- Janskerkhof 13 (room 1.15)
3512 BL UTRECHT (NL) - 0630115700
Een bijzondere plaats neemt de vrije wil in het denken van humanistisch georiënteerde filosofen en theologen in. Zij maakten hem in veel gevallen tot de inzet van hun strijd tegen onderdrukkende doctrines en instituties. In de eerste... more
Een bijzondere plaats neemt de vrije wil in het denken van humanistisch georiënteerde filosofen en theologen in. Zij maakten hem in veel gevallen tot de inzet van hun strijd tegen onderdrukkende doctrines en instituties. In de eerste paragraaf van dit artikel laten we drie momenten uit deze geschiedenis voorbijkomen. De tweede paragraaf gaat over de vluchtigheid van de vrije wil. Deze functioneert vaak als een verzamelplaats van illusies en blijkt herleidbaar te zijn tot allerlei determinanten. Vervolgens presenteert de derde paragraaf drie parabels van vrijheid. Zij belichten de weigering, de ontvankelijkheid en de humor als dimensies van vrijheid. De vierde paragraaf ten slotte, is een recapitulatie die naar voren haalt waarom de aanname van een vrije wil essentieel is.
Research Interests:
In memoriam voor de in 2012 overleden Leidse godsdienstfilosoof H.J.Adriaanse
Research Interests:
Over de angst voor het kwaad gaat het in dit hoofdstuk. Tussen die twee bestaat zoiets als een vicieuze cirkel: het kwaad en de boosdoeners roepen onze angst op, die angst genereert vervolgens nieuw kwaad. Als een hoofdkenmerk van het... more
Over de angst voor het kwaad gaat het in dit hoofdstuk. Tussen die twee bestaat zoiets als een vicieuze cirkel: het kwaad en de boosdoeners roepen onze angst op, die angst genereert vervolgens nieuw kwaad. Als een hoofdkenmerk van het kwaad wordt dikwijls naar voren gehaald dat het onze ordeningen verstoort. Het is het ongerijmde, het onbegrijpelijke, datgene wat ‘injustifiable’ is. In wat volgt concentreer ik me op enkele van de belangrijkste religieuze duidingen van het kwaad. Zij onderstrepen het chaotiserende, onplaatsbare, wilde ervan. Ik denk dat daarin ook de blijvende waarde van die religieuze duidingen ligt. Vervolgens bespreek ik drie religieuze hoofdwegen van omgaan met het kwaad en met de angst die het kwaad oproept – manieren van omgaan die er op uit zijn om de angst niet een hoofdrol te laten spelen.
Research Interests:
Research Interests:
Inleiding van een bundel studies over mens-dier relaties en de daarmee samenhangende ecofilosofische vragen. Een reeks van elf filosofen, theologen, muziek- en literatuurwetenschappers: Hans Achterhuis, Hans Alma, Rick Benjamins, Frank G.... more
Inleiding van een bundel studies over mens-dier relaties en de daarmee samenhangende ecofilosofische vragen. Een reeks van elf filosofen, theologen, muziek- en literatuurwetenschappers: Hans Achterhuis, Hans Alma, Rick Benjamins, Frank G. Bosman, Sigrid Coenradie, Barbara Fraipont, Johan Goud, Marc De Kesel, Eva Meijer, Oane Reitsma, Angela Roothaan, Eva van Urk. Afbeeldingen van Charlotte Mutsaers.
Research Interests:
Een kort artikel over 'de ziel'. De vraag naar onze identiteit - naar het leren kennen van God en de ziel - was het streven van vele denkers. Dit artikel schetst in grote lijnen enkele van hun antwoorden. Het staat vervolgens iets langer... more
Een kort artikel over 'de ziel'. De vraag naar onze identiteit - naar het leren kennen van God en de ziel - was het streven van vele denkers. Dit artikel schetst in grote lijnen enkele van hun antwoorden. Het staat vervolgens iets langer stil bij bijbelse paradox van het verliuezen en vinden van de ziel (Matt 10:39). Deze paradox, kritisch gelegd naast de postmoderne paradox van onmacht en nieuwe vrijheid, zou verrassenderwijs kunnen leiden tot nieuwe bezieling en 'een tikje waanzin' (Levinas).
Research Interests:
Een kort artikel over de waarde van het lezen van romans, van één roman in het bijzonder. En dan vooral over de betekenis daarvan voor een beter begrip van het pastoraat. De roman waarom het gaat is Oek de Jongs laatst verschenen grote... more
Een kort artikel over de waarde van het lezen van romans, van één roman in het bijzonder. En dan vooral over de betekenis daarvan voor een beter begrip van het pastoraat. De roman waarom het gaat is Oek de Jongs laatst verschenen grote roman Zwarte schuur, Amsterdam-Antwerpen 2019.
Research Interests:
The area where literature, art, music, religion, spirituality, and philosophy split off from, run parallel to each other, and merge again is like a delta. This essay explores the complex interrelations between art and spirituality on... more
The area where literature, art, music, religion, spirituality, and philosophy split off from, run parallel to each other, and merge again is like a delta. This essay explores the complex interrelations between art and spirituality on three levels. First on the level of spiritual experience, exemplified by experiences of the art of still life (the painter Morandi, the poet Kopland). On the second level, several questions about meaning are analyzed, beginning with the question of meaning posed by the work of art itself. Both art and spirituality presuppose an open and receptive attitude. In philosophical reflections on the meaning of art, some aim primarily at its relevance for our insight into the reality of things, people, and animals, while others are more concerned with its significance for human action. Thirdly, some problems on the level of research are discussed. Research invites us to come to a critical relativization of what we have seen, heard, or read and also allows us to ...
