Tahrirlash Bratwurst

{{Infobox food
| name             = Bratwurst
| name_lang        = de
| name_italics     = true
| image            = German Bratwürste.jpg
| image_size       = 
| caption          = [[Nyurnberg]], [[Bavariya]], [[Germaniya]]ning {{lang|de|Hauptmarkt|italic=no}}dagi turli xil bratwurstlar.
| alternate_name =
| country = [[Germany]]
| region = [[Europe]]
| creator =
| course = Main
| type = [[Kolbasa]]
| served =
| main_ingredient = [[Goʻsht]] ([[cho'chqa| choʻchqa goʻshti]], [[mol| mol goʻshti]], [[veal | buzoq goʻshti]] yoki tovuq)
| variations =
| calories =
| other =
}}
'''Bratwurst''' ({{IPA-de|ˈbʁaːtvʊʁst|lang|De-Bratwurst.ogg}}) – choʻchqa goʻshtidan va kamroq tarqalgan boʻlsa ham mol yoki [[veal | buzoq goʻshti]] goʻshtidan tayyorlangan [[nemis]] [[kolbasa]] turi. Ushbu nom qadimgi [[nemis tili]]dagi {{lang|goh|Brätwurst}}, {{lang|goh|brät-}}, mayda tugʻralgan goʻsht va {{lang|goh|Wurst}}, kolbasa soʻzlaridan olingan, garchi zamonaviy nemis tilida bu koʻpincha {{lang|de|braten}}, qovurish yoki qovurish feʼli bilan bogʻliq<ref>{{cite web|url=http://dict.leo.org/ende?lp=ende&search=braten|title=LEO Deutsch–Englisch Wörterbuch |access-date=2009-04-09}}</ref>. Mol goʻshti va buzoq goʻshti odatda choʻchqa goʻshti oʻrniga tayyorlangan aralashmaga qoʻshiladi. Haqiqiy bratwurst kolbasalari odatda mol yoki buzoq goʻshtidan tayyorlanadi, bu goʻshtlar halol va diniy sabablarga koʻra hech qachon choʻchqa goʻshti kolbasaga qoʻshilmaydi.

== Tarixi ==
Germaniyadagi bratwurstning birinchi rasmiylashtirilgan hujjatlar va isbot dalillar 1313-yilda Frankoniyaning [[Nyurnberg]]<ref>{{Cite news|url=https://www.welt.de/regionales/muenchen/article119983539/Nuernberger-Bratwurst-Klassiker-wird-700-Jahre-alt.html|title=Nürnberger Bratwurst-Klassiker wird 700 Jahre alt|last=Tjiang|first=Thomas|date=2013-09-13|newspaper=Welt Online|access-date=2016-09-04}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.tagesspiegel.de/weltspiegel/geschichte-der-bratwurst-neue-historische-quelle-ruft-streit-zwischen-thueringern-und-franken-hervor/153812.html|title=Geschichte der Bratwurst: Neue historische Quelle ruft Streit zwischen Thüringern und Franken hervor|access-date=2016-09-04}}</ref> shahrida boʻlib, u hali ham gril kolbasa ishlab chiqarish bilan xalqaro miqyosda mashhur.

