Имом Шамил

Имоми Шамил
Таваллуди	Али; 1797-йил 26-июн; Гимри, Доғистон
Вафоти	4-феврал 1871-йил ; (73 ёшда); Мадина, Ҳижоз, Усмонлилар империяси
Фуқаролиги	Араб
Касби	Дин арбоби (шайх), Кавказнинг сиёсий, ҳарбий ва маънавий раҳбари

Имом Шамил (1797—1871) 1800-йилларда Россия Империясига қаршилик кўрсатган Кавказнинг сиёсий, ҳарбий ва маънавий раҳбари,^[1] Кавказнинг учинчи имоми (1840–1859) ва сунний мусулмон шайхи. Нақшбандий сўфий тариқатчиси.

Биографияси

Имом Шомил 1797-йилда авар мусулмон оиласида туғилган.^[2]^[3] Бироқ, унинг ота томондан Қо'миқ уруғи борлиги ҳақида манбалар ҳам бор.^[4]^[5]^[6]^[7] У Гимри (ҳозирги Доғистон, Россия) кичик қишлоғида туғилган. Унга аввал Али деб исм қўйишган, аммо маҳаллий анʻанага кўра, у касал бўлиб қолганда унинг исми ўзгартирилган. Унинг отаси Денгау уй эгаси эди ва бу лавозим Шамил ва унинг яқин дўсти Ғози Моллоҳга кўплаб фанларни, жумладан араб ва мантиқни ўрганишга имкон берди.

Шомил Россия империяси Усмонли империяси ва Форс ҳудудларига кенгайиб бораётган бир пайтда ўсган (қаранг: Рус-форс уруши (1804-1813) ва рус-турк уруши (1806-1812). Кўпгина кавказ халқлари Кавказ уруши(1817-1864) деб аталган урушда рус императорлик интилишларига қаршилик кўрсатиш учун бирлашдилар. Кавказ қаршиликларининг олдинги раҳбарлари Ҳожи Довуд, Шайх Мансур ва Ғози Моллоҳ эди. Молланинг болаликдаги дўсти Шамил унга шогирд ва маслаҳатчи бўларди.

Шамилнинг бир нечта хотини бор эди, жумладан, рус ва арман меросидан бири Анна Ивановна Улуханова ёки Улиханова (1828-1877).^[8]^[9] 1840-йилда босқинда асирга тушиб, олти йилдан кейин Шамилга турмушга чиқди. У ўсмирлик чоғида ислом динини қабул қилган ва “Шуанет” исмини олган. Шуанет Шамил қўлга олиниб, Россияга сургун қилинганидан кейин ҳам унга содиқ қолди.^[8] Шамил вафотидан кейин (1871) у Усмонли империясига кўчиб ўтди, у ерда султон унга пенсия тайинлади.^[8]

Фаолияти

ХИХ асрнинг бошларида Кавказорти ерларини Россия империяси ўз ҳудудига қўшиб олди. Шундан сўнг, подшоҳ ҳукумати Шимолий Кавказ (Доғистон, Чеченистон) ҳудудларини ҳам бўйсундиришни истаб қолди, бироқ Чор Россияси Шимолий Кавказда жуда катта қийинчиликларга дуч келди. Рус босқинчиларига қарши Кавказ халқи аёвсиз кураш олиб борди. Бу курашларда Доғистонлик Имом Шамил катта жасорат кўрсатиб, узоқ муддат русларга қаршилик қилди ва руслар уни алдов билан аср олишди. 1834-йилда Имом Шамил Кавказ имомати, исломий давлатининг имоми сифатида мусулмонларга раҳбар этиб сайланган. Кавказдаги қабилаларнинг тарқоқ ҳолатда бўлиши рус босқинчиларига қўл келаётган эди. Буни тушунган Имом Шамилнинг давлат раҳбари лавозимидаги илк иши тарқоқ қабилаларни бирлаштириш бўлди. Имом бир вақтнинг ўзида давлатнинг иқтисодий ва сиёсий ишларини тартибга сола бошлади. У закот йиғиш тизимини такомиллаштириб, йиғилган маблағни камбағал ва эҳтиёжмандлар орасида тенг тақсимлади.1834—1859-йилларда Россияга қарши Кавказ раҳбари сифатида фаолият кўрсатган.

