Avrupa Futbol Şampiyonası
 Avrupa Şampiyonası kupası | |
| İlk sezon | 1960 |
|---|---|
| Bölge | UEFA (Avrupa) |
| Takım sayısı | 24 (finaller) 55 (elemelere girebilecek ülkeler) |
| İlgili turnuvalar | CONMEBOL-UEFA Şampiyonlar Kupası |
| Son şampiyon |  İspanya (4. kez) |
| En başarılı takım | İspanya (4 kez) |
| Resmî site | uefa.com/uefaeuro |
 2024 Avrupa Futbol Şampiyonası | |
Avrupa Futbol Şampiyonası, 1960'tan beri UEFA tarafından 4 yılda bir düzenlenen futbol turnuvasıdır. Orijinal adı Avrupa Uluslar Kupası adıyla kurulmuş olup, 1968 yılında şu anki ismini almıştır. Turnuva ülkelerin üst düzey millî futbol takımları arasında düzenlenir.
Turnuvaya katılım göstermek için ev sahibi ülke dışında kalan takımlar ön eleme oynamak mecburiyetindedir. Avrupa Futbol şampiyonasını kazanan takım ayrıca FIFA Konfederasyonlar Kupasına katılma hakkı elde eder ancak bu turnuvaya katılım göstermek zorunlu değildir.[1]
Günümüze kadar oynanan 16 turnuvayı 10 farklı millî takım kazanmıştır: İspanya dört kez, Almanya üç kez, Fransa ve İtalya 2 kez, SSCB, Çekoslovakya, Hollanda, Danimarka, Yunanistan ve Portekiz birer kez turnuvayı birinci olarak tamamlayan ülkelerdir. 2008 ve 2012 yıllarında düzenlenen turnuvayı kazanma başarısı gösteren İspanya bu turnuvayı üst üste kazanabilen tek takım olma unvanını taşımaktadır.
2020 yılında COVID-19 pandemisi nedeniyle 2021 yılına ertelenen turnuvada final maçı İngiltere'nin başkenti Londra'da oynanmıştır. İngiltere'yi normal süresi ve uzatma dakikaları 1-1 biten mücadelenin sonunda, penaltı atışlarında 3-2 mağlup eden İtalya kupayı kazanmıştır.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Arka plan ve ilk yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]Avrupa'da bir futbol turnuvası düzenleme fikri ilk olarak 1927 yılında Fransa Futbol Federasyonu genel sekreteri Henri Delaunay tarafından ortaya atılmış ancak bu fikrin hayata geçirilmesi Henri Delaunay'ın ölümünden çok sonra 1958 yılında gerçekleşmiştir.[2][3] 1960 Avrupa Uluslar Kupası, Avrupa kıtasında millî takımlar bazında düzenlenen ilk uluslararası şampiyonadır. Avrupa Futbol Şampiyonası'nın öncülü ve ilki olarak kabul edilen bu organizasyon dönem konjonktürü nedeniyle bazı ülkelerin turnuvaya katılmaması üzerine Avrupa Uluslar Kupası adıyla düzenlenmiştir. Turnuvaya toplam 17[4] ülke katılmış, yarı final ve final maçları Fransa'da oynanmıştır. Final maçında Yugoslavya'yı, uzatmalarda attığı golle deviren SSCB ilk Avrupa şampiyonu olmuştur. Turnuvanın en dikkat çeken olayı ise, çeyrek finalde Sovyetler Birliği ile eşleşen İspanya'nın siyasi nedenlerle turnuvadan çekilmesi ve SSCB'nin doğrudan yarı finale çıkmasıydı.
1964 Avrupa Uluslar Kupası İspanya'da 17-21 Haziran tarihlerinde yapılmıştır. Bu turnuvayı finalde SSCB'yi 2-1 yenen İspanya kazanmıştır.[5]
1968 Avrupa Futbol Şampiyonası İtalya'da 5-10 Haziran tarihlerinde yapılmıştır. Bu şampiyona Avrupa Futbol Şampiyonası'nın üçüncüsüdür. Bu yılda beraber biten maçların sonunda seri penaltı atışları uygulaması henüz başlamadığından, İtalya ve SSCB arasındaki 0-0 biten yarı final maçı ardından para atışı yapılmış ve İtalya finale çıkmıştır. Final maçında bu kez İtalya ile Yugoslavya 1-1 berabere kalmış, uzatmalar sonunda da sonuç değişmeyince iki gün sonra bir tekrar maçı oynanmıştır. İkinci kez oynanan final maçını 2-0 kazanan İtalya şampiyon olmuştur.