Research Interests:
Uitgangspunt is een normale, in allerlei opzichten weinig opvallende en betrekkelijk onbekende preek van Karl Barth. Hij heeft haar op 6 october 1946 in het Münster te Bazel uitgesproken. Na een weergave van de inhoud van de preek, worden... more
Uitgangspunt is een normale, in allerlei opzichten weinig opvallende en betrekkelijk onbekende preek van Karl Barth. Hij heeft haar op 6 october 1946 in het Münster te Bazel uitgesproken. Na een weergave van de inhoud van de preek, worden de hoofdlijnen van Barths homiletiek (zijn theorie van het preken) geschetst en aan deze concrete casus toegelicht. Tot besluit drie kritische notities bij Barths preek en bij zijn homiletiek, in het bijzonder een contrastering met de 'expressieve' homiletiek van Schleiermacher.
Research Interests:
In ons denken over ouderdom staat de problema- tiek dikwijls voorop: de contacten die verdwijnen, de kwakkelende gezondheid, gevoelens van schaamte en nutteloosheid. Recente beschou- wingen over zelfontplooiing en wijsheid wijzen... more
In ons denken over ouderdom staat de problema-
tiek dikwijls voorop: de contacten die verdwijnen,
de kwakkelende gezondheid, gevoelens van
schaamte en nutteloosheid. Recente beschou-
wingen over zelfontplooiing en wijsheid wijzen
echter op een nieuwe, meer positieve blik op
ouderdom. Vier gezichtspunten – in de geest van
het ouder worden als een ‘omgekeerde bloei’.
tiek dikwijls voorop: de contacten die verdwijnen,
de kwakkelende gezondheid, gevoelens van
schaamte en nutteloosheid. Recente beschou-
wingen over zelfontplooiing en wijsheid wijzen
echter op een nieuwe, meer positieve blik op
ouderdom. Vier gezichtspunten – in de geest van
het ouder worden als een ‘omgekeerde bloei’.
Research Interests:
Over uitbundigheid en de daarmee verbonden filosofische thema's van evasie en excendentie. Met bijzondere aandacht voor de filosofen Emmanuel Levinas en Paul Moyaert ('de mateloosheid van het christendom') en voor de theoloog-psycholoog... more
Over uitbundigheid en de daarmee verbonden filosofische thema's van evasie en excendentie. Met bijzondere aandacht voor de filosofen Emmanuel Levinas en Paul Moyaert ('de mateloosheid van het christendom') en voor de theoloog-psycholoog Eugen Drewermann ('psychogram van de clerus'). Over uitbundigheid in de leer en in de beleving.
Research Interests:
Levensbericht over persoon en werk van Rudi van den Hoofdakker / Rutger Kopland, hoogleraar psychiatrie en hooggewaardeerd dichter (P.C.Hooftprijs 1988). Over de dichter als onbevangen kijker, verzoener en wijzer naar een onbegrepen... more
Levensbericht over persoon en werk van Rudi van den Hoofdakker / Rutger Kopland, hoogleraar psychiatrie en hooggewaardeerd dichter (P.C.Hooftprijs 1988). Over de dichter als onbevangen kijker, verzoener en wijzer naar een onbegrepen wereld.
Research Interests:
An account of two conversations with Emmanuel Levinas in July 1980 and October 1981. The first section is about "alternation and theo¬logy." According to Levinas, philosophical discourse is characterized by constant alternation between... more
An account of two conversations with Emmanuel Levinas in July 1980 and October 1981. The first section is about "alternation and theo¬logy." According to Levinas, philosophical discourse is characterized by constant alternation between that which has already been said (Fr.: Dit) and its retraction (Fr.: Dedit). What does this mean for the interpretation of his philosophy and for the possibility of a (dogmatic) theology? The second section concerns Levinas' method of thinking, in particular the elements description, concretization, emphasis and translation (from Hebrew into Greek). The third section attempts to ascertain the develop¬ment of his thinking about sexuality, autonomy and dialogue, while the fourth and final section concerns the relation of ethics and politics.
Research Interests:
This article starts from the insight that by dying human existence regresses to the status of a thing. People have tried in many ways to overcome this threatening immanence of objectification. This article compares work by the Dutch poet... more
This article starts from the insight that by dying human existence regresses to the status of a thing. People have tried in many ways to overcome this threatening immanence of objectification. This article compares work by the Dutch poet Rutger Kopland and writer Willem Jan Otten with three voices from the Bible. Special attention is given to an analysis of three poems from Kopland's series 'Aan het grensland' [At the Borderlinel (2008). It seems these can be read as a cycle. The radical contingency of all things that Kopland reveals in the closing poem contrasts with the desire evoked in the opening poem for what lies 'beyond the borderline'. Uncovering religious certainties does not exclude returning to a desire to transcend. Rather, this desire is irrepressible and gives Kopland's poetry a special tautness. But this does not detract from the conviction that 'the mystery of the world is the visible' (Oscar Wilde). Otten's thinking moves in a different direction. The article analyses his Specht en zoon [Specht and Sonl (2004). There are many ways to interpret this book. The author uses numerous references to the Bible to depict a close connection between faith, imagination and the ability to call into being. The imagination unique to faith touches the heart of reality and can break death's hold. According to Czeslaw Milosz, whom Otten cites with approval, God is the source of our imagination. Both views, however diverse they may be, contain echoes of voices from the Bible. For Otten it is the biblical faith in God's ability to raise the dead. For Kopland, this faith is no more than wishful thinking. Yet even his idea that death is unconquerable finds support in biblical texts. Kopland's view of life and death is very close to that found in Ecclesiastes (Qoheleth). After an analysis of the different ways in which Kopland and Otten treat 1 Cor 13•.12 (Now we see in a mirror, dimly, but then we will see face to face.'), the last section addresses whether double readings, as in this article, are meaningful. [Transl. Cath. Romanik]
Research Interests:
Over de manieren waarop stilte betekenis kan krijgen. Door in eerlijkheid te worden uitgehouden, door de tijd te krijgen, en zo mogelijkheden van nieuw leven te kunnen blootleggen.
Research Interests:
Een essay over wat lezen is, aan de hand van Dostojewski en Arnon Grunberg. Een bewerking van het eerste deel van Johan Goud, 'Ons verhaal is uit', oratie aan de Universiteit Utrecht, 2010, in: Johan Goud (red.), Het leven volgens Arnon... more
Een essay over wat lezen is, aan de hand van Dostojewski en Arnon Grunberg. Een bewerking van het eerste deel van Johan Goud, 'Ons verhaal is uit', oratie aan de Universiteit Utrecht, 2010, in: Johan Goud (red.), Het leven volgens Arnon Grunberg: De wereld als poppenkast, Kampen/Kapellen: Klement, 2010.
Research Interests:
Summary: ‘The Holy Happens’: A Continued Conversation on the Relation Theology-Poetry with as Case Gerrit Achterberg Can poetry be theologically interpreted? And if so, under what kind of conditions? Is a specific style of reading... more
Summary: ‘The Holy Happens’: A Continued Conversation on the Relation Theology-Poetry with as Case Gerrit Achterberg
Can poetry be theologically interpreted? And if so, under what kind of conditions? Is a specific style of reading needed?
The authors are inclined to an affirmative answer. They illustrate that with the help of the way in which the poet Gerrit Achterberg speaks about God. Although they approach his poetry from different angles ‒ the one more focused upon recognition, the other more upon alienation ‒ they both come to the conclusion that only a style of reading that honors the innovative and alienating character of poetry, does justice to the intention of the poem and the poet.
Samenvatting
Kan poëzie theologisch geduid worden? En zo ja, onder welke voorwaarden? Is daar een specifieke vorm van lezen voor nodig? Het antwoord van beide auteurs op deze vraag is bevestigend. Dat illustreren zij aan de wijze waarop God ter sprake komt in het werk van Gerrit Achterberg. Ook al benaderingen zij die poëzie vanuit verschillende invalshoeken ‒ de een meer op herkenning gericht, de ander meer op vervreemding ‒ , toch komen ze tot de gezamenlijke conclusie dat alleen een wijze van lezen die het innovatieve, respectievelijk vervreemdende karakter van de (zijn) poëzie honoreert, recht doet aan de intentie van het gedicht en de dichter.
Can poetry be theologically interpreted? And if so, under what kind of conditions? Is a specific style of reading needed?
The authors are inclined to an affirmative answer. They illustrate that with the help of the way in which the poet Gerrit Achterberg speaks about God. Although they approach his poetry from different angles ‒ the one more focused upon recognition, the other more upon alienation ‒ they both come to the conclusion that only a style of reading that honors the innovative and alienating character of poetry, does justice to the intention of the poem and the poet.
Samenvatting
Kan poëzie theologisch geduid worden? En zo ja, onder welke voorwaarden? Is daar een specifieke vorm van lezen voor nodig? Het antwoord van beide auteurs op deze vraag is bevestigend. Dat illustreren zij aan de wijze waarop God ter sprake komt in het werk van Gerrit Achterberg. Ook al benaderingen zij die poëzie vanuit verschillende invalshoeken ‒ de een meer op herkenning gericht, de ander meer op vervreemding ‒ , toch komen ze tot de gezamenlijke conclusie dat alleen een wijze van lezen die het innovatieve, respectievelijk vervreemdende karakter van de (zijn) poëzie honoreert, recht doet aan de intentie van het gedicht en de dichter.
Research Interests:
There are several proposals to delineate ‘common essentials’ between different religious and moral traditions (for example by the Parliament of the World’s Religions, Chicago 1993, or more recently by 138 Muslim scholars and intellectuals... more
There are several proposals to delineate ‘common essentials’ between different religious and moral traditions (for example by the Parliament of the World’s Religions, Chicago 1993, or more recently by 138 Muslim scholars and intellectuals in the document ‘A Common Word between Us and You’). This chapter discusses some problems concerning the search for common essentials and tries to formulate some postulates of ‘religious hospitality’. Experiences of diasporic authors with the precariousness of living/writing ‘in-between’ reveal to be clarifying.
Research Interests:
An article on the importance of reading according to Emmanuel Levinas. Three conclusions: 1. Reading is not useful in a conventional way; it adds an infinite dimension to our finite existence; 2. Reading of fiction in particular can be... more
An article on the importance of reading according to Emmanuel Levinas. Three conclusions: 1. Reading is not useful in a conventional way; it adds an infinite dimension to our finite existence; 2. Reading of fiction in particular can be morally formative; 3. Reading has an estranging effect: 'it is an inherent characteristic of moral existence not to be at home' (Adorno).
Research Interests:
Allbert Schweitzer (1875-1965) was op zoek naar het ene basisprincipe, dat eenheid en samenhang kon brengen in de veelheid van cultuurhistorisch materiaal. In het tegelijkertijd mystieke en ethische besef van 'eerbied voor het leven'... more
Allbert Schweitzer (1875-1965) was op zoek naar het ene basisprincipe, dat eenheid en samenhang kon brengen in de veelheid van cultuurhistorisch materiaal. In het tegelijkertijd mystieke en ethische besef van 'eerbied voor het leven' meende hij dit principe te hebben gevonden. Dit onderzoekt de oorsprong van dit elementaire besef en de functie die het in Schweitzers leven en denken kreeg. De laatste par. formuleert 3 redenen waarom zijn denken ons constructief of kritisch te deken kan geven: de intieme verbinding van religie en ethiek; de notie 'heiligheid van het leven'; het individueel karakter en de absoluutheid van deze ethiek.
Research Interests:
Het ideaal van de neutraliteit verdient ongetwijfeld ruim baan op het terrein van de staat, dus op het terrein van wat we de wetgevende en uitvoerende machten noemen. Maar er komt zoveel meer te pas bij de vorming en uitvoering van... more
Het ideaal van de neutraliteit verdient ongetwijfeld
ruim baan op het terrein van de staat, dus op het terrein
van wat we de wetgevende en uitvoerende machten noemen. Maar er komt zoveel meer te pas bij de vorming en uitvoering van beleid. Denk aan het vele dat aan het ‘neutrale’ beraad vooraf gaat of dat erop
volgt: het onderwijs, het overleg in politieke partijen,
het onderling beraad in maatschappelijke organisaties, kerken en andere religieuze instellingen. Het is onontkoombaar dat daarbij ook uitgangspunten van filosofische en religieuze aard serieus worden genomen
ruim baan op het terrein van de staat, dus op het terrein
van wat we de wetgevende en uitvoerende machten noemen. Maar er komt zoveel meer te pas bij de vorming en uitvoering van beleid. Denk aan het vele dat aan het ‘neutrale’ beraad vooraf gaat of dat erop
volgt: het onderwijs, het overleg in politieke partijen,
het onderling beraad in maatschappelijke organisaties, kerken en andere religieuze instellingen. Het is onontkoombaar dat daarbij ook uitgangspunten van filosofische en religieuze aard serieus worden genomen
Research Interests:
Discriminatie en racistisch geweld zijn onuitroeibare feiten. Girard, Bataille, Nietzsche en Freud hebben er ieder hun eigen verklaringen voor. Levinas (1906-1995) was een consequent denker tegen het racisme in. Hij is geen moralist of... more
Discriminatie en racistisch geweld zijn onuitroeibare feiten. Girard, Bataille, Nietzsche en Freud hebben er ieder hun eigen verklaringen voor. Levinas (1906-1995) was een consequent denker tegen het racisme in. Hij is geen moralist of prescriptieve ethicus. Hij voert een filosofische analyse uit van de ervaring die we opdoen in de omgang met onszelÍ
en met elkaar en stuit daarbij op de dimensie van het ethische, in de zin
van het geraakt-kunnen-worden door de andere mens. Dit passieve 'kunnen' maakt ons tot zelfstandige en unieke mensen; de menselijkheid van de mens hangt ervan af.
en met elkaar en stuit daarbij op de dimensie van het ethische, in de zin
van het geraakt-kunnen-worden door de andere mens. Dit passieve 'kunnen' maakt ons tot zelfstandige en unieke mensen; de menselijkheid van de mens hangt ervan af.
Research Interests:
Kan de literatuur als een baken fungeren dat geen richting voorschrijft, maar geconcentreerde aandacht wekt? Filosofische overwegingen van Immanuel Kant en Zygmunt Bauman maken duidelijk dat de schoonheid en de liefde ons in de (in eerste... more
Kan de literatuur als een baken fungeren dat geen richting voorschrijft, maar geconcentreerde aandacht wekt? Filosofische overwegingen van Immanuel Kant en Zygmunt Bauman maken duidelijk dat de schoonheid en de liefde ons in de (in eerste instantie regelvrije) ruimte van de ervaring plaatsen. Dat wordt toegelicht door een analyse van het werk van de essayiste en dichteres Marjoleine de Vos.
Research Interests:
Over de spiritualiteit van de tuin in het werk van Rutger Kopland. Dit is dikwijls getypeerd als een poëzie van de nabijheid van de alledaagse dingen en dieren, de omringende natuur, het huis en ook de tuin. Maar die intimiteit wordt... more
Over de spiritualiteit van de tuin in het werk van Rutger Kopland. Dit is dikwijls getypeerd als een poëzie van de nabijheid van de alledaagse dingen en dieren, de omringende natuur, het huis en ook de tuin. Maar die intimiteit wordt doorkruist, soms geproblematiseerd door andere ideeën en vermoedens. Allerlei momenten uit de ontwikkeling van de Westerse literaire traditie - van Genesis, Hooglied en Arcadia via de romantici naar het illusieloze heden - kunnen ook in zijn poëzie worden waargenomen. De tuin figureert daarin enerzijds als een plaats van vertrouwdheid, ‘te mooi om waar te zijn’ , anderzijds als een plaats die je doordringt van het besef: ‘daar / is het dus // dat alles is wat wij niet zijn / een appelboom gras een paar merels’ . Tussen deze polen van idyllische rust en vervreemding ontplooit zich Koplands spiritualiteit van de tuin.