Россияга қарши уруш

1832-йилда Ғози Молла Гимри жангида ҳалок бўлди, Шомил қочиб қутулган икки муриддан бири эди, лекин у оғир яралар олди. Бу жанжал пайтида уни найза билан санчган. Кўтарилган эгилишдан сакрагандан сўнг, унга қарата ўт очмоқчи бўлган аскарларнинг бошини тозаланг. Уларнинг орқасига тушиб, чап қўлида қиличини айлантириб, учтасини кесиб ташлади, лекин тўртинчиси пўлатни найза билан уриб юборди, кўкрагига чуқур кириб, найзани ушлаб, уни ўз гўштидан суғуриб олди, одамни кесиб ташлади ва яна бир ғайритабиий сакраш билан деворни тозалаб, зулматда ғойиб бўлди. У яшириниб кетди ва Россия ҳам, муридлар ҳам уни ўлди деб ҳисоблашди. У тузалиб кетгач, яширинган жойидан чиқиб, иккинчи имом бошчилигидаги муридлар сафига қайтади. Кейинги чорак аср давомида русларга қарши тинимсиз уруш олиб боради ва асрнинг афсонавий партизан қўмондонларидан бирига айланади. 1834-йилда Гамзатбек ўлдирилганда, Шомил Кавказ қаршилигининг бош раҳбари ва Кавказ имомининг учинчи имоми бўлди.

1839-йилда (июн-август) Шомил ва унинг 4000 га яқин эркаклар, аёллар ва болалардан иборат издошлари Гимри шаҳридан тахминан ўн чақирим шарқда, Анди Қўйсунинг эгилишида жойлашган Ахоулго тоғ қалʻасида қамал остида қолишди. Генерал Павел Граббе қўмондонлиги остида, Рус армияси Шомилнинг куйдирилган ер стратегияси туфайли таʻминоциз эрларни босиб ўтди. Қўрғоннинг географияси уни уч томондан ҳимоя қилиб, қамални ўтказишни қийинлаштирди. Охир-оқибат, томонлар музокара ўтказишга келишиб олдилар. Граббенинг талабларини бажариб, Шомил яхши ният белгиси сифатида ўғли Жамолдинни гаровга берди. Шамил Граббенинг Шомил ўз кучларига таслим бўлишга буйруқ бериш ва минтақадан сургун қилишни қабул қилиш ҳақидаги таклифини рад этди. Рус армияси 2 кунлик жанглардан сўнг қалʻага ҳужум қилди, рус қўшинлари уни таʻминладилар. Шомил ҳужумнинг биринчи кечасида қамалдан қутулиб қолди. Шомилнинг қўшинлари синдирилди ва кўплаб Доғистон ва чечен бошлиқлари подшоҳга содиқликларини эʻлон қилдилар. Шамил Доғистондан Чеченистонга қочиб кетди. У ерда у ўз таʻсирини кланларга кенгайтириш учун тезкор иш қилди.

Шомил ўзининг харизмаси, тақводорлиги ва шариат қонунларини қўллашдаги адолатлилиги билан кўп сонли, жанжалли кавказ қабилаларини бирлаштириб, русларга қарши курашда самарали бўлди. Россиялик манбалардан бири уни “буюк хушмуомала ва нозик сиёсатчи” дея изоҳлаган. Унинг фикрича, Россиянинг спиртли ичимликларни ҳудудга киритилиши анʻанавий қадриятларни бузган. Катта мунтазам рус армиясига қарши Шомил тартибсиз ва партизан тактикаларидан самарали фойдаланди. 1845-йилда граф Михаил Воронцов бошчилигидаги 8-10 минг кишилик колонна Чеченистон ўрмонларига имомат қўшинларига эргашди. Имомият кучлари рус устунини ўраб олиб, уни вайрон қилади. Бу Воронцовнинг Чеченистонни имомликдан ажратиб олишга уринишини барбод қилди.