== Turlari va anʼanalari ==
=== Germaniya ===
[[File:Bratwurst and bread roll in Hohenems.jpg|thumb|right|[[Avstriya| Avstriyaning Vorarlberg okrugi]] Hohenems shahrida [[non]] va [[pivo]] bilan tayyorlangan Bratwurst]]Kolbasa uchun retseptlar mintaqaga va hatto hududga qarab farq qiladi; Baʼzi manbalarda 40 dan ortiq nemis bratwurst navlari sanab oʻtilgan<ref>[http://www.germanfoodguide.com/bratwurst.cfm German Food Guide]</ref><ref name="autogenerated1">{{cite news |first=Craig |last=Whitlock |title=Germans Take Pride in the Wurst |work=[[The Washington Post]]|date=2007-12-02}}</ref>, eng mashhurlaridan koʻplari Frankoniyada (bugungi kunda koʻp qismi [[Bavariya]] shimolida joylashgan, ammo madaniy jihatdan ancha farq qiladi), uning shimoliy qoʻshnisi [[Tyuringiya]] va unga tutash hududlarda joylashgan. Kolbasalarning tayyorlanish texnologiya usuli ham mahalliy darajada farq qiladi, lekin koʻpincha ular [[bug'doy]] unidan tayyorlangan [[oq non]] bilan yoki [[xantal]] bilan isteʼmol qilinadigan oddiy gazak sifatida qabul qilinadi. Pub taomlari sifatida u koʻpincha tuzlangan karam yoki kartoshka salatasi va baʼzida asosan javdar unidan tayyorlangan quyuq, qobiqli qishloq noni bilan isteʼmol qilinsa, bazida esa ''Brezel'' (simit) bilan ham tanavvul qilinadi. Bu nemis tilida soʻzlashuvchi mamlakatlarda tez-tez tayyorlanadigan va koʻcha sotuvchilari tomonidan kichik doʻkonchalar sotiladigan juda mashhur tez ovqatlanish shakli boʻlib, futbol oʻyinlarida muxlislar orasida ham bratwust isteʼmol qilish anʼanaviy tarzda aylangan.
[[File:德國油煎香腸Bratwurst.jpg|thumb|Bratwurst – [[Myunster]]dagi anʼanaviy nemis tez tayyor boʻladigan taomlaridan biri.]]
== Frankon navlari ==
=== Fränkische bratwurst ===
Frankoniya kolbasasi nisbatan uzun ({{convert|10|–|20|cm|abbr=on|sigfig=1|disp=sqbr}}), qalin, qoʻpol kolbasa boʻlib, butun Frankoniya mintaqasiga xos boʻlib, ozgina oʻzgarishlarga ega. Bu bratwurstni kelib chiqishi 1313-yilga toʻgʻri keladi. Umumiy tarkibiy qism sifatida [[marjoram]] taʼmi boʻyicha ''Nürnberger bratwurst''ga yaqin, ammo kattaligi va qoʻpolligi undan tubdan farq qiladi. ''Fränkische bratwurst'' anʼanaviy ravishda tuzlangan karam yoki kartoshka salatasi bilan birga tanavvul qilinadi.
=== Koburger bratwurst ===
Frankoniyaning [[Coburg]] shahridan kelib chiqqan bratwurst birinchi marta 1498-yilda u yerda rasmiylashtirilgan<ref>{{Cite web |url=http://www.bratwurstmuseum.de/geschichte.html |title=''1. Deutsches Bratwurstmuseum'' — History of the Bratwurst |access-date=2015-04-17 |archive-date=2020-08-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200811095342/https://www.bratwurstmuseum.de/geschichte.html |url-status=dead }}</ref>. U choʻchqa goʻshti va kamida 15% mol goʻshtidan tayyorlanadi, faqat tuz, murch, [[muskat yong‘og‘i]] va limon qobigʻi bilan ziravorlanadi va xom tuxum qoʻshib, yaxshilab aralashtiriladi<ref>{{cite web |url=http://www.germanfoodguide.com/wurstdetail.cfm?wurst_number=7 |title=Coburger Bratwurst|website=German Food Guide & Directory|access-date= 7 April 2018}}</ref>. U qoʻpol tuzilishga ega va uzunligi taxminan {{convert|25|cm|sigfig=1|abbr=on}}. Koburger bratwust anʼanaviy ravishda, uni pinolar bilan birga qovurib, rulonli non (''Brötchen'') oʻrtasiga solib isteʼmol qilinadi.

=== Kulmbacher bratwurst ===
Kulmbacher bratwurst – Frankoniyadagi mayda maydalangan Rohvurst. Kumbacher bratwurst uzun va yupqa, u asosan juda mayda maydalangan buzoq goʻshtidan va juda kamdan-kam choʻchqa goʻshtidan tayyorlanadi. Ushbu kolbasa tuz, oq murch, muskat yongʻogʻi, limon qobigʻi, marjoram, zira va sarimsoq bilan boyitilgan boʻlishi mumkin. Kolbasa tayyorlashda foydalaniladigan aniq aralashma har bir qassobning qattiq himoyalangan tijorat siri hisoblanadi. Kulmbacher bratvurstlari odatda qovuriladi yoki oʻtin olovida panjara bilan pishiriladi.

=== Nürnberger Rostbratwurst ===
{{main|Nuremberg qovurilgan kolbasasi}} [[File:Bratwurst Glöckl.jpg|thumb|[[Myunxen]]da Nyurnberger Bratvurst, tuzlangan karam va xantal bilan tayyorlangan bratwust.]] Kichik, ingichka Bratwurstdan [[Nyurnberg]], Franconiyaning eng yirik shahrids birinchi marta 1567-yili hujjatlashtirilgan; uzunligi 7 dan 9 sm gacha (2,8 dan 3,5 dyuymgacha) va ogʻirligi 20 dan 25 g gacha. 2003-yildan<ref>{{cite web|url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:32003R1257:EN:NOT|title=Commission of the European Commission Regulation (EC) No 1257/2003|access-date=2009-04-18}}</ref> beri Yevropa Ittifoqi qonunchiligiga binoan himoyalangan geografik koʻrsatkichlar (PGI) hisoblanadi va shuning uchun faqat Nyurnberg shahrida ishlab chiqish mumkin, „Nyurnberger Bratvyurste himoyasi“ uyushmasi 1997-yilda tashkil etilgan<ref>[http://www.nuernberger-bratwuerste.de/EN/index.php?m=Association&um= Schutzverband Nürnberger Bratwürste e. V.]</ref>.

Choʻchqa goʻshtidan tayyorlangan va odatda yangi marjoram bilan ziravorlangan, bu ziravorlar ularga oʻziga xos taʼm beradi va kolbasalar anʼanaviy ravishda qoraqayin daraxtidan tayyorlagan [[o'tin]] olovida pishiriladi. Asosiy taom sifatida oltita kolbasa [[qalay]]dan tayyorlangan tovada achchiq tamli sabzavot xren yoki xantal qoʻshilib tayyorlanadi va tuzlangan karam yoki kartoshkali salat bilan birga isteʼmol qilinadi.

Nyurnberg kolbasalari tayyorlashning yana bir usuli – ziravorli sirka va piyoz bulonida; Bu Blaue Zipfel (koʻk togʻay) deb ataladi.


<gallery class="center" caption="" widths="200px" heights="175px">
File:Nürnberger Rostbratwürste.JPG|''Nürnberger Rostbratwurst''
File:Drei im Weggla.jpg|''Drei im Weggla''
File:Blaue Zipfel.jpg|''Blaue Zipfel mit Brezel''</gallery>

=== Würzburger Bratwurst ===
Würzburger bratwurst, shuningdek, Winzerbratwurst sifatida ham keng tanilgan, birinchi boʻlib Frankoniyadagi Würzburg shahriga kirib kelgan. Uning oʻlchami Thüringer Rostbratwurstga oʻxshaydi, ammo uning tarkibiga mintaqadagi oq sharob qoʻshilgan.