Research Interests:
Research Interests:
In dit artikel wordt een schets van posttraditioneel kerkzijn geboden, in het bijzonder het posttraditionele predikantschap. Drie functies daarvan worden onderscheiden: die van vriend, leraar en vreemdeling – met een knipoog naar de... more
In dit artikel wordt een schets van posttraditioneel kerkzijn geboden, in het bijzonder het posttraditionele predikantschap. Drie functies daarvan worden onderscheiden: die van vriend, leraar en vreemdeling – met een knipoog naar de traditionele onderscheiding van de herder, de leraar en de profeet. Deze drievoudige typering correspondeert met een visie op de kerk van de 21ste eeuw. Het is immers de kerkelijke gemeenschap die ambtsdragers kiest en hen met gezag bekleedt. Zo veronderstelt de predikant als vriend een kerk die begeleidster op het individuele pad van de ervaringswijsheid wil zijn. De leraarsfunctie vereist een kerk die in onze pluralistische en eclectische cultuur als een school van wijsheid kan functioneren. De predikant zal vreemdeling kunnen zijn in een kerk die de onrust en de tegenspraak in zich toelaat, verdraagt en bij gelegenheid zelfs zoekt.
Research Interests:
This chapter ties in with the concepts of interreligious peace and mutual understanding as suggested by the conference title. This brief paper concerns a question looming behind all issues of identity and understanding, namely: What makes... more
This chapter ties in with the concepts of interreligious peace and mutual understanding as suggested by the conference title. This brief paper concerns a question looming behind all issues of identity and understanding, namely: What makes intercultural or interreligious communication possible? What makes peace into what it should be?
I shall explore how Christian theologians from the age of enlightenment onwards have dealt with influential critiques of religion in Europe. The efforts of e.g. Friedrich Schleiermacher, Gilbert Keith Chesterton, Karl Barth, to integrate these critical, often ironical theories within their own reflections on faith have revealed to be serious contributions to peace (in the interreligious as well as the political and societal senses). Their theological projects could inspire all seekers for peace between the different Abrahamic religions: Jews, Christians, Muslims.
I shall explore how Christian theologians from the age of enlightenment onwards have dealt with influential critiques of religion in Europe. The efforts of e.g. Friedrich Schleiermacher, Gilbert Keith Chesterton, Karl Barth, to integrate these critical, often ironical theories within their own reflections on faith have revealed to be serious contributions to peace (in the interreligious as well as the political and societal senses). Their theological projects could inspire all seekers for peace between the different Abrahamic religions: Jews, Christians, Muslims.
Research Interests:
Wij beseffen dat wij onze rust niet vinden in de zekerheid van wat wij belijden maar in verwondering over wat ons toevalt en geschonken wordt. Een leven lang geloven, in de voetsporen van Socrates en Jezus. Hoe, via welke schakels, heeft... more
Wij beseffen dat wij onze rust niet vinden in de zekerheid van wat wij belijden maar in verwondering over wat ons toevalt en geschonken wordt. Een leven lang geloven, in de voetsporen van Socrates en Jezus. Hoe, via welke schakels, heeft in jouw geval de religieuze ervaring vorm gekregen binnen de kaders van een traditie? Dat is de vraag van de redactie. Ik heb geprobeerd die vraag autobiografisch te beantwoorden en ontdekte daarbij, dat dat me heel aardig lukte. Het begon met de oerervaringen van het kind en de puber. Ze werden getransformeerd door een filosofische schakeling die in de adolescentie begon en lange tijd doorliep, en mondden ten slotte uit in een om zo te zeggen volwassen keuze voor een religieuze traditie: de vrijzinnig-christelijke. Natuurlijk is het verstandig om zo'n schematiserende reconstructie met enig wantrouwen te bezien. Het leven, althans dat van mij, is een voortgaande stroom, waarin van alles en nog wat meegaat. De onderscheiding van hoofd-en nevenstromen daarbinnen heeft onvermijdelijk iets kunstmatigs. Bovendien is er geen sprake van breuken en waterscheidingen. Met deze voorbehouden in het achterhoofd bied ik de onderstaande schets aan. Vertrouwen en onderscheiden Of je het basisvertrouwen moet nemen, weet ik niet. Dat is zo'n antropologisch woord dat je geest als een bouwwerk voorstelt. De suggestie die ervan uitgaat, is die van een opbouw in lagen, waarbij het vertrouwen er dan als een fundament onder ligt. Dat is een al te heldere en systematische voorstelling van zaken. Het klimaat waarin ik opgroeide herinner ik me als zomers en onverstoord. Ik kon me erin ontwikkelen als een op mensen en dingen vertrouwend, nogal dromerig, zo gauw het kon lezend jongetje. Zo begon het en ik kan het, wetend hoe zeer dit afwijkt van wat veel andere kinderen overkomt, alleen maar als een onverdiend geschenk betitelen. Het vertrouwen is een constante geworden, al bleef het er niet bij. Natuurlijk bleef het er niet bij. Ik ontdekte het verdriet, de verbijstering, en hoe het kwaad – in al zijn dikwijls geraffineerde vormen – levens kapot kan maken. Het vertrouwen verdween soms bijna, maar nooit definitief. Maar de 'rechtsvragen' kwamen er onvermijdelijk bij, de kwesties van macht en eigenbelang, de behendigheid van het wikken en wegen, de noodzaak om te leren onderscheiden waarop het aankomt. Zolang ik me kan herinneren, was geloof voor mij met onderscheidingsvermogen verbonden. Kosmische eenheidsgevoelens verbind ik niet met 'God'. Integendeel. Wat mij betreft hangt alles af van het vermogen om te onderscheiden tussen mij en jou, tussen mijn en dijn, tussen goed en kwaad, recht en onrecht. De situaties waarin het daarop aankwam, staan in mijn geheugen gegrift. Er was zeer veel dat ik niet begreep, en dat me verwarde – en dat is tot nu toe zo gebleven. Maar in situaties als deze wist ik dat het om waarheid ging, niet om een willekeurige mening. Dus als mij gevraagd wordt naar mijn religieuze oerbeleving, dan kom ik uit bij dit tweeërlei: het voorbewuste vertrouwen en het bewuste onderscheiden. Dat laatste werd ongekend versterkt door mijn kennismaking met wat wel het wonder van het Griekse denken is genoemd, het begin van een nieuwsgierige en vrije denktraditie. Het vormt mijn schakeling naar wat ik essentieel vind in de christelijke geloofstraditie.
