Bratwurst

Bratwurst
	; Nyurnberg, Bavariya, Germaniyaning Hauptmarktdagi turli xil bratwurstlar.
Turi	Kolbasa
Asosiy komponentlari	Goʻsht ( choʻchqa goʻshti, mol goʻshti, buzoq goʻshti yoki tovuq)

Bratwurst (nemischa: [ˈbʁaːtvʊʁst] ( tinglang)) – choʻchqa goʻshtidan va kamroq tarqalgan boʻlsa ham mol yoki buzoq goʻshti goʻshtidan tayyorlangan nemis kolbasa turi. Ushbu nom qadimgi nemis tilidagi Brätwurst, brät-, mayda tugʻralgan goʻsht va Wurst, kolbasa soʻzlaridan olingan, garchi zamonaviy nemis tilida bu koʻpincha braten, qovurish yoki qovurish feʼli bilan bogʻliq^[1]. Mol goʻshti va buzoq goʻshti odatda choʻchqa goʻshti oʻrniga tayyorlangan aralashmaga qoʻshiladi. Haqiqiy bratwurst kolbasalari odatda mol yoki buzoq goʻshtidan tayyorlanadi, bu goʻshtlar halol va diniy sabablarga koʻra hech qachon choʻchqa goʻshti kolbasaga qoʻshilmaydi.

Tarixi

Germaniyadagi bratwurstning birinchi rasmiylashtirilgan hujjatlar va isbot dalillar 1313-yilda Frankoniyaning Nyurnberg^[2]^[3] shahrida boʻlib, u hali ham gril kolbasa ishlab chiqarish bilan xalqaro miqyosda mashhur.

Turlari va anʼanalari

Germaniya

Kolbasa uchun retseptlar mintaqaga va hatto hududga qarab farq qiladi; Baʼzi manbalarda 40 dan ortiq nemis bratwurst navlari sanab oʻtilgan^[4]^[5], eng mashhurlaridan koʻplari Frankoniyada (bugungi kunda koʻp qismi Bavariya shimolida joylashgan, ammo madaniy jihatdan ancha farq qiladi), uning shimoliy qoʻshnisi Tyuringiya va unga tutash hududlarda joylashgan. Kolbasalarning tayyorlanish texnologiya usuli ham mahalliy darajada farq qiladi, lekin koʻpincha ular bug'doy unidan tayyorlangan oq non bilan yoki xantal bilan isteʼmol qilinadigan oddiy gazak sifatida qabul qilinadi. Pub taomlari sifatida u koʻpincha tuzlangan karam yoki kartoshka salatasi va baʼzida asosan javdar unidan tayyorlangan quyuq, qobiqli qishloq noni bilan isteʼmol qilinsa, bazida esa Brezel (simit) bilan ham tanavvul qilinadi. Bu nemis tilida soʻzlashuvchi mamlakatlarda tez-tez tayyorlanadigan va koʻcha sotuvchilari tomonidan kichik doʻkonchalar sotiladigan juda mashhur tez ovqatlanish shakli boʻlib, futbol oʻyinlarida muxlislar orasida ham bratwust isteʼmol qilish anʼanaviy tarzda aylangan.

Bratwurst – Myunsterdagi anʼanaviy nemis tez tayyor boʻladigan taomlaridan biri.

Frankon navlari

Fränkische bratwurst

Frankoniya kolbasasi nisbatan uzun (10–20 cm [4–8 in]), qalin, qoʻpol kolbasa boʻlib, butun Frankoniya mintaqasiga xos boʻlib, ozgina oʻzgarishlarga ega. Bu bratwurstni kelib chiqishi 1313-yilga toʻgʻri keladi. Umumiy tarkibiy qism sifatida marjoram taʼmi boʻyicha Nürnberger bratwurstga yaqin, ammo kattaligi va qoʻpolligi undan tubdan farq qiladi. Fränkische bratwurst anʼanaviy ravishda tuzlangan karam yoki kartoshka salatasi bilan birga tanavvul qilinadi.