1972 Avrupa Futbol Şampiyonası, 14 Haziran 1972 ile 18 Haziran 1972 tarihleri arasında Belçika'da düzenlendi.[6] Elemelerine toplam 32 takım katılmış, çeyrek finali geçen 4 takım final turnuvasına katılmaya hak kazanmıştır. Şampiyonluk, final maçında SSCB'yi 3-0'la geçen Batı Almanya'nın olmuş, bu aynı zamanda Almanya'nın ilk Avrupa şampiyonluğudur.
1976 Avrupa Futbol Şampiyonası, 16 Haziran 1976 ile 20 Haziran 1976 tarihleri arasında Yugoslavya'da düzenlenen futbol turnuvasıdır. Turnuvayı finalde penaltı vuruşları sonunda[7] Batı Almanya'yı 5-3 mağlup eden Çekoslovakya kazanmıştır.
8 takımlı dönem
[değiştir | kaynağı değiştir]1980 yılından itibaren turnuvaya katılma hakkı 8 takıma çıkarılmış iki gruba bölünen takımlar arasındaki mücadele sonunda gruplarını lider tamamlayan takımlar final oynamaya hak kazanmışlardır. 1980 Avrupa Futbol Şampiyonası 11 Haziran 1980 ile 22 Haziran 1980 tarihleri arasında İtalya'da düzenlenmiştir. Final karşılaşmasında Belçika'yı 2-1 mağlup eden Batı Almanya kazanmıştır.[8]
1984 Avrupa Futbol Şampiyonası 12 Haziran 1984 ile 27 Haziran 1984 tarihleri arasında Fransa'da düzenlenmiştir. Turnuvayı finalde İspanya'yı 2-0 mağlup eden Fransa kazanmıştır.
1988 Avrupa Futbol Şampiyonası, 10-25 Haziran 1988 tarihleri arasında Batı Almanya'da düzenlenmiş olan futbol turnuvasıdır. Son şampiyon Fransa elemeleri geçemezken, Belçika, 1986 FIFA Dünya Kupası'nın ardından Euro 1988 için de vize almayı başarmıştı. Finalde SSCB'yi 2-0 mağlıp eden Hollanda kazanmıştır.
1992 Avrupa Futbol Şampiyonası, 10-26 Haziran 1992 tarihleri arasında İsveç'te düzenlenmiştir. 4 farklı şehirde oynanan 15 maçta, maç başına ortalama 2,13 gol atılmıştı. Ev sahibi İsveç dışında 33 takım elemelerine katıldı ve finaller son kez 8 takımla oynandı. SSCB ülke dağılmadan kısa süre önce turnuvaya katılmaya hak kazanmıştı. Takım turnuvaya BDT adı altında turnuvaya katıldı. BDT, Rusya, Ukrayna, Belarus, Kazakistan, Özbekistan, Türkmenistan, Kırgızistan, Ermenistan, Moldova ve Tacikistan ülkelerini temsil ediyordu. Bağımsız Devletler Topluluğu'nun içinde yer almayan 5 cumhuriyet ise futbolcularını göndermedi. Bu ülkeler Azerbaycan, Estonya, Gürcistan, Litvanya ve Letonya'ydı.
Yugoslavya turnuvaya katılmaya hak kazandı ama Yugoslavya’nın Dağılması nedeniyle diskalifiye edildi. Onun yerine çağrılan grup ikincisi Danimarka sürpriz biçimde şampiyon olmuştur. Diğer bir tabirle tatilden gelerek şampiyon olmuştur.
