Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
İçeriğe atla

Mısır

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
09.03, 17 Kasım 2024 tarihinde Sp1dey (mesaj | katkılar) tarafından oluşturulmuş 34224650 numaralı sürüm (İmmortalance (mesaj) tarafından yapılan 34161282 sayılı değişiklik geri getirildi)
Sayfanın 17 Kasım 2024 tarihinde onaylanmış olan kontrol edilmiş bir sürümü, bu revizyonu temel almıştır.
Bu madde bir ülke hakkındadır. Diğer kullanımlar için Mısır (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Mısır
جمهورية مصر العربية (Arapça)
Cumhûriyyetü Mısr el-Arabiyye
Mısır Arap Cumhuriyeti
Millî marş
بلادي، بلادي، بلادي
Biladi, Biladi, Biladi
Benim ülkem, benim ülkem, benim ülkem
Yerküre üzerindeki konumu
Yerküre üzerindeki konumu
Başkent
ve en büyük şehir
Kahire
30°2′K 31°13′D / 30.033°K 31.217°D / 30.033; 31.217
Resmî dil(ler)Arapça
Ulusal dilMısır Arapçası[a]
Resmî din
bkz. Mısır'da din[b]
DemonimMısırlı (Arap)
HükûmetOtoriter rejim altında yarı başkanlık sistemli üniter cumhuriyet[5][6][7][8][9]
Abdülfettah el Sisi
• Başbakan
Mustafa Madbuli
Yasama organıParlamento
Senato
Temsilciler Meclisi
Tarihçe 
y. MÖ 3150
• Kavalalılar Hanedanı'nın kuruluşu
9 Temmuz 1805[12]
• Birleşik Krallık'tan bağımsızlık
28 Şubat 1922
23 Temmuz 1952
• Cumhuriyetin ilanı
18 Haziran 1953
18 Ocak 2014
Yüzölçümü
• Toplam
1.010.408[13][14] km2 (29.)
• Su (%)
0,632
Nüfus
• 2023[15] tahminî
artış 110.000.000 (15..)
• 2017 sayımı
artış 94.798.827
• Yoğunluk
103,56/km2 (118..)
GSYİH (SAGP)2021 tahminî
• Toplam
artış $1,809 trilyon[16] (18.)
• Kişi başına
artış $17,123[16] (93..)
GSYİH (nominal)2023 tahminî
• Toplam
azalış $398,397 milyar[16] (38.)
• Kişi başına
azalış $3.770[16] (127.)
Gini (2019)▼ 31.9[17][18]
orta · 46.
İGE (2021)Sabit 0.731[19]
yüksek · 97.
Para birimiMısır lirası (EGP)
Zaman dilimiUTC+2 (DAS)
• Yaz (YSU)
UTC+3 (DAYS)
Trafik akışısağ
Telefon kodu20
İnternet alan adı.eg

Mısır (Arapça: مصر, romanize: Mısr), resmî olarak Mısır Arap Cumhuriyeti, Afrika'nın kuzeydoğu köşesi ile Asya'nın güneybatı köşesinde Sina Yarımadası'nı kapsayan kıtalararası bir ülkedir. Kuzeyinde Akdeniz, kuzeydoğusunda Filistin'in Gazze Şeridi ve İsrail, doğusunda Kızıldeniz, güneyinde Sudan ve batısında Libya ile komşudur. Kuzeydoğudaki Akabe Körfezi, Mısır'ı Ürdün ve Suudi Arabistan'dan ayırmaktadır. Kahire, Mısır'ın başkenti ve en büyük şehridir. İkinci büyük şehri olan İskenderiye ise Akdeniz kıyısında önemli bir sanayi ve turizm merkezidir. Yaklaşık 100 milyon nüfusuyla Mısır, dünyanın en kalabalık 14'üncü, Afrika'nın ise en kalabalık üçüncü ülkesidir.

Nil Deltası boyunca uzanan Mısır, MÖ 6 ile 4 bininci yıllara kadar dayanan mirası ile en uzun tarihî geçmişe sahip ülkelerden biridir. Medeniyetin beşiği olarak kabul edilen Antik Mısır; yazı, tarım, kentleşme, organize din ve merkezî hükûmet alanlarındaki ilk gelişmelerden bazılarına sahne olmuştur.[20] Yedinci yüzyılda büyük ölçüde İslam'ı benimsemeden önce Mısır, Hristiyanlığın önemli merkezlerinden biriydi. Kahire, 10. yüzyılda Fâtımîler'e, 13. yüzyılda ise Memlûk Devleti'ne başkentlik yapmıştır. 1517 yılında Osmanlı İmparatorluğu'nun bir parçası olan Mısır Kavalalı Mehmed Ali Paşa'nın 1867'de özerk bir Hidivlik kurmasına kadar da Osmanlı hâkimiyeti altında kalmıştır. Ardından Britanya İmparatorluğu tarafından işgal edilen ülke 1922'de monarşi olarak bağımsızlığını kazanmıştır. 1952 devriminin ardından Mısır'da cumhuriyet ilan edilmiş ve 1958'de ülkenin Suriye ile birleşmesiyle Birleşik Arap Cumhuriyeti kurulmuştur. Bu birlik 1961'de dağılmıştır. Mısır 1948, 1956, 1967 ve 1973'te İsrail'le birçok silahlı çatışmaya girmiş ve 1967'ye kadar Gazze Şeridi'ni işgal etmiştir. 1978'de Mısır, Sina'dan çekilmesi karşılığında Camp David Sözleşmesi'ni imzalayarak İsrail'i resmî olarak tanımıştır. 2011 Mısır Devrimi'ne ve Hüsnü Mübarek'in devrilmesine neden olan Arap Baharı'nın ardından ülke uzun süren bir siyasi istikrarsızlık dönemiyle karşı karşıya kalmıştır. Bu dönem 2012'de Muhammed Mursi'nin öncülük ettiği Müslüman Kardeşler bağlantılı kısa ömürlü İslamcı hükûmetin seçilmesi ve bu hükûmetin 2013'teki kitlesel protestoların ardından devrilmesi gibi olayları içermekteydi.

2014 yılında seçilen ve o zamandan beri Abdülfettah es-Sisi tarafından yönetilen Mısır'ın yarı başkanlık sistemine dayalı mevcut hükûmeti, bazı gözlemci kurumlar tarafından otoriter olarak değerlendirilirken ülkenin insan hakları durumunun zayıf kalmasından sorumlu tutulmaktadır. Mısır'ın resmî dini İslam, resmî dili ise Arapçadır.[21] Nüfusun büyük çoğunluğu ekilebilir tek arazinin bulunduğu, yaklaşık 40.000 kilometrekarelik Nil Nehri kıyılarına yakın alanlarda yaşamaktadır. Mısır topraklarının çoğunu Sahra Çölü oluşturur ve buradaki geniş alanlarda seyrek yerleşimler gözlemlenir. Mısır'da yaşayanların yaklaşık %43'ü ülkenin kentsel alanlarında yaşamaktadır.[22] Bunların çoğu Kahire, İskenderiye ve Nil Deltası'ndaki diğer büyük şehirlerin yoğun nüfuslu merkezlerine yayılmış durumdadır.

Mısır Kuzey Afrika, Orta Doğu ve İslam dünyasında bölgesel bir güç, dünya çapında ise orta bir güç olarak değerlendirilmektedir.[23] Afrika'nın üçüncü büyük ekonomisi, dünyanın nominal GSYİH açısından 38. ve kişi başına nominal GSYİH açısından 127. en büyük ekonomisi olan, çeşitlendirilmiş bir ekonomiye sahip, gelişmekte olan bir ülkedir.[24] Mısır; Birleşmiş Milletler, Bağlantısızlar Hareketi, Arap Birliği, Afrika Birliği, İslam İşbirliği Teşkilatı, Dünya Gençlik Forumu'nun kurucu üyesi olmakla beraber ve bir BRICS üyesidir.

Etimoloji

Mısır ismi Türkçeye, ülkenin günümüzde de kendi dilindeki adı olan "Mısr" (Arapça: مِصر) kelimesinden geçmiştir.[25] "Maṣr" (Mısır Arapçası: مَصر) ise ülkenin Mısır Arapçasındaki telaffuz şeklidir.[26] Nuh'un torunu Mizraim bin Ham'a atfedilen bu isim[27] Sami kökenli olup, İbranice "מִצְרַיִם‎" ("Miṣráyim/Mitzráyim/Mizráim") gibi Mısır için kullanılan diğer Semitik kelimelerle de doğrudan ilişkilidir. Ülkenin tam resmî adı Standart Arapçada Cumhûriyyetü Mısr el-Arabiyye, Mısır Arapçasında ise Gomhoreyyet Masr el-Arabeyya'dır. Mısr isminin kökenine dair en eski kanıt,[28] miṣru/miṣirru/miṣaru ile aynı kökten gelen ve "sınır" anlamına gelen Akadcadaki "mi-iṣ-ru" ("miṣru") kelimesidir.[29] Yeni Asur İmparatorluğu da bu kelimeden türeyen ("Mu-sur") ismini kullanmıştır.[30] Ülkenin İngilizce ismi olan "Egypt", Fransızca "Egypte" ve Latince "Aegyptus" kelimelerinden türemiştir. Bu dillerdeki kelimelerin kökeni ise Antik Yunancadaki "Aígyptos" ("Αἴγυπτος") kelimesidir. Linear B tabletlerinde "a-ku-pi-ti-yo" olarak belirtilir.[31] Bazı bilim adamları, Yunanca biçimin Eski Mısırcadaki (Amarna) Hikuptah veya "Memfis" ifadesinden bu dile geçtiğini öne sürmektedirler. Bu ifade, Memfis'teki tanrı Ptah'a ait bir tapınağın adı olan "Ptah'ın ka'sının (ruhunun) evi" anlamına gelen Antik Mısır ismi
O6t
pr		 D28Z1p
t		 H
(⟨ḥwt-kȝ-ptḥ⟩ 𓉗 𓏏𓉐𓂓𓏤𓊪 𓏏 𓎛'ın bozulmuş bir halidir. Antik Mısır'da ülke için kara toprak anlamına gelen
kmmt
O49
(𓆎 𓅓 𓏏𓊖) km.t ismi kullanılmaktaydı. İsim muhtemelen çölün kırmızı topraklarından farklı olan Nil taşkın ovalarının verimli kara topraklarına atıfta bulunmakta idi.[32][33] Bu isim genellikle Kemet olarak seslendirilse de muhtemelen Antik Mısır dilinde [kuːmat] olarak telaffuz ediliyordu.[34] İsim, Kıptî diline K(h)ēmə (Bohairik Kıptîce: ⲭⲏⲙⲓ, Sahidik Kıptîce: ⲕⲏⲙⲉ) olarak geçmiştir ve Erken Yunanca eserlerde Χημία (Khēmía) olarak ortaya çıkmıştır.[35][36] Kullanılan diğer bir isim ise "nehir kıyısı ülkesi" anlamına gelen ⟨tꜣ-mry⟩ idi.[37] Yukarı Mısır için "sazlık diyarı" anlamına gelen Ta-Sheme'aw (⟨tꜣ-šmꜥw⟩) ismi kullanılırken Aşağı Mısır için "kuzey bölgesi" anlamına gelen "Ta-Mehew" (⟨tꜣ mḥw⟩) ismi kullanılmaktaydı.

Tarihçe

Ana madde: Mısır tarihi

Tarih öncesi dönem ve Antik Mısır

Ana maddeler: Tarih öncesi Mısır ve Antik Mısır
Derr Tapınağı kalıntıları, 1960

Nil kıyıları boyunca ve çöl vahalarında kaya oymalarına dair kanıtlar bulunmaktadır. MÖ 10. binyılda avcı-toplayıcı ve balıkçı kültürünün yerini tahıl öğütme kültürü almıştır. MÖ 8000 civarında iklim değişiklikleri veya aşırı otlatma, Mısır'ın pastoral topraklarını kurutarak Sahra'yı oluşturmaya başladı. İlk kabile halkları, yerleşik bir tarım ekonomisi ve daha merkezi bir toplum geliştirdikleri Nil Nehri civarlarına doğru göç etmiştir.[38]

Milattan önce yaklaşık 6000'li yıllara gelindiğinde, Nil Vadisi'nde Neolitik bir kültür kök salmaya başladı.[39] Neolitik çağda, Yukarı ve Aşağı Mısır'da birbirinden bağımsız olarak birkaç hanedan öncesi kültür gelişti. Badâri kültürü ve onun devamı olan Nakada, genel olarak Mısır hanedanlığının öncüleri olarak kabul edilmektedir. Bilinen en eski Aşağı Mısır bölgesi olan Merimda, Badâri'den yaklaşık yedi yüz yıl öncesine dayanmaktadır. Çağdaş Aşağı Mısır toplulukları güneydeki benzerleriyle iki bin yıldan fazla bir süre bir arada yaşamış ve ticaret yoluyla sık sık etkileşim kurmuşlarsa da kültürel olarak birbirlerinden farklı kalmışlardır. Mısır hiyeroglif yazıtlarının bilinen en eski kanıtı hanedan öncesi dönemde, yaklaşık MÖ 3200'e tarihlenen Nakada III çömlek kaplarında görülmüştür.[40]

Antik Mısır'dan kalma piramitler, firavunların mezarı olarak inşa edilmiştir.

Kral Menes tarafından MÖ 3150 dolaylarında birleşik bir krallık kuruldu ve bu, sonraki üç bin yıl boyunca Mısır'ı yöneten bir dizi hanedanlığın ortaya çıkmasına zemin hazırladı. Mısır kültürü bu uzun dönemde gelişti ve dini, sanatı, dili ve gelenekleri bakımından Mısırlılara özgü olarak kaldı. Birleşik bir Mısır'ın ilk iki yönetici hanedanı, MÖ 2700-2200 dolaylarında birçok piramit inşa edilen Eski Krallık dönemine zemin hazırladı. Bu piramitlerden en önemlisi, Zoser'in Üçüncü Hanedan piramidi ve Dördüncü Hanedan'a ait Gize piramitleridir.

Birinci Ara Dönem, yaklaşık 150 yıl süren bir siyasi çalkantı dönemini başlattı.[41] Bununla birlikte, daha güçlü Nil taşkınları ve hükûmetin istikrara kavuşması, Orta Krallık'taki ülkeye refahı geri getirdi. MÖ 2040'ta ise Firavun III. Amenemhat döneminde zirveye ulaşıldı. İkinci Ara Dönem, Mısır topraklarındaki ilk yabancı yöneticili bir hanedan olan Sami Hiksos'un gelişinin habercisiydi. Hiksos istilacıları, MÖ 1650 civarında Aşağı Mısır'ın çoğunu ele geçirdiler ve Avaris'te yeni bir başkent kurdular. İstilacılar Mısır'daki on sekizinci hanedanı kuran ve başkenti Memfis'ten Teb'e taşıyan I. Ahmose liderliğindeki Yukarı Mısır kuvvetleri tarafından kovuldular.

