56 dar qismi çanubiji Vjetnam bo sarvariji Ngo Din Zjem Çumhuriji Vjetnam bo pojtaxtaş Sajgon ta'sis doda şud. Dar natiça mamlakat ba du qism taqsim şuda, dar qismi şimoliji mamlakat ÇDV bo sarvariji Xo Şi Min ba bunjodi çomeai sotsialistī şurū' namud.

Bo dastgiriji IÇŞS va ÇXX dar ÇDV soxtmoni xoçagiju madanī va islohoti agrarī vus'at jofta, marhalai jakumi aznavsoziji xoçagiji xalq amalī gardid. Dar in davra (solhoi 1957-58) olim, fajlasuf va xodimi hizbiji toçik Alouddin Bahouddinov dar maktabi oliji partijaviji nazdi KM Hizbi mehnatkaşoni Vjetnam az fanni asoshoi sotsializm dars doda, hamzamon muşoviri Xo Şi Min bud. Dar Vjetnami Çanubī IMA mavqei xudro ustuvor namuda, bo dasti çonibdoronaş ta'qiboti ommavī va amalijoti çazodihiji pajravoni Xo Şi Minro vus'at dod. Soli 1959 dar muzofoti çanubiji mamlakat dastahoi xalqiji mudofia ba vuçud omadand, ki bar ziddi istilogaron meçangidand. In dastahoi mudofiavī az çonibi Xo Şi Min joriji nizomī va molijavī girifta, dekabri 1960 ba Çabhai milliji ozodixohiji Vjetnami Çanubī tabdil joftand, ki qarib 30 darsadi hududi çanubiji mamlakatro nazorat mekardand. IMA solhoi 1962-64 joriji nizomiro ba hukumati Sajgon dar Vjetnami Çanubī ducand namuda, onhoro ba muborizai musallahona ziddi ÇDV hidojat mekard. Ilova bar in ba'd az «moçaroi Tonkin» avgusti 1964 IMA ba taçovuzi oşkoroi musallahona va bombaboronkuniji ÇDV oƣoz namud. Soli 1965 bo joriji IMA hukumati nizomī bo sarvariji general Nguen Van Txieu dar Vjetnami Çanubī ba sari hokimijat omad, ki dar natiça çangi doxiliji Vjetnam avç girift. Soli 1967 quvvahoi musallahi xalqiji ozodibaxşi Vjetnam muborizaro bo nizomijoni amrikoiju çonibdoroni onho dar Sajgon vus'at baxşida, bahori 1968 ba huçumi qat'ī guzaştand. Soli 1968 te'dodi umumiji nizomijoni IMA 549 hazor nafarro taşkil medod, ki onho ba muqobili Vjetnam muboriza meburdand. Muborizai musallahonai mehnatkaşoni Vjetnam dar solhoi 1967-68 IMA-ro maçbur namud, ki maji 1968 dar Poris ba guftuşunidi dutarafa (kotibi Hizbi mehnatkaşoni Vjetnam Le Dik Txo va jovari Prezidenti IMA G. Kissinçer) şurū' kunad.

Ta'rixi kununī

Kūcaj Xanoj

Bo talabi çomeai bajnalmilalī hukumatdoroni IMA maçbur şudand, ki janvari 1973 dar Poris oid ba xotima baxşidani çang dar Vjetnam va barqaror kardani sulh sozişnoma imzo namojand. Hukumatdoroni Sajgon uhdadorihoi Sozişnomai Porisro pojmol namuda, bo joriji IMA çangi doxiliro idoma dodand. Nihojat 30 apreli 1975 hukumati Sajgon sarnagun gardida, tamomi Vjetnami Çanubī ba ixtijori neruhoi ozodixohu vatanparvar guzaşt. 25 apreli 1976 intixoboti umumiji Maçlisi milliji Vjetnami jagona barpo şud, ki baroi muttahidşaviji mamlakat zamina muhajjo namud. 2 ijuli 1976 Sessijai jakumi Maçlisi millī dar borai muttahidşaviji mamlakat qaror qabul karda, taşkil joftani Çumhuriji Sotsialistiji Vjetnamro e'lon namud. Soli 1976 Konstitutsijai navi ÇSV qabul gardid. Solhoi 1978-79 hukumati navta'sisi ÇSV taçovuzi kişvarhoi hamsoja — nizomi Pol Pot dar Kamboça va Xitojro baroi mintaqahoi bahsnok raf' namud. Ba'd az muttahid gardidani Vjetnam vaz'ijati iqtisodiji kişvar vaznin bud, mamlakat ba buhron ducor şud. Sababi asosiji in buhroni iqtisodī taqlidkorī ba nizomi idorakuniji şūravī bud, ki aksari mamlakathoi sotsialistī onro pajravī menamudand. Bo oƣozi sijosati bozsozī dar IÇŞS va islohoti idorakunī dar ÇXX rohbarijati Vjetnam soli 1986 «sijosati navsozī»-ro peş girift, ki hadafi on taşkili iqtisodi bozorī, ba vuçud ovardani iqtisodijoti bisjoruklad, dastgiriji molikijati xususī va e'lon gardidani sijosati «darhoi kuşoda» bo maqsadi gustarişi hamkorī bo kişvarhoi xoriçī bud. 15 apreli 1992 konstitutsijai navi Vjetnam qabul gardid, ki dar on Vjetnam çumhuriji sotsialistī e'lon şudaast.