Turnuvanın resmi marşı Towe Jaarnek ve Peter Jöback tarafından yazılan "More Than a Game"'di. Turnuva, ülkenin bayrağı ile UEFA yazısının son kez logo olarak kullanıldığı ve kısaca "Euro" adı verilmeden, "Avrupa Futbol Şampiyonası" adıyla oynanan son turnuvadır. Ayrıca futbolcu isimlerinin formanın arkasına yazıldığı ilk büyük futbol yarışmasıdır.
16 takımlı dönem
[değiştir | kaynağı değiştir]
1996 Avrupa Futbol Şampiyonası, 8-30 Haziran 1996 tarihleri arasında İngiltere'de düzenlenmiştir. Turnuva toplam 8 şehirde oynanmış, oynanan 31 maçta toplam 64 gol atılmıştır. Turnuvanın final karşılaşmasında Çek Cumhuriyeti'ni 2-1 mağlup eden Almanya kazanmıştır.
2000 Avrupa Futbol Şampiyonası, 10 Haziran-2 Temmuz 2000 tarihlerinde Hollanda ve Belçika'nın ortaklığı ile düzenlenmiş olan futbol turnuvasıdır. Finalde Fransa ve İtalya karşılaşmış uzatma dakikalarında bulduğu golle karşılaşmayı 2-1 kazanan Fransa şampiyon olmuştur.
2004 Avrupa Futbol Şampiyonası, 12 Haziran ile 4 Temmuz 2004 tarihleri arasında Portekiz'de düzenlenen futbol turnuvasıdır. Organizasyon tarihinde ilk kez açılış ve final maçları aynı takımlar arasında oynandı. Turnuvanın hatırda kalan özelliği neredeyse hiç şans verilmeyen Yunanistan'ın favorilerin formsuzluğundan da yararlanarak oynadığı savunma futboluna rağmen şampiyon olmasıdır. Aynı savunma taktiğiyle oynayıp finalde ev sahibi Portekiz'i 1-0'la geçen Yunanistan ilk şampiyonluğunu yaşadı.
2008 Avrupa Futbol Şampiyonası, Avusturya ve İsviçre'nin ev sahipliğinde, 7-29 Haziran 2008 tarihleri arasında düzenlendi. Finalde Almanya'yı 1-0 yenen İspanya şampiyon olarak tamamladı. Şampiyona kapsamında oynadığı tüm maçlardan galip ayrılan İspanya, 1984'te Fransa, 1996'da ise Almanya'nın ardından tüm maçları kazanan üçüncü takım oldu. İspanya, bu başarısı ile ilk kez 1964'te kazanmış olduğu kupayı, 44 yıl aradan sonra tekrar elde etti.
Turnuvaya katılan 16 takım, dörder takımdan oluşan 4 grupta mücadele etti. Ev sahipleri Avusturya ve İsviçre turnuvaya eleme maçları oynamadan katıldı. Diğer 14 takım ise, 16 Ağustos 2006'da 21 Kasım 2007'ye kadar süren elemelerde yer aldı. Son turnuvanın şampiyonu Yunanistan ise oynadığı üç maçtan da mağlubiyetle ayrılarak takımlar arasındaki en kötü performansı sergiledi. Avusturya ve Polonya, tarihlerinde ilk kez bir Avrupa Futbol Şampiyonası'na katıldı. Şampiyonayı kazanan takım olan İspanya, 2009 yılında Güney Afrika Cumhuriyeti'nde düzenlenen FIFA Konfederasyonlar Kupası'nda Avrupa'yı temsil etti.
2012 Avrupa Futbol Şampiyonası, UEFA tarafından organize edilen ve millî futbol takımlarının katıldığı 14. Avrupa Futbol Şampiyonası. Ukrayna ve Polonya'nın ortak ev sahibi olduğu turnuva 8 Haziran ve 1 Temmuz 2012 tarihleri arasında düzenlenmiştir. Turnuvayı düzenleyecek ülkeler oylama sistemi ile 2007 yılında UEFA İcra Komitesi tarafından seçilmiştir.[9] Bu şampiyona 1996'dan beri düzenlenen on altı takım formatlı şampiyonalar arasında maç başına (46.481) ve toplamda (1.440.896) en fazla biletli seyircinin izlediği şampiyona olmuştur.