MÖ 1550-1070 dolaylarındaki Yeni Krallık, on sekizinci hanedan dönemi ile başladı ve Mısır'ın, Nübye'deki Tombos'a kadar güneydeki bir imparatorluğa kadar genişleyen ve doğuda Levant'ın bazı kısımlarını da kapsayan uluslararası bir güç olarak yükselişini temsil ediyordu. Bu dönem Hatşepsut, III. Thutmose, Akhenaton ve eşi Nefertiti, Tutankhamun ve II. Ramses gibi en tanınmış Firavunlardan bazılarını içermektedir. Monoteizm, bu dönemde "Atenizm" olarak ortaya çıktı. Ülke daha sonra Libyalılar, Nübyeliler ve Asurlular tarafından işgal edildi ve bu işgal, yerli Mısırlılar'ın işgalcileri kovmasına ve ülkelerinin kontrolünü yeniden ele geçirmesine kadar devam etti.[42]

Ani Papirüsü'nde kalbin tartılışının tasviri

MÖ 525'te II. Kambises liderliğindeki Ahameniş İmparatorluğu Mısır akınlarına başladı ve sonunda Pelusium savaşında firavun III. Psamtik esir düştü. II. Kambises daha sonra resmî olarak firavun unvanını aldı ancak Mısır'ı günümüzde İran sınırları içinde yer alan Susa'daki evinden yöneterek Mısır'ı bir satraplığın kontrolü altına bıraktı. Ahamenişlere karşı geçici olarak başarılı olan birkaç isyan MÖ 5. yüzyıla damgasını vursa da Mısır hiçbir zaman Ahamenişleri kalıcı olarak devirmeyi başaramadı.[43]

Otuzuncu hanedan, Firavunlar döneminde hüküm süren son yerli hanedan olma özelliğini taşımaktadır. Mısır, son yerli Firavun Kral II. Nektanebo'nun savaşta yenilmesinden sonra MÖ 343'te yeniden Ahamenişlerin eline geçti. Mısır'daki bu hanedanlık uzun ömürlü değildi çünkü Ahamenişler birkaç on yıl sonra Büyük İskender tarafından devrildi. İskender'in Makedon generali I. Ptolemaios burada Ptolemaios Hanedanı'nı kurdu.[44]

Ptolemaios ve Roma Mısırı

Ana maddeler: Ptolemaios Krallığı ve Roma ve Bizans Mısırı
Ptolemaios Kraliçesi VII. Kleopatra ve Jül Sezar'ın oğlu Kaisarion, Dendarah Tapınağı

Ptolemaios Krallığı doğuda Güney Suriye'den batıda Kirene'ye ve güneyde Nübye sınırına kadar uzanan güçlü bir Helenistik devletti. Başkent ve ülke merkezi İskenderiye oldu. Bu süre içinde Mısır'da ekonomik ve mimari gelişmeler yaşandı. Bunun yanında Roma-Mısır kültürü kaynaşması da oldu. Yunan mimarisi ve kültürü, Mısır'a ulaştı. Ptolemaioslar Yerli Mısır halkı tarafından benimsenmek amacıyla kendilerini Firavunların vârisleri olarak adlandırdılar. Mısır geleneklerini benimsediler, kendilerini Mısır tarzı ve kıyafetiyle halka açık anıtlarda resmettirdiler ve Mısırlıların dinî yaşamına katıldılar.[45][46]

Ptolemaios soyunun son hükümdarı, Octavianus'un İskenderiye'yi ele geçirmesi ve paralı askerlerinin kaçması ile birlikte sevgilisi Marcus Antonius'un ölümünün ardından intihar eden VII. Kleopatra'ydı. Ptolemaioslar sık sık yerli Mısırlıların isyanlarıyla karşı karşıya kaldılar ve krallığın gerilemesine ve Roma tarafından ilhak edilmesine yol açan dış ve iç savaşlara karıştılar.

Hristiyanlık, 1. yüzyılda Evanjelist Markos ile birlikte Mısır'a geldi.[47] Diocletianus'un hükümdarlığı (MS 284-305), Mısır'da çok sayıda Mısırlı Hristiyan'ın zulme uğradığı Roma döneminden Bizans dönemine geçişi işaret ediyordu. O zamana kadar Yeni Ahit Mısır diline tercüme edilmişti. MS 451'deki Kalkedon Konsili'nden sonra, ayrı bir Mısır Kıptî Kilisesi kuruldu.[48]

Orta Çağ (7. yüzyıl-1517)

Ana madde: Orta Çağ'da Mısır
Kahire'deki Amr bin Âs Camii

Bizanslılar, 602-628 Bizans-Sasani Savaşı'nın ortasında, 7. yüzyılın başlarında kısa bir Sasani istilasının ardından ülkenin kontrolünü yeniden ele geçirmeyi başardılar ve bu sırada on yıl boyunca Sasani Mısır olarak bilinen kısa ömürlü yeni bir eyalet kurdular. Bu eyalet Mısır'ın Araplar tarafından fethine kadar sürdü. Araplar'ın Bizans ordularını mağlup ettiği Mısır'da İslam yayılmaya başladı. Bu dönemde bir süre Mısırlılar yeni inançlarını yerli inanç ve uygulamalarla harmanlamaya başladılar ve bu da bugüne kadar gelişen çeşitli Sufi tarikatlarının oluşmasına yol açtı. Bu dönemde bir süre Mısırlılar yeni inançlarını yerli inanç ve uygulamalarla harmanlamaya başladılar ve bu da bugüne kadar gelişen çeşitli Sûfî tarikatlarının oluşmasına yol açtı.[47]

Mısır üzerine 639'da yürüyen Amr bin Âs komutasındaki Arap kuvvetleri delta bölgesinin doğusundaki direnişi kırarak 641'de Doğu Roma İmparatorluğu'nu (Bizans) barış yapmaya zorladı. Bizans kuvvetlerinin geri çekilmesinden sonra 8 Kasım 641'de İskenderiye de Arapların eline geçti. İskenderiye 645'te Bizans İmparatorluğu kuvvetleri tarafından geri alındı ancak 646'da Amr tarafından tekrar Arapların eline geçti. 654 yılında II. Konstans'ın gönderdiği istila filosu geri püskürtüldü.

İlk Arap yerleşimi olarak Nil'in doğu kıyısında kurulan el-Fustat uzun süre boyuna Müslümanlığın tek merkezi olarak kaldı. Şehir daha sonra Haçlı Seferleri sırasında yakıldı. Kahire daha sonra 986 yılında Arap halifeliğinin Bağdat'tan sonra ikinci en büyük ve en zengin şehri olması amacıyla inşa edildi.

Abbâsîler döneminde yeni vergiler getirildi. Kıptîler, Abbâsî yönetiminin dördüncü yılında isyan çıkardı. 9. yüzyılın başlarında Mısır'ı bir vali aracılığıyla yönetme uygulaması, Bağdat'ta ikamet etmeye karar veren ve kendisi adına yönetmesi için Mısır'a bir vekil gönderen Abdullah ibn Tahir döneminde yeniden başladı. 828'de Mısır'da başka bir isyan daha patlak verdi ve 831'de Kıptîler hükûmete karşı yerli Müslümanlarla birlik kurdu.

Bağdat'taki halifelik merkezinden Mısır'ı yönetme güçlüğü sonraki yıllarda sık sık vali değişikliğine başvurmaya yol açtı. IX. Yüzyılın ortalarından itibaren Bağdat tarafından gönderilen valilerin yerini valiliklerini Bağdat'a tasdik ettiren Türk komutanlar aldı. Itah (Aytah) Türkî (847-848), Hakan oğlu el-Fethi't-Türkî (856-861), Dinar oğlu Yezidi't-Türkî (856-867), Müzahimü't-Türkî (867-868), Ahmedü' Türkî (868) ve Uluğ Tarhan oğlu Uzcur Türkî (868) Sudan ile birlikte Mısır'a valilik yapan ilk altı Türk komutandır. 15 Eylül 868'de bir başka Türk vali Ahmed bin Tolun Mısır'a gelerek Mısır'da ilk Türk hanedanını kurmuştur.

Sonraki altı yüzyıl boyunca Mısır'ın kontrolü Müslüman yöneticilerde kaldı. Kahire, Fâtımîler'in merkeziydi. Eyyûbîler hanedanının sona ermesiyle birlikte Türk-Çerkes askerî kastı olan Memlûkler 1250 yılı civarında kontrolü ele geçirdi. 13. yüzyılın sonlarında Mısır, Kızıldeniz, Hindistan, Malaya ve Doğu Hint Adaları'nı birbirine bağladı.[49] 14. yüzyılın ortalarında Kara Ölüm, ülke nüfusunun yaklaşık %40'ının ölümüne sebep oldu.[50]

Erken modern dönem: Osmanlı dönemi (1517-1867)

Ana madde: Mısır (eyalet)
Napolyon'un, 21 Temmuz 1798'de Piramitler Muharebesi'nde Memlûk birliklerine karşı galibiyetinin Lejeune tarafından resmedilişi

1517 yılında Yavuz Sultan Selim'in Ridaniye Muharebesi'yle Memlûk Sultanlığı'nı yıkarak Mısır'ı Osmanlı topraklarına katması sonucunda Mısır Eyaleti kuruldu, halifelik de Türklere geçti. Savunma amaçlı askerîleşme sivil toplum yapısına ve ekonomik kurumlara zarar verdi.[49] Ekonomik sistemin zayıflaması vebanın etkileriyle birleşerek Mısır'ı yabancı işgaline karşı savunmasız bıraktı. Portekizli tüccarlar ticareti devraldı.[49] 1687 ile 1731 yılları arasında Mısır'da altı adet kıtlık yaşandı.[51] 1784'teki kıtlık, nüfusunun yaklaşık altıda birine mal oldu.[52] Mısır, ülkeyi yüzyıllardır yöneten Memlûklerin devam eden gücü ve etkisi nedeniyle, Osmanlı padişahları için çoğu zaman kontrol edilmesi zor bir eyalet olmuştur. 1798'de Napolyon Bonapart'ın Fransız kuvvetleri tarafından işgal edilene kadar Memlûk yönetimi altında yarı özerk olarak kaldı. Fransızların İngilizlere yenilmesinin ardından Osmanlı Türkleri, yüzyıllarca Mısır'ı yöneten Mısırlı Memlûkler ve Osmanlı'nın hizmetinde olan Arnavut paralı askerleri arasında üçlü bir iktidar mücadelesi yaşandı.

Kavalalılar Hanedanı'nın kurucusu ve Mısır ile Sudan'ın ilk hıdivi Mehmed Ali Paşa (1769-1849)

Fransızların sınır dışı edilmesinin ardından, 1805 yılında Mısır'daki Osmanlı ordusunun Arnavut kökenli askerî komutanı Mehmed Ali Paşa tarafından iktidara el konuldu. Muhammed Ali, Memlûkleri katletti ve 1952 devrimine kadar Mısır'ı yönetecek bir hanedan kurdu. Mehmed Ali Paşa, Kuzey Sudan'ı (1820-1824), Suriye'yi (1833) ve Arabistan ile Anadolu'nun bazı kısımlarını ilhak etti. 1841'de Avrupalı güçler, Osmanlı İmparatorluğu'nu devirme ihtimalinden çekinerek Kavalalı'yı fethettiği yerlerin çoğunu Osmanlılara iade etmeye zorladı. Askeriyeye olan tutkusu onu ülkeyi modernleştirmeye itti. Sanayiler inşa etti, sulama ve ulaşım için bir kanal sistemi kurdu ve kamu hizmetinde de çeşitli reformlar gerçekleştirdi.[53] Mısır'ı Osmanlı İmparatorluğu'nda güçlü bir konuma yükseltmek için 20. yüzyılda yürütülen komünizm harici Sovyet stratejileriyle çeşitli benzerlikler gösterecek şekilde halkın yaklaşık yüzde dördünün orduya hizmet ettiği bir askerî devlet inşa etti.[54]

Mehmed Ali Paşa, orduyu angarya geleneği altında toplanan bir ordudan büyük, modern bir orduya dönüştürdü. 19. yüzyıl Mısır'ında erkek köylülerin zorunlu askerliğini başlattı ve büyük ordusunu desteklemek için yeni bir yaklaşım benimseyerek onu sayı ve beceri açısından güçlendirdi. Yeni askerlerin eğitim ve öğretimi zorunlu hale getirildi. Erkekler, olası aksi bir durumun önüne geçebilinmesi amacıyla kışlalarda tutuldu. Erkeklerde askerî yaşam tarzına yönelik karşıtlık zamanla azaldı ve milliyetçiliğe dayalı yeni bir ideoloji benimsendi. Mehmed Ali Paşa, bu yeni doğan askerî birliğin yardımıyla Mısır'daki hakimiyetini güçlendirdi.[55]

Mehmed Ali hanedanı yönetimindeki Mısır'ın sınırları

Mehmed Ali Paşa'nın hükümdarlığı sırasında izlediği bu politika, ileri eğitime yatırımın yalnızca askerî ve sanayi alanında gerçekleşmesi nedeniyle Mısır'daki sayısal becerinin diğer Kuzey Afrika ve Orta Doğu ülkeleriyle karşılaştırıldığında neden dikkate değer derecede küçük bir oranda arttığını kısmen açıklamaktadır.[56] Muhammed Ali'nin yerine kısa süreliğine oğlu İbrahim (Eylül 1848'de), ardından torunu I. Abbas (Kasım 1848'de), ardından Said (1854'te) ve Mısır'da bilimi ve tarımı teşvik eden ve köleliği yasaklayan İsmail (1863'te) geçti.[54]

Mehmed Ali Hanedanı yönetimindeki Mısır, bir Osmanlı vilayeti olarak kaldı. 1867'de özerk bir vasal devlet (Hidivlik, 1867-1914) statüsü verildi. Fransızlarla ortaklaşa inşa edilen Süveyş Kanalı 1869'da tamamlandı. İnşaatı Avrupalı bankalar tarafından finanse edildi. Himaye ve yolsuzluğa da büyük meblağlar gitmiştir. Yeni vergiler halkın hoşnutsuzluğuna neden oldu. 1875'te İsmail Paşa, Mısır'ın kanaldaki tüm hisselerini İngiliz hükûmetine satarak iflastan kurtuldu. Üç yıl içinde bu, Mısır kabinesinde yer alan ve "tahvil sahiplerinin mali gücünün arkalarında olmasıyla hükümetteki gerçek güç olan" İngiliz ve Fransız kontrolörlerin göreve getirilmesine yol açtı.[57] Salgın hastalıklar (1880'lerdeki sığır hastalığı), su baskınları ve savaşlar gibi diğer koşullar ekonomik gerilemeyi tetikledi ve Mısır'ın dış borca bağımlılığını daha da artırdı.[58]

İngiliz-Mısır Savaşı sırasında Tell El Kebir Muharebesi (1882)

Hidiv'den ve Avrupa'nın müdahalesinden duyulan memnuniyetsizlik, 1879'da ilk milliyetçi grupların oluşmasına yol açtı. Ahmed Urabi öne çıkan isimlerden biri idi. Artan gerginlikler ve milliyetçi isyanların ardından Birleşik Krallık, 1882'de Mısır'ı işgal etti. Tell El Kebir Muharebesi'nde Mısır ordusunu ezdi ve ülkeyi askerî olarak fiilen işgal etti.[59] Bunu takiben Hidivlik, sözde Osmanlı egemenliği altında fiili bir İngiliz himayesi haline geldi.[60] 1899'da İngiliz-Mısır Kat Mülkiyeti Anlaşması imzalandı. Anlaşma, Sudan'ın Mısır Hidivliği ve Birleşik Krallık tarafından ortaklaşa yönetileceğini belirtiyordu. Ancak Sudan'ın fiili kontrolü yalnızca İngilizlerin elindeydi. 1906'da Denişvay Olayı birçok tarafsız Mısırlının milliyetçi harekete katılmasına neden oldu.

Mısır Sultanlığı ve Mısır Krallığı

Ana maddeler: Mısır Sultanlığı ve Mısır Krallığı
17 Temmuz 1942'de El-Alameyn yakınlarındaki Britanyalı piyadeler

1914'te Osmanlı İmparatorluğu, merkezi imparatorluklarla ittifak halinde Birinci Dünya Savaşı'na resmen girdi. Önceki yıllarda İngilizlere giderek daha fazla düşmanlık geliştiren Hidiv II. Abbas savaşta anavatana destek olmaya karar verdi. Bu kararın ardından İngilizler zorla iktidarına son verdi ve yerine kardeşi Hüseyin Kâmil'i getirdi.[61][62] Hüseyin Kâmil, Mısır Sultanı unvanını alarak Mısır'ın Osmanlı İmparatorluğu'ndan bağımsızlığını ilan etti. Bağımsızlığın hemen ardından Mısır, Birleşik Krallık'ın himayesi altına alındı.

