Frigce
| Frigce | |
|---|---|
| Frig dili | |
| Bölge | Orta Anadolu |
| Ölü dil | MS 5. yüzyıl |
| Dil ailesi | |
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | xpg |
| Glottolog | phry1239[1] |
Frig dili (/ ˈ f r ɪ dʒ i ə n /), klasik antik çağda (MÖ 8. yüzyıldan MS 5. yüzyıla kadar) Anadolu'da (modern Türkiye) konuşulan ve Frig medeniyetinin resmi dili olan bir Hint-Avrupa diliydi.[2][3][4]
Antik Yunan yazarları, "Frig" kelimesini, tek bir "kabile" veya "halk" adından ziyade, esas olarak Anadolu'nun orta bölgelerinde yer alan geniş bir etno-kültürel kompleksi tanımlamak için bir şemsiye terim olarak kullanmışlardır. Platon, bazı Frigce kelimelerin Yunanca kelimelere benzediğini gözlemlemiş ve bunu "Diyaloglar" eserinde yazmıştır.[5][6]
Keşif ve Deşifre Edilmesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Herodotus ve Hesychius gibi eski yazarlar, bize Frigce olduğu varsayılan birkaç düzine kelime, sözde tefsirler sağlamışlardı.[7] Modern zamanlarda, Ortaköy'de bulunan Frig metinli ilk anıt,1752'de tanımlanmıştır. 1800'de Yazılıkaya'da (klasik Nakoleia) iki yazıt daha keşfedilmiştir. Bir tanesinin üzerinde ΜΙΔΑΙ, 'Midas'a' yazısı okunabiliyordu, bu da onların efsanevi Frigya kralı Midas'ın bir binasının, muhtemelen mezarının parçası olduğu fikrini uyandırdı. Daha sonra Batılı arkeologlar, tarihçiler ve diğer akademisyenler, Homeros'un dünyasının coğrafi arka planını ve Yeni Ahit'in bahsettiği eski dünyadan unutulmuş medeniyetleri bulmak için Anadolu'yu dolaşmaya başladıklarında, daha fazla anıt keşfedildi. 1862'ye gelindiğinde, aralarında birkaç Yunanca-Frig dili iki dilli olan on altı Frig yazıtı biliniyordu. Bu, Alman bilim adamı Andreas David Mordtmann'ın yazıyı deşifre etmek için ilk ciddi girişimi üstlenmesine imkan verdi, ancak Frigce ile Ermenice arasındaki paralellikleri aşırı vurguladı ve bu da bazı yanlış sonuçlara yol açtı.[8] 1880'den sonra İskoç Mukaddes Kitap bilgini William Mitchell Ramsay, daha birçok yazıt keşfetti. 20. yüzyılda, sürekli yeni metin akışı, daha güvenilir transkripsiyonlar ve Hint-Avrupa ses değiştirme yasalarının daha iyi bilinmesi nedeniyle Frigce anlayışı arttı. Alfabe artık iyi biliniyor, ancak alfabenin daha nadir işaretlerinin küçük revizyonları hala mümkün olsa da, bir işaret (= /j/, transkripsiyonu y) görece daha yakın bir tarih olan 1969'da güvenli bir şekilde tanımlandı.[7]
Yazıtlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Frig epigrafik materyali, Eski Frig ve Yeni Frig olmak üzere iki ayrı alt gruba bölünmüştür. Bunlar, Frig dilinin farklı aşamalarını gösterir, farklı alfabelerle ve farklı malzemeler üzerine yazılır ve farklı coğrafi dağılımlara sahiptir. Eski Frig dili, Anadolu ve ötesindeki 395 yazıtta tasdik edilmektedir . MÖ 800 ile 330 yılları arasında Frig alfabesiyle yazılmıştır. Corpus des inscriptions paléo-phrygiennes (CIPPh) ve ekleri, birkaç grafiti dahil edilmemekle birlikte, bilinen Eski Frig yazıtlarının çoğunu içerir.[9] MÖ 8. yüzyılın ortalarından kalma en eski yazıtlar, Gordion'daki (Yassıhöyük ya da " Midas Höyüğü ") ve Bayındır'daki (Doğu Likya) tümülüslerde (mezar höyükleri) gümüş, bronz ve kaymaktaşı nesneler üzerinde bulunmuştur.[7]
Yeni Frigce dili ise, 117 cenaze yazıtında tasdik edilmiştir, çoğunlukla bir Yunan kitabesinden sonra eklenen saygısızlık yapanlara karşı lanetler eklenmiştir. Yeni Frigce MS 1. ve 3. yüzyıllar arasında Yunan alfabesiyle yazılmıştır ve Orta Anadolu'daki eski Frigya'nın batı kısmı ile sınırlıdır. Yeni Frig yazıtlarının çoğu kaybolmuştur, bu nedenle bunlar yalnızca ilk derleyicilerin tanıklıklarıyla bilinmektedir. Yeni Frig yazıtları William M. Ramsay (yaklaşık 1900) ve Obrador-Cursach (2018) tarafından kataloglanmıştır.