Research Interests:
Facebook is een controversieel medium, zoals alle social media dat zijn. Er kan veel slechts of bedenkelijks mee worden uitgericht. Maar het biedt ook mogelijkheden. Op 11-10-2021 legde ik mijn facebook-vrienden de vraag voor: Wat... more
Facebook is een controversieel medium, zoals alle social media dat zijn. Er kan veel slechts of bedenkelijks mee worden uitgericht. Maar het biedt ook mogelijkheden. Op 11-10-2021 legde ik mijn facebook-vrienden de vraag voor: Wat betekent geloven voor jou?, zonder te weten wat ik daarvan kon verwachten. Wat ik hoopte was dat ze me een beeld zouden geven van wat de vraag die mijzelf meer dan veel andere vragen fascineert, in hen opriep. Facebookvrienden hebben elkaar in een min of meer toevallig tot stand gekomen digitale bubble ontmoet: gelovigen, ongelovigen, kerkelijken, spirituelen, evangelicalen en atheïsten. Ongeveer zestig vrienden reageerden. Hun antwoorden verrasten me vaak, ze gingen allerlei richtingen uit: hyperkritisch en afwijzend, maar ook beschouwelijk en ethisch, of eerder literair en muzikaal.
Research Interests:
Mijn actieve betrokkenheid bij deze vragen dateert uit de 90-er jaren. Het ging toen over psychiatrische hulp bij suïcide (in: Hans Achterhuis / Johan Goud / Frank Koerselman / Willem Jan Otten / Tom Schalken, Als de dood voor het leven,... more
Mijn actieve betrokkenheid bij deze vragen dateert uit de 90-er jaren. Het ging toen over psychiatrische hulp bij suïcide (in: Hans Achterhuis / Johan Goud / Frank Koerselman / Willem Jan Otten / Tom Schalken, Als de dood voor het leven, Van Oorschot, 1995). Centraal in mijn bijdrage: kritiek op de toepassing van de begrippen autonomie en zelfbeschikking, 'doen ze eigenlijk recht aan de situatie en de geestesgesteldheid van de zelfdoder?' (p.34). Het zijn, concludeerde ik uiteindelijk, op zijn best heilzame ficties (p. 37). Achteraf ben ik geneigd er nog harder over te oordelen dan ik toen al deed. Het beroep op 'autonomie' was geen filosofisch en intellectueel valide argument. Het was een politiek bruikbaar, strategisch argument om de euthanasiewetgeving mogelijk te maken. Een discussie over de wet-en regelgeving is echter nauwelijks nog zinvol. Die wetgeving is er, ze heeft ook goede kanten en er valt mee te leven. De vraag is of er ook goed mee te sterven valt. Dat is als ik het goed zie ook een hoofdpunt in de betogen van Gerbert van Loenen en Christa Anbeek (zie Gerbert van Loenen, Lof der onvolmaaktheid. Waarom zelfbeschikking niet genoeg is om goed te leven en te sterven, Ten Have 2015, met een voorwoord van Christa Anbeek). Het is de vraag die ook mijzelf in de loop van die twintig jaren sinds de verschijning van Als de dood voor het leven steeds meer is gaan interesseren en waarover ik ook geschreven heb, ihb in de door Louis van Tongeren geredigeerde bundel 'Vaarwel. Vormgeving en duiding van uitvaartrituelen' (Kampen 2007). Een belangrijk deel van de onderstaande tekst is daaraan ontleend.