Milliyetçi kadın göstericiler, Kahire (1919)

Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra Sad Zağlûl ve Vefd Partisi, Mısır milliyetçi hareketini yerel Yasama Meclisi'nde çoğunluğa kavuşturdu. İngilizler 8 Mart 1919'da Zağlûl ve arkadaşlarını Malta'ya sürgün ettiğinde ülke ilk modern devrimini yaşadı. İsyan, Birleşik Krallık hükûmetinin 22 Şubat 1922'de Mısır'ın bağımsızlığını tek taraflı olarak ilan etmesine yol açtı.[63] Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını kazandıktan sonra Sultan I. Fuad, Mısır Kralı unvanını aldı. Sözde bağımsız olmasına rağmen, krallık fiilen hâlâ İngiliz işgali altındaydı ve Birleşik Krallık'ın hâlâ devlet üzerinde büyük etkisi vardı. Yeni hükûmet 1923 yılında parlamenter sisteme dayalı bir anayasa hazırlayıp uygulamaya koydu. Milliyetçi Vefd Partisi 1923-1924 seçimlerinde ezici çoğunlukla zafer kazandı ve Sad Zağlûl yeni başbakan olarak atandı. 1936'da İngiliz-Mısır Antlaşması imzalandı ve İngiliz birlikleri Süveyş Kanalı hariç Mısır'dan çekildi. Anlaşma, mevcut 1899 İngiliz-Mısır Kat Mülkiyeti Anlaşması hükümlerine göre Sudan'ın Mısır ve İngiltere tarafından ortaklaşa yönetilmesi gerektiğini ancak gerçek gücün İngilizlerin elinde kalması gerektiğini belirten Sudan sorununa çözüm bulmadı.[64]

Britanya, Mısır'ı bölgedeki Müttefik operasyonları için, özellikle de Kuzey Afrika'da İtalya ve Almanya'ya karşı yapılan savaşlar için bir üs olarak kullandı. En büyük öncelikleri Doğu Akdeniz'in kontrolü ve özellikle Süveyş Kanalı'nın ticari gemilere ve Hindistan ve Avustralya ile askerî bağlantılara açık tutulmasıydı. Eylül 1939'da savaş başladığında Mısır sıkıyönetim ilan etti ve Almanya ile diplomatik ilişkilerini kesti. 1940 yılında İtalya ile diplomatik ilişkilerini kesti ancak İtalyan ordusu Mısır'ı işgal ettiğinde bile asla savaş ilan etmedi. Mısır ordusu savaşmadı. Haziran 1940'ta Kral, İngilizlerle arası iyi olmayan Başbakan Ali Mahir'i görevden aldı. Bağımsız Hasan Paşa Sabri'nin başbakanlığında yeni bir koalisyon hükûmeti kuruldu.

Şubat 1942'deki bakanlık krizinin ardından, Büyükelçi Miles Lampson, Faruk'a, Hüseyin Sırrı Paşa hükûmetinin yerine bir Vefd veya Vefd koalisyon hükûmeti kurması için baskı yaptı. 4 Şubat 1942 gecesi İngiliz birlikleri ve tankları Kahire'deki Abidin Sarayı'nı kuşattı ve Lampson, Faruk'a bir ültimatom sundu. Faruk teslim oldu ve Nehhas kısa süre sonra hükûmeti kurdu.

İngiliz ordusunun bölgede bir askerî üssü olmasına rağmen İngiliz birliklerinin çoğu 1947'de Süveyş Kanalı bölgesine çekildi. Ülkedeki milliyetçi, İngiliz karşıtı duygular savaştan sonra büyümeye devam etti. Krallığın Birinci Arap-İsrail Savaşı'ndaki talihsiz performansının ardından monarşi karşıtı duygular daha da arttı. 1950 seçimleri milliyetçi Vefd Partisi'nin ezici bir zaferine tanık oldu ve Kral, Mustafa Nehhas Paşa'yı yeni başbakan olarak atamak zorunda kaldı. 1951'de Mısır, 1936 İngiliz-Mısır Antlaşması'ndan tek taraflı olarak çekildi ve geri kalan tüm İngiliz birliklerinin Süveyş Kanalı'nı terk etmesini emretti.

İngilizlerin Süveyş Kanalı çevresindeki üslerini terk etmeyi reddetmesi üzerine Mısır hükûmeti suyu kesti ve Süveyş Kanalı üssüne yiyecek tedarikine izin vermedi, İngiliz mallarına boykot ilan etti, Mısırlı işçilerin üsse girmesini yasakladı ve gerilla saldırılarına destek oldu. 24 Ocak 1952'de Mısır gerillaları Süveyş Kanalı çevresinde İngiliz kuvvetlerine şiddetli bir saldırı düzenlerken Mısır polisinin gerillalara yardım ettiği görüldü. Buna cevaben 25 Ocak'ta General George Erskine, İsmailiye'deki polis karakolunun çevrelenmesi için İngiliz tanklarını ve piyadelerini gönderdi. Polis komutanı, Nehhas'ın sağ kolu olan İçişleri Bakanı Fuad Serageddin'i arayarak teslim mi olması yoksa savaşması mı gerektiğini sordu. Serageddin polise "son adama ve son kurşuna kadar" savaşma emri verdi. Ortaya çıkan çatışmada polis karakolu yerle bir edildi ve 43 Mısırlı polis memuru ile 3 İngiliz askeri öldürüldü. İsmailiye olayı Mısır'ı öfkelendirdi. Ertesi gün, 26 Ocak 1952, İngiliz karşıtı isyan olarak bilinen "Kara Cumartesi" olarak tarihe geçti Kanuni Hidiv İsmail'in Paris tarzında yeniden inşa ettiği Kahire şehir merkezinin büyük bir kısmının yanmasına neden oldu. Faruk, Kara Cumartesi isyanından Vefd'i sorumlu tuttu ve ertesi gün Nehhas'ı başbakanlıktan uzaklaştırdı. Yerine Ali Mahir Paşa getirildi.[65]

22-23 Temmuz 1952'de Muhammed Necib ve Cemal Abdülnasır liderliğindeki Hür Subaylar Hareketi, krala karşı bir darbe (1952 Mısır Devrimi) başlattı. I. Faruk, tahtını o sırada yedi aylık bir bebek olan oğlu II. Fuad'a bıraktı. Kraliyet Ailesi birkaç gün sonra Mısır'ı terk etti ve Prens Muhammed Abdülmünim liderliğindeki Vekillik Konseyi kuruldu. Ancak konsey yalnızca nominal yetkiye sahipti ve gerçek güç aslında Necib ve Abdülnasır liderliğindeki Devrimci Komuta Konseyi'nin elindeydi. Acil reformlara yönelik popüler beklentiler, 12 Ağustos 1952'de Kafr ed-Davvar'da işçi ayaklanmalarına yol açtı. Sivil yönetimle ilgili kısa bir deneyin ardından Hür Subaylar, monarşiyi ve 1923 anayasasını kaldırdı ve 18 Haziran 1953'te Mısır'da cumhuriyeti ilan etti. Necib cumhurbaşkanı ilan edilirken Abdülnasır yeni başbakan olarak atandı.

Cemal Abdünnâsır yönetimindeki Mısır Cumhuriyeti (1952-1970)

Ana madde: Cemal Abdünnâsır yönetimindeki Mısır tarihi

1952 yılında Hür Subaylar Hareketi tarafından gerçekleştirilen devrimin ardından Mısır yönetimi askerî bir gücün eline geçti ve tüm siyasi partiler kapatıldı. 18 Haziran 1953'te General Muhammed Necib'in cumhurbaşkanı olarak görev yaptığı Mısır Cumhuriyeti ilan edildi. Necib, yaklaşık bir buçuk yıl bu görevi sürdürdü. 1953-1958 yılları arasında Mısır Cumhuriyeti varlığını sürdürdü.

Cumhurbaşkanı Cemal Abdünnâsır Mansûre'de (1960)

1954 yılında Pan-Arabizm yanlısı ve 1952 hareketinin asıl lideri olan Cemal Abdünnâsır, Necib'i istifaya zorladı ve ardından Necib ev hapsine alındı. Necib'in istifasından 1956'da Abdünnâsır'ın cumhurbaşkanı seçilmesine kadar cumhurbaşkanlığı makamı boş kaldı.[66] Ekim 1954'te Mısır ve Birleşik Krallık, 1899 tarihli İngiliz-Mısır Ortaklık Anlaşması'nı iptal etme ve Sudan'ı bağımsızlığını tanıma konusunda anlaştılar. Anlaşma, 1 Ocak 1956'da yürürlüğe girdi. Abdünnâsır, Haziran 1956'da cumhurbaşkanı olarak göreve başladı. 13 Haziran 1956'da İngiliz kuvvetleri Süveyş Kanalı bölgesinden tamamen çekildi. 26 Temmuz 1956'da Abdünnâsır, Süveyş Kanalı'nı millileştirdi. İsrail'e karşı sert tutumu ve ekonomik milliyetçiliği Süveyş Krizi'nin başlamasına neden oldu. İsrail, Fransa ve Birleşik Krallık'ın desteğiyle Sina Yarımadası'nı ve Süveyş Kanalı'nı işgal etti. Savaş, ABD ve Sovyetler Birliği'nin diplomatik müdahalesiyle sona erdi ve statüko geri getirildi.

5 Kasım 1956'daki İngiliz-Fransız saldırısının başlangıcında Süveyş Kanalı'nın yakınlarında vurulan petrol tanklarından yükselen duman

1958'de Mısır ve Suriye, Birleşik Arap Cumhuriyeti adıyla egemen bir birlik kurdular. Bu birlik kısa süreli oldu ve 1961'de Suriye'nin ayrılmasıyla sona erdi. Birleşik Arap Cumhuriyeti'nin varlığı süresince, Kuzey Yemen ile de resmî olmayan bir konfederasyon kurdular. 1960'ların başlarında Mısır, Kuzey Yemen İç Savaşı'na tamamen dahil oldu. Birçok askerî hamleye ve barış görüşmelerine rağmen savaş bir çıkmaza sürüklendi.[67] Mayıs 1967'de Sovyetler Birliği, Abdünnâsır'a Suriye'ye yönelik bir İsrail saldırısının yakın olduğunu bildirdi. Genelkurmay Başkanı Muhammed Fevzi bu uyarıların temelsiz olduğunu söylese de[68][69] Abdünnâsır, savaşı neredeyse kaçınılmaz hale getiren üç adım attı: 14 Mayıs'ta askerlerini İsrail sınırına yakın Sina'ya konuşlandırdı, 19 Mayıs'ta BM barış gücünü sınırdan çıkardı ve 23 Mayıs'ta İsrail gemilerine Tiran Boğazı'nı kapattı.[70] 26 Mayıs'ta Abdünnâsır, "Savaş genel olacak ve temel hedefimiz İsrail'i yok etmek olacak" dedi.[71]

Bu adımlar, Mısır'ın 1948 Arap-İsrail Savaşı'ndan beri işgal ettiği Sina Yarımadası ve Gazze Şeridi'nin İsrail tarafından ele geçirildiği Altı Gün Savaşı'nı başlattı. 1967 savaşında bir Olağanüstü Hâl Kanunu çıkarıldı ve 1980-81 dönemindeki 18 aylık bir ara dışında bu kanun 2012'ye kadar yürürlükte kaldı.[72] Kanun uyarınca polis yetkileri genişletildi, anayasal haklar askıya alındı ve sansür yasallaştırıldı.[73] 1950'lerin başlarında Mısır monarşisinin yıkıldığı dönemde yarım milyondan az Mısırlı üst sınıf ve zengin olarak kabul edilirken dört milyon kişi orta sınıf ve 17 milyon kişi ise alt sınıf ve fakir olarak sayılıyordu.[74] İlkokul çağındaki çocukların sadece yarısından daha azı okula gidiyordu ve bunların çoğu erkekti. Abdünnâsır'ın politikaları bu durumu değiştirdi. Arazi reformu, üniversite eğitiminin hızla yaygınlaşması ve hükûmetin ulusal sanayilere desteği, sosyal hareketliliği büyük ölçüde artırdı. 1953-54 eğitim öğretim yılından 1965-66'ya kadar olan dönemde, devlet okullarına kayıtlar iki katına çıktı. Eğitim ve kamu sektöründeki iş olanakları sayesinde milyonlarca eski yoksul Mısırlı, orta sınıfa katıldı. Doktorlar, mühendisler, öğretmenler, avukatlar ve gazeteciler Abdünnâsır döneminde büyüyen orta sınıfın büyük bir kısmını oluşturdu.[74] Ancak 1960'larda Mısır ekonomisi durgunluktan çöküş noktasına geldi, toplum daha az özgür hale geldi ve "Abdünnâsır'ın cazibesi" büyük ölçüde azaldı.[75]

Sedat ve Mübarek yönetimindeki Mısır (1971-2011)

Ana maddeler: Enver Sedat yönetimindeki Mısır tarihi ve Hüsnü Mübarek yönetimindeki Mısır tarihi
1973 Yom Kippur Savaşı sırasında Sina Çölü'nde ilerleyen Mısır tankları
1978 Camp David Sözleşmesi'ni imzalayan Menachem Begin, Jimmy Carter, Enver Sedat

1970 yılında Cumhurbaşkanı Abdünnâsır'ın ölümüyle yerine Enver Sedat geçti. Görev süresinde Sedat, Mısır'ın Soğuk Savaş'taki müttefikliğini Sovyetler Birliği'nden ABD'ye kaydırarak 1972'de Sovyet danışmanlarını ülkeden çıkardı. 1971'de Mısır'ın adı "Mısır Arap Cumhuriyeti" olarak değiştirildi. Sedat, ekonomik reform politikası olarak "İnfita"yı başlatırken hem dindar hem de seküler muhalefete karşı da sert önlemler aldı. 1973 yılında Mısır ve Suriye, İsrail'in 6 yıl önce ele geçirdiği Sina Yarımadası'nın bir kısmını geri almak amacıyla Yom Kippur Savaşı'nı başlattı. 1975'te Sedat, Abdünnâsır'In ekonomik politikalarını değiştirerek devletin düzenlemelerini azaltmak ve yabancı yatırımları teşvik etmek amacıyla İnfita programını hayata geçirdi. Bu politika çerçevesinde vergilerde ve ithalat tarifelerinde indirimler gibi teşviklerle ülkeye bazı yatırımcılar çekilse de yatırımlar genellikle düşük riskli ve kârlı alanlar olan turizm ve inşaat sektörlerine yöneldi. Mısır'ın yeni gelişmeye başlayan sanayi sektörü ise ihmal edildi.[76] Temel gıda maddelerine verilen sübvansiyonların kaldırılması ise 1977'de Mısır'da ekmek isyanlarına yol açtı. 1977'de Sedat, İsrail'e tarihî bir ziyarette bulunarak İsrail'in Sina'dan çekilmesi karşılığında 1979'da İsrail-Mısır Barış Antlaşması'nı imzaladı. Bu anlaşmayla Mısır, İsrail'i meşru bir egemen devlet olarak tanıdı. Arap dünyasında büyük bir tepkiye neden olan ve hatta Mısır'ın Arap Birliği'nden çıkarılmasına neden olan Sedat'ın bu girişimi Mısır halkının çoğunluğu tarafından destek görmekteydi.[77] Sedat, Ekim 1981'de İslamcı bir militan tarafından suikasta uğradı.

1981 ve 2011 yılları arasında cumhurbaşkanlığı yapan Hüsnü Mübarek

Sedat'ın suikastının ardından Hüsnü Mübarek, tek aday olarak girdiği bir seçimle iktidara geldi.[78] Mübarek, Mısır'ın İsrail ile ilişkilerini sürdüreceğini teyit ederken Arap komşularıyla olan gerginlikleri hafifletmeye çalıştı. Ancak iç meselelerde ciddi zorluklarla karşılaştı. Kırsal kesimdeki yoksulluk ve işsizlik, birçok ailenin Kahire gibi büyük şehirlere göç etmesine yol açtı. Bu kişiler kalabalık gecekondu bölgelerinde zor koşullarda yaşam mücadelesi verdi. 25 Şubat 1986'da güvenlik güçleri, görev süresinin 3 yıldan 4 yıla çıkarılacağına dair söylentiler üzerine ayaklandı. Kahire'deki oteller, gece kulüpleri, restoranlar ve kumarhaneler saldırıya uğradı ve diğer şehirlerde de ayaklanmalar başladı. Gündüz saatlerinde sokağa çıkma yasağı ilan edildi ve ordu düzeni sağlamak için 3 gün boyunca mücadele etti. Olaylarda 107 kişi hayatını kaybetti.[79]

Yirmi milyonluk bir nüfusa ev sahipliği yapan Kahire

1980'ler, 1990'lar ve 2000'lerde Mısır'daki terör saldırıları artmaya başladı ve bu saldırılar Hristiyan Kıptîler, yabancı turistler ve hükûmet yetkililerini hedef almaya başladı.[80] 1990'larda el-Cemaat'ül-İslamiyye adlı İslamcı bir grup, önemli yazarlar ve entelektüelleri öldürmek ve turistlere yönelik saldırıları içeren uzun süreli bir şiddet kampanyası yürüttü. Mısır ekonomisinin en büyük sektörü olan turizme[81] ciddi zarar bu saldırılar aynı zamanda grubun destekçilerine de zarar verdi.[82] Mübarek dönemindeki siyaset sahnesine Ulusal Demokrat Parti hâkim oldu ve bu parti, 1993 Sendikalar Yasası, 1995 Basın Yasası ve 1999 Sivil Toplum Kuruluşları Yasası gibi özgürlükleri kısıtlayan yasalar çıkardı.[83] Bu yasalarla birlikte, parlamento siyaseti neredeyse etkisiz hale gelirken alternatif siyasi ifade yolları da büyük ölçüde engellendi.[84] Bu dönemde Kahire'nin nüfusu 20 milyona ulaştı.