Koburger bratwurst

Frankoniyaning Coburg shahridan kelib chiqqan bratwurst birinchi marta 1498-yilda u yerda rasmiylashtirilgan^[6]. U choʻchqa goʻshti va kamida 15% mol goʻshtidan tayyorlanadi, faqat tuz, murch, muskat yong‘og‘i va limon qobigʻi bilan ziravorlanadi va xom tuxum qoʻshib, yaxshilab aralashtiriladi^[7]. U qoʻpol tuzilishga ega va uzunligi taxminan 25 cm (10 in). Koburger bratwust anʼanaviy ravishda, uni pinolar bilan birga qovurib, rulonli non (Brötchen) oʻrtasiga solib isteʼmol qilinadi.

Kulmbacher bratwurst

Kulmbacher bratwurst – Frankoniyadagi mayda maydalangan Rohvurst. Kumbacher bratwurst uzun va yupqa, u asosan juda mayda maydalangan buzoq goʻshtidan va juda kamdan-kam choʻchqa goʻshtidan tayyorlanadi. Ushbu kolbasa tuz, oq murch, muskat yongʻogʻi, limon qobigʻi, marjoram, zira va sarimsoq bilan boyitilgan boʻlishi mumkin. Kolbasa tayyorlashda foydalaniladigan aniq aralashma har bir qassobning qattiq himoyalangan tijorat siri hisoblanadi. Kulmbacher bratvurstlari odatda qovuriladi yoki oʻtin olovida panjara bilan pishiriladi.

Nürnberger Rostbratwurst

Asosiy maqola: Nuremberg qovurilgan kolbasasi

Kichik, ingichka Bratwurstdan Nyurnberg, Franconiyaning eng yirik shahrids birinchi marta 1567-yili hujjatlashtirilgan; uzunligi 7 dan 9 sm gacha (2,8 dan 3,5 dyuymgacha) va ogʻirligi 20 dan 25 g gacha. 2003-yildan^[8] beri Yevropa Ittifoqi qonunchiligiga binoan himoyalangan geografik koʻrsatkichlar (PGI) hisoblanadi va shuning uchun faqat Nyurnberg shahrida ishlab chiqish mumkin, „Nyurnberger Bratvyurste himoyasi“ uyushmasi 1997-yilda tashkil etilgan^[9].

Choʻchqa goʻshtidan tayyorlangan va odatda yangi marjoram bilan ziravorlangan, bu ziravorlar ularga oʻziga xos taʼm beradi va kolbasalar anʼanaviy ravishda qoraqayin daraxtidan tayyorlagan o'tin olovida pishiriladi. Asosiy taom sifatida oltita kolbasa qalaydan tayyorlangan tovada achchiq tamli sabzavot xren yoki xantal qoʻshilib tayyorlanadi va tuzlangan karam yoki kartoshkali salat bilan birga isteʼmol qilinadi.

Nyurnberg kolbasalari tayyorlashning yana bir usuli – ziravorli sirka va piyoz bulonida; Bu Blaue Zipfel (koʻk togʻay) deb ataladi.

Nürnberger Rostbratwurst
Drei im Weggla
Blaue Zipfel mit Brezel

Würzburger Bratwurst

Würzburger bratwurst, shuningdek, Winzerbratwurst sifatida ham keng tanilgan, birinchi boʻlib Frankoniyadagi Würzburg shahriga kirib kelgan. Uning oʻlchami Thüringer Rostbratwurstga oʻxshaydi, ammo uning tarkibiga mintaqadagi oq sharob qoʻshilgan.

Boshqa navlar

Thüringer Rostbratwurst

Asosiy maqola: Turingiya kolbasalari

Thüringer Rostbratwurst – Turingiyaning achchiq kolbasasi. Ushbu kolbasa yupqa va uzunligi 15–20 sm (6–8 in). Thüringer Rostbratwurst nomi ham Yevropa Ittifoqi qonunchiligiga muvofiq PGI (Himoyalangan geografik koʻrsatkich) sifatida tan olingan. 2000-yilda Arnstadt shahridagi Thüringer Rostbratwurst haqida birinchi marta eslatib oʻtilgan 1404-sonli hisob qaydnomasining topilishi bilan 2006-yilda „Thüringerlik Bratvurstning doʻstlari“ uyushmasi tashkil etilgan. Xuddi shu yili uyushma Xolzhauzen qishlogʻida Erstes Deutsches Bratwurstmuseum (birinchi nemis Bratwurst muzeyi) ni tashkil etdi. Ikki metr balandlikdagi yogʻochdan yasalgan yodgorlik mahalliy aylanma yoʻlda toʻnka ustida joylashgan^[10].

2016-yilda Veymarda har yili oʻtkaziladigan piyoz festivalida buzoq va tovuq goʻshtidan tayyorlangan Thüringer Rostbratwurstning kosher versiyasi echki ichaklariga oʻralgan holda taqdim etildi.

Thüringer Rostbratwurst xantalli bulochkada
Thüringer Rostbratwurst yaqindan surati

Nordhessische Bratwurst

Nordhessische Bratwurst (Shimoliy Hessen) – uzunligi 20 sm (8 in), taʼm jihatidan Thüringer Rostbratwurstga oʻxshaydi. U yirik maydalangan choʻchqa goʻshtidan tayyorlanadi va koʻp zirovorlar qoʻshiladi. Anʼanaga koʻra, u o'tin olovida pishiriladi va xantal bilan kesilgan ochiq rulon ichiga solinadi.

Rote Wurst

Rote Wurst (qizil kolbasa) – Svabiya mintaqasining eng sevimli bratwursti. Ushbu kolbasa bokvurstga oʻxshaydi va mayda maydalangan choʻchqa goʻshtidan tayyorlanadi va achchiq taʼmga ega boʻladi. Qovushish yoki pishirish paytida boʻlinib yoki yorilib ketishini oldini olish uchun, pishirish vaqtida ochiladigan kolbasalarning uchlari X shaklida kesilib qoʻyishadi.

Banater Bratwurst

Germaniyaga koʻchib kelgan Banatda yashovchi Dunay shvablari oʻzlari bilan Banater Bratwurstni^[11] olib kelishdi, ushbu kolbasa mintaqaviy oshxona taʼsirida paydo boʻlgan va natijada uni shirin qalampir bilan tayyorlashni boshlashgan^[12].

Shveytsariya

1438-yildan bsohlab bratwurst Sharqiy Shveytsariyada, ayniqsa St. Gallenda mashhur boʻla boshladi. Anʼanaviy ravishda buzoq goʻshtidan tayyorlangan „St. Galler Bratwurst“ oʻsha vaqtdan beri mashhur. Dumaloq non bilan St. Galler Bratwurst koʻchalarda sotiladi, shuningdek, rösti bilan birga restoranlarda koʻrish mumkin^[13].

Qoʻshma Shtatlar

Koʻpincha amerikacha ingliz tilida "brat " deb qisqartirilgan Bratwurst, Qoʻshma Shtatlarda keng tarqalgan kolbasa turi, ayniqsa, nemis-amerikalik koʻplab odamlar yashaydigan Yuqori Oʻrta Gʻarbiy mintaqada. Eng katta ajdodlar guruhi nemis boʻlgan Viskonsin oʻzining bratwurstlari bilan mashhur. Bratlar, shuningdek, Michigan, Minnesota, Missuri, Ogayo, Indiana va Ayova kabi boshqa Oʻrta Gʻarbiy shtatlarda, shuningdek, Nyu-York, Chikago va Filadelfiya kabi aholisi koʻp boʻlgan shaharlarda ham juda mashhur^[14]. Aslida, uni shimoliy Amerikaga nemis muhojirlari olib kelishgan. Koʻpgina oziq-ovqat va qassob doʻkonlari cheddar pishlogʻi va jalapeño qalampiri kabi mashhur qoʻshimchalar bilan bratwurstlarni ham sotishadi. Viskonsin „pivo brat“ ning vatani boʻlib, u yerda bratwurstlar pivoda (odatda sariyogʻ va piyoz bilan pilsner uslubidagi pivo aralashmasi) koʻmir ustida pishirishdan oldin yoki keyin qoʻshiladi^[15].

