Bellavista Klampenborg Danimarka. Arne Jacobsen 1934.Bellavista Klampenborg Danimarka. Arne jacobsen 1934.
Fonksiyonalizm, mimarların binaları sadece amaçlarına göre tasarlamasını öngören bir prensip ve mimari akım. İlk aşamada oldukça net görünen bu tanım, modern mimarlık başta olmak üzere farklı mimarlık alanlarında kafa karışıklığına ve hararetli tartışmalara yol açmıştır.[kaynak belirtilmeli]
Helsinki Olimpiyat Stadyumu Kulesi (Y. Lindegren & T. Jäntti, 1934-38 yılında inşa edilmiştir)
Mimarlıkta fonksiyonellik, binaların sadece binanın amacına ve işlevine göre tasarlanması gerektiği ilkesidir.
Bu ilke, ilk göründüğünden daha az belirgin olduğu için, özellikle modern mimari açısından meslek içinde bir karışıklık ve tartışma konusudur.
Binalarda fonksiyonelliğin teorik eklemlenmesi, mimarinin üç klasik hedefinden biri olarak, yardımcı programların (çeşitli olarak 'emtia', 'kolaylık' veya 'yardımcı program' olarak çevrilir) firmitas (sıkılık) ve venüstaların (güzellik) yanında durduğu Vitruvian üçlüsüne kadar izlenebilmektedir. İşlevsel görüşler bazı Gotik canlanma mimarlarının tipik görüşleridir. Özellikle Augustus Welby Pugin, "bir bina hakkında kolaylık, inşaat veya mülkiyet için gerekli olmayan hiçbir özellik olmamalıdır" ve "tüm süs eşyaları binanın temel inşaatının zenginleştirilmesinden oluşmalıdır" diye yazmıştır.[1]
İşlevsellik ve estetik tartışması genellikle karşılıklı olarak dışlayıcı bir seçim olarak çerçevelenir, aslında Will Bruder, James Polshek ve Ken Yeang gibi mimarlar vardır, üç Vitruvian hedefi de tatmin etmeye çalışıyorlardır.
I. Dünya Savaşı'nın ardından Modernizm dalgasının bir parçası olarak uluslararası bir işlevselci mimarlık hareketi ortaya çıkmıştır. Fikirler, son derece yıkıcı dünya savaşından sonra Avrupa'nın sosyal ve siyasi hareketleri tarafından geniş ve güçlü bir şekilde ifade edildiği gibi, halk için yeni ve daha iyi bir dünya inşa etme ihtiyacından ilham almıştır. Bu bakımdan fonksiyonel mimari genellikle sosyalizm ve modern hümanizm fikirleriyle bağlantılıdır. Bu yeni işlevsellik dalgasına yeni bir ek, sadece binaların ve evlerin işlevsellik amacı etrafında tasarlanmaması, mimarinin de fiziksel olarak daha iyi bir dünya ve insanlar için daha iyi bir yaşam yaratmak için bir araç olarak kullanılması gerektiğidir. Bu yeni fonksiyonel mimari en güçlü etkiyi Çekoslovakya, Almanya, Polonya,[2]SSCB ve Hollanda'da ve 1930'lardan itibaren İskandinavya ve Finlandiya'da da yaşamıştır.
1896'da Chicago'lu mimar Louis Sullivan Form takip işlevini ortaya atmıştır. Bununla birlikte, bu aforizma, 'işlev' teriminin fayda olarak çağdaş bir anlayışla veya kullanıcı ihtiyaçlarının karşılanmasıyla ilgili değildir. Bunun yerine organik öz ifadesi olarak metafiziğe dayanıyordu ve 'kader' anlamına geliyor olarak ifade edilebilmektedir.[3] 1930'ların ortalarında fonksiyonellik, tasarım bütünlüğü (kullanım) meselesinden ziyade estetik bir yaklaşım olarak tartışılmaya başlanmıştır. İşlevsellik fikri, farklı bir konu olan süsleme eksikliği ile birleştirilmiştir. Ucuz ticari binalar ve barakalar gibi alanı kaplamanın en kibar ve en acımasız yolları ile ilişkili pejoratif bir terim haline gelmiştir. Daha sonra örneğin Buckminster Fuller'ın jeodezik kubbelerine yönelik akademik eleştirilerde, sadece 'gauche' ile eşanlamlı olarak kullanılmıştır.
70 yıl boyunca etkili Amerikalı mimar Philip Johnson, mesleğin hiçbir işlevsel sorumluluğu olmadığını ve bunun günümüzdeki birçok görüşlerden biri olduğunu söylemiştir. Postmodern mimar Peter Eisenman'ın konumu, kullanıcı düşmanı bir teorik temele ve daha da aşırıya dayanmaktadır: "ben işlevsellik görmüyorum."[4]
Modern mimarinin popüler kavramları, Fransız ve İsviçreli mimar Le Corbusier ve Alman mimar Mies Van der Rohe'nin çalışmalarından büyük ölçüde etkilenmektedir. Her ikisi de en azından binalarının önceki stillerin radikal basitleştirmeleri olduğu ölçüde işlevselcidir. 1923'te Mies Van der Rohe, Weimar Almanya'da çalışıyordu ve Sullivan'ın doğal mimari güzellik hedefine ulaşan radikal bir şekilde basitleştirilmiş, sevgiyle ayrıntılı yapılar üretme kariyerine başlamıştır. Le Corbusier ünlü bir şekilde "bir ev yaşamak için bir makinedir" demiştir. 1923'teki Vers une architecture adlı kitabı çok etkiliydi ve Fransa'nın Poissy kentindeki Villa Savoye gibi erken inşa edilmiş çalışmaları prototipik olarak işlev görmüştür.