17 Kasım 1997'de, çoğunluğu turist olan 62 kişi Uksur yakınlarında katledildi. 2005 yılının Şubat ayı sonunda Mübarek, cumhurbaşkanlığı seçim yasasında bir reform yapılacağını duyurdu ve bu reformla 1952 hareketinden bu yana ilk kez çok adaylı seçimlerin önü açıldı.[85] Ancak yeni yasa adaylara bazı kısıtlamalar getirmekte ve Mübarek'in yeniden seçilmesini kolaylaştırmaktaydı.[86] Seçimlerde katılım oranı %25'in altında kalmıştır.[87] Seçim gözlemcileri hükûmetin seçim sürecine müdahale ettiğini iddia etti.[88] Seçimden sonra Mübarek, seçimde ikinci sırada yer alan Ayman Nur'u hapse attı.[89]

İnsan Hakları İzleme Örgütü'nün 2006 yılı raporuna göre, Mübarek yönetiminde rutin işkence ve keyfi gözaltılar gibi ciddi insan hakları ihlalleri yaşandı.[90] 2007'de Uluslararası Af Örgütü, Mısır'ın işkence merkezi haline geldiğini ve diğer ülkelerin şüphelileri sorgulama için buraya gönderdiğini iddia eden bir rapor yayınladı.[91] Mısır Dışişleri Bakanlığı ise bu rapora hızlı bir şekilde yanıt verdi.[92] 19 Mart 2007'de yapılan anayasa değişiklikleri, partilerin dinî temelli siyasi faaliyet yürütmesini yasakladı. Bu değişiklikler yeni bir terörle mücadele yasasının hazırlanmasına olanak sağladı ve polise geniş tutuklama ve gözetim yetkileri veren bu yasa cumhurbaşkanına parlamentoyu feshetme ve seçimin yargı denetimini sonlandırma yetkisi tanıdı.[93]

Devrim, siyasi kriz ve geçiş dönemi (2011-günümüz)

Ana maddeler: 2011 Mısır Devrimi, 2011-2012 Mısır parlamento seçimleri, Mısır Krizi (2011-2014), 2012 Mısır başkanlık seçimleri, 2012-2013 Mısır protestoları, 2013 Mısır askerî darbesi ve 2014 Mısır başkanlık seçimleri
Üst: Hüsnü Mübarek'in istifasının duyurulmasından sonra Tahrir Meydanı'nda kutlamalar.
Alt: 27 Kasım 2012 tarihinde Tahrir Meydanı'nda Cumhurbaşkanı Mursi karşıtı protestolar.

25 Ocak 2011'de, Mısır'da Hüsnü Mübarek hükûmetine karşı geniş çaplı protestolar başladı. 11 Şubat 2011'de Mübarek istifa etti ve Kahire'den ayrıldı. Haberlerin ardından Kahire'deki Tahrir Meydanı'nda coşkulu kutlamalar yapıldı.[94] Ardından Mısır ordusu yönetimi devraldı.[95][96] Silahlı Kuvvetler Yüksek Konseyi Başkanı Muhammed Hüseyin Tantavi, fiili olarak geçici devlet başkanı oldu.[97][98] 13 Şubat 2011'de ordu, parlamentoyu feshedip anayasayı askıya aldı.[99]

19 Mart 2011'de anayasa referandumu yapıldı.[100] 28 Kasım 2011'de, eski rejimin ardından Mısır ilk parlamento seçimlerini gerçekleştirdi. Seçimlere katılım yüksekti ve büyük bir usulsüzlük ya da şiddet olayı rapor edilmedi.[101]

24 Haziran 2012'de Müslüman Kardeşler ile bağlantılı olan Muhammed Mursi cumhurbaşkanı seçildi.[102] 30 Haziran 2012'de Mursi, Mısır Cumhurbaşkanı olarak yemin etti.[103] 2 Ağustos 2012'de Başbakan Hişam Kandil, dört Müslüman Kardeşler üyesi de dahil olmak üzere 28 yeni isimden oluşan 35 kişilik kabinesini açıkladı.[104] Liberal ve laik gruplar, kurulun katı İslami uygulamalar dayatacağını düşündükleri için anayasa kurulu çalışmalarından çekilirken Müslüman Kardeşler destekçileri Mursi'nin arkasında durdu.[105] 22 Kasım 2012'de Mursi, anayasa kurulu çalışmalarını korumak amacıyla kendi kararlarını yargı denetiminden muaf tutan geçici bir bildiri yayımladı.[106]

Bu adım, ülke genelinde büyük protestolara ve şiddet olaylarına yol açtı.[107] 5 Aralık 2012'de, Mursi yanlıları ve karşıtları arasında devrimden bu yana İslamcılar ile muhalifler arasındaki en büyük çatışma olarak tanımlanan olaylar yaşandı.[108] Muhammed Mursi, muhalefet liderleriyle "ulusal diyalog" çağrısında bulundu ancak Aralık 2012'deki anayasa referandumunu iptal etmeyi reddetti.[109] 3 Temmuz 2013'te, Mursi'nin başkanlık ettiği Müslüman Kardeşler hükûmetinin otoriter uygulamalarına karşı halkta biriken hoşnutsuzluğun ardından ordu,[110] Mursi'yi görevden alarak Şura Konseyi'ni feshetti ve geçici bir hükûmet kurdu.[111]

2017'de İskenderiye

4 Temmuz 2013 tarihinde, 68 yaşındaki Mısır Yüksek Anayasa Mahkemesi Başkanı Adli Mansur, Mursi'nin görevden alınmasının ardından yeni hükûmetin geçici cumhurbaşkanı olarak yemin etti.[112] Yeni Mısır yönetimi, Müslüman Kardeşler ve destekçilerine yönelik sert bir baskı uyguladı. Bu hususta binlerce kişi tutuklandı ve Mursi yanlısı gösteriler zorla dağıtıldı.[113][114] Müslüman Kardeşler'in birçok lideri ve aktivisti, kitlesel davalarda idam ya da müebbet hapis cezasına çarptırıldı.[115][116][117] 18 Ocak 2014'te geçici hükûmet %98,1 evet oyuyla referandumla onaylanan yeni bir anayasayı yürürlüğe koydu. Kayıtlı seçmenlerin %38,6'sı referanduma katılmıştı.[118] Bu oran, Mursi dönemindeki %33'lük katılımın üzerindeydi.[119]

Haziran 2014'te yapılan seçimlerde Abdülfettah es-Sisi %96,1 oy oranıyla zafer kazandı.[120] Es-Sisi, 8 Haziran 2014'te resmen Mısır'ın yeni cumhurbaşkanı olarak yemin etti.[121] Es-Sisi yönetiminde Gazze Şeridi ile Mısır arasındaki sınır sıkı bir şekilde kontrol altına alındı ve Gazze ile Sina arasındaki tüneller yıkıldı.[122] Nisan 2018'de yapılan seçimlerde ciddi bir rakibi olmaksızın es-Sisi ezici çoğunlukla yeniden seçildi.[123] Nisan 2019'da Mısır Parlamentosu, cumhurbaşkanlığı dönemlerini dört yıldan altı yıla çıkardı ve es-Sisi'ye 2024'teki seçimlerde üçüncü kez aday olma imkanı tanıdı.[124]

Es-Sisi döneminde Mısır'ın yeniden otoriter bir yönetime kaydığı bildirilmiştir.[125] Yapılan anayasa değişiklikleri, orduya daha fazla yetki verirken siyasi muhalefeti sınırlandırmayı amaçlamaktadır.[126] Bu değişiklikler, Nisan 2019'daki referandumla kabul edilmiştir.[127] Aralık 2020'deki parlamento seçimlerinin sonuçlarına göre Cumhurbaşkanı el-Sisi'yi güçlü bir şekilde destekleyen Mısır'ın "Mostakbel Watan" (Vatanın Geleceği) Partisi, yeni seçim kuralları sayesinde meclisteki çoğunluğunu artırmıştır.[128]

Coğrafya

Ana madde: Mısır coğrafyası
Mısır'ın topoğrafik haritası

Mısır, 22° ile 32° kuzey enlemleri ve 25° ile 35° doğu boylamları arasında yer almaktadır. 1.001.450 kilometrekarelik yüzölçümüyle dünyanın en büyük 30. ülkesidir.[129] Mısır'ın aşırı kurak iklimi nedeniyle nüfusun büyük çoğunluğu dar Nil ve deltası boyunca yoğunlaşmıştır.[130] Bu da nüfusun yaklaşık %99'unun ülkenin toplam yüzölçümünün sadece %5,5'ini kullandığı anlamına gelir. Mısırlıların %98'i ise ülkenin sadece %3'lük bir bölümünde yaşamaktadır.[131]

Mısır'ın batısında Libya, güneyinde Sudan, doğusunda ise Gazze Şeridi ve İsrail ile komşudur. Kıtalararası bir ülke olan Mısır, Afrika ile Asya arasında bir kara köprüsüne (Süveyş Kıstağı) sahiptir ve bu köprü, Akdeniz'i Kızıldeniz aracılığıyla Hint Okyanusu'na bağlayan Süveyş Kanalı ile geçilmektedir.

Nil Vadisi dışındaki büyük bir bölümü çöllerle kaplı olan Mısır'da nadir olarak rastlanan birkaç vaha bulunur. Rüzgârlar, yüksekliği 30 metreyi aşan kumullar oluşturur. Sahra Çölü ve Libya Çölü ülkenin bir bölümünü kapsamaktadır.

Mısır, dünyada en fazla su sıkıntısı çeken sekizinci ülkedir.

Sina Yarımadası'nda Mısır'ın en yüksek dağı olan 2.642 metre yüksekliğindeki Katerina Dağı yer alır. Yarımadanın doğusunda bulunan Kızıldeniz Rivierası ise zengin mercan resifleri ile turistik bir bölgedir.

Mısır'daki şehirler arasında ülkenin ikinci büyük kenti İskenderiye, Asvan; Asyut, başkent ve en büyük şehir Kahire, Mahalle El-Kübra, Keops Piramidi'nin yer aldığı Gize, Hurgada, Uksur, Kom Ombo, Safaga, Port Said, Şarm eş-Şeyh, Süveyş (Süveyş Kanalı'nın güney ucu buradadır), Zagazig ve Minye yer alır. Ülkedeki vahalar arasında ise Bahariye, Dahile, Farafra, Harga ve Siva sayılabilir. Tabiatı koruma alanları arasında ise Ras Muhammed Ulusal Parkı, Zaranik Koruma Alanı ve Siva bulunmaktadır.

13 Mart 2015 tarihinde, Mısır'ın başkentinin taşınmasına dair yeni bir plan açıklanmıştır.[132]

Mısır'ın kuzeybatısındaki Kattara Çöküntüsü

İklim

Ana madde: Mısır iklimi

Mısır'da yağışların çoğu kış aylarında gerçekleşir.[133] Kahire'nin güneyinde, yıllık yağış miktarı genellikle 2 ila 5 mm arasındadır ve yıllarca süren aralıklarla gerçekleşir. Ülkenin kuzey kıyılarında ise yağış miktarı 410 mm'ye kadar çıkabilir[134] ve bu yağışlar genellikle ekim ile mart ayları arasında düşer. Sina Dağları'na ve kuzeydeki bazı kıyı şehirlerine, örneğin Dimyat, Baltim ve Sidi Barrani'ye kar yağarken İskenderiye'de ise nadiren kar yağışı görülür. 13 Aralık 2013 tarihinde onyıllar sonra ilk kez Kahire'ye çok az miktarda kar yağmıştır.[135] Orta Sina ve Orta Mısır'da kırağı da görülebilmektedir.

Mısır sıcak, güneşli ve kurak bir iklime sahiptir. Yaz aylarında ülkenin kuzeyinde sıcaklıklar yüksek, diğer bölgelerinde ise çok yüksek olabilir. Kuzey kıyılarındaki serin Akdeniz rüzgarları, özellikle yaz aylarında sıcaklıkları bir nebze olsun hafifletir. Hamsin olarak bilinen sıcak ve kuru rüzgâr, güneydeki büyük çöllerden gelerek ilkbahar veya yaz başında esmeye başlar. Bu rüzgar, beraberinde kavurucu kum ve toz getirir ve gündüz sıcaklıklarını 40 °C'nin üzerine, iç bölgelerde ise 50 °C'ye kadar çıkarabilir. Bu sırada, bağıl nem oranı %5'e hatta daha da altına düşebilir.

Asvan Barajı inşa edilmeden önce Nil Nehri her yıl taşarak Mısır'ın topraklarını yenilerdi. Bu, ülkede sürekli bir hasat sağlar ve tarımı desteklerdi.[136]

Küresel ısınma nedeniyle deniz seviyelerindeki olası bir yükselme, Mısır'ın yoğun nüfuslu kıyı şeridini tehdit edebilir ve ülkenin ekonomisi, tarımı ve sanayisi üzerinde ciddi sonuçlar doğurabilir. Nüfus artışıyla birleşen bu deniz seviyesi yükselmesi, bazı iklim uzmanlarına göre 21. yüzyılın sonuna kadar milyonlarca Mısırlının ekolojik mülteci haline gelmesine yol açabilir.[137][138]

Biyoçeşitlilik

Ana madde: Mısır'da vahşi yaşam
Şah kartal [en] Mısır'ın millî hayvanıdır.