=== Boshqa navlar ===
==== Thüringer Rostbratwurst ====
[[File:Rostbrater.JPG|thumb|''Thüringer Rostbratwürsti'']]
{{main|Turingiya kolbasalari}}
''Thüringer Rostbratwurst'' – [[Turingiya]]ning achchiq kolbasasi. Ushbu kolbasa yupqa va uzunligi 15–20 sm (6–8 in). Thüringer Rostbratwurst nomi ham Yevropa Ittifoqi qonunchiligiga muvofiq [[PGI]] (Himoyalangan geografik koʻrsatkich) sifatida tan olingan. 2000-yilda [[Arnstadt]] shahridagi ''Thüringer Rostbratwurst'' haqida birinchi marta eslatib oʻtilgan 1404-sonli hisob qaydnomasining topilishi bilan 2006-yilda „Thüringerlik Bratvurstning doʻstlari“ uyushmasi tashkil etilgan. Xuddi shu yili uyushma [[Wachsenburggemeinde | Xolzhauzen]] qishlogʻida ''Erstes Deutsches Bratwurstmuseum'' (birinchi nemis Bratwurst muzeyi) ni tashkil etdi. Ikki metr balandlikdagi yogʻochdan yasalgan yodgorlik mahalliy aylanma yoʻlda toʻnka ustida joylashgan<ref>{{Cite web|url=http://www.bratwurstmuseum.de/geschichte.html|title=Geschichte der Bratwurst - Bratwurstmuseum Holzhausen / Verein "Freunde der Thüringer Bratwurst e.V."|website=www.bratwurstmuseum.de|access-date=2016-09-04|archive-date=2020-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20200811095342/https://www.bratwurstmuseum.de/geschichte.html|url-status=dead}}</ref>.

2016-yilda [[Veymar]]da har yili oʻtkaziladigan piyoz festivalida buzoq va tovuq goʻshtidan tayyorlangan ''Thüringer Rostbratwurst''ning [[Kashrut | kosher]] [[versiya]]si echki ichaklariga oʻralgan holda taqdim etildi.

<gallery class="center" caption="" widths="175px" heights="175px">
File:Rostbratwurstbrot.png|''Thüringer Rostbratwurst'' xantalli bulochkada
File:Thüringer Rostbratwurst.jpg|''Thüringer Rostbratwurst'' yaqindan surati
</gallery>

==== Nordhessische Bratwurst ====
Nordhessische Bratwurst (Shimoliy [[Hessen]]) – uzunligi 20 sm (8 in), taʼm jihatidan Thüringer Rostbratwurstga oʻxshaydi. U yirik maydalangan choʻchqa goʻshtidan tayyorlanadi va koʻp zirovorlar qoʻshiladi. Anʼanaga koʻra, u [[o'tin]] olovida pishiriladi va xantal bilan kesilgan ochiq rulon ichiga solinadi.

==== Rote Wurst ====
[[File:Rote Bratwürste auf einem Grillrost.JPG|thumb|''Rote Wurst'']]
Rote Wurst (qizil kolbasa) – [[Svabiya]] mintaqasining eng sevimli bratwursti. Ushbu kolbasa [[bokvurst]]ga oʻxshaydi va mayda maydalangan choʻchqa goʻshtidan tayyorlanadi va achchiq taʼmga ega boʻladi. Qovushish yoki pishirish paytida boʻlinib yoki yorilib ketishini oldini olish uchun, pishirish vaqtida ochiladigan kolbasalarning uchlari X shaklida kesilib qoʻyishadi.

==== Banater Bratwurst ====
[[Germaniya]]ga koʻchib kelgan [[Banat]]da yashovchi Dunay shvablari oʻzlari bilan Banater Bratwurstni<ref>{{Cite web |date=2020-09-26 |title=Banat, Bayern und die Banater Bratwurst |url=https://www.banater-schwaben.org/nachrichten/verbandsleben/detail/3169-banat-bayern-und-die-banater-bratwurst?tx_news_pi1%5Bday%5D=26&tx_news_pi1%5Bmonth%5D=09&tx_news_pi1%5Byear%5D=2020&cHash=34893ddb261e0dd2e92f4652db289e79 |access-date=2023-10-29 |website=www.banater-schwaben.org |language=de-DE}}</ref> olib kelishdi, ushbu kolbasa mintaqaviy oshxona taʼsirida paydo boʻlgan va natijada uni shirin qalampir bilan tayyorlashni boshlashgan<ref>{{Cite web |title=04-FLEISCH- UND FISCHGERICHTE - Landsmannschaft der DONAUSCHWABEN in Oberösterreich |url=https://www.donauschwaben-ooe.at/lebenswelten/rezepte/04-fleisch-und-fischgerichte |access-date=2023-10-29 |website=www.donauschwaben-ooe.at}}</ref>.