Bazı uzmanlar, Dokimeion'dan tek bir yazıtla temsil edilen üçüncü bir bölümü, Orta Frig dilini tanımlarlar. Makedonya fethinden sonra MÖ 4. yüzyılın sonlarına tarihlenen, sekiz satırda yazılmış altı hekzametrik mısradan oluşan bir Frig kitabesidir. Yunan alfabesiyle yazılmış ilk Frig metni olarak kabul edilir. Deyiş biçimi, Bithynia'daki Eski Frig kitabesinin bazı yankılarını taşır, ancak Yeni Frigce'de bulunan fonetik ve imla özelliklerini önceden tahmin eder. Gordion'dan MÖ 4. yüzyıldan 2. yüzyıla kadar uzanan üç grafiti, hem kullanılan alfabe hem de dilsel aşama açısından belirsizdir ve Orta Frigce olarak da kabul edilebilir.[7]
Bazı Frigce Kelimeler
[değiştir | kaynağı değiştir]Frigce diğer Anadolu dilleri gibi ilgi görmeye ve araştırılmaya devam etmektedir ve farklı kesimden farklı kişiler bu kadim dilleri öğrenmeye ve araştırmaya merak sarmıştır. Bu dildeki kelimeler diğer Anadolu dillerinden çok Latin ve Yunan dilleri ile daha çok benzerlik göstermektedir.
| Frigçe | Türkçe | Yunanca | İngilizce |
|---|---|---|---|
| ad- | "ile bağlacı" | εις | to, by, at |
| onoman | isim | όνομα | name |
| knaika | kadın,eş | γυναίκα | woman,wife |
Burada Frigçe cümle ve Türkçe anlamlarını bir arada verilmiştir :[3]
Frigçe : Βας ιοι βεκος μεβερετ (Yazım)
Frigçe : Bas ioi bekos meberet (Okunuş)
Türkçe : Bas ekmeğini elinden alacak.
Frigçe : ...Aυτος κε ουα κ' οροκα γεγαριτμενος ας Βαταν τευτους (Yazım)
Frigçe : ...Autos ke oua k' oroka gegaritmenos as Batan teutos (Okunuş)
Türkçe : ...Ve kendisi ve soyu Bas tarafından lanetlensin.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "{{{name}}}". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
- ^ "Frig Dili". Anadolu Uygarlıkları. 5 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.
- ^ a b c "Palaeolexicon - The Phrygian language". www.palaeolexicon.com. 30 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.
- ^ "Phrygian language | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). 10 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.
- ^ Plato, 427? BCE-347? BCE. "Cratylus". www.gutenberg.org/files/1616/1616-h/1616-h.htm (İngilizce). Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.
- ^ Platon, Francesco Ademollo (3 Şubat 2011). The Cratylus of Plato: A Commentary (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-49469-4.
- ^ a b c d Obrador-Cursach, Bartomeu (1 Ocak 2020). The Phrygian Language. BRILL. ISBN 978-90-04-41998-8.
- ^ Wissenschaften (München), Bayerische Akademie der (1862). Sitzungsberichte der Königl. Bayerischen Akademie der Wissenschaften zu München: 1862, 1 (Almanca).
- ^ Zgusta, Ladislav; Brixhe, Claude; Lejeune, Michel (Haziran 1986). "Corpus des inscriptions paléo-phrygiennes". Language. 62 (2): 462. doi:10.2307/414697. ISSN 0097-8507.
- ^ "The Sound of the Phrygian language (Vocabulary & Sample Text)". Video. ILoveLanguages!. 2021. 8 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.
Okuma listesi
[değiştir | kaynağı değiştir]- Woodhouse, Robert. "An overview of research on Phrygian from the nineteenth century to the present day". Studia Linguistica Universitatis Iagellonicae Cracoviensis, Volume 126 (2009), 167-188, DOI 10.2478/v10148-010-0013-x.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Corpus of Phrygian Inscriptions 28 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- Lubotsky's Phrygian Etymological Database (Incomplete) (İngilizce)
- Encyclopædia Britannica - Phrygian Language (İngilizce)
- Linguistic Bibliography Online[ölü/kırık bağlantı] (İngilizce)
- Palaeolexicon - Dictionary, History and Translations of the Phrygian Language3 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- Midas and the Mushki, by Miltiades E. Bolaris (2010)6 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- Anatolianscripts.com - Frig Alfabesi 17 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- http://www.palaeolexicon.com/[ölü/kırık bağlantı] Phrygian
- The Sound of the Phrygian language (Vocabulary & Sample Text) 25 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Frigçe, İngilizce)
- Eski Anadolu Dillerine Giriş (Türkçe)
- Anadolu Dillerine Yazım Örnekleri (Hititçe, İngilizce)
- Anadolu Dillerine Yazım Örnekleri (Hititçe, İngilizce)
- Frigler (Adım Adım Tarih) 23 Ocak 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe)