Rattan
Rattan, (Malayca: rotan), Calamoideae alt familyasına ait yaklaşık 600 tür palmiyenin adıdır. Rattan palmiye türlerinin ve cinslerinin en büyük çeşitliliği Güneydoğu Asya'nın kapalı gölgelikli yaşlı tropikal ormanlarındadır, ancak tropikal Asya ve Afrika'nın diğer bölgelerinde de bulunabilirler.[1] Çoğu rattan palmiyesi, diğer palmiye türlerinden farklı olarak tırmanma alışkanlıkları nedeniyle lianalar olarak kabul edilir. Birkaç tür de ağaç benzeri veya çalı benzeri alışkanlıklara sahiptir.
Rattan palmiye türlerinin yaklaşık %20'si ekonomik açıdan önemlidir ve geleneksel olarak Güneydoğu Asya'da hasır mobilya, sepet, baston, dokuma hasır, halat ve diğer el sanatlarının üretiminde kullanılmaktadır. Rattan kamışları dünyanın en değerli kereste dışı orman ürünlerinden biridir. Bazı rattan türlerinin yenilebilir pullu meyvesi de vardır. Son 30 yılda ticari yetiştiriciliğe yönelik artan girişimlere rağmen, neredeyse tüm rattan ürünleri hala yabani olarak hasat edilen bitkilerden elde edilmektedir. Rattan kaynakları artık ormansızlaşma ve aşırı tüketim nedeniyle hızla tehdit altındadır.[2][3] Rattan, tarihte ticari kökenleri sebebiyle Manila kamışı veya Malakka kamışı olarak da bilinirdi.
Ekosistem
[değiştir | kaynağı değiştir]Çoğu rattan palmiyesi ekolojik olarak lianalar olarak sınıflandırılır, çünkü pek çok olgun rattan palmiyesi asma benzeri bir alışkanlığa sahiptir ve diğer bitki örtüsünün içinde ve üzerinde gezinir. Bununla birlikte rattan, odunsu lianalardan birkaç yönden farklıdırlar. Rattanlar palmiye oldukları için dallanmazlar ve gövdenin toprakla temas eden kısmında nadiren yeni kök yapıları geliştirirler. Tek çeneklidirler ve bu nedenle ikincil büyüme göstermezler. Bu, rattan gövde çapının her zaman sabit olduğu anlamına gelir. Yavru rattan palmiyeleri, genellikle yaklaşık 2-5 santimetre çapında, yapraklar arasında uzun boğumlar bulunan yetişkinlerle aynı genişliğe sahiptir. Bu aynı zamanda genç rattan palmiyelerinin, gençken bile her zaman yapısal desteğe ihtiyaç duyan diğer lianaların aksine, bağımsız kalabilecek kadar sert olduğu anlamına gelir. Birçok rattan palmiye, diğer bitkilerin üzerine tırmanmaya yardımcı olmak ve otçulları caydırmak için kanca görevi gören dikenlere de sahiptir. Dikenler ayrıca, sadece daha dar desteklere tırmanabilen diğer sarmaşıkların aksine, rattanlara geniş çaplı ağaçlara tırmanma yeteneği verir. Rattanların yüzlerce metre uzunluğa kadar büyüdüğü bilinmektedir.
Rattanlar aşırı kullanım tehdidi altındadır, çünkü hasatçılar gövdeleri çok gençken kesmekte ve yeniden filizlenmelerine izin vermemektedir. Sürdürülebilir olmayan rattan hasadı genel orman ekosistemini bozmaya yol açabilir. Rattan işleme süreci de çevre için kirletici olabilir. Rattanın işlenmesinde zehirli kimyasalların ve petrolün kullanılması toprak, hava ve su kaynaklarını ve nihayetinde insanların sağlığını etkilemektedir. Buna ek olarak, geleneksel rattan üretim yöntemi bitkinin uzun vadeli arzını ve işçilerin gelirini tehdit etmektedir.
Kullanım Alanları
[değiştir | kaynağı değiştir]Temizlenmiş rattan sapları görünüş olarak bambuya benzer. Bambunun aksine, rattan saplarının içi boş değildir. Dünyadaki rattan nüfusunun çoğu (%70) Endonezya'da yetişir.[4] Dünyadaki arzın geri kalanı Filipinler, Sri Lanka, Malezya, Bangladeş ve Hindistan'dan gelmektedir.
Besin kaynağı
[değiştir | kaynağı değiştir]Bazı rattan meyveleri yenilebilir, turunçgillere benzer ekşi bir tadı vardır. Bazı rattanların meyvesi ejderha kanı adı verilen kırmızı bir reçine yayar; bu reçinenin antik çağda tıbbi özelliklere sahip olduğu düşünülmüş ve diğer kullanımlarının yanı sıra kemanlar için boya olarak kullanılmıştır.[5] Hindistan'ın Assam eyaletinde filiz sebze olarak da kullanılmaktadır.