Turnuvaya katılacak olan takımlar Ağustos 2010 ile Ekim 2011 arasında yapılan eleme maçları sonucunda belli olmuştur. Ayrıca bu turnuva on altı ülkenin katıldığı son Avrupa Futbol Şampiyonası'dır. Bir sonraki şampiyona olan 2016 Avrupa Futbol Şampiyonası'na yirmidört ülke katılım sağlayacaktır.
Şampiyona her iki ülkeden dörder tane olmak üzere sekiz stadyumda düzenlenmiş ve bu stadyumların beş tanesi bu turnuva için inşa edilmiştir. Ayrıca UEFA'nın talebi üzerine bu stadyumların etrafındaki otoyollar ve demiryollarında altyapı çalışmaları yapılmış, konaklayacak mekanlarda iyileştirmeler yapılmıştır.
Şampiyonanın ev sahipleri Ukrayna ve Polonya millî futbol takımları gruptan çıkamayarak 2008 Avrupa Futbol Şampiyonası'nın ev sahipleri Avusturya ve İsviçre'den sonra çeyrek final aşamasını göremeyen ikinci Avrupa Futbol Şampiyonası ev sahipleri olmuşlardır.
Turnuvanın final maçı Ukrayna'nın başkenti Kiev'de bulunan Olimpiyat Stadyumu'nda oynanmıştır. Son şampiyon İspanya ile İtalya'nın karşılaştığı finalde İspanyollar İtalyanları 4-0 mağlup ederek unvanlarını korumuştur.[10] 2008 Avrupa Futbol Şampiyonası ve 2010 FIFA Dünya Kupası'nın da şampiyonu olan İspanya bu turnuvayı da kazanarak üst üste üç büyük turnuvayı kazanan tek takım unvanını da elde etmiştir.[10] Turnuva şampiyonuna verilen 2013 FIFA Konfederasyonlar Kupası'na direkt katılım hakkı ise İspanya'nın FIFA Dünya Kupası şampiyonluğu nedeniyle zaten katılım hakkı olması dolayısıyla finalist İtalya'ya verilmiştir.[11]
24 takımlı dönem
[değiştir | kaynağı değiştir]Fransa'da düzenlenen 2016 Avrupa Futbol Şampiyonası'yla birlikte turnuvada mücadele eden takım sayısı 24'e çıkarılmıştır.
Sonuçlar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- (uz.) - Uzatma süresi
- ag. - Altın gol
- pen. - Penaltı vuruşları
Final oynayan takımlar
[değiştir | kaynağı değiştir]
| Sıra | Ülke | Şampiyon | İkinci |
|---|---|---|---|
| 1 | İspanya
|
4 (1964*, 2008, 2012, 2024) | 1 (1984) |
| 2 |  Almanya ^
|
3 (19721, 19801, 1996) | 3 (19761, 1992, 2008) |
| 3 |  İtalya
|
2 (1968*, 2020) | 2 (2000, 2012) |
| 4 |  Fransa
|
2 (1984*, 2000) | 1 (2016*) |
| 5 |  Sovyetler Birliği **
|
1 (1960) | 3 (1964, 1972, 1988) |
| 6 |  Çekya
|
1 (19762) | 1 (1996) |
 Portekiz
|
1 (2016) | 1 (2004*) | |
| 8 |  Hollanda
|
1 (1988) | - |
 Danimarka
|
1 (1992) | - | |
 Yunanistan
|
1 (2004) | - | |
| 11 |  İngiltere
|
- | 2 (2020, 2024) |
 Yugoslavya
|
- | 2 (1960, 1968) | |
| 13 |  Belçika
|
- | 1 (1980) |
- * Ev Sahibi
- ^ = 1954-1990 yılları arasında Batı Almanya adıyla.