Hizbhoi sijosī va sozmonhoi çam'ijatī

Hizbi hukmron dar mamlakat Hizbi kommunistiji Vjetnam meboşad, ki fevrali 1930 dar Honkong (sarvaraş Xo Şi Min) ta'sis joftaast. Az oktjabri 1930 to 1951 dar hajati Hizbi kommunistiji Hinduxitoj bud. Solhoi 1951-76 Hizbi mehnatkaşoni Vjetnam nom girifta, az dekabri 1976 bo nomi Hizbi kommunistiji Vjetnam amal mekunad. Şumorai a'zojaş 3,6 mln nafar (2014) buda, jagona hizbi sijosiji amalkunanda ast. Ittifoqi kommunistiji çavononi Xo Şi Min (ta'sisjobī 1931) va Federatsijai çavononi Vjetnam (ta'sisjobī 1946) aksari taşkilothoi çavononi mamlakatro muttahid mekunad. Ittifoqi zanoni Vjetnam (ta'sisjobī 1930) ba Federatsijai bajnalxalqiji zanoni demokrat doxil ast. Federatsijai Ittifoqhoi kasabai Vjetnam (ta'sisjobī 1946) ba Federatsijai umumiçahoniji ittifoqhoi kasaba şomil meboşad. Çabhai vataniji Vjetnam (ta'sisaş 1955) taşkiloti ommaviji çam'ijatiju sijosiest, ki hamai sozmonho va taşkilothoi çam'ijatiju diniji ÇSV-ro muttahid karda, tahti rohbariji HKV amal mekunad.