=== Shveysariya ===
[[File:Würste r.JPG|thumb|Shveysariya [[Sent-Galler bratwurst]] (chapda) [[schüblig]] (markazda) va [[servela]]lar (oʻngda) joylashgan.]]
1438-yildan bsohlab bratwurst Sharqiy Shveysariyada, ayniqsa [[St. Gallen]]da mashhur boʻla boshladi. Anʼanaviy ravishda buzoq goʻshtidan tayyorlangan „[[St. Galler Bratwurst]]“ oʻsha vaqtdan beri mashhur. Dumaloq non bilan St. Galler Bratwurst koʻchalarda sotiladi, shuningdek, [[rösti]] bilan birga restoranlarda koʻrish mumkin<ref>{{Cite news |url=https://nypost.com/2016/11/14/eat-your-way-through-switzerlands-sausage-capital/|title=Eat your way through Switzerland's sausage capital|last=Kussin |first=Zachary |date=November 14, 2016 |newspaper=New York Post |access-date=May 23, 2018}}</ref>.

=== Qoʻshma Shtatlar ===
Koʻpincha [[amerikacha ingliz tili]]da "brat " deb qisqartirilgan Bratwurst, [[AQSH | Qoʻshma Shtatlar]]da keng tarqalgan kolbasa turi, ayniqsa, nemis-amerikalik koʻplab odamlar yashaydigan Yuqori Oʻrta Gʻarbiy mintaqada. Eng katta ajdodlar guruhi nemis boʻlgan [[Viskonsin]] oʻzining bratwurstlari bilan mashhur. ''Bratlar'', shuningdek, [[Michigan]], [[Minnesota]], [[Missuri]], [[Ogayo]], [[Indiana]] va [[Ayova]] kabi boshqa Oʻrta Gʻarbiy shtatlarda, shuningdek, [[Nyu-York]], [[Chikago]] va [[Filadelfiya]] kabi aholisi koʻp boʻlgan shaharlarda ham juda mashhur<ref name="census.gov">{{Cite web |url=https://www.census.gov/prod/2004pubs/c2kbr-35.pdf |title="Ancestry: 2000," U.S. Census Bureau |access-date=2007-06-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20040920132346/http://www.census.gov/prod/2004pubs/c2kbr-35.pdf |archive-date=2004-09-20 |url-status=dead }}</ref>. Aslida, uni shimoliy Amerikaga nemis muhojirlari olib kelishgan. Koʻpgina oziq-ovqat va qassob doʻkonlari [[cheddar pishloq |cheddar pishlogʻi]] va [[jalapeño]] qalampiri kabi mashhur qoʻshimchalar bilan bratwurstlarni ham sotishadi. [[Viskonsin]] „pivo brat“ ning vatani boʻlib, u yerda bratwurstlar pivoda (odatda sariyogʻ va piyoz bilan pilsner uslubidagi pivo aralashmasi) koʻmir ustida pishirishdan oldin yoki keyin qoʻshiladi<ref>Ari Lavaux [https://www.memphisflyer.com/memphis/a-debate-of-grilling-bratwurst/Content?oid=3705249 „A Debate of Grilling Bratwurst“], ''Memphis Flyer'', July 17, 2014. Retrieved May 10, 2019.</ref>.