Bratwurst 1920-yillarda Viskonsin shtatining Sheboygan okrugida ommalashgan. Umuman olganda, har bir mahalliy qassob doʻkonida buyurtmalarni qabul qiladi va maʼlum bir kunda bratwurstlarni qoʻlda pishirish uchun tayyorlanadi. Kolbasalarning yogʻ miqdori sezilarli darajada koʻp boʻlgan, mahsulot buzilmasligi uchun har kuni buzilishdan qochish kerak edi; yogʻning bir qismini koʻmir ustida pishirish jarayonida yoʻqoladi^[16].

1945-yilda 35 sentdan sotiladigan bratlar qovirilgan va kolbasalarni sotishdan oldin yashil qalampir va piyoz solingan maxsus pomidor sousili idishga solingan^[17]. Sperlingning soʻzlariga koʻra, bratwurstlar orqali mashhurlik shunchalik katta boʻlganki, Dyuk Snayder Broooklyn Dodgersdagi ishni Nyu-York shahriga oʻtkazib oldi^[18]. Miluokidagi Amerika oilaviy maydonida xot-doglardan koʻra koʻproq bratwurst sotardi^[19].

Har yili, Xotira kunining dam olish kunlarida, Viskonsin shtatining Madison shahrida „dunyodagi eng katta bratwurst festivali“ sifatida eʼtirof etilgan Brat Fest boʻlib oʻtadi.

Ogayo shtatining Bucyrus shahri (oʻzini „Amerikaning Bratwurst poytaxti“ deb ataydi) 1967-yildan beri har yili uch kunlik Bucyrus Bratwurst festivalini oʻtkazib keladi^[20]^[21].

Yana qarang

Havolalar

Bratwurst recipes (Wayback Machine saytida 2010-11-18 sanasida arxivlangan)
600 Years Bratwurst in Katzenelnbogen
The History of Bratwurst

Manbalar

↑ „LEO Deutsch–Englisch Wörterbuch“. Qaraldi: 2009-yil 9-aprel.
↑ Tjiang, Thomas. „Nürnberger Bratwurst-Klassiker wird 700 Jahre alt“ (2013-yil 13-sentyabr). Qaraldi: 2016-yil 4-sentyabr.
↑ „Geschichte der Bratwurst: Neue historische Quelle ruft Streit zwischen Thüringern und Franken hervor“. Qaraldi: 2016-yil 4-sentyabr.
↑ German Food Guide
↑ Whitlock, Craig. Germans Take Pride in the Wurst. The Washington Post (2007-yil 2-dekabr).
↑ „1. Deutsches Bratwurstmuseum — History of the Bratwurst“. 2020-yil 11-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 17-aprel.
↑ „Coburger Bratwurst“. German Food Guide & Directory. Qaraldi: 2018-yil 7-aprel.
↑ „Commission of the European Commission Regulation (EC) No 1257/2003“. Qaraldi: 2009-yil 18-aprel.
↑ Schutzverband Nürnberger Bratwürste e. V.
↑ „Geschichte der Bratwurst - Bratwurstmuseum Holzhausen / Verein "Freunde der Thüringer Bratwurst e.V."“. www.bratwurstmuseum.de. 2020-yil 11-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 4-sentyabr.
↑ „Banat, Bayern und die Banater Bratwurst“ (de-DE). www.banater-schwaben.org (2020-yil 26-sentyabr). Qaraldi: 2023-yil 29-oktyabr.
↑ „04-FLEISCH- UND FISCHGERICHTE - Landsmannschaft der DONAUSCHWABEN in Oberösterreich“. www.donauschwaben-ooe.at. Qaraldi: 2023-yil 29-oktyabr.
↑ Kussin, Zachary. „Eat your way through Switzerland's sausage capital“ (2016-yil 14-noyabr). Qaraldi: 2018-yil 23-may.
↑ „"Ancestry: 2000," U.S. Census Bureau“. 2004-yil 20-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 13-iyun.
↑ Ari Lavaux „A Debate of Grilling Bratwurst“, Memphis Flyer, July 17, 2014. Retrieved May 10, 2019.
↑ R. W. Apple, Jr. „The Meat That Made Sheboygan Famous“, The New York Times, June 5, 2002. Retrieved July 14, 2014.
↑ Buz Swerkstrom. „County Stadium’s wurst move (Wayback Machine saytida 2016-05-10 sanasida arxivlangan)“. Milwaukee Sentinel, June 1, 1988, part 3, pp. 1,3.
↑ madison.com^{[sayt ishlamaydi]}
↑ „At Miller Park, more sausages than hot dogs are sold“. 2013-yil 4-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 27-fevral.
↑ Fenton, Laura. „What!? I can get this stuff for how much?“. Today at msnbc (2005-yil 19-avgust). Qaraldi: 2009-yil 28-oktyabr.
↑ „Discover Ohio“. Ohio Department of Development, Division of Tourism. 2007-yil 16-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 12-fevral.