Villa Tugendhat (Brno), 1928 Ludwig Mies van der Rohe tarafından inşa edilmiştir.Villa Müller (Prag), 1930, Adolf LoosZlin, Çek Cumhuriyeti, Bata (ayakkabı şirketi) tarafından inşa edilen fabrika kasabası
Eski Çekoslovakya, 1928'de Mies Van der Rohe tarafından tasarlanan Brno'daki Villa Tugendhat, 1930'da Adolf Loos tarafından tasarlanan Prag'daki Villa Müller bunlara örnektir. 1920'lerde Bata Ayakkabı Şirketi tarafından bir fabrika kasabası olarak geliştirilen Zlin kasabasının çoğunluğu gibi önemli örneklerle işlevselci tarzın önemli yeridir.[5] Le Corbusier'in öğrencisi František Lydie Gahura tarafından tasarlanmıştır.
Almanya'da aynı anda ortaya çıkan Bauhaus tarzı mimariyi benimserken, 20.yüzyılın başlarında hızla sanayileşen ülke genelinde işlevselci tarzda çok sayıda villa, apartman ve iç mekan, fabrika, ofis bloğu ve mağaza bulunabilmektedir.[6] Özellikle Brno'ya yapılan büyük kentsel uzantılar, işlevselci tarzda çok sayıda apartman binası içerirken, Plzeň'deki Adolf Loos'un iç mekanları[7] işlevselci ilkelerin uygulanmasıyla da dikkat çekicidir.
İskandinav funkis tipik korkuluk, düz çatı, sıva ve renk detayı (SOK depo ve ofisler, 1938, Finlandiya)
İskandinavya ve Finlandiya'da, modernist mimarinin uluslararası hareketi ve fikirleri, yönetmen ve İsveçli mimar Gunnar Asplund'un rehberliğinde 1930 Stockholm sergisinde mimarlar arasında yaygın olarak tanınmıştır. Hevesli mimarlar fikirlerini ve ilhamlarını Accepteramanifestosunda toplamışlardır. Bundan sonraki yıllarda İskandinavya'da işlevselci bir mimari ortaya çıkmıştır. Bu tür, İskandinavya'ya özgü bazı tuhaf özellikleri içerir ve genel olarak işlevselcilikten ayırt etmek için genellikle "funkis" olarak adlandırılmaktadır. Ortak özelliklerden bazıları düz çatı, sıvalı duvarlar, mimari camlar ve iyi aydınlatılmış odalar, endüstriyel bir ifade ile yuvarlak pencereler de dahil olmak üzere denizden ilham alan detaylardır.[8] 1929'daki küresel borsa krizi ve ekonomik erime, tuğla ve beton gibi uygun fiyatlı malzemelerin kullanılması ve hızlı ve verimli bir şekilde inşa edilmesi ihtiyacını doğurmuştur. Bu ihtiyaçlar, özellikle 1930'lardan kalma binalarda işlevselci mimarinin İskandinav versiyonunun bir başka imzası haline gelmiştir. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra endüstriyel seri üretim çok daha yaygın hale geldiğinde modernist mimariye geçilmiştir.[9]
Çoğu mimari tarz olarak, İskandinav funkis kapsamı uluslararasıdır. Birçok mimar bölge genelinde İskandinav funkis binaları tasarlamıştır. Bu tarzla uluslararası alanda çalışan en aktif mimarlardan bazıları Edvard Heiberg, Arne Jacobsen ve Alvar Aalto'dur. İskandinav funkis, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra artan refah devletleri için kentsel konut ve yeni kurumlara duyulan ihtiyaç patladığından, İskandinav kentsel mimarisinde önemli bir yere sahiptir. Funkis, 1930'larda ve 1940'larda doruk noktasına ulaştı, ancak işlevselci mimari 1960'larda uzun süre inşa edilmeye devam etmiştir. Bununla birlikte, bu daha sonraki yapılar İskandinav bağlamında modernizm olarak sınıflandırılma eğilimindedir.
Funkis tarzında çalışan Finlandiya'nın en üretken ve ünlü mimarlarından bazıları, her ikisi de 1930'larda en başından beri meşgul olan Alvar Aalto ve Eric Bryggman'ı içeriyor. Turku bölgesi bu yeni stile öncülük etti ve Arkkitehti DergisiFinlandiya bağlamında işlevselciliğe aracılık etti ve tartıştı. Funkis tarzındaki ilk binaların çoğu endüstriyel yapılar, kurumlar ve ofislerdi, ancak konut binaları, bireysel konutlar ve Kiliseler gibi diğer yapı türlerine yayıldı. İşlevselci tasarım, 1929'da tasarlanan ve 1933'te inşa edilen ikonik Paimio Sanatoryumunun örneklediği gibi iç tasarımlara ve mobilyalara da yayıldı.[9][10][11]
Aalto, 1920'lerin sonlarında Turku'da konut binaları tasarlarken standartlaştırılmış, prekast beton elemanları tanıtmıştır. Bu teknik 2. Dünya Savaşından sonra modern mimarinin daha sonraki gelişmeler bir dönüm noktası oldu, özellikle 1950 ve 1960'lı yıllarda. Ayrıca seri üretilen ahşap konut tanıtmıştır.[12]
Rusya ve eski Sovyetler Birliği'nde, İşlevselcilik yapılandırmacı mimari olarak biliniyordu ve 1918-1932 yılları arasında büyük inşaat projeleri için baskın bir tarz olmuştur.
İşlevselci mimarinin önemli örnek yapıları temsilleri şunlardır.