Bratwurst 1920-yillarda [[Viskonsin]] shtatining Sheboygan okrugida ommalashgan. Umuman olganda, har bir mahalliy qassob doʻkonida buyurtmalarni qabul qiladi va maʼlum bir kunda bratwurstlarni qoʻlda pishirish uchun tayyorlanadi. Kolbasalarning yogʻ miqdori sezilarli darajada koʻp boʻlgan, mahsulot buzilmasligi uchun har kuni buzilishdan qochish kerak edi; yogʻning bir qismini koʻmir ustida pishirish jarayonida yoʻqoladi<ref>R. W. Apple, Jr. „[https://www.nytimes.com/2002/06/05/dining/the-meat-that-made-sheboygan-famous.html The Meat That Made Sheboygan Famous]“, ''The New York Times'', June 5, 2002. Retrieved July 14, 2014.</ref>.

1945-yilda 35 sentdan sotiladigan bratlar qovirilgan va kolbasalarni sotishdan oldin yashil qalampir va piyoz solingan maxsus pomidor sousili idishga solingan<ref>Buz Swerkstrom. „[https://news.google.com/newspapers?nid=1368&dat=19880601&id=EN4VAAAAIBAJ&sjid=oRIEAAAAIBAJ&pg=5461,128644 County Stadium’s wurst move] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160510173426/https://news.google.com/newspapers?nid=1368&dat=19880601&id=EN4VAAAAIBAJ&sjid=oRIEAAAAIBAJ&pg=5461,128644 |date=2016-05-10 }}“. ''Milwaukee Sentinel'', June 1, 1988, part 3, pp. 1,3.</ref>. Sperlingning soʻzlariga koʻra, bratwurstlar orqali mashhurlik shunchalik katta boʻlganki, Dyuk Snayder Broooklyn Dodgersdagi ishni Nyu-York shahriga oʻtkazib oldi<ref>[http://www.madison.com/archives/read.php?ref=/tct/2006/01/03/0601030319.php madison.com<!-- Bot generated title -->]{{dead link|date=December 2017 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. [[Miluoki |Miluokidagi]] Amerika oilaviy maydonida xot-doglardan koʻra koʻproq bratwurst sotardi<ref>{{Cite web |url=http://www.jsonline.com/business/29400524.html |title=At Miller Park, more sausages than hot dogs are sold<!-- Bot generated title --> |access-date=2013-02-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131004213530/http://www.jsonline.com/business/29400524.html |archive-date=2013-10-04 |url-status=dead }}</ref>.

Har yili, Xotira kunining dam olish kunlarida, [[Viskonsin]] shtatining [[Madison]] shahrida „dunyodagi eng katta bratwurst festivali“ sifatida eʼtirof etilgan Brat Fest boʻlib oʻtadi.

[[Ogayo]] shtatining [[Bucyrus (Ohio) | Bucyrus]] shahri (oʻzini „Amerikaning Bratwurst poytaxti“ deb ataydi) 1967-yildan beri har yili uch kunlik Bucyrus Bratwurst festivalini oʻtkazib keladi<ref>{{cite news|url=https://www.today.com/news/what-i-can-get-stuff-how-much-wbna9005587|title=What!? I can get this stuff for how much?|last=Fenton|first=Laura|date=August 19, 2005|work=Today at msnbc|access-date=2009-10-28}}</ref><ref>{{cite news |url=http://consumer.discoverohio.com |title=Discover Ohio |work=Ohio Department of Development, Division of Tourism |access-date=2011-02-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070116173048/http://consumer.discoverohio.com/ |archive-date=2007-01-16 |url-status=dead }}</ref>.

== Yana qarang ==
{{Portal|Food}}
{{div col|colwidth=20em}}
* [[Hot-dog]]
* [[Kolbasa]]
{{div col end}}

== Havolalar ==
* [http://www.bratwurst-recipes.com/ Bratwurst recipes] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101118014523/http://www.bratwurst-recipes.com/ |date=2010-11-18 }}
* [http://www.graf-von-katzenelnbogen.de/bratwurst.html 600 Years Bratwurst in Katzenelnbogen]
* [http://www.kitchenproject.com/german/Bratwurst/history.htm The History of Bratwurst]

== Manbalar ==
{{manbalar}}

[[Turkum:Germaniya]]
[[Turkum:Kolbasalar]]