Mısır, 9 Haziran 1992'de Rio Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi'ni imzalamış ve 2 Haziran 1994'te de sözleşmeye taraf olmuştur.[139] 31 Temmuz 1998'de sözleşme için bir Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı hazırlamıştır.[140] Biyolojik çeşitlilik planlarında birçok ülke sadece hayvanlar ve bitkilerle sınırlı kalsa da[141] Mısır'ın planında farklı canlı gruplarına dair kayıtlar yer almaktadır. Buna göre Mısır'da toplamda 1.483 alg türü, yaklaşık 15.000 hayvan türü (bunların 10.000'den fazlası böcek olmak üzere), 627'den fazla mantar türü, 319 monera türü, 2.426 bitki türü ve 371 protozoon türü kaydedilmiştir. Büyük gruplardan bazıları, örneğin liken oluşturan mantarlar ve nematodlar hakkında yeterli bilgi bulunmamaktadır. Amfibiler, kuşlar, balıklar, memeliler ve sürüngenler gibi küçük ve iyi incelenmiş gruplar haricinde, bu sayıların artması muhtemeldir. Örneğin mantarlar için yapılan sonraki çalışmalar, Mısır'da 2.200'den fazla türün kaydedildiğini ve ülkede bulunan toplam mantar türü sayısının çok daha yüksek olmasının beklendiğini göstermektedir.[142] Ayrıca, Mısır'da yerli veya tabiiyeti değiştirilmiş toplam 284 ot türü tespit edilmiştir.[143]

Hükûmet

Ana madde: Mısır'da siyaset
Mısır'ın günümüzdeki devlet başkanı Abdülfettah es-Sisi

Beş yıllık görev süreleri için seçilen üyelerden oluşan Temsilciler Meclisi, yasama faaliyetlerinden sorumludur. Kasım 2011 ile Ocak 2012 arasında seçimler yapılmış ancak bu parlamento daha sonra feshedilmiştir. 18 Ocak 2014'te anayasının onaylanmasından sonraki altı ay içinde yeni parlamento seçimlerinin yapılacağı duyurulmuş ve bu seçimler 17 Ekim ile 2 Aralık 2015 tarihleri arasında iki aşamada gerçekleştirilmiştir.[144] Aslen parlamentonun cumhurbaşkanından önce oluşturulması planlanmışken geçici Cumhurbaşkanı Adli Mansur seçim tarihini erteleme kararı almıştır.[145] 2014 Mısır bakanlık seçimleri 26-28 Mayıs tarihlerinde yapılmış, katılımın %47,5 olduğu bu seçimlerde resmî verilere göre Abdülfettah es-Sisi 23,78 milyon oy alarak (%96,9) seçimi kazanmıştır. Rakibi Hamdin Sabahi ise 757.511 oyla (%3,1) seçimi kaybetmiştir.[146]

Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi'nin Müslüman Kardeşler yönetimine karşı halkta oluşan hoşnutsuzluk dalgasının ardından[110] 3 Temmuz 2013'te dönemin Genelkurmay Başkanı Abdülfettah es-Sisi, Mursi'yi görevden aldığını ve anayasayı da askıya aldığını duyurmuştur. Ardından 50 üyeli bir anayasa komitesi oluşturulmuş ve hazırlanan yeni anayasa halk oylamasına sunulmuş ve 18 Ocak 2014'te kabul edilmiştir.[147]

2024 yılında, Freedom House'un hazırladığı Dünya Özgürlük Raporu'nda Mısır'ı siyasi haklar bakımından 6 ile (40 en özgür ve 0 en az özgür olmak üzere) ve sivil özgürlükler bakımından ise 12 ile değerlendirerek ülkeyi "özgür olmayan" ülkeler kategorisine dahil etmiştir.[148] V-Dem Demokrasi Endeksleri'ne göre ise Mısır, 2023 yılı itibarıyla Afrika'nın en az demokratik sekizinci ülkesidir.[149] The Economist Demokrasi Endeksi'nin 2023 baskısı da Mısır'ı 2,93 puanla "otoriter rejim" olarak sınıflandırmıştır.[150]

Mısır milliyetçiliği, Arap milliyetçiliğinden çok önce, 19. yüzyılda gelişmeye başlamış ve 20. yüzyılın başlarına kadar Mısır'daki sömürge karşıtı aktivistlerin ve entelektüellerin başlıca ideolojisi olmuştur.[151] Müslüman Kardeşler gibi İslamcıların savunduğu ideoloji ise genellikle Mısır toplumunun alt-orta sınıfı tarafından desteklenmektedir.[152]

Mısır, Arap dünyasında kesintisiz parlamenter geleneğe sahip en eski ülkedir.[153] İlk halk meclisi 1866'da kurulmuş ancak 1882'deki Britanya işgali ile feshedilmiştir. Britanyalılar sadece danışma organlarına izin vermiştir. 1923 yılında bağımsızlığın ilan edilmesinin ardından yeni bir anayasa parlamenter monarşi sistemini öngörmüştür.[153]

Askeriye ve dış ilişkiler

Ana maddeler: Mısır Silahlı Kuvvetleri ve Mısır'ın dış ilişkileri
ABD Donanması Amiral Mike Mullen’in ziyareti sırasında Mısırlı onur muhafızları

Mısır ordusu, ülkenin siyasi ve ekonomik yaşamında önemli bir etkiye sahip olup diğer sektörlere uygulanan yasalardan muaf tutulmaktadır. Ordu devlette önemli bir güç, itibar ve bağımsızlık kazanmış ve genellikle Mısır' "derin devleti"nin bir parçası olarak kabul edilmiştir.[78][154][155] İsrail, Mısır'ın bölgede casus uyduya (EgyptSat 1) sahip ikinci ülke olduğunu iddia etmektedir.[156] EgyptSat 2 ise Mısır, 16 Nisan 2014'te fırlatılmıştır.[157]

Üst: Eski Cumhurbaşkanı Hüsbü Mübarek ile eski ABD Başkanı George W. Bush, Camp David'de (2002)
Alt: Cumhurbaşkanı Abdülfettah es-Sisi ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Soçi, Ağustos 2014.

ABD'den her yıl askerî yardım alan ülkedeki bu yardım 2015'te 1,3 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir.[158] 1989 yılında Mısır, ABD tarafından NATO üyesi olmayan ana müttefik devletlerden biri olarak tanınmıştır.[159] Temmuz 2013'te Muhammed Mursi'nin devrilmesinden sonra ise iki ülke arasındaki ilişkiler kısmen bozulmuştur.[160] Obama yönetimi, Mısır'ın Müslüman Kardeşler'e yönelik baskılarını kınamış ve iki ülke arasındaki askerî tatbikatları iptal etmiştir.[161] Yine de iki ülke arasında terörle mücadelede karşılıklı destek çağrıları ile ilişkilerin normalleşmesine yönelik girişimler olmuştur.[162][163][164] 2016 yılında Cumhuriyetçi Donald Trump'ın ABD başkanı seçilmesinin ardından iki ülke ilişkilerini iyileştirmeye çalışmıştır. 3 Nisan 2017'de es-Sisi, Trump ile Beyaz Saray'da görüşerek, 8 yıl sonra Washington'a ziyaret gerçekleştiren ilk Mısır Cumhurbaşkanı olmuştur. Trump, es-Sisi'yi övmüş ve bu durum Mısır Cumhurbaşkanı için bir halkla ilişkiler zaferi olarak değerlendirilmiştir.[165]

Mursi'nin görevden alınmasının ardından Rusya ile ilişkiler önemli ölçüde gelişmiş[166] ve iki ülke askerî[167] ve ticari[168] ilişkileri güçlendirme konusunda adımlar atmıştır. Çin ile ilişkiler de önemli ölçüde iyileşmiştir. 2014'te Mısır ve Çin, kapsamlı stratejik ortaklık kurmuştur.[169]

Arap Birliği'nin daimi merkezi Kahire'dedir ve örgütün genel sekreteri geleneksel olarak Mısırlıdır. Bu pozisyonu şu anda eski dışişleri bakanı Ahmed Ebu Gayt yürütmektedir. Arap Birliği, 1978'de İsrail-Mısır Barış Antlaşması'nı protesto etmek amacıyla Tunus'a taşınmış ancak 1989'da yeniden Kahire'ye dönmüştür. Birleşik Arap Emirlikleri[170] ve Suudi Arabistan[171] da dahil olmak üzere Körfez monarşileri, Mursi'nin devrilmesinden bu yana Mısır'ın ekonomik sıkıntılarını aşmasına yardımcı olmak için milyarlarca dolar vadetmiştir.[172]

Cumhurbaşkanı es-Sisi, ABD Başkanı Joe Biden ile birlikte, 11 Kasım 2022.

Yom Kippur Savaşı ve sonrasındaki barış anlaşmasının ardından Mısır, İsrail ile diplomatik ilişkiler kuran ilk Arap ülkesi olmuştur. Buna rağmen İsrail hâlâ birçok Mısırlı tarafından düşman bir devlet olarak görülmektedir.[173] Mısır, Ortadoğu'daki çeşitli anlaşmazlıkların çözümünde tarihsel bir arabuluculuk rolü oynamış ve özellikle İsrail-Filistin çatışmasındaki barış sürecinde öne çıkmıştır.[174] 2005 yılında İsrail'in Gazze'den yerleşimcilerini çekmesinin ardından Mısır'ın ateşkes çabaları büyük ölçüde devam etmiş ancak Muhammed Mursi'nin devrilmesinin ardından Hamas'a karşı artan düşmanlık[175] ve Türkiye ile Katar gibi ülkelerin arabuluculuk rolünü üstlenmeye çalışması durumu zorlaştırmıştır.[176]

Mısır'ın İran ve Türkiye gibi Arap olmayan Orta Doğu ülkeleriyle ilişkileri genellikle gergin olmuştur. İran ile yaşanan gerilimler, Mısır'ın İsrail ile barış antlaşmasından ve İran'ın Körfez'deki geleneksel Mısır müttefiklerine karşı rekabetinden kaynaklanmaktadır.[177] Türkiye hükûmetinin Mısır'da Müslüman Kardeşler'e verdiği destek ve Libya'daki faaliyetleri iki ülkeyi bölgesel rakipler haline getirmiştir.[178]

Mısır, Bağlantısızlar Hareketi ve Birleşmiş Milletler'in kurucu üyelerindendir. 1983 yılından bu yana Uluslararası Frankofoni Örgütü'ne de üyedir. Eski Mısır Başbakan Yardımcısı Butros Butros-Gali, 1991-1996 yılları arasında Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri olarak görev yapmıştır.

2023 yılı Ekim ayı itibarıyla Mısır'da, 62 farklı ülkeden yaklaşık 756.000 mülteci ve sığınmacının bulunduğu bildirilmiştir.[179] Bu gruplar arasında en büyük çoğunluğu 213.000 kişiyle silahlı çatışmalardan kaçan Sudanlılar oluştururken[180] onları Suriyeliler ve Eritre, Somali ve Etiyopyalılar takip etmektedir.[179] Sınır kontrolünde sert yöntemler uygulayan Mısır'ın bu uygulamaları zaman zaman ölümcül neticeler vermektedir.[181]

Hukuk

Ana madde: Mısır Medeni Kanunu
Kahire Şehir Merkezi'ndeki Yüksek Adalet Divanı

Mısır'ın hukuk sistemi, İslami hukuk ve medeni hukuka (özellikle Napolyon Yasaları) dayanmaktadır. Yargı denetimi ise Yüksek Mahkeme tarafından yapılır. Mısır, Uluslararası Adalet Divanı'nın zorunlu yargı yetkisini sınırlı olarak kabul etmektedir.[65]

İslam hukuku yasaların ana kaynağını oluşturmaktadır. Şeriat mahkemeleri ve kadılar Adalet Bakanlığı tarafından yönetilir ve yetkilendirilir.[182] Evlilik, boşanma ve velayet gibi kişisel statü konularını düzenleyen yasalar Şeriat'a göre belirlenir. Aile mahkemelerinde bir kadının ifadesi, bir erkeğin ifadesinin yarısı kadar kabul edilir.[183]

26 Aralık 2012 tarihinde, Müslüman Kardeşler tartışmalı yeni bir anayasa çıkarmaya çalışmıştır. 15-22 Aralık 2012 tarihlerinde yapılan referandumda halkın %64'ü tarafından onaylanmasına rağmen katılım oranı sadece %33 düzeyinde kalmıştır.[184] Bu anayasa, devrim sonrası kabul edilen 2011 Geçici Anayasası'nın yerini almıştır.

Ceza hukuku tarafından dine hakaretin suç olarak öngörüldüğü ülkenin[185] mevcut mahkeme sisteminde gıyaben yargılanan kişilere de ölüm cezası verilebilmektedir. 2012 yılında bazı Amerikalılar ve Kanadalılar ölüm cezasına çarptırılmıştır.[186]

18 Ocak 2014 tarihinde geçici hükûmet daha laik bir anayasa çıkarmıştır.[187] Anayasaya göre cumhurbaşkanı dört yıllık bir süre için seçilir ve en fazla iki dönem görev yapabilir.[187] Parlamentonun cumhurbaşkanını azledebilme yetkisi vardır.[187] Cinsiyet eşitliği ve düşünce özgürlüğü Anayasa tarafından güvence altına alınmıştır.[187] Anayasa, siyasi partilerin "din, ırk, cinsiyet veya coğrafya" temeline dayandırılmasını yasaklamaktadır.[187]

İnsan hakları

Ana madde: Mısır'da insan hakları
Ayrıca bakınız: Mısır'daki Sudanlı mülteciler, 2013 Mısır Katliamı ve Kıptîlere yönelik zulüm‎
Mursi hükümeti ve Silahlı Kuvvetlerden hiçbirini desteklemeyen Üçüncü Meydan hareketinden protestocular, 31 Temmuz 2013

2003 yılında hükûmet tarafından Ulusal İnsan Hakları Konseyi kurulmuştur.[188] Ancak yerel aktivistler konseyin, hükûmetin kendi ihlallerini mazur göstermek ve Olağanüstü Hâl Kanunu gibi baskıcı yasalarına meşruiyet kazandırmak amacıyla kullandığını öne sürerek sert eleştirilerde bulunmuşlardır.[189][190]

Pew Forum on Religion & Public Life'a göre Mısır, dinî özgürlükler açısından dünyadaki en kötü beşinci ülkedir.[191][192] Birleşik Devletler Uluslararası Dinî Özgürlükler Komisyonu da "hükümetin dini özgürlük ihlallerini tolere ettiği ülkeler arasında" saydığı Mısır'ı, izlemede tutulması gereken yerlerden biri olarak listelemiştir.[193] 2010 yılında yapılan bir Pew anketine göre Mısırlıların %84'ü İslam'dan ayrılanların ölüm cezasına çarptırılmasını, %77'si hırsızlık ve soygun suçları için el kesme ve kırbaçlama cezalarını, %82'si zina yapan bir kişinin taşlanarak cezalandırılmasını desteklemektedir.[194]

Kıptî Hristiyanlar, hükûmetin çeşitli düzeylerde ayrımcılığına maruz kalmakta ve kilise inşa etmek veya onarmak konusunda yasal kısıtlamalarla karşılaşmaktadır.[195] Ayrıca Bahâî inancına ve Sufi, Şiilik ve Ahmedîlik gibi ortodoks olmayan Müslüman mezheplere mensup olanlara yönelik hoşgörüsüzlük de devam etmektedir.[90] 1990'ların başında Mısır hükûmeti kimlik kartlarını dijitalleştirdiğinde dinî azınlıklar kimlik belgesi alamamışlardır.[196] 2008 yılında Mısır mahkemesi, diğer inançlara mensup kişilerin din belirtmeden kimlik kartı alabileceğine karar vermiştir.[197] Ağustos 2013'teki oturma eylemleri dağıtılırken yaşanan şiddetli çatışmalar sırasında 595 gösterici öldürülmüş[198] ve 14 Ağustos 2013 Mısır'ın modern tarihindeki en kanlı gün olmuştur.[199]

Günümüzde Mısır'da idam cezası hâlâ uygulanmaktadır. İnsan hakları grupları, idam cezaları ve infazlarla ilgili rakamların Mısır yetkililerince açıklanmasını yıllardır talep etmelerine rağmen yetkililer bu verileri paylaşmamaktadır.[200] 25 Mart 2014 tarihinde Minya Ceza Mahkemesi, tek bir duruşmada 529 kişiyi[201] idama mahkûm ettiğinde Birleşmiş Milletler[202] ve çeşitli insan hakları örgütleri[200][203] derin endişelerini dile getirmişlerdir. Temmuz 2013'te görevden alınmasının ardından meydana gelen şiddet olaylarına karıştıkları iddiasıyla yargılanan eski Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi'nin destekçileri idam cezasına çarptırılmıştır. Bu karar, uluslararası hukukun ihlali olarak kınanmıştır. Mayıs 2014 itibarıyla, Mursi’nin görevden alınmasının ardından çoğunluğu Müslüman Kardeşler üyeleri veya destekçileri olmak üzere yaklaşık 16.000 kişi hapis cezasına çarptırılmıştır. Bu karar uluslararası hukukun ihlali olarak kabul edilmiş ve kınanmıştır.[204] The Economist, bağımsız bir kaynağa göre hapis cezasına çarptırılan kişi sayının 40.000'in üzerinde olduğunu belirtmiştir.[205] Müslüman Kardeşler Mursi sonrası geçici Mısır hükümeti tarafından terör örgütü olarak ilan edilmiştir.[206] İnsan hakları gruplarına göre, Mısır’da yaklaşık 60.000 siyasi tutuklu bulunmaktadır.[207][208]

Önde gelen Mısırlı muhaliflerden biri olan Ala Abdülfettah, Aralık 2021'de beş yıl hapis cezasına çarptırılmıştır.[209]

Mısır'da eşcinsellik yasadışıdır.[210] Pew Araştırma Merkezi'nin 2013 anketine göre Mısırlıların %95'i eşcinselliğin toplum tarafından kabul edilmemesi gerektiğine inanmaktadır.[211]

2017 yılında Thomson Reuters Vakfı'nın anketine göre Kahire, 10 milyondan fazla nüfusu olan şehirler arasında kadınlar için en tehlikeli şehir seçilmiştir. Cinsel taciz vakalarının her gün görüldüğü belirtilmiştir[212]

Basın özgürlüğü

Sınır Tanımayan Gazeteciler, 2017 Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’nde Mısır’ı 180 ülke arasında 160. sıraya yerleştirmiştir. Mısır'da en az 18 gazeteci hapis yatmakladır (2015 (2015-August) itibarıyla). 2015 yılında yürürlüğe giren yeni terörle mücadele yasası, terör olayları hakkında yanlış ve "Mısır Savunma Bakanlığı'nın resmî açıklamalarından farklı" bilgi yayan basın mensuplarına 25 bin ila 60 bin ABD doları arasında değişen bir meblağda para cezası öngörmektedir.[213]

Hükûmeti eleştiren bir takım kişiler "ülkedeki COVID-19 pandemisi vakaları hakkında yanlış bilgi yaydıkları" gerekçesiyle gözaltına alınmıştır.[214][215]

İdari yönetim

Mısır, idari bakımdan "muhafaza" adı verilen 29 valiliğe ayrılır.