Граф Михаил Семёнович Воронцов Чеченистонни имоматдан ажратиш режасини батафсил баён қилади:

Бу йил Шомил катта фаоллик ко'рсатмоқда ва у буни қилишга мажбур, чунки биз ... эртами-кечми ... унинг та'сирини ё'қ қилиш ва чеченларни ундан йиртиб ташлаш керак бо'лган чораларни ко'рмоқдамиз, бу ҳолда у ҳеч нарса бо'лмайди.
— Cоунт Микҳаил Воронцов

1841-йилда руслардан қочиб кетган Ҳожимурод билан бирга Шомил қўл остидаги ҳудудда қисқа вақт ичида жанг қилган Ҳожимурод қўшилганидан сўнг унинг ҳарбий бошлиқ сифатидаги бойлиги кўтарилди. Лев Толстойнинг машҳур романи (1904) мавзусига айланиши керак бўлган Ҳожимурод орадан ўн йил ўтиб Шомилга қарши чиқди, шекилли, Шомилнинг ўрнига имом этиб тайинланмаганидан ҳафсаласи пир бўлди. Шомилнинг катта ўғлига бу номзод кўрсатилди ва яширин кенгашда Шомил ўз лейтенантини давлатга хиёнатда айблаб, ўлимга ҳукм қилди, Ҳожимурод бу ҳукмдан хабар топиб, русларга ўтиб кетди. Шомил Россияни Кавказдан ҳайдаш учун Англия, Франсия ёки Усмонли империяси ёрдамга келади, деб умид қилган бўлса-да, бу режалар ҳеч қачон амалга ошмади. Қрим урушидан кейин Россия имоматга қарши саʻй-ҳаракатларини икки баравар оширди. Энди муваффақият қозонган рус қўшинлари имомат ҳудудини кескин қисқартирди ва 1859-йил сентябрига келиб Шомил таслим бўлди. Бош театр ёпилган бўлса-да, Шарқий Кавказдаги можаро яна бир неча йил давом этади.

Ўтмиши ҳақида

Қўлга олингандан сўнг, Шомил подшоҳ Александр ИИ билан учрашиш учун Санкт-Петербургга юборилди. Кейин у Москва яқинидаги Калуга шаҳрига сургун қилинди . Калугада бир неча йил ўтгач, у ҳокимиятга иқлим ҳақида шикоят қилди ва 1868-йил декабр ойида Шомил империянинг жануби-ғарбий қисмидаги савдо маркази Киевга кўчиб ўтишга рухсат олди. Киевда унга Александровская кўчасида сарой берилди. Император ҳокимияти Киэв бошлиғига Шомилни "қатʻий, аммо ҳаддан ташқари оғир бўлмаган кузатув" остида ушлаб туришни буюрди ва сургун эҳтиёжлари учун шаҳарга катта миқдорда маблағ ажратди. Шомилга ўзининг дабдабали қамоққа олиниши ҳам, шаҳар ҳам ёққанга ўхшарди; буни унинг Киэвдан юборган хатлари тасдиқлайди.

1859-йилда Шомил ўз ўғилларидан бирига шундай деб ёзган эди: "Мутлақ Ҳокимнинг иродаси билан мен имонсизлар қўлига тушиб қолдим ... Буюк император ... мени бу ерда ... баланд бўйли кенг жойга жойлаштирди. гилам ва барча зарур нарсалар билан уй".

1869-йилда унга муқаддас Макка шаҳрига ҳаж қилиш учун рухсат берилди. Аввал Киевдан Одессага йўл олди, сўнгра сув орқали Истанбулга ўтди ва у ерда Усмонли султони Абдулазиз томонидан кутиб олинди. Бир муддат император Топкапи саройида меҳмон бўлиб , Султон томонидан ўзи учун ажратилган кемада Истанбулдан жўнаб кетди. Маккада, зиёрат пайтида у Абдулқодир ал-Жезаирий билан учрашди ва суҳбатлашди. Макка зиёратини тамомлаб, 1871-йилда шаҳарни зиёрат қилган вақтида Мадинада вафот этди ва Жаннатул Боқийда (Мадинадаги тарихий қабристон, у ерда ислом тарихининг кўплаб таниқли шахслари дафн этилган) дафн этилди. Маккани зиёрат қилиш учун рухсат олиш учун Россияга кетиши керак бўлган икки катта ўғли (Жамаледдин ва Муҳаммад Шафий) рус армиясида зобит бўлиб, иккита кичик ўғли (Муҳаммед Ғози ва Муҳаммад Комил) турк армиясида хизмат қилган, қизи Пеэтʻмат Шомил эса ўзи ва фарзандларининг ҳаётидан қўрқиб, кейинчалик Россия империясидан қочиб кетган имом Шайх Мансур Федоровга уйланган. У 11 фарзанднинг отаси бўлди, улардан бири Жон Федоров бўлиб, у Австралиянинг Квинсленд штатидаги Чилдерсга кўчиб ўтгандан кейин исмини Жон Федероффга ўзгартирди. У ерда шакарқамиш деҳқончилик империясини ташкил қилган.