- 2 Çekoslovakya
Avrupa Futbol Şampiyonası golcüleri
[değiştir | kaynağı değiştir]| № | İsim | G | M | % | Turnuva |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Cristiano Ronaldo |
14 | 30 | 0.37 | 2004, 2008, 2012, 2016, 2020, 2024 |
| 2 | Michel Platini |
9 | 5 | 1.80 | 1984 |
| 3 | Alan Shearer |
7 | 9 | 0.78 | 1992, 1996, 2000 |
| Álvaro Morata |
7 | 16 | 0.44 | 2016, 2020, 2024 | |
| Antoine Griezmann |
7 | 17 | 0.41 | 2016, 2020, 2024 | |
| Harry Kane |
7 | 17 | 0.41 | 2016, 2020, 2024 | |
| 4 | Patrik Schick |
6 | 7 | 0.86 | 2020, 2024 |
| Ruud van Nistelrooy |
6 | 8 | 0.75 | 2004, 2008 | |
| Patrick Kluivert |
6 | 9 | 0.67 | 1996, 2000 | |
| Wayne Rooney |
6 | 10 | 0.60 | 2004, 2012, 2016 | |
| Thierry Henry |
6 | 11 | 0.55 | 2000, 2004, 2008 | |
 Zlatan Ibrahimović |
6 | 13 | 0.46 | 2004, 2008, 2012, 2016 | |
 Robert Lewandowski |
6 | 13 | 0.46 | 2012, 2016, 2020, 2024 | |
| Nuno Gomes |
6 | 14 | 0.43 | 2000, 2004, 2008 | |
| Romelu Lukaku |
6 | 14 | 0.43 | 2016, 2020, 2024 | |
| 9 |  Savo Milošević |
5 | 4 | 1.25 | 2000 |
| Marco van Basten |
5 | 9 | 0.56 | 1988, 1992 | |
| Milan Baroš |
5 | 11 | 0.45 | 2004, 2008, 2012 | |
 Xherdan Shaqiri |
5 | 11 | 0.45 | 2016, 2020, 2024 | |
| Mario Gómez |
5 | 12 | 0.42 | 2008, 2012, 2016 | |
| Jürgen Klinsmann |
5 | 13 | 0.38 | 1988, 1992, 1996 | |
| Fernando Torres |
5 | 13 | 0.38 | 2004, 2008, 2012 | |
| Zinedine Zidane |
5 | 14 | 0.36 | 1996, 2000, 2004 |
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Avrupa Futbol Şampiyonası istatistikleri ve rekorları listesi
- Avrupa Futbol Şampiyonası açılış maçları listesi
- Avrupa Futbol Şampiyonası golcüleri
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "2005/2006 season: final worldwide matchday to be 14 Mayıs 2006". FIFA.com. Fédération Internationale de Football Association. 19 Aralık 2004. 26 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2012.
- ^ "UEFA European Football Championship origins". UEFA.com. Union of European Football Associations. 21 Aralık 2011. 15 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2012.
- ^ "Delaunay's dream realised in France". UEFA.com. Union of European Football Associations. 30 Ocak 2012. 20 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2012.
- ^ "1960 UEFA European Championship - Teams". UEFA.com. Union of European Football Associations. 25 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2012.
- ^ "Spain savour home comforts". UEFA.com. Union of European Football Associations. 21 Aralık 2011. 11 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2012.
- ^ "Müller the menace in German masterclass". UEFA.com. Union of European Football Associations. 3 Ekim 2003. 30 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2012.
- ^ Dunbar, Graham (2 Temmuz 2010). "Abreu's 'Panenka' penalty revives 1976 classic". USA Today. Associated Press. 9 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2012.
- ^ "Hrubesch crowns West German win". UEFA.com. Union of European Football Associations. 21 Temmuz 2008. 21 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2012.
- ^ "EURO joy for Poland and Ukraine". UEFA. 18 Nisan 2007. 21 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2010.
- ^ a b "Spain claim historic win". ESPN. 1 Temmuz 2012. 4 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2012.
- ^ "Del Bosque tarih yazabilecek mi?". Sabah. 30 Haziran 2012. 4 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2012.
Uluslararası futbol | ||
|---|---|---|
| Asya |  | |
| Afrika | ||
| Kuzey Amerika | ||
| Güney Amerika | ||
| Okyanusya | ||
| Avrupa | ||
| FIFA dışı | ||
| Oyunlar | ||
Avrupa Futbol Şampiyonası şampiyonları | |||
|---|---|---|---|
 | | ||