Ekonomi

Ana madde: Mısır ekonomisi
1820-2018 yılları arasında Mısır'ın kişi başına düşen GSYİH'sindeki değişim. Belirtilen sayılar doların 2011'deki değerine göredir.

Mısır, ekonomisi ağırlıklı olarak tarım, medya, petrol ve doğalgaz ihracatı ile turizme dayanan bir ülkedir. Ayrıca yurtdışında, özellikle Libya, Suudi Arabistan, Basra Körfezi ve Avrupa'da çalışan üç milyondan fazla Mısırlı bulunmaktadır.[216] 1970 yılında Asvan Barajı'nın tamamlanması ve sonrasında oluşan Nasır Gölü, Nil Nehri'nin Mısır'daki tarım ve ekolojideki geleneksel rolünü değiştirmiştir. Hızla artan nüfus, sınırlı ekilebilir arazi ve Nil'e olan bağımlılık, kaynakların aşırı kullanılmasına ve ekonominin baskı altına girmesine neden olmaktadır.

2022 yılında Mısır ekonomisi süregelen bir krize girmiştir. Mısır lirası en kötü performans gösteren para birimlerinden biri olmuş ve enflasyon %32,6'ya,[217] çekirdek enflasyon ise mart ayında neredeyse %40'a ulaşmıştır.[218]

Hükûmet iletişim ve fiziksel altyapıya yatırımlarını sürdürmektedir. Mısır, 1979'dan bu yana Amerika Birleşik Devletleri'nden yardım alan (yılda ortalama 2,2 milyar dolar) ülkeler arasındadır. Irak Savaşı sonrası ise ABD'den en çok yardım alan üçüncü ülke konumundadır. Mısır ekonomisi, esas olarak turizm, yurtdışında çalışan Mısırlıların gönderdiği dövizler ve Süveyş Kanalı gelirlerine dayanmaktadır.[219]

Son yıllarda, Mısır ordusu ekonomi üzerindeki nüfuzunu artırmış ve akaryakıt istasyonları, balıkçılık, otomobil üretimi, medya, yol ve köprü altyapısı ile çimento üretimi gibi sektörlerde hakimiyet kurmuştur. Bu durum, rekabetin bastırılmasına, özel yatırımların caydırılmasına ve sıradan Mısırlılar için daha yavaş büyüme, artan fiyatlar ve sınırlı fırsatlar gibi olumsuz sonuçlara yol açmıştır.[220] Orduya ait Silahlı Kuvvetler Ulusal Hizmet Projeleri Ajansı; gübre, sulama ekipmanları ve veteriner aşıları üreten yeni fabrikalar kurarak genişlemesini sürdürmektedir. Akaryakıt istasyonlarını yöneten Wataniya ve şişelenmiş su üreten Safi gibi ordu tarafından işletilen şirketler, devletin mülkiyetinde kalmaya devam etmektedir.[221]

Ekonomik durgunluk döneminin ardından hükûmetin daha liberal ekonomik politikaları benimsemesi, turizm gelirlerinin artması ve borsanın canlanmasıyla birlikte ekonomik koşullar önemli ölçüde iyileşmeye başlamıştır. Uluslararası Para Fonu'nun (IMF) yıllık raporunda, Mısır ekonomik reformları hayata geçiren en başarılı ülkelerden biri olarak gösterilmiştir.[222] Hükûmetin 2003'ten bu yana gerçekleştirdiği önemli ekonomik reformlar arasında gümrük ve tarifelerin büyük oranda azaltılması yer almaktadır. 2005 yılında uygulamaya konulan yeni vergi yasası ile kurumlar vergisi %40'tan %20'ye düşürülmüş ve 2006 yılı itibarıyla vergi gelirlerinde %100 artış sağlanmıştır.

2001 yılında yüksek teknoloji şirketlerinin büyümesini desteklemek amacıyla kurulan bir iş bölgesi olan Smart Village.

Mısır ekonomisinin karşı karşıya olduğu başlıca zorluklardan biri, refahın geniş kitlelere yayılmasındaki sınırlamalardır. Birçok Mısırlı, temel ihtiyaç maddelerinin fiyatlarının artmasına rağmen yaşam standartlarının ya da alım güçlerinin değişmemesi nedeniyle hükûmete eleştirilerini yöneltmektedirler. Ayrıca yolsuzluk da halk tarafından ekonomik büyümenin önündeki en büyük engel olarak görülmektedir.[223][224] Hükûmet, 2006 yılında Etisalat'tan alınan 3 milyar dolarlık üçüncü mobil lisans bedelini ülkenin altyapısını yenilemek için kullanma sözü vermiştir.[225] 2023 Yolsuzluk Algısı Endeksi'nde ise Mısır, 180 ülke arasında 108. sırada yer almıştır.[226]

Süveyş Kanalı

Yurt dışında yaşayan yaklaşık 2,7 milyon Mısırlının ailelerine gönderdikleri dövizler, insan ve sosyal sermaye dolaşımı ve yatırımlar ülkenin kalkınmasına katkı sağlamaktadır.[227] Dünya Bankası verilerine göre, yurtdışındaki Mısırlıların 2012 yılında yaptıkları toplam havaleler 21 milyar ABD dolar değerine ulaşarak rekor seviyeye ulaşmıştır.[228]

Mısır'da gelir dağılımında ılımlı bir eşitsizlik söz konusudur. Nüfusun tahminen %35-40'ı günde 2 doların altında bir gelirle yaşamını sürdürürken, sadece %2-3'lük bir kesim varlıklı olarak değerlendirilmektedir.[229]

Turizm

Ana madde: Mısır'da turizm
Kefren Piramidi'nin önünde deve turu yapan turistler. Gize Nekropolü, Mısır'ın başlıca turistik cazibe merkezlerinden biridir.

Mısır iş gücünün yaklaşık %12'sini istihdam eden turizm,[230] Mısır ekonomisinin en önemli sektörlerinden biridir. 2024 yılının ilk yarısında 7,1 milyondan fazla turist Mısır'ı ziyaret etmiş ve bu ziyaretlerden yaklaşık 6,6 milyar dolar gelir elde edilmiştir.[231] Turizm Bakanı Hisham Zaazou, 2012 yılında turizm gelirlerinin 9,4 milyar dolara ulaştığını ve bunun, 2011'de elde edilen 9 milyar dolarlık gelire göre hafif bir artış olduğunu sektör profesyonellerine ve gazetecilere bildirmiştir.[232]

Gize Nekropolü, Mısır'ın en bilinen turistik merkezlerinden biridir. Antik Dünyanın Yedi Harikası'ndan günümüze ulaşan tek yapı olarak dikkat çekmektedir.

Üç bin kilometreden daha uzun bir kıyı şeridine sahip olan Mısır'ın Akdeniz ve Kızıldeniz kıyılarındaki Akabe Körfezi kıyıları, Safaga, Şarm eş-Şeyh, Hurgada, Uksur, Dahab, Ras Sudr ve Marsa Alem ülkedeki turistik noktalardır.

Demografi

Mısır'ın nüfus yoğunluğu

Mısır, Arap dünyasının en kalabalık ülkesi ve Afrika kıtasının en kalabalık üçüncü ülkesi olup, 2017 itibarıyla yaklaşık 95 milyon nüfusa sahiptir. Nüfusu, tıbbi gelişmeler ve Yeşil Devrimin[233] sağladığı tarımsal verimlilikteki artışlar nedeniyle 1970'ten 2010'a hızla büyümüştür. Napolyon 1798'de ülkeyi işgal ettiğinde Mısır'ın nüfusu tahminî olarak üç milyon civarında idi.

Mısır halkı, Nil boyunca (özellikle Kahire ve İskenderiye), Deltada ve Süveyş Kanalı yakınında yoğunlaşarak oldukça kentleşmiştir. Mısırlılar demografik olarak büyük kent merkezlerinde yaşayanlara, fellahinlere ya da kırsal köylerde yaşayan çiftçilere ayrılırlar. Toplam yerleşim alanı sadece 77.041 km²'dir ve fizyolojik yoğunluğu Bangladeş'e benzer şekildekm² başına 1.200'den fazla kişi düşmektedir.

Etnik Gruplar

Etnik Mısırlılar, toplam nüfusun % 99,7'sini oluşturan ülkedeki en büyük etnik gruptur.[234] Etnik azınlıklar arasında doğu çöllerinde ve Sina Yarımadası'nda yaşayan Abazalar, Türkler, Yunanlar, Bedevi Arap kabileleri, Siwa Vahasının Berberî konuşan Siwileri ve Nil boyunca kümelenmiş Nubian toplulukları sayılabilir.


Mısır büyük şehir ve merkezleri
2012 sayımı
Sıra Şehir ismi İl Nüfus Sıra Şehir ismi İl Nüfus
Kahire
Kahire

İskenderiye
İskenderiye

1 Kahire Kahire 8.105.071 11 Asyut Asyut 403.202 Gize
Gize

Şübre El-Heyma
Şübre El-Heyma

2 İskenderiye İskenderiye 4.388.219 12 İsmailiye İsmailiye 352.411
3 Gize Gize 3.348.401 13 Feyyum Feyyum 338.959
4 Şübre El-Heyma Kalyubiye 1.072.951 14 Zagazig Şarkiye 314.331
5 Port Said Port Said 607.353 15 Dimyat Dimyat 299.296
6 Süveyş Süveyş 547.352 16 Asvan Asvan 281.891
7 Mahalle El-Kübra Garbiye 538.297 17 Minye Minye 253.767
8 El-Uksur El-Uksur 487.896 18 Demenhur Buheyre 252.017
9 Mansura Dekahliye 470.494 19 Beni Süveyf Beni Süveyf 223.789
10 Tanta Garbiye 437.793 20 Hurgada Kızıldeniz 223.124

Din

Mısırda halkın %90 gibi ezici çoğunluğu Sünni İslama inanmaktadır. %9-%10'luk kesim ise Hristiyanlık mensubudur. Müslüman halk arasında şâfiîlik ve mâlikîlik yaygın olan alt mezheplerdir. İskenderiye ve çevresi ise çoğunlukla Hanefidir. Hristiyan kesimde ise Ortodoksluk yaygındır.[235]

Dış bağlantılar

Ayrıca bakınız

Notlar

  1. ^ Edebi Arapça ülkedeki tek resmî dildir.[1] Mısır Arapçası ise konuşulan dildir. Diğer lehçeler ve azınlık dilleri bölgesel olarak konuşulmaktadır
  2. ^ Ülkenin resmî dini çoğunluğun mensup olduğu İslam olsa da, ülkedeki Hristiyan azınlığın büyüklüğü oldukça tartışmalı bir konudur ve çeşitli kurum ve gruplar tarafından farklı görüşler öne sürülmektedir. Tahminler %5'ten başlayıp %20'e kadar yükselebilmektedir. 2006 yılından bu yana rakamların çarpıtıldığı yönündeki yaygın iddiaların ardından din nüfus sayımlarından çıkarılmıştır.[2][3][4].