Iqtisod

Iqtisodijoti Vjetnam ba'di çangi tūloniji sisola (1945-75) va taqsim gardidani mamlakat rohi duşvor va nohamvori taraqqijotro taj namud. Pas az muttahidşavī (1975) ÇSV ba soxtmoni çomeai sotsialistī rū ovarda, dar tūli dah sol (1976-86) zaminahoi iqtisodijoti sotsialistī barpo karda şud va naqşai pançsolai taraqqijoti mamlakat (1976-81) tasdiq va amalī gardid. ÇSV az soli 1986 sijosati barpo namudani iqtisodi bozoriro amalī namuda, hamzamon afzalijathoi soxti sotsialistiro nigoh doşt. Soli 1990 Maçlisi millī naxustin qonunhoro dar borai ta'sisi korxonahoi xususī va çam'ijathoi sahomī qabul karda, nazorati davlatro az boloi fa'olijati onho nigoh doşt. Dar mamlakat zaminai huquqiji molikijatdorī faroham omada, islohoti iqtisodī bo çalbi sarmojai xoriçī, gustarişi robitahoi tiçoratī bo kişvarhoi olam, dastgiriji sohibkoroni vatanī, ta'sis dodani korxonahoi xurdi sanoatiju xūrokvorī musoidat namud. Soli 2013 MMD ba 360 mlrd dollari IMA rasida, az on haçmi mahsuloti sanoat 41,8 %, kişovarzī 21 %, xidmatrasonī 38,1 darsadro taşkil dod. Dar maçmū' korxonahoi davlatī 39,1 % va korxonahoi muştaraki xoriçī 15 darsadi maçmūi MMD-ro istehsol mekunand. Daromadi solonai aholiji mamlakat ba sari aholī 4012 dollari IMA-ro (2013) taşkil medihad, ki az rūji nişondod dar çahon çoji 166-ro işƣol mekunad. Sohahoi peşraftai sanoat istehsoli angişt va nerui barq meboşand, manba'hoi buzurgtarini istehsoli on dar havzahoi Vungtau va Kuangnin voqeand. Istehsoli nerui barq beş az 41 mlrd kVt/s-ro taşkil doda, 80 darsadi nerui barqro nerugohhoi barqi obī medihand. Korkardi sanoatiji filizzoti sijohu ranga va moşinasozī (Txajnguen, Tintuk, Blejk) peş rafta, istehsoli moşinahoi kişovarzī, velosiped, korxonahoi elektrotexnikiju elektronī, sanoati masolehi binokoriju soxtmonī niz taraqqī kardaand. Korxonahoi sanoati sabuku xūrokvorī niz bisjor buda, kombinatu fabrikahoi bofandagī beştar gazvorhoi paxtaginu abreşimin va trikotaƶ (keş) istehsol mekunand. Markazi buzurgi sanoatiji mamlakat dar şahrhoihoi Xanoj, Xoşimin, Xajfon, Danang, Txanxoa, Vin, Nimdin va ƣ. çojgirand. Kişovarzī va mohidorī sohai asosiji iqtisodijoti ÇSV buda, beş az 52 darsadi aholiji mamlakat ba parvarişi şolī, qahva, paxta, coj, najşakar, lūbijo va ƣ. maşƣuland. Kişovarzī 21 darsadi MMD-ro taşkil medihad. Majdoni umumiji kişti coj 131 hazor ga buda, daromadi solonai soha ba 150 mln dollari IMA barobar ast. Mutobiqi ma'lumoti Taşkiloti bajnalmilaliji parvarişi qahva soli 2012 ÇSV 13 darsadi istehsoli çahoniji qahvaro taşkil doda, az Brazilija peş guzaşt. Muzofoti asosiji şolikorī vodihoi rezişgohi d.-hoi Xongxa va Mekong buda, dar qismati çanubiji mamlakat incunin batat, çuvorī, çut, lūbijoi cinī, najşakar, tamoku va paxta parvariş karda meşavad. Xoçagiji çangalparvarī, boƣdorī va gulparvarī niz rivoç joftaast. Jak qismi aholī bo mohidorī, şikori çonvarhoi bahrī va corvodorī maşƣuland. Az soli 1997 tadbirhoi muhim baroi çangalparvarī va şinondani daraxtoni nodir (surx, sijoh, naxl, dorcin, kanifol, buluti pūkdihanda) andeşida şuda, haçmi solonai istehsoli cūbu taxta ba 3,2 mln m³ rasid. ÇSV bo 100 davlati dunjo robitai iqtisodī doşta, asosan mahsuloti nafti xom, mahsuloti bahrī, birinç, qahva, coj, kaucuk, libos va pojafzor sodir mekunad. Şarikoni asosī — IMA, Çopon, Xitoj, Avstralija, Olmon. ÇSV az 11 janvari 2007 uzvi Sozmoni umumiçahoniji savdo gardid. ÇSV bo Çumhuriji Toçikiston hamkorihoi iqtisodī va ilmiju texnikī doşta, oid ba munosibathoi duçoniba 5 sanad ba imzo rasonidaand. Şartnoma dar borai asoshoi munosibathoi bajnidavlatī va hamkoriho bajni Toçikiston va ÇSV; dar borai hamkorihoi iqtisodī, dar borai hamkorihoi ilmivu texnikī va ƣ. Imzoi sozişnomahoi iqtisodivu tiçoratī baroi ruşdi munosibathoi duçonibai tiçoratī musoidat namud. Soli 1999 dar Çumhuriji Toçikiston 3 korxonai muştarak bo ÇSV ta'sis doda şud. Korxonai muştaraki «VT Silk» (sarmojai ojinnomavī 2 mln somonī), korxonai sahomiji kuşodai «Abreşim» va «Xiep Şang S^o LTD», ba istehsoli abreşim maşƣul meboşand. Du namojandagiji in korxonai muştarak bo sarmojai ojinnomaviji 50 hazor somonī dar şahri Kūlob ta'sis joftaand. Korxonai muştaraki «Rohi abreşim» bo sarmojai ojinnomaviji 823,97 hazor dollari IMA az tarafi korxonahoi ÇS «Tori zarini Toçikiston» (bo hissai 40 darsadi fondi ojinnomavī) va «Xiep Şang So LTD» ta'sis doda şud. Az soli 1991 dar çumhuriji mo korxonai muştaraki Toçikistonu Vjetnam «VT Invest» fa'olijat dorad, ki hissai Vjetnam dar sarmojai on 1,7 mln dollari IMA-ro taşkil medihad. In korxona dar nohijai Nosiri Xusrav (sobiq Beşkent) 3 hazor ga zaminro ba içora giriftaast va dar 2,5 hazor gektari on paxta kişt mekunad. Korxonai muştaraki digari Toçikistonu Vjetnam «VTI — Pomir» ast, ki soli 1998 ta'sis jofta, dar VMKB amal mekunad va bo 70 darsad sarmoja dar mablaƣguzoriji koni angişti Rovnev şirkat dorad.

Naqlijot

Sohai naqlijoti Vjetnam taraqqikarda ast va daroziji r. o. ba 2,6 hazor km merasad. Barqaror va aznavsoziji rohi ohani Xanoj — Xoşimin (1730 km) baroi hamlu naqli bor dar mamlakat naqşi muhim bozid. Tūli rohhoi moşingardi Vjetnam ba 222,2 hazor km merasad, ki az on 42,2 hazor km rohhoi asfaltpūş meboşad. Bandarhoi kalontarini bahrī: Xoşimin, Xajfon, Danang, Kuinjon, Njacang, Xongaj. Dar Vjetnam 32 furudgoh, az çumla 3 furudgohi bajnalmilalī (Xanoj, Xoşimin, Danang) mavçudand. Intiqoli naft (50 km) va gaz (163 km) az tariqi lūlaho surat megirad.

Tandurustī

Baroi ruşdi sohai tandurustī dar Vjetnam 1,5 darsadi MMD sarf meşavad. Dar soli 2014 dar mamlakat 20 000 bungoh va nuqtai jorirasoni tibbī va 100 hazor bemoristoni davlatī va klinikai xususī fa'olijat mekard, ki dar onho 65 000 duxturi sohibma'lumot va 86 000 hamşirai şafqat kor mekardand. Dar ş.-hoi Xanoj, Xoşimin va Danang donişkada va donişgohhoi tibbī va dar mamlakat candin paƶūhişgohi tahqiqoti ilmiji tibbī fa'olijat mekunand. Dar Xanoj Donişkadai sūzanşifoī (igloterapija) va dar Xoşimin Donişkadai tibbi Şarq niz mavçud ast. Dar mamlakat beştar bemorihoi varaça, tif, isholi xunin (dizenterija) va digar bemorihoi sirojatī pahn şudaand.

Varziş

Kumitai olimpiji Vjetnam soli 1976 ta'sis joftaast va Vjetnam az soli 1980 dar Bozihoi olimpī şirkat mevarzad. Nav'hoi ma'muli varziş dar Vjetnam: varzişi sabuk, şinovarī, zavraqronī, aerobika, tennisi rūjimizī, biljard, golf va ƣ. Dar mamlakat boziji futbol şuhrat dorad.

Maorif va ilm

Sathi savodnokiji aholiji az 15-sola bolo dar Vjetnam 90, 3 darsad ast. Aksari aholiji mamlakat to ta'sisjobiji ÇDV besavod buda, soli 1945 doir ba inkişofi maorifi xalq naxustin dekret qabul şud. Sohai maorifi mamlakat va tajjor namudani mutaxassisoni ÇSV-ro Vazorati maorif rohbarī mekunad. Dar sohai maorif ta'limoti tomaktabī — boƣca-jaslī (kūdakoni 3-moha), boƣcai kūdakon (kūdakoni to 3-sola), maktabhoi mijonai sezinai ta'lim (6, 11, 15-sola), omūzişgohhoi kasbī-texnikī (13-15-sola), maktabhoi olī (az 18-solagī) amal menamojand. Maktabhoi oliji mamlakat ma'lumoti oliji nopurra (tahsil 3 sol) va ma'lumoti oliji purra (tahsil 4-6 sol) medihand. Dar Vjetnam 205 donişgoh va donişkadai olī fa'olijat dorand, ki dar onho 1 mln 207 hazor donişçū tahsil mekunand. Donişgohhoi buzurgtarini mamlakat — Donişgohi milliji Xanoj (1918), Donişgohi milliji Xoşimin (sobiq Universiteti Sajgon) solhoi 90 sadai XX jak qator maktabhoi oliji mamlakatro muttahid namudand. Dar Xanoj incunin Donişgohi politexnikī (1956), Donişgohi molijavu iqtisodijot (1959), Instituti energetika va objorikunonī (1959) va ƣ. mavçudand. Naxustin paƶūhişgohho Instituti ta'rixu filologijai Şarqi Dur, paƶūhişgohi bakteriologī, paƶūhişgohi çuƣrofija va markazhoi ozmoişiji biologī va ƣ. budand. Dar davrai istiqlol Kumitai omūzişi adabijot, ta'rix va çuƣrofija (1953) va soli 1958 Kumitai davlatī oid ba ilmi ÇSV ta'sis joft. Ba paƶūhişu tahqiqoti ilmhoi zamonavī dar mamlakat Vazorati ilm, texnologija va hifzi muhiti zist rohbarī mekunad. Muassisai kalontarini mamlakat — Markazi tahqiqoti ilmiji Ngiado (Xanoj) ba paƶūhişi ilmhoi daqiq maşƣul ast. Kumitai ilmhoi çam'ijatī va gumanitarī jak idda donişkadavu paƶūhişgohho, az çumla iqtisodijot (1958), ta'rix (1959), falsafa (1965), bostonşinosī (1967) va ƣ.-ro muttahid kardaast. Ƣajr az in markazi tadqiqoti hastaī (1963) dar Dalat, Paƶūhişgohi uqjonusşinosī dar Njacang (1923) amal mekunand.

Adabijot

Qadimtarin osori şifohiji mardumi Vjetnam silsilai rivojathoi asotiriji mansub ba davrai podşohi naxustin — Aƶdaho Lak meboşand, ki ba odamon tarzi zindagī va rūzgordoriro meomūxt. Dostonhoi qadimiji «Fu Dongi Bahodur» va rivojat dar borai «Xoharoni çangovar Cing» ba namunahoi adabijoti şifohiji Vjetnam mansuband. Naxustin osori xattiji Vjetnam dar asrhoi 10-12 ba zaboni xanvanī (zaboni vjetnamişudai xitojī) padid omadand, ki amrho, xitobahoi manzum va andarzhoi rohiboni buddoiro faro megiriftand. In osori xattī dar qolabi adabijoti an'anaviji xitojī nigoşta şudaand, ki namunahoi on «Farmon dar borai intiqoli pojtaxt»-i imperator Li Txaj To (1010), xitobai manzumi «Hukumatdoroni Çanubro asrho tobe' sozem»-i Li Txiong Kiet (1019—1105) meboşand. Dar sadai XV eçodi şe'r bo zaboni guftugūiji millī bar xilofi zaboni xanvanī ma'mul gardid, ki namunai barçastai on «Maçmūai osori zaboni modarī»-i Nguen Caj (1380—1442) meboşad. Dar taşakkuli adabijoti in davra mahfili adabiji «Hamoişi 28 sitora» bo sarvariji imperator Le Txan Tong (1460-97) naqşi muhim doşt. Dar asrhoi 16-17 nasri manzum beştar rivoç joft, ki aş'ori purhikmati Nguen Bin Kxiem (1491—1585) va «Maçmūai hikojahoi nodir»-i Nguen Za (asri 16) misoli on meboşand. Ba adabijoti asrhoi 17-18 tasviri voqeahoi ta'rixī va kornamoiji şaxsijathoi çudogona xos ast, ki silsilai «Kitobi Çanubi osmongir» (oxiri sadai XVII), «Şikvai zani çangovar»-i Doan Txi Djem (1705-48), «Şikvai kanizaki şoh»-i Nguen Za Txieu (1741-98) az çumlai onhojand. Namunai barçastai adabijoti klassikiji Vjetnam «Nolai rūhi alamzada»-i Nguen Zu (1765—1820) az avçi gustarişi dostoni rivojatī şahodat medihad. Dertar aş'ori kamhaçm, ki pahluhoi gunoguni hastiji insonī va zindagiji şahriro faro megirift, dar aş'ori şoira Xo Suang Xiong (asrhoi 18-19) taçassum joftaast. Dar nasr naviştani voqeanomaho an'ana gardid, ki silsilaromani «Imperator Le — muttahidsozandai mamlakat» az çumlai onhost. Dar ahdi mustamlikadoriji faronsaviho dar nimai dujumi sadai XIX ƣojahoi vatanparastī dar aş'ori Nguen Din Tjeu (1822-88) in'ikos joftand. Dar in davra uslubi nazmi haçvī taşakkul joft, ki eçodijoti Nguen Kxjuen (1835—1909) va Tu Siong (1870—1907) namunai on meboşad. Dar corjaki avvali sadai XX zeri ta'siri adabijoti faronsavī dar Vjetnam ƶanrhoi muosir — novella, povest, roman, drama va ƣ. pajdo şudand, ki pahluhoi gunoguni hajotro in'ikos mekardand. Taji solhoi 20-30 sadai XX çarajoni nazmi navi inqilobī dar eçodijoti To Xiu taşakkul jofta, namunahoi nasri inqilobī dar hikojaho va asarhoi Xo Şi Min (1890—1969) padid omad, ki namunai barçastai on «Joddoşthoi habsxona» meboşad. Dertar dar adabijot tamojulhoi realistī şakl girift, ki romani «Qadami oxirin»-i (1938) Nguen Kong Xoan, povesti «Caroƣ xomūş megardad» (1939), silsilaocerkhoi «Hangomai dehot»-i (1940) Ngo Tat To, romani «Zani duzd»-i (1938) Nguen Xong az hamin radifand. Soli 1957 Ittifoqi navisandagoni Vjetnam ta'sis jofta, doirahoi eçodiro muttahid namud. Ibtidoi solhoi 50 va 60 sadai XX ravijai realizmi sotsialistī quvvat girifta, romanu povesthoi «Huçum» (1951) va «Sohilho vajron meşavand»-i Nguen Din Txi, «Havzai angişt» (1951) va «Şaxtjorho»-i Vo Xjui Tam, «Darvozai bahr»-i Nguen Xong, «Tūfon az bahr»-i To Xjuaj bo hamin uslub eçod şudaand. Simoi qahramonon va muhofizoni vatan dar romanhoi «Çangovar»-i Nguen Txaj, povesthoi «Dar otaş», «Xatti çabha dar osmon sabt ast»-i Nguen Din Txi, romani «Paji sarboz»-i Nguen Min Teu in'ikos joftaand. Adabijoti Vjetnam dar oxiri sadai XX va ibtidoi sadai XXI zeri ta'siri digargunihoi hajoti iqtisodiju içtimoiji mamlakat ba mavzū'hoi gunoguni zindagī va davroni navsozī rū meorad, ki ba in romanhoi «Dahşathoi çang»-i Bao Nin, «Ba muqobili maçro»-i Ma Van Kxang, «General dar nafaqa»-i Nguen Xjui Txiep va ƣ. misol şuda metavonand.