Sap uçları nişasta bakımından zengindir ve çiğ veya kavrulmuş olarak yenebilir. Uzun saplar içme suyu elde etmek için kesilebilir. Palmiye kalbi de çiğ veya pişmiş olarak yenebilir.
Tıbbi potansiyel
[değiştir | kaynağı değiştir]2010 yılının başlarında, İtalya'daki bilim adamları rattan ağacının, yapay kemik üretimi için yeni bir “ahşaptan kemiğe” işleminde kullanılacağını duyurdu. Süreç küçük rattan parçalarının bir fırına verilmesiyle başlıyor. Bu parçalara kalsiyum ve karbon ekleniyor. Daha sonra bu ahşap, fırın benzeri başka bir makinede yoğun basınç altında ısıtılıyor ve bir fosfat çözeltisi ekleniyor. Bu işlem, kemik materyalinin neredeyse birebir kopyasını üretiyor. İşlem yaklaşık 10 gün sürmektedir. Duyurunun yapıldığı sırada kemik koyunlarda test ediliyordu ve önemli bir olumsuz belirti görülmemişti. Avrupa Birliği odundan kemiğe programını finanse edilietmektedir.[6]
Rattan sandalye
[değiştir | kaynağı değiştir]Rattanlar sepet ve mobilya yapımında yaygın olarak kullanılmaktadır. Parçalara ayrıldığında, rattan mobilya yapmak için ahşap olarak kullanılabilir. Rattan, diğer birçok ahşap türü gibi boya tutar, bu nedenle birçok renk çeşidi mevcuttur ve birçok stilde işlenebilir. Ayrıca, iç kısmı ayrılabilir ve hasır haline getirilebilir. Tipik bir örgü modeli Wiener Geflecht, Viyana örgüsü olarak adlandırılır. Bu model 18. yüzyıl Viyana'sında icat edilmiş ve daha sonra en belirgin şekilde Thonet sandalyesinde kullanılmıştır. Rattan hafif, dayanıklı ve esnek olduğu için iyi bir malzemedir ve dış mekan kullanımına uygundur.[7]
Giyim
[değiştir | kaynağı değiştir]Geleneksel olarak, Endonezya'nın Seram Adası'ndaki Wemale etnik grubunun kadınları bellerine rattan kuşaklar takarlardı.[8]
Fitiller
[değiştir | kaynağı değiştir]Rattan, kamış difüzörlerinde (genellikle aromaterapide veya sadece dolapları ve odaları kokulandırmak için kullanılır) uçucu yağları fitillemek için kullanılan tercih edilen doğal malzemedir, çünkü her bir rattan kamış, yağı kaptan sapa doğru fitilleyen ve buharlaşma difüzyon işlemi yoluyla havaya koku salan 20 veya daha fazla geçirgen kanal içerir. Buna karşılık, bambudan yapılan kamışlar uçucu yağların geçişini engelleyen düğümler içerir.
El sanatları
[değiştir | kaynağı değiştir]Rattanın mobilya için uygun olmasını sağlayan özelliklerinin çoğu, onu el sanatları ve sanat eserleri için de popüler bir seçim haline getirmektedir. Kullanım alanları arasında rattan sepetler, bitki kapları ve diğer dekoratif işler yer almaktadır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Dransfield, John (2002). "General introduction to rattan - the biological background to exploitation and the history of rattan research". Dransfield, John; Tesoro, Florentino O.; Manokaran, N. (Ed.). Rattan: current research issues and prospects for conservation and sustainable development (PDF). Non-Wood Forest Products 14. Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). ss. 23-34. ISBN 9251046913. 20 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Haziran 2024.
- ^ Rattan: A Report of a Workshop held in Singapore, 4-6 June 1979 (PDF). Ottawa: International Development Research Centre. 1980. ISBN 0889362513. 26 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Haziran 2024.
- ^ Stiegel, Stephanie; Kessler, Michael; Getto, Daniela; Thonhofer, Joachim; Siebert, Stephen F. (August 2011). "Elevational patterns of species richness and density of rattan palms (Arecaceae: Calamoideae) in Central Sulawesi, Indonesia". Biodiversity and Conservation. 20 (9): 1987-2005. Bibcode:2011BiCon..20.1987S. doi:10.1007/s10531-011-0070-8
.
- ^ "Rattan Ne Demek?". Güzel Bir Ev. 14 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2024.
- ^ "Rattan". Encyclopedia.com. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2024.
- ^ "Turning wood into bones". BBC News. 8 Ocak 2010. 9 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2010.
- ^ "The Resource, Its Uses and Present Action Programmes". www.fao.org. 26 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2020.
- ^ Piper, Jaqueline M. (1995). Bamboo and rattan, traditional uses and beliefs. Oxford University Press. ISBN 978-0195889987.