Kaynakça

  1. ^ "Constitutional Declaration: A New Stage in the History of the Great Egyptian People". Egypt State Information Service. 30 Mart 2011. 27 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. 
  2. ^ "How many Christians are there in Egypt?". Pew Research Center. 16 Şubat 2011. 2 October 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 March 2018. 
  3. ^ "Egypt's Sisi meets world Evangelical churches delegation in Cairo". english.ahram.org.eg. 4 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 April 2024. 
  4. ^ "Egyptian Copts reject population estimate – Politics". english.ahram.org.eg. 29 October 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 April 2024. 
  5. ^ Truex, Rory; Tavana, Daniel L. (July 2019). "Implicit Attitudes toward an Authoritarian Regime". The Journal of Politics. 81 (3). ss. 1014-1027. doi:10.1086/703209. 
  6. ^ Cambanis, Thanassis (22 Mayıs 2015). "Egypt's Sisi Is Getting Pretty Good … at Being a Dictator". Foreign Policy. 10 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. 
  7. ^ "Egypt: A Move to Enhance Authoritarian Rule". Human Rights Watch. 2019. 13 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. 
  8. ^ Raghavan, Sudarsan (9 Temmuz 2020). "Egypt tries to silence its critics in the United States by jailing their relatives". The Washington Post. 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. 
  9. ^ Al-Arian, Abdullah (27 Şubat 2020). "Hosni Mubarak's legacy is Abdel Fattah el-Sisi". Al Jazeera (İngilizce). 19 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. 
  10. ^ Goldschmidt, Arthur (1988). Modern Egypt: The Formation of a Nation-State. Boulder, CO: Westview Press. s. 5. ISBN 978-0-86531-182-4. 17 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. Among the peoples of the ancient Near East, only the Egyptians have stayed where they were and remained what they were, although they have changed their language once and their religion twice. In a sense, they constitute the world's oldest nation. For most of their history, Egypt has been a state, but only in recent years has it been truly a nation-state, with a government claiming the allegiance of its subjects on the basis of a common identity. 
  11. ^ "Background Note: Egypt". United States Department of State Bureau of Near Eastern Affairs. 10 Kasım 2010. 4 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. 
  12. ^ Pierre Crabitès (1935). Ibrahim of Egypt. Routledge. s. 1. ISBN 978-0-415-81121-7. 9 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. ... on July 9, 1805, Constantinople conferred upon Muhammad Ali the pashalik of Cairo ... 
  13. ^ "Density By Governorate 1/7/2020 – Area km2 (Theme: Population – pg.14)". Capmas.gov.eg. 2 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. 
  14. ^ "Total area km2, pg.15" (PDF). Capmas.Gov – Arab Republic of Egypt. 21 Mart 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. 
  15. ^ "The World Factbook". The World Factbook (2024 bas.). CIA. Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. 
  16. ^ a b c d "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Egypt)". IMF.org. International Monetary Fund. 10 Ekim 2023. 15 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. 
  17. ^ "GINI index (World Bank estimate)". World Bank. 27 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2020. 
  18. ^ "Gini Index coefficient - distribution of family income - The World Factbook". www.cia.gov. 30 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  19. ^ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (İngilizce). United Nations Development Programme. 8 Eylül 2022. 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. 
  20. ^ Midant-Reynes, Béatrix. The Prehistory of Egypt: From the First Egyptians to the First Kings. Oxford: Blackwell Publishers. 
  21. ^ "Constitution of The Arab Republic of Egypt 2014" (PDF). sis.gov.eg. 18 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. 
  22. ^ "Urban population (% of total population) - Egypt, Arab Rep". World Bank. 14 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. 
  23. ^ "Lessons from/for BRICSAM about south–north Relations at the Start of the 21st Century: Economic Size Trumps All Else?". International Studies Review. Cilt 9. 
  24. ^ "Arab Republic of Egypt and the IMF". IMF (İngilizce). 10 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. 
  25. ^ "mısır". Nişanyan Sözlük. 24 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2024. 
  26. ^ Z., T. (1928). "Il-Belt (Valletta)" (PDF). Il-Malti. 2 (Maltaca). 2 (1). Il-Ghaqda tal-Kittieba tal-Malti. s. 35. 17 Nisan 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  27. ^ "مصرايم". St-Takla.org. 22 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2024. 
  28. ^ Izre&#39, Shlomo. "On the So-Called Ventive Morpheme in the Akkadian Texts of Amurru". www.academia.edu. s. 84. 18 January 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 April 2024. 
  29. ^ Black, Jeremy A.; George, Andrew; Postgate, J.N. (2000). A Concise Dictionary of Akkadian. Otto Harrassowitz Verlag. ISBN 978-3-447-04264-2. 
  30. ^ "RINAP 5/1 Ashurbanipal 011, ex. 001 (P421807)". CDLI (İngilizce). 9 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2024. 
  31. ^ Breyer, Fr. A. K. "Morgenländische Wörter im Deutschen: Die ägyptischen Lehnwörter 9 Nisan 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". In: W. Raunig/St. Wenig. Afrikas Horn: Akten der Ersten Internatio-nalen Littmann-Konferenz 2. bis 5. Mai 2002 in München. Meroitica 22. Wiesbaden: Otto Harrassowitz Verlag, 2005. s. 381. 9783447051750.
  32. ^ Rosalie, David (1997). Pyramid Builders of Ancient Egypt: A Modern Investigation of Pharaoh's Workforce. Routledge. s. 18. 
  33. ^ Muḥammad Jamāl al-Dīn Mukhtār (1990). Ancient Civilizations of Africa. Currey. s. 43. ISBN 978-0-85255-092-2. 31 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2024. 
  34. ^ Antonio Loprieno, "Egyptian and Coptic Phonology", in Phonologies of Asia and Africa (including the Caucasus). Vol 1 of 2. Ed: Alan S Kaye. Winona Lake, Indiana: Eisenbrauns, 1997: s. 449
  35. ^ "Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, Χ χ, χεσι^φωνέω, Χημία". www.perseus.tufts.edu. 19 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2024. 
  36. ^ "A Brief History of Alchemy". University of Bristol School of Chemistry. 5 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2024. 
  37. ^ Breasted, James Henry; Peter A. Piccione (2001). Ancient Records of Egypt. University of Illinois Press. ss. 76, 40. ISBN 978-0-252-06975-8. 
  38. ^ Midant-Reynes, Béatrix. The Prehistory of Egypt: From the First Egyptians to the First Kings. Oxford: Blackwell Publishers.
  39. ^ "The Nile Valley 6000–4000 BCE Neolithic". The British Museum. 2005. 14 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2024. 
  40. ^ Shaw, Ian, (Ed.) (2003). The Oxford History of Ancient Egypt. Oxford: Oxford University Press. s. 69. ISBN 0-19-280458-8. 
  41. ^ "The Fall of the Egyptian Old Kingdom". BBC. 17 Şubat 2011. 17 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2024. 
  42. ^ "The Kushite Conquest of Egypt". Ancientsudan.org. 1 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2024. 
  43. ^ Shaw, Ian, (Ed.) (2003). The Oxford History of Ancient Egypt. Oxford: Oxford University Press. s. 383. ISBN 0-19-280458-8. 
  44. ^ Jones, Prudence J. (2006). Cleopatra: A Sourcebook. Norman: University of Oklahoma Press. s. 14. ISBN 978-0806137414. They were members of the Ptolemaic dynasty of Macedonian Greeks, who ruled Egypt after the death of its conqueror, Alexander the Great. [Onlar, Mısır'ı fetheden Büyük İskender'in ölümünden sonra (Mısır'ı) yöneten Makedon Yunanların Ptolemaios Hanedanı'nın üyeleriydi.] 
  45. ^ Bowman, Alan K (1996). Egypt after the Pharaohs 332 BC – AD 642. 2nd. Berkeley: University of California Press. ss. 25-26. ISBN 0-520-20531-6. 
  46. ^ Stanwick, Paul Edmond (2003). Portraits of the Ptolemies: Greek kings as Egyptian pharaohs. Austin: University of Texas Press. ISBN 0-292-77772-8. 
  47. ^ a b "Egypt". Berkley Center for Religion, Peace, and World Affairs. 20 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2024. 
  48. ^ Kamil, Jill. Coptic Egypt: History and Guide. Cairo: American University in Cairo, 1997. s. 39
  49. ^ a b c Abu-Lughod, Janet L. (1991) [1989]. "The Mideast Heartland". Before European Hegemony: The World System A.D. 1250–1350. New York: Oxford University Press. ss. 243-244. ISBN 978-0-19-506774-3. 
  50. ^ "Egypt – Major Cities". Countrystudies.us. 17 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2024. 
  51. ^ Donald Quataert (2005). The Ottoman Empire, 1700–1922. Cambridge University Press. s. 115. ISBN 978-1-139-44591-7. 13 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2024. 
  52. ^ "Icelandic Volcano Caused Historic Famine In Egypt, Study Shows". ScienceDaily. 22 Kasım 2006. 17 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2024. 
  53. ^ Izzeddin, Nejla M. Abu (1981). Nasser of the Arabs: an Arab assessment. Third World Centre for Research and Publishing. s. 2. ISBN 978-0-86199-012-2. 
  54. ^ a b Baten, Jörg (2016). A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. Cambridge University Press. s. 217. ISBN 978-1-107-50718-0. 
  55. ^ Fahmy, Khaled (1997). All the Pasha's Men: Mehmed Ali, his army and the making of modern Egypt. Cambridge Middle East Studies. 8. Cambridge University Press. ss. 119-147. ISBN 978-0-521-56007-8. 24 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2024. 
  56. ^ Baten, Jörg (2016). A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. Cambridge University Press. s. 220, Figure 7.4 "Numeracy in selected Middle Eastern countries", based on Prayon and Baten (2013). ISBN 978-1-107-50718-0. 
  57. ^ Nejla M. Abu Izzeddin, Nasser of the Arabs, s. 2.
  58. ^ Baten, Jörg (2016). A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. Cambridge University Press. ss. 217, 224 Figure 7.6: "Height development in the Middle East and the world (male)" and 225. ISBN 978-1-107-50718-0. 
  59. ^ Anglo French motivation: Derek Hopwood, Egypt: Politics and Society 1945–1981. London, 1982, George Allen & Unwin. s. 11.
  60. ^ De facto protectorate: Joan Wucher King, Historical Dictionary of Egypt. Metuchen, NJ; 1984; Scarecrow. s. 17.
  61. ^ Jankowski, James. Egypt, A Short History. s. 111. 
  62. ^ "Treaty of Lausanne – World War I Document Archive". wwi.lib.byu.edu. 23 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2024. 
  63. ^ Jankowski, James. Egypt, A Short History. s. 112. 
  64. ^ Collins, Robert O.; Collins, Professor of History Robert O. (29 Mayıs 2008). A History of Modern Sudan (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-85820-5. 
  65. ^ a b "Egypt". The World Factbook. CIA. 4 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2024. 
  66. ^ "ذاكرة مصر المعاصر – السيرة الذاتية". modernegypt.bibalex.org. 26 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2018. 
  67. ^ Orkaby, Asher Aviad. (2014). "The International History of the Yemen Civil War, 1962-1968" (PDF). Doctoral Dissertation, Harvard University. 29 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Kasım 2023. 
  68. ^ Aburish, Said K. (2004). Nasser, the Last Arab. New York City: St. Martin's Press. s. 252. ISBN 978-0-312-28683-5. 
  69. ^ Kandil, Hazem (2012). Soldiers, Spies and Statesmen: Egypt's Road to Revolt. Brooklyn: Verso Books. s. 76. ISBN 978-1-84467-962-1. 
  70. ^ Shlaim, Rogan, 2012 ss. 7, 106
  71. ^ Samir A. Mutawi (2002). Jordan in the 1967 War. Cambridge University Press. s. 95. ISBN 978-0-521-52858-0. 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2015. 
  72. ^ "The Emergency Law in Egypt". International Federation for Human Rights. 1 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2011. 
  73. ^ "Egypt – Emergency Law No. 162/1958". www.ilo.org. 10 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2022. 
  74. ^ a b Egypt on the Brink by Tarek Osman, Yale University Press, 2010, p. 120
  75. ^ Jesse Ferris (2013). Nasser's Gamble: How Intervention in Yemen Caused the Six-Day War and the Decline of Egyptian Power. Princeton University Press. s. 2. ISBN 978-0-691-15514-2. 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2015. 
  76. ^ Amin, Galal. Egypt's Economic Predicament: A Study in the Interaction of External Pressure, Political Folly, and Social Tension in Egypt, 1960–1990, 1995
  77. ^ Vatikiotis, P.J. (1991). The History of Modern Egypt: From Muhammad Ali to Mubarak. 4. Londra: Weidenfeld and Nicolson. s. 443. ISBN 978-0-297-82034-5. 
  78. ^ a b Cambanis, Thanassis (11 Eylül 2010). "Succession Gives Army a Stiff Test in Egypt". The New York Times. Egypt. 27 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2011. 
  79. ^ Middle East International No 270, 7 March 1986, Publishers Lord Mayhew, Dennis Walters. Simon Ingram s. 8, Per Gahrton p.20
  80. ^ Murphy, Caryle Passion for Islam: Shaping the Modern Middle East: the Egyptian Experience, Scribner, 2002, s. 4
  81. ^ "Solidly ahead of oil, Suez Canal revenues, and remittances, tourism is Egypt's main hard currency earner at $6.5 billion per year." (2005) ... concerns over tourism's future 24 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  82. ^ Kepel, Gilles (2002). Jihad: The Trail of Political Islam (İngilizce). Harvard University Press. s. [sayfa belirt]. ISBN 978-0-674-01090-1. 18 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2018. 
  83. ^ "Evaluating Egyptian REfoRm" (PDF). Carnegie P a P e R S. 
  84. ^ Dunne, Michele (January 2006). "Evaluating Egyptian Reform". Carnegie Papers: Middle East Series (66): 4.
  85. ^ "Mubarak throws presidential race wide open". Business Today Egypt. 10 Mart 2005. 10 Mart 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2013. 
  86. ^ "Democracy on the Nile: The story of Ayman Nour and Egypt's problematic attempt at free elections". Weeklystandard.com. 27 Mart 2006. 7 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2011. 
  87. ^ Gomez, Edward M (12 Eylül 2005). "Hosni Mubarak's pretend democratic election". San Francisco Chronicle. 15 Eylül 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2013. 
  88. ^ "Egyptian vote marred by violence". Christian Science Monitor. 26 Mayıs 2005. 8 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2013. 
  89. ^ "United States "Deeply Troubled" by Sentencing of Egypt's Nour". U.S. Department of State. 24 Aralık 2005. 21 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2013. 
  90. ^ a b "Egypt: Events of 2005". Egypt: Overview of human rights issues in Egypt. Human Rights Watch. 5 Ocak 2006. 14 Kasım 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2013. 
  91. ^ "Egypt torture centre, report says". BBC News. 11 Nisan 2007. 26 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2011. 
  92. ^ "Egypt rejects torture criticism". BBC News. 13 Nisan 2007. 31 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2011. 
  93. ^ "Anger over Egypt vote timetable". BBC News. 20 Mart 2007. 29 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2011. 
  94. ^ "Mubarak Resigns As Egypt's President, Armed Forces To Take Control". Huffington Post. 11 Şubat 2011. 22 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2013. 
  95. ^ Kirkpatrick, David D. (11 Şubat 2010). "Mubarak Steps Down, Ceding Power to Military". The New York Times. 11 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2011. 
  96. ^ "Egypt crisis: President Hosni Mubarak resigns as leader". BBC. 11 Şubat 2010. 11 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2011. 
  97. ^ Hope, Christopher; Swinford, Steven (15 Şubat 2011). "WikiLeaks: Egypt's new man at the top 'was against reform'". The Daily Telegraph. 10 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2011. 
  98. ^ "The Supreme Council of the Armed Forces: Constitutional Proclamation". Egypt State Information Service. 13 Şubat 2011. 27 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2011. The Chairman of the Supreme Council of the Armed Forces shall represent it internally and externally. 
  99. ^ "Egyptian Parliament dissolved, constitution suspended". BBC. 13 Şubat 2011. 14 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2011. 
  100. ^ Harris, Marty. "The Egyptian constitutional referendum of March 2011 a new beginning". www.aph.gov.au (İngilizce). 21 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2022. 
  101. ^ Memmott, Mark (28 Kasım 2011). "Egypt's Historic Day Proceeds Peacefully, Turnout High For Elections". NPR. Npr.org. 2 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2013. 
  102. ^ "Egypt's new president moves into his offices, begins choosing a Cabinet". CNN. 25 Haziran 2012. 12 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2013. 
  103. ^ "Mohamed Morsi sworn in as Egypt's president". www.aljazeera.com (İngilizce). 20 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2023. 
  104. ^ "Egypt's new government ministers sworn in". France 24 (İngilizce). 2 Ağustos 2012. 13 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2024. 
  105. ^ "Rallies for, against Egypt president's new powers". Associated Press. 23 Kasım 2012. 29 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2012. 
  106. ^ "Egypt's President Mursi assumes sweeping powers". BBC News. 22 Kasım 2012. 22 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2012. 
  107. ^ Spencer, Richard (23 Kasım 2012). "Violence breaks out across Egypt as protesters decry Mohammed Morsi's constitutional 'coup'". The Daily Telegraph. Londra. 27 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2012. 
  108. ^ "Egypt Sees Largest Clash Since Revolution". Wall Street Journal. 6 Aralık 2012. 21 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2012. 
  109. ^ Fleishman, Jeffrey (6 Aralık 2012). "Morsi refuses to cancel Egypt's vote on constitution". Los Angeles Times. 8 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2012. 
  110. ^ a b "Think Again: The Muslim Brotherhood". Al-Monitor. 28 Ocak 2013. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2016. 
  111. ^ Kirkpatrick, David D. (3 Temmuz 2013). "Army Ousts Egypt's President; Morsi Denounces 'Military Coup'". The New York Times. 4 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2013. 
  112. ^ Holpuch, Amanda; Siddique, Haroon; Weaver, Matthew (4 Temmuz 2013). "Egypt's interim president sworn in - Thursday 4 July". The Guardian. 18 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2022. 
  113. ^ "Egypt protests: Hundreds killed after police storm pro-Morsi camps". ABC News. Australian Broadcasting Corporation. 15 Ağustos 2013. 4 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2014. 
  114. ^ "Abuse claims rife as Egypt admits jailing 16,000 Islamists in eight months". The Independent. 16 Mart 2014. 4 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2014. 
  115. ^ "Egypt sentences 683 to death in latest mass trial of dissidents". The Washington Post. 28 Nisan 2014. 20 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2014. 
  116. ^ "Egyptian court sentences 529 people to death". The Washington Post. 24 Mart 2014. 5 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2014. 
  117. ^ "Egyptian court sentences Muslim Brotherhood leader to life in prison". Reuters. 4 Temmuz 2014. 29 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2014. 
  118. ^ "Egypt constitution 'approved by 98.1 percent'". Al Jazeera English. 18 Ocak 2014. 19 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2014. 