Me'morī va san'ati tasvirī

Osori qadimtarini me'morī dar hududi Vjetnam ba davrai taşkil joftani davlati Tjampa (asri 1 to m.) mansub ast. Xarobahoi ma'badhoi xiştiji buddoī va hinduī, ki ba asrhoi 7-10 m mansuband, dar ş.-hoi Mişon va Dongziong mahfuz mondaand. Bo ta'siri uslubi me'moriji ma'badsozī dar asrhoi 11-15 dar Vjetnam bunjodi imorathoi manoradori candqabatai cūbinu xiştī ma'mul gardid, ki beştar ba sifati qasru koxhoi aşrofnişin, inşooti ommavī va ibodatgohho bunjod meşudand. Ba in imorathoi manoradori Qasri adabijot dar Xanoj (bunjodaş 1070), ma'badhoi buddoī dar Budxap (asri 14) va ƣ. misol şuda metavonand, ki tarhi mavzun, oroişotu kandakoriji nazarrabo, devornigoravu hajkalho va digar unsurhoi çazzobi me'moriju san'ati tasvirī dorand. Az ruşdi me'moriji an'anavī silsilai imorathoi dar şahri Xjue bunjodnamudai imperatoroni Vjetnam (taji solhoi 1800—1945) guvohī medihand. Dar mijoni in imoratho «Şahraki muçalloi arƣavonī» — boşişgohi imperatoron va xonavodai onho, incunin silsilai oromgohhoi 8 imperatori sulolai Nguenho boşukūhand. Dar zamoni hukmroniji mustamlikadoroni faronsavī dar san'ati me'morī uslubi imoratsoziji avrupoī nufuz jofta, jak silsila inşooti ommaviji içtimoī va farhangī dar ş.-hoi Sajgon, Xanoj va Xajfon bunjod gardidand. Ba in teatri şahrī (1911, Xanoj), osorxonai Lui Fino (1932, holo osorxonai ta'rixī), Bonki Hinduxitoj (1930, Xanoj) va ƣ. misol şuda metavonand. Dar davroni istiqlol me'moroni Vjetnam unsurhoi me'moriji avrupoī va milliro istifoda namuda, candin inşooti buzurgu nazarras, az çumla Qasri Istiqlol (1962-66, Xoşimin), Kitobxonai millī (1967), mehmonxonahoi bohaşamat (dar Xanoj, Xoşimin, Danang, Xajfon va ƣajra) bunjod namudand.

Dar san'ati tasviriji an'anavī unsurhoi oroişī va hunarhoi mardumī, az çumla kandakoriji ustuxon, cūb, kulolī, hakkokī az filizzot, boftani mato'i abreşimī va lavozimoti rūzgor az naj va digar rustaniho xele ma'mul bud. Dar ibodatxonaho soxtani hajkalu muçassamahoi xudojon va maxluqoti asotirī rivoç doşt. Soli 1925 dar Xanoj Maktabi oliji san'ati nafisa ta'sis joft, ki rassomonu hajkaltaroşoni kasbiro tajjor mekard. In maktabro rassomoni namojon To Ngok Van, Can Van Kan, Nguen Do Kung, Buj Suan Faj, Nguen Şang va digaron xatm kardaand, ki dar kaşidani musavvaraho, tasviri lavhahoi lokī, ofaridani muçassamavu devornigoraho va ƣ. navovariho vorid namudand. Jake az asarhoi barçastai jodgoriji solhoi 70 sadai XX hajkali Xo Şi Min (1972, hajkaltaroş Zjep Min Tjau Xoşimin) meboşad. Dar asarhoi rassomonu hajkaltaroşoni oxiri sadai XX (Nguen Fan Tjan, Maj Long, Fan Ke An, Xoang Tit Tju, Nguen Kim Dong va digaron) mavzū'hoi dastovardhoi istiqlol va qahramoniju vatanparvarī in'ikos gardidaand. Ibtidoi sadai XX dar san'ati tasviriji Vjetnam ravijahoi navçūjona, az çumla unsurhoi avangardizm va abstraksionizm dar asarhoi Ka Le Txang, Dao Min Ci va digaron gustariş joft. Namunahoi behtarini osori san'ati tasviriji Vjetnam dar Osorxonai san'ati tasviriji Xanoj (ta'sisjobī 1966) girdovarī şudaand.