Research Interests:
In dit theologische essay staat het adagium van Albert Schweitzer centraal: ‘Ik ben leven dat leven wil te midden van leven dat leven wil.’ Het vereist een antropologie en een ethiek, maar ook een theologie, die de eerbied voor het leven... more
In dit theologische essay staat het adagium van Albert Schweitzer centraal: ‘Ik ben leven dat leven wil te midden van leven dat leven wil.’ Het vereist een antropologie en een ethiek, maar ook een theologie, die de eerbied voor het leven in het centrum plaatsen. De theologische kritiek van Karl Barth komt ter sprake, en ook Francis Bacons kritiek op onze tribale idolen. Tenslotte worden enkele literaire voorbeelden van 'theologische dieren' besproken. Zij kunnen ons duidelijk maken, dat we ons ego – of preciezer: wat we voor ons ego houden – onbeperkt kunnen variëren. Dat we, verbeeldend, dichtend, vertellend, inzicht kunnen ontwikkelen in de sensibiliteit, de geest, de moraal van niet-menselijke dieren. En dat we over onze eigen identiteit, maar ook die van dieren, God of goden, in vloeibare termen kunnen leren denken. Dat we al die identiteiten als ‘weefsels van toevalligheden’ kunnen zien , weefsels die veranderlijk zijn, die onderzocht moeten worden, die niet als vaststaande apriori’s moeten worden vooropgesteld.
Research Interests:
What makes peace into what it should be? This article deals with some preconditions of intercultural or interreligious peace and communication. It concentrates on the role of theological thought. How could theologians of different... more
What makes peace into what it should be? This article deals with some preconditions of intercultural or interreligious peace and communication. It concentrates on the role of theological thought. How could theologians of different confessions – taken generally, though I shall take most of my examples from Christian theology – contribute to the actualization of peace? In the first section below some remarks will be made on the many and multiform circumstances producing violence. Convictions of a religious nature definitely have to be included in them. Insofar this is the case, critical theological reflection could be salutary. I shall elucidate and exemplify this in the following two sections. First by sketching a form of radical monotheism, being incompatible with the propensity towards sectarian violence. Secondly by proposing a type of thinking theologically, which is able to endure the irony and mockery of others and to integrate it within its own schemes.
Research Interests:
De Remonstrantie (1610) betitelde het vergoddelijken en buiten de discussie plaatsen van menselijke decreten als ‘onverdraaglijk’. In onze hedendaagse, vrije samenleving wordt deze allergie inmiddels door velen gedeeld. Dat neemt niet... more
De Remonstrantie (1610) betitelde het vergoddelijken en buiten de discussie plaatsen van menselijke decreten als ‘onverdraaglijk’. In onze hedendaagse, vrije samenleving wordt deze allergie inmiddels door velen gedeeld. Dat neemt niet weg dat vele kerken, ook in Nederland, nog altijd belijdenisdwang, leertucht en censuur kennen. Wereldwijd zijn de religieuze onverdraagzaamheid en de aloude theologische hondsdolheid (rabies theologorum) eerder toe- dan afgenomen. De vraag naar tolerantie en naar de gronden daarvan is daarom actueler dan ooit. Waarom is terughoudendheid geboden? Waarom moeten geloofsuitspraken te allen tijde vatbaar blijven voor onderzoek en revisie? Vier redenen hiervoor komen in de navolgende paragrafen aan de orde.
Research Interests:
Religie is niet uit de Nederlandse literatuur weg te denken, maar vormt vrijwel steeds een voorwerp van controverse. Voor literatoren – gelovig of ongelovig, dat maakt niet uit – was en is ze bovenal een bron van onenigheid en een... more
Religie is niet uit de Nederlandse literatuur weg te denken, maar vormt vrijwel steeds een voorwerp van controverse. Voor literatoren – gelovig of ongelovig, dat maakt niet uit – was en is ze bovenal een bron van onenigheid en een aanleiding tot polemiek. De literatuur is in dit opzicht een authentieke expressie van de Nederlandse cultuur door de eeuwen heen, waarin datzelfde het geval was.
Research Interests:
Een artikel over 'de verbeelde God' in de poezie van Gerrit Achterberg (1905-1962). Wanneer religiositeit het belijden van een of andere confessie vereist, was Achterberg geen religieus dichter. Zijn universum wordt door vele en... more
Een artikel over 'de verbeelde God' in de poezie van Gerrit Achterberg (1905-1962). Wanneer religiositeit het belijden van een of andere confessie vereist, was Achterberg geen religieus dichter. Zijn universum wordt door vele en verschillende goden bevolkt. Dit artikel onderzoekt het 'hongerdiep verlangen van u te zijn ontvangen' dat Achterberg obsedeerde. Al het waargenomene blijkt een beeld te kunnen worden, dat naar die verlangde ander heenwijst.
Research Interests:
In wat een theoloog denkt en doet staan het Woord en de woorden, het spreken en getuigen centraal. Alles draait rond de Heilige Schrift. Dat inzicht behoort tot de axioma’s van in het bijzonder de protestantse theologische traditie. Een... more
In wat een theoloog denkt en doet staan het Woord en de woorden, het spreken en getuigen centraal. Alles draait rond de Heilige Schrift. Dat inzicht behoort tot de axioma’s van in het bijzonder de protestantse theologische traditie. Een ander perspectief ontvouwt zich pas als we accepteren dat de grenzen rondom de canon vervaagd zijn en dat canonieke woorden druppels zijn in de zeeën van woorden die aan hen voorafgingen en die op hen volgden.