  119. ^ "Egypt's new constitution gets 98% 'yes' vote". the Guardian (İngilizce). 18 Ocak 2014. 18 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2022. 
  120. ^ "El-Sisi wins Egypt's presidential race with 96.91%". English.Ahram.org. Ahram Online. 31 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2014. 
  121. ^ "Egypt's Sisi sworn in as president". the Guardian (İngilizce). 8 Haziran 2014. 13 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2024. 
  122. ^ "Egypt's War against the Gaza Tunnels". Israel Defense (İngilizce). 4 Şubat 2018. 14 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2024. 
  123. ^ "Egypt's Sisi wins 97 percent in election with no real opposition". Reuters (İngilizce). 2 Nisan 2018. 13 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2024. 
  124. ^ "Egypt parliament extends presidential term to six years". www.aa.com.tr. 7 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2024. 
  125. ^ "Democracy Index 2023: Age of conflict" (PDF). Economist Intelligence Unit (İngilizce). 2024. s. 3. 20 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Eylül 2024. 
  126. ^ Mehmood, Ashna (31 Mart 2021). "Egypt's Return to Authoritarianism". Modern Diplomacy. 
  127. ^ "Sisi wins snap Egyptian referendum amid vote-buying claims". the Guardian (İngilizce). 23 Nisan 2019. 
  128. ^ "Pro-Sisi party wins majority in Egypt's parliamentary polls". Reuters (İngilizce). 14 Aralık 2020. 8 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2024. 
  129. ^ "World Factbook area rank order". Cia.gov. 9 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2011. 
  130. ^ "Land use and Coastal Management in the Third Countries: Egypt as a case" (PDF). 24 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Kasım 2011. 
  131. ^ Fouberg, Erin H.; Murphy, Alexander B.; de Blij (2009). Human Geography: People, Place, and Culture. John Wiley & Sons. s. 91. ISBN 978-0-470-57647-2. 9 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2013. 
  132. ^ "Egypt to build new administrative and business capital". BBC News. 13 Mart 2015. 16 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2018. 
  133. ^ Soliman, KH. Rainfall over Egypt. Quarterly Journal of the Royal Meteorological Society, vol. 80, issue 343, p. 104.
  134. ^ "Marsa Matruh, Egypt". Weatherbase.com. 4 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2011. 
  135. ^ Samenow, Jason (13 Aralık 2013). "Biblical snowstorm: Rare flakes in Cairo, Jerusalem paralyzed by over a foot". The Washington Post. 3 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2017. 
  136. ^ El-Sayed, Sayed; van Dijken, Gert L. (1995), The southeastern Mediterranean ecosystem revisited: Thirty years after the construction of the Aswan High Dam, 4 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 2 Ocak 2011 
  137. ^ "Contingency planning for rising sea levels in Egypt | IRIN News, March 2008". Irinnews.org. 12 Mart 2008. 27 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2010. 
  138. ^ El Deeb and Keath, Sarah and Lee. "Islamist claims victory in Egypt president vote". Associated Press. 20 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2012. 
  139. ^ "List of Parties". 24 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2012. 
  140. ^ "Egypt: National Strategy and Action Plan for Biodiversity Conservation" (PDF). 17 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Aralık 2012. 
  141. ^ "The Micheli Guide to Fungal Conservation". 19 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2012. 
  142. ^ A.M. Abdel-Azeem, The History, Fungal Biodiversity, Conservation, and Future Perspectives for Mycology in Egypt IMA Fungus 1 (2): 123–142 (2010).
  143. ^ Ibrahim, Kamal M.; Hosni, Hasnaa A.; Peterson, Paul M. (2016). Grasses of Egypt. Washington, D.C.: Smithsonian Institution Scholarly Press. 18 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2016. 
  144. ^ "Timetable for Egypt's parliamentary elections announced; voting to start 17 Oct". Ahram Online. 30 Ağustos 2015. 4 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2015. 
  145. ^ "Egypt to Hold Presidential Polls First: Interim President". Ahram Online. 26 Ocak 2014. 7 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2014. 
  146. ^ "El-Sisi wins Egypt's presidential race with 96.91%". English.Ahram.org. Ahram Online. 31 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2014. 
  147. ^ "Who's Who: Members of Egypt's 50-member constitution committee". Al-Ahram. 3 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2013. 
  148. ^ "Egypt". Freedom in the World 2024. Freedom House. 2 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2024. 
  149. ^ V-Dem Institute (2023). "The V-Dem Dataset". 8 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2023. 
  150. ^ "Democracy Index 2023: Age of conflict" (PDF). Economist Intelligence Unit (İngilizce). 2024. s. 3. 20 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Mart 2024. 
  151. ^ Jankowski, James. "Egypt and Early Arab Nationalism" in Rashid Khalidi, ed. The Origins of Arab Nationalism. New York: Columbia University Press, 1990, pp. 244–45
  152. ^ Dawisha, Adeed (2003). Arab Nationalism in the Twentieth Century. Princeton: Princeton University Press. ss. 264-265, 267. 
  153. ^ a b Brown, Nathan J. "Mechanisms of Accountability in Arab Governance: The Present and Future of Judiciaries and Parliaments in the Arab World". Programme on Governance in the Arab Region. 5 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  154. ^ Cambanis, Thanassis (11 Eylül 2010). "Succession Gives Army a Stiff Test in Egypt". The New York Times. 3 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2010. 
  155. ^ Marshall, Shana (15 Nisan 2015). "The Egyptian Armed Forces and the Remaking of an Economic Empire". Carnegie Endowment for International Peace. 9 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2015. 
  156. ^ Katz, Yaacov (15 Ocak 2007). "Egypt to launch first spy satellite". The Jerusalem Post. 
  157. ^ Stephen Clark (16 Nisan 2014). "Egyptian reconnaissance satellite launched by Soyuz". Spaceflight Now. 19 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2014. 
  158. ^ "Obama restores US military aid to Egypt over Islamic State concerns". The Guardian. 31 Mart 2015. 14 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2016. 
  159. ^ "The U.S. gives Egypt $1.5 billion a year in aid. Here's what it does." The Washington Post. 9 Temmuz 2013. 15 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2017. 
  160. ^ Sharp, Jeremy M. (5 Haziran 2014). "Egypt: Background and U.S. Relations" (PDF). Congressional Research Service. 9 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Ekim 2014. 
  161. ^ Holland, Steve; Mason, Jeff (15 Ağustos 2013). "Obama cancels military exercises, condemns violence in Egypt". Reuters. 14 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2014. 
  162. ^ Iqbal, Jawad (7 Mayıs 2015). "Business as usual for Egypt and the West". BBC. 1 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2015. 
  163. ^ "Egypt 'has key role' in fight against Islamic State – Kerry". BBC. 13 Eylül 2014. 4 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2014. 
  164. ^ Adler, Stephen; Mably, Richard (15 Mayıs 2014). "Exclusive: Egypt's Sisi asks for U.S. help in fighting terrorism". Reuters. 23 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2014. 
  165. ^ Baker, Peter; Walsh, Declan (3 Nisan 2017). "Trump Shifts Course on Egypt, Praising Its Authoritarian Leader". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 15 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2019. 
  166. ^ Naumkin, Vitaly (13 Ağustos 2014). "Russia, Egypt draw closer". Al-Monitor. 17 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2014. 
  167. ^ "Russia, Egypt seal preliminary arms deal worth $3.5 billion: agency". Reuters. 17 Eylül 2014. 14 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2014. 
  168. ^ Anishchuk, Alexei (12 Ağustos 2014). "Russia to boost trade with Egypt after Western food ban". Yahoo News. 14 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2014. 
  169. ^ "China's Egypt Opportunity 27 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". The Diplomat. 24 Aralık 2014
  170. ^ Wilson, Nigel (13 Ekim 2014). "Saudi Arabia and UAE to Prop Up Egypt With $5bn Aid Boost". International Business Times. 19 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2014. 
  171. ^ Knickmeyer, Ellen (18 Ağustos 2013). "Saudi King Offers Support to Egyptian Military". The Wall Street Journal. 11 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2014. 
  172. ^ "Saudi King Abdullah visits Egypt's Sisi 7 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Al-Jazeera. 20 Haziran 2014.
  173. ^ "The 2019–2020 Arab Opinion Index" (PDF). Arab Center for Research and Policy Studies. 9 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Eylül 2024. 
  174. ^ Maddy-Weitzmann, Bruce (1997). Middle East Contemporary Survey: 1995, Volume 19; Volume 1995. Moshe Dayan Center. s. 265. ISBN 978-0-8133-3411-0. 
  175. ^ Levs, Josh (31 Temmuz 2014). "This time, Gaza fighting is 'proxy war' for entire Mideast". CNN (İngilizce). 10 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2024. 
  176. ^ Hanna, Michael W. (13 Ağustos 2014). "The Sisi Doctrine". Foreign Policy. 13 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2014. 
  177. ^ Shama, Nael (2013). Egyptian Foreign Policy: Against the National Interest. Routledge. ss. 129-131. 
  178. ^ Cagaptay, Soner; Sievers, Marc (8 Mart 2015). "Turkey and Egypt's Great Game in the Middle East". Foreign Affairs. 23 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2015. 
  179. ^ a b "Refugee Context in Egypt". UNHCR Egypt (İngilizce). 8 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2024. 
  180. ^ "Egypt - European Commission". European Civil Protection and Humanitarian Aid Operations (İngilizce). 14 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2024. 
  181. ^ Soussi, Alasdair (9 Kasım 2008). "Desperate on the Border". Jerusalem Report. 31 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Eylül 2012. 
  182. ^ "Incorporating Sharia into legal systems". BBC News. 8 Şubat 2008. 25 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2013. 
  183. ^ "Egypt Gender Equality Profile" (PDF). UNICEF. 19 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Şubat 2013. 
  184. ^ "Egyptian constitution 'approved' in referendum". BBC News. 23 Aralık 2012. 23 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2012. 
  185. ^ "Legislation Egypt". Lexadin.nl. 17 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2013. 
  186. ^ "7 Egyptian Christians, Florida pastor sentenced to death for anti-Islam film". Fox News. 28 Kasım 2012. 31 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2013. 
  187. ^ a b c d e BBC (18 Ocak 2014). "BBC News – Egypt referendum: '98% back new constitution'". BBC Online. 18 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2014. 
  188. ^ "Law No. 94 of 2003 Promulgating The National Council for Human Rights". Nchregypt.org. 16 Şubat 2010. 17 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2013. 
  189. ^ "Egyptian National Council for Human Rights Against Human Rights NGOs". EOHR. 3 Haziran 2003. 1 Temmuz 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2013. 
  190. ^ "The Egyptian Human Rights Council: The Apple Falls Close to the Tree". ANHRI. 5 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2013. 
  191. ^ "Religion: Few States Enjoy Freedom of Faith, Report Says". Ipsnews.net. 17 Aralık 2009. 12 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2011. 
  192. ^ "Global Restrictions on Religion" (PDF). Pew Forum on Religion & Public Life. 17 Aralık 2009. 6 Şubat 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2011. 
  193. ^ "USCIRF Watch List – USCIRF". Uscirf.gov. 14 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2011. 
  194. ^ "Muslim Publics Divided on Hamas and Hezbollah". Pew Global Attitudes Project. 2 Aralık 2010. 13 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2013. 
  195. ^ "Christianity's Modern-Day Martyrs: Victims of Radical Islam – Rising Islamic Extremism Is Putting Pressure on Christians in Muslim Nations". Abcnews.go.com. 1 Mart 2010. 30 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2011. 
  196. ^ "Egypt, International Religious Freedom Report 2008". Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor. 19 Eylül 2008. 16 April 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 June 2017. 
  197. ^ Johnston, Cynthia (29 Ocak 2008). "Egypt Baha'is win court fight over identity papers". Reuters. 15 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2008. 
  198. ^ Mohsen, Manar (16 Ağustos 2013). "Health Ministry raises death toll of Wednesday's clashes to 638". Daily News Egypt. 21 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2013. 
  199. ^ "Memory of a Mass Killing Becomes Another Casualty of Egyptian Protests 25 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". The New York Times. 13 Kasım 2013.
  200. ^ a b "Egypt: More than 500 sentenced to death in 'grotesque' ruling – Amnesty International". amnesty.org. 24 Mart 2014. 11 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  201. ^ Kingsley, Patrick (24 Mart 2014). "Egypt sentences to death 529 supporters of Mohamed Morsi". The Guardian (İngilizce). ISSN 0261-3077. 25 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2024. 
  202. ^ Cumming-Bruce, Nick (25 Mart 2014). "U.N. Expresses Alarm Over Egyptian Death Sentences". The New York Times. 18 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2017. 
  203. ^ "Egypt: Shocking Death Sentences Follow Sham Trial – Human Rights Watch". hrw.org. 24 Mart 2014. 12 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2016. 
  204. ^ "Egyptian court sentences nearly 530 to death". Washington Post. 24 Mart 2014. 25 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  205. ^ A coronation flop: President Abdel Fattah al-Sisi fails to bring enough voters to the ballot box 5 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., economist.com.
  206. ^ "Egypt's interim Cabinet officially labels Muslim Brotherhood a terrorist group". CNN. 26 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2014. 
  207. ^ "My brother is one of Egypt's 60,000 political prisoners – and Trump is happy to let him rot in jail". The Independent. 17 Ocak 2020. 27 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2020. 
  208. ^ "No political prisoners freed as Egypt pardons thousands on Eid". Al-Jazeera. 24 Mayıs 2020. 15 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2020. 
  209. ^ "Alaa Abdel Fattah: Leading Egyptian activist jailed for five years". BBC News. 20 Aralık 2021. 
  210. ^ "Here are the 10 countries where homosexuality may be punished by death". The Washington Post. 16 Haziran 2016. 11 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2017. 
  211. ^ Author, No (4 Haziran 2013). "The Global Divide on Homosexuality". Pew Research Center (İngilizce). 9 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2024. 
  212. ^ "The world's most dangerous megacities for women 2017". poll2017.trust.org. Thomson Reuters Foundation. 25 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2017. 
  213. ^ Gehlen, Martin (29 Ağustos 2015). "Ägypten: Al-Jazeera-Journalisten zu drei Jahren Haft verurteilt" [Mısır: Al-Jazeera gazetecilerine üç yıl hapis cezası verildi]. Die Zeit (Almanca). ISSN 0044-2070. 8 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2024. 
  214. ^ "Reporting on the coronavirus: Egypt muzzles critical journalists". Deutsche Welle. 3 Nisan 2020. 13 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2020. 
  215. ^ "Egypt is more concerned with controlling information than containing the coronavirus". The Globe and Mail. 3 Nisan 2020. 9 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2020. 
  216. ^ Zohry, Ayman. "The Place of Egypt in the regional migration system as a receiving country" (İngilizce). doi:10.4000/remi.2664. 14 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2024. 
  217. ^ Shan, Lee Ying (5 Nisan 2023). "Egypt's pound is among the worst performing currencies in 2023. And it's expected to plummet further". CNBC (İngilizce). 15 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2023. 
  218. ^ "Egypt's annual core inflation records 39.5% in March 2023: CBE - Dailynewsegypt" (İngilizce). 11 Nisan 2023. 8 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2023. 
  219. ^ Egypt Country Profile 1 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Undp.org.eg (11 Şubat 2011). Erişim tarihi: 14 Eylül 2024.
  220. ^ "To save Egypt's economy, get the army out of it". The Economist. 26 Ocak 2023. ISSN 0013-0613. 24 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2024. 
  221. ^ "Egypt's army seems to want to make pasta as well as war". The Economist. 13 Nisan 2023. ISSN 0013-0613. 14 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2024. 
  222. ^ Enders, Klaus. "Egypt: Reforms Trigger Economic Growth". International Monetary Fund. 4 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2011. In its most recent review of Egypt's economy, the IMF has said the expansion has broadened from energy, construction, and telecommunications to labor-intensive sectors such as agriculture and manufacturing. 
  223. ^ "IRIN Middle East | Egypt: Corruption hampering development, says opposition report | Breaking News". Irinnews.org. 5 Temmuz 2006. 14 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2010. 
  224. ^ Rania Al Malky. "et — Full Story". Egypttoday.com. 8 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2010. 
  225. ^ Fatima El Saadani (August 2006). "Etisalat Wins Third License". Business Today. 20 Ağustos 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2008. 
  226. ^ "CPI 2023". Transparency International. 30 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  227. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; IOMEgypt isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  228. ^ Saifur Rahman (April 2013). "Global remittance flow grows 10.77% to $514 billion in 2012: World Bank". Gulf News. 23 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2013. 
  229. ^ Lauren E. Bohn; Sarah Lynch (8 Şubat 2011). "Egypt Over the Brink, interview with Tarek Osman". Foreignpolicy.com. 22 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2013. 
  230. ^ "PARTNER COUNTRY PROFILES – EGYPT". European Comission (İngilizce). 15 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2024. 
  231. ^ El-Aref, Nevine (1 Temmuz 2024). "Egypt saw a record-breaking 7.1 million tourists in 1st half of 2024". 15 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2024. 
  232. ^ Farouk, Dalia (27 Aralık 2012). "Egypt tourism shows little recovery in 2012". Ahram Online. 13 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2013. 
  233. ^ "The limits of a Green Revolution?" (İngilizce). 29 Mart 2007. 28 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2022. 
  234. ^ "Mısır". 4 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  235. ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2023. 

Dış bağlantılar

Vikipedi'nin kardeş projelerinden
Mısır
hakkında daha fazla bilgi edinin
Vikisözlük'te ara Vikisözlük'te tanımlar
Commons'ta ara Commons'ta dosyalar
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mısır&oldid=34224650" sayfasından alınmıştır