Musiqī va teatr

An'anahoi musiqiji qadimiji Vjetnam surudhoi xalqiji lirikī, haçvijaho, taronaho dar vasfi mehnat va ƣ.-ro faro megirift. Musiqiji kasbī dar asrhoi mijona pajdo gardid, ki saravval baroi ahli darbor va tabaqai aşrof tahija şuda, bo ta'siri farhangi musiqiji xitojī va musiqiji marosimiji buddoī inkişof joftaast. Az sadai XVI sar karda maktabhoi musiqiji nazarijavī («Bo dong van»), ovoziju sozī («Bo nja njak») pajdo şudand, ki ba taşakkuli musiqiji kasbī musoidat namudand. Dar mijoni sozhoi musiqiji Vjetnam beştar sozhoi musiqiji nafasī (kxeni bambukī, dik, tieu, ban şao, ja'ne naj, karnaj va surnajhoi gunogun), sozhoi torī, sozhoi kamoncador (ƣiƶakhoi du va cortora), sozhoi zarbī (naqora, daf, gong) va ƣ. ma'muland. Soli 1955 dar Xanoj Konservatorijai millī kuşoda şuda, ba'dtar maktabhoi musiqiji millī, maktabhoi musiqiji bacagona ta'sis joftand. Az solhoi 1980 navozandagoni kasbiji Vjetnam dar ozmunhoi bajnalmilalī şirkat mevarzand, ki az mijoni onho pianinonavoz Dang Txaj Şon, skripkanavoz Txu Bon, sarojandai opera (soprano) Le Zung şuhrati çahonī joftaand. Teatri an'anaviji xalqī — teo va tuong ba tavri şifohī az avlod ba avlod meguzaşt, ki beştar ba idi hosilot va digar ojinhoi mavsimī irtibot doşta, bar pojai musiqiju raqshoi xalqī va namoişhoi badehavī taşakkul mejoftand. Dar sadai XIX va ibtidoi sadai XX dar zaminai teatrhoi xalqiji tuong va istifodai dastovardhoi teatri klassikiji xitojī teatri kasbī taşakkul joft. Dar in davra dramaturg va xodimi namojoni ƶanri an'anaviji teo Nguen Din Ngi beş az 50 asari sahnavī eçod namud. Dar ibtidoi sadai XX pjesahoi ta'rixiji «Samandarhoi Dong A»-i Nguen Xiu Tien va «Intiqomi şavhar va qarzi vatan»-i Xoang Tang Vi şuhrat joftand. Zeri ta'siri san'ati teatrī solhoi 20 sadai XX teatri milliji kaj liong taşakkul joft, ki dar namoişnomahoi on istifodai pardavu oroişoti sahnavī, musiqiju grim va libosi sahnavī ma'mul gardid. Dar in davra teatri kit-noj (guftugūiji dramavī) ehjo gardid, ki mazhakahoi Moljer, asarhoi dramaturgoni vjetnamī Gu Din Long («Kosai zahr»), Bu Guen Dak («Pul») va mazhakai «Aƶdahoi bambukī»-i Xo Şi Minro ba sahna meguzoştand. Solhoi 1942-43 şoir Txe Li dastai teatrī taşkil namud. Dar Xanoj soli 1957 Assotsiatsijai aktjoroni teatri Vjetnam taşkil jofta, soli 1961 Donişgohi oliji dramavī kuşoda şud. Solhoi 1960-90 beştar asarhoi dramaturgoni rus va şūravī — operai «Evgenij Onegin» va baleti «Kūli quvon»-i P. I. Cajkovskij, «Ljubov Jarovaja»-i K. A. Trenjov, «Ta'rixi Irkutsk»-i A. N. Arbuzov ba sahna guzoşta şudand. Holo dar Vjetnam beş az 160 teatr, az çumla teatrhoi drama, opera va balet, luxtak va ƣ. fa'olijat mekunand.