De problemen die dit inzicht oproept verscherpen zich, wanneer we ons richten op de seculier geworden moderne en postmoderne literatuur. Daarover gaat paragraaf 1. Een literaire benadering van religieuze en theologische taal heeft grote gevolgen voor de discussie over realisme en nonrealisme, dus over de vraag of God reëel bestaat en als zodanig kenbaar is. De literaire wending introduceert een nieuw denken over wat ‘werkelijkheid’ is, een denken dat nauw samenhangt met het vermogen van de verbeelding (paragraaf 2). In de 3de paragraaf illustreer ik één en ander met literaire weerspiegelingen van wat wel de doopsituatie van de godsnaam is genoemd: Mozes’ gewaarwordingen bij de brandende braamstruik. De vraag die tenslotte, in de korte 4de paragraaf, aan de orde komt is of in het licht van dit alles een vorm van polytheïsme niet onvermijdelijk is.
De problemen die dit inzicht oproept verscherpen zich, wanneer we ons richten op de seculier geworden moderne en postmoderne literatuur. Daarover gaat paragraaf 1. Een literaire benadering van religieuze en theologische taal heeft grote gevolgen voor de discussie over realisme en nonrealisme, dus over de vraag of God reëel bestaat en als zodanig kenbaar is. De literaire wending introduceert een nieuw denken over wat ‘werkelijkheid’ is, een denken dat nauw samenhangt met het vermogen van de verbeelding (paragraaf 2). In de 3de paragraaf illustreer ik één en ander met literaire weerspiegelingen van wat wel de doopsituatie van de godsnaam is genoemd: Mozes’ gewaarwordingen bij de brandende braamstruik. De vraag die tenslotte, in de korte 4de paragraaf, aan de orde komt is of in het licht van dit alles een vorm van polytheïsme niet onvermijdelijk is.
Research Interests:
Dit artikel concentreert zich op de apocalyptische geest of beter: op het apocalypticisme zoals het zich in een belangrijk deel van de literatuur van onze tijd weerspiegelt. Het element van de catastrofe overweegt daarin (par.1).... more
Dit artikel concentreert zich op de apocalyptische geest of beter: op het apocalypticisme zoals het zich in een belangrijk deel van de literatuur van onze tijd weerspiegelt. Het element van de catastrofe overweegt daarin (par.1). Aanzetten tot hoop op iets anders zijn vooral te vinden in de esthetische opdrachten die kunstenaars en schrijvers, geconfronteerd met het apocalyptisch geweld, zich stellen (par.2).
Research Interests:
De preek (ofwel: overdenking / overweging / homilie / meditatie) wordt, evenals degene die hem houdt: de dominee, dikwijls met hoon overladen. Dat blijkt alleen al uit de nevenbetekenissen van prekerigheid en preektoon die in Van Dale te... more
De preek (ofwel: overdenking / overweging / homilie / meditatie) wordt, evenals degene die hem houdt: de dominee, dikwijls met hoon overladen. Dat blijkt alleen al uit de nevenbetekenissen van prekerigheid en preektoon die in Van Dale te vinden zijn: zeurderigheid, betweterigheid, zelfaanmatiging. De dominees en priesters die in detectives optreden, hebben het haast voorspelbaar gedaan of zijn minstens medeplichtig. In romans figureren ze meestal als wereldvreemde heren die zich onbegrijpelijk uitdrukken en van onnavolgbare sentimenten blijk geven. 'Ik wil luisteren naar de dominee, maar ik kan de woorden bijna niet verstaan, ze galmen rond in de kerk, de dominee veegt met een witte zakdoek de tranen uit zijn ogen.' i Wat is het eigenlijk: preken en wat is over de voor-en nadelen ervan te zeggen? En wat doet het met een predikant of om het dichterbij te houden: hoe onderga ikzelf het preken?
Research Interests:
Over de waarde die kritiek, ironie en spot hebben gehad voor de christelijke theologie. Een concretisering aan de hand van het Ezelproces rond werk van de schrijver Gerard Reve. Een bespreking van sociaal-ethische argumenten. Tenslotte... more
Over de waarde die kritiek, ironie en spot hebben gehad voor de christelijke theologie. Een concretisering aan de hand van het Ezelproces rond werk van de schrijver Gerard Reve. Een bespreking van sociaal-ethische argumenten. Tenslotte een reflectie over wat humor is.
Research Interests:
'This extraordinary Word. Emmanuel Levinas on God.' On Emmanuel Levinas (1906-1995) as a philosopher of Imprudent Consciousness (1); on his Manners of Thinking (2); on the interrelations between the Philosopher, the Prophet and the Poet... more
'This extraordinary Word. Emmanuel Levinas on God.' On Emmanuel Levinas (1906-1995) as a philosopher of Imprudent Consciousness (1); on his Manners of Thinking (2); on the interrelations between the Philosopher, the Prophet and the Poet (3); on God as Otherwise Than Being (4).
Research Interests:
Een artikel over de zegenbede, naar aanleiding van de kerkordewijziging van de remonstranten in 1987 en de daarin vastgelegde erkenning van andere huwelijken dan alleen die tussen man en vrouw. Over e magische en hierarchische oorsprong... more
Een artikel over de zegenbede, naar aanleiding van de kerkordewijziging van de remonstranten in 1987 en de daarin vastgelegde erkenning van andere huwelijken dan alleen die tussen man en vrouw. Over e magische en hierarchische oorsprong van de zegen en de 'democratisering' ervan, de bijbel als boek van zegeningen, zegen en levensverbintenis, de betekenis van de zegenbede.
Research Interests:
Mijn antwoord op de vraag 'Wat geloof ik?', door mijn persoonlijke ontwikkeling in intellectueel en religieus opzicht te beschrijven.