Makatuʻu

ʻOku hoko ha foʻi makatuʻu ko ha meʻa ʻoku hoko fakanatula pe ko ha kotoa 'a e makakoloa pe ko e mahuʻinga 'o e fakamaka. 'Oku fakakalakalasi ia ʻe he meʻa ʻoku ne ʻai e mahuʻinga ke kau ai, hono faʻu ʻo e kemikale mo e founga hono faʻu. 'Oku meimei ke vaheʻi ʻa e ngaahi maka ki ha ngaahi kulupu lalahi ʻe tolu: foʻi maka fakamakaafi, ngaahi foʻi maka naʻe liliu, mo ngaahi foʻi maka totoka. ʻOku fotunga ʻe he maka ʻa e kelekele fefeka ʻo māmani, ki he pakuʻi.

ʻOku faʻu ʻa ngaahi fo'i maka fakamakaafi ʻi he taimi makavai mokomoko ai ʻi he kelekele ʻo māmami pe ʻi he pa ha ngaahi mokomoko ʻi he funga makamaka pe ko e 'apeteniko [?]. 'Oku faʻu e ngaahi foʻi maka naʻe liliu ʻi he taimi ʻoku fakamoʻulaloaʻi ai ʻa e ngaahi maka kuo ʻosi ʻi ai ki he fuʻu mālohi lahi mo e māfana ʻoku nau liliu — ko ha meʻa ʻoku hoko, ʻi he taimi ʻoku fepaki ai konitineniti ngaahi peleti. ʻOku faʻu ʻa e makamaka totoka ʻe he diagenesis KO E HĀ IA: diagenesis? Fili ha foʻi lea ʻi he lea fakatonga fakamoʻoni… pe fakamaka ʻo e ngaahi totoka, ʻa ia ʻoku faʻu ʻaki ʻa e fakaongosia, ʻave, mo e tuku hifo ʻo e ngaahi maka kuo ʻosi langa.

Ko e Kuleni Kenioni ko ha mata tafa ia ʻi ha ngaahi foʻi maka lahi.