Kino, matbuot, radio, televizion

Soli 1898 dar Vjetnam avvalin film ba namoiş guzoşta şud va soli 1899 faronsaviho naxustin filmro ba navor giriftand. Dar ibtidoi sadai XX naxustin kinoteatrho pajdo şudand, ki dar onho asosan filmhoi amrikoivu faronsavī namoiş doda meşudand. Ba'di inqilobi avgustiji 1945 az tarafi hukumat dar Vjetnam naxustin muassisai radio va kino ta'sis doda şud, ki kormandoni on avvalin filmhoi huççatiji beovozro soli 1948 ba navor giriftaand. Soli 1958 dar Xanoj kinostudija kuşoda şud, ki dar on ba tahijai filmhoi badeī rū ovardand («Dar sohili jak darjo», 1959, korgardonho Nguen Kong Nji va Fam Xeu Dan; «Uqjonusi otaş», 1960, korgardon Fan Ku Nam; «Çangovari çavon», 1964, korgardonho Xaj Nin va Nguen Dik Xin). Ohanghoi vatanparastī va muboriza bar ziddi taçovuzkoroni amrikoī dar filmhoi badeiji solhoi 60 va 70 sadai XX («Xatti arzi 17-um: rūzu şab» va «Duxtarake az Xanoj» korgardon Xaj Nin; «Dehai şinokunanda», korgardonho Can Vu va digaron) in'ikos joftand. Ibtidoi sadai XXI dar san'ati kinoi Vjetnam mavzū'hoi içtimoī va in'ikosi pahluhoi muxtalifi zindagiji inson afzalijat pajdo karda, tasviri holati rūhiju ormonhoi fardiji qahramonon quvvat girift («Zindagiji firebo»; «Hasrati dehai aziz», «Arrakaşon» va ƣajra). Holo dar mamlakat 110 kinoteatr mavçud ast. Paxşi naxustin barnomahoi radio dar Vjetnam solhoi 20 sadai XX şurū' gardida, soli 1945 pojgohi radioi davlatiji «Sadoi Vjetnam» ta'sis joft. Az soli 2003 «Sadoi Vjetnam» bo 12 zabon az 6 şabakai zamonavī dar mamlakat va berun az on paxş meşavad. Holo dar Vjetnam 64 pojgohi radioiji bajnalmilalī, şahrī va mahallī fa'olijat mekunand. Paxşi barnomahoi televizion dar Xanoj az soli 1971 şurū' gardid. Holo şirkati umumimilliji televizioniji Vjetnam (VTV) doroi 6 şabaka meboşad, ki barnomahoi ittilootī, sijosī, içtimoī, varzişī va faroƣatiro dar sarosari mamlakat paxş mekunad. Incunin dar Vjetnam 64 şirkati televizioniji şahrī va muzofotī fa'olijat dorand. Dar Vjetnam beş az 600 maçallavu rūznoma bo te'dodi umumiji 660 mln nusxa naşr meşavand. Maşhurtarin rūznomai mamlakat «Lao Dong» («Mehnat») — naşrijai Ittihodijai ittifoqhoi kasabai Vjetnam az soli 1929 cop meşavad. Rūznomai bonufuzi «Njan Zan» («Xalq») naşrijai KM HKV az soli 1951 intişor megardad. Agentiji axbori Vjetnam (AAV) soli 1945 ta'sis joftaast, ki hamcun naşrijai ittilootiju xabarnigorī fa'olijat mekunad. Kalontarin naşrijothoi Vjetnam «Naşrijoti adabijoti sijosī», «Adabijot va san'at», «Sulh» va ƣ. meboşand, ki sole beştar az 14 100 unvon kitobro bo te'dodi 223 mln nusxa (2010) bo zabonhoi vatanivu xoriçī cop menamojand. Dar Vjetnam beş az 665 kitobxonai ommavī fa'olijat mekunad, ki buzurgtarini onho Kitobxonai milliji Xoşimin, Kitobxonai davlatiji Xanoj, Kitobxonai Kumitai ilmhoi çam'ijatī va gumanitariji Xanoj meboşand.

Adabijot

• Nikulin N. I. Vьetnamskaja literatura: Kratkij ocerk. M., 1971.
• Nguen Fi Xo-Anь. Iskusstvo Vьetnama: ocerki istoriji izobrazitelьnogo iskusstva/Per. s vьet. M., 1982;
• Deopik D. Vjetnam, Novakova O. Vjetnam, Tsvetov P. Ju. Istorija Vьetnama. C. 1-2. M., 1994-95;
• Kobelev E. Vjetnam Sovremennыj Vьetnam: reformы, obnovlenie, modernizatsija (1986—1997 gg.). M., 1999;
• Devidson F. Vojna vo Vьetname. 1946—1975/Per. s ang. M., 2002;
• Sajidzoda Z. Ş. Vneşnjaja politika Tadƶikistana v period ego stanovlenija kak suverennogo nezavisimogo gosudarstva. D., 2001;
• Bolьşaja illjustrirovannaja entsiklopedija geografii. M., 2012.

Sarcaşma

• Vjetnam / B. Abdurahmonov // Viclas — Gūjanda. — D. : SIEMT, 2015. — (Ensiklopedijai Milliji Toçik : [taxm. 25 ç.] / sarmuharrir N. Amirşohī ; 2011—2023, ç. 4). — ISBN 978-99947-33-77-4.