[1] „LEO Deutsch–Englisch Wörterbuch“. Qaraldi: 2009-yil 9-aprel.

[2] Tjiang, Thomas. „Nürnberger Bratwurst-Klassiker wird 700 Jahre alt“ (2013-yil 13-sentyabr). Qaraldi: 2016-yil 4-sentyabr.

[3] „Geschichte der Bratwurst: Neue historische Quelle ruft Streit zwischen Thüringern und Franken hervor“. Qaraldi: 2016-yil 4-sentyabr.

[4] German Food Guide

[autogenerated1-5] Whitlock, Craig. Germans Take Pride in the Wurst. The Washington Post (2007-yil 2-dekabr).

[6] „1. Deutsches Bratwurstmuseum — History of the Bratwurst“. 2020-yil 11-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 17-aprel.

[7] „Coburger Bratwurst“. German Food Guide & Directory. Qaraldi: 2018-yil 7-aprel.

[8] „Commission of the European Commission Regulation (EC) No 1257/2003“. Qaraldi: 2009-yil 18-aprel.

[9] Schutzverband Nürnberger Bratwürste e. V.

[10] „Geschichte der Bratwurst - Bratwurstmuseum Holzhausen / Verein "Freunde der Thüringer Bratwurst e.V."“. www.bratwurstmuseum.de. 2020-yil 11-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 4-sentyabr.

[11] „Banat, Bayern und die Banater Bratwurst“ (de-DE). www.banater-schwaben.org (2020-yil 26-sentyabr). Qaraldi: 2023-yil 29-oktyabr.

[12] „04-FLEISCH- UND FISCHGERICHTE - Landsmannschaft der DONAUSCHWABEN in Oberösterreich“. www.donauschwaben-ooe.at. Qaraldi: 2023-yil 29-oktyabr.

[13] Kussin, Zachary. „Eat your way through Switzerland's sausage capital“ (2016-yil 14-noyabr). Qaraldi: 2018-yil 23-may.

[census.gov-14] „"Ancestry: 2000," U.S. Census Bureau“. 2004-yil 20-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 13-iyun.

[15] Ari Lavaux „A Debate of Grilling Bratwurst“, Memphis Flyer, July 17, 2014. Retrieved May 10, 2019.

[16] R. W. Apple, Jr. „The Meat That Made Sheboygan Famous“, The New York Times, June 5, 2002. Retrieved July 14, 2014.

[17] Buz Swerkstrom. „County Stadium’s wurst move (Wayback Machine saytida 2016-05-10 sanasida arxivlangan)“. Milwaukee Sentinel, June 1, 1988, part 3, pp. 1,3.

[18] son.com^{[sayt ishlamaydi]}

[19] „At Miller Park, more sausages than hot dogs are sold“. 2013-yil 4-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 27-fevral.

[20] Fenton, Laura. „What!? I can get this stuff for how much?“. Today at msnbc (2005-yil 19-avgust). Qaraldi: 2009-yil 28-oktyabr.

[21] „Discover Ohio“. Ohio Department of Development, Division of Tourism. 2007-yil 16-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 12-fevral.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]