Имом Шомилнинг набираси Саид Шомил 1917—1920-йилларда сақланиб қолган Шимолий Кавказ Тоғли Республикасининг асосчиларидан бири бўлди ва кейинчалик 1924-йилда Германияда “Кавказ мустақиллиги қўмитаси”ни тузди.

Тарих

Рус тарихшунослиги

Россия Чеченистон ва Доғистонни бир қатор қонли истилолар билан босиб олишга муваффақ бўлган бўлса, руслар Шомилга катта ҳурмат билан қарашган эди. Россия подшоси Александр ИИ унинг қаршилигига очиқдан-очиқ қойил қолган эди, шунинг учун умрининг кейинги даврида Шомилга рус ҳукумати томонидан Ҳажга рухсат берилди. Шундай қилиб, Шомил рус тарихшунослигидаги бошқа Кавказ раҳбарларини иблис қилишдан асосан қутулган эди.

Шомилнинг мероси нафақат Шимолий Кавказда, балки Россия тарихида ҳам кучли бўлиб қолмоқда. У Россияда ҳурматга сазовор бўлган жангчи арбоблардан бири сифатида танилган ва рус ҳокимиятига бўйсунмаганига қарамай, рус академияси томонидан тез-тез ўрганилади. Ислоҳотчилик ғояларига эга энтомолгист унинг шарафига катта, чиройли тез куя деб ном берган.

Мусиқий композиция

1958-йилги йиғилишда Лубавитчер Реббе қувғин қилаётган рус қўшинларига қарши исён кўтарган Шомил исмли буюк қабила бошлиғи ҳақида ҳикоя қилди. Сохта тинчлик шартномасига кўра, у қўлга олинди ва сургун қилинди. Сургун пайтида у ўзининг юксалиши, қулаши ва якуний озодликка интилишини туйғуси билан ифодаловчи самимий, сўзсиз қўшиқ яратди. Қўшиқни ўткинчи Ҳасид эшитгандек туюлди, оҳанг юқорида айтиб ўтилган йиғилишда Реббе уни ўргатгунча қоронғи бўлиб қолди. Қўшиқ чабад томонидан ўзига хос тарзда қабул қилинди (одатда ўз куйларини яратадиганлар), чунки улар унинг байтларининг чуқур ма’носини ўлим ва жисмонан дунёсига тушиб, бир кун ўз ҳолига қайтишини билган ҳолда танага қамалиб қолган руҳга ўхшатиш сифатида қабул қиладилар. яратувчи. (Чабад ҳаракати томонидан ўзига хос бўлмаган ҳолда мослаштирилган яна бир қўшиқ Ҳоъадерес Вʻҳоэмунаҳ намозига қўйилган Ла Марсеиллаисе куйидир. Франсия ҳукумати қисқа вақт ўтгач, 1974-йилда куйни ўзгартирди.

Адабиётлар

С. К. Бушуэв. Борба горсев за независимост под руководством Шамиля. — Л., 1939.

Ҳаволалар

Ниггун Шамил, Шомилнинг тажрибаларига асосланган ҳассидик ниггун
Буюк Шамил, Доғистон ва Чеченистон имоми, нақшбандия тариқати шайхи
Доғистондаги Шамилнинг Оул (яширин қишлоғи) сурати (Wайбаcк Мачине сайтида 2011-10-06 санасида архивланган)
Колорадо коллежи қоғози
[Россияда Ислом тарихи]
Имом Шамил портретлари
Доғистонда ислом
Имом Шамилнинг жиҳоди

Манба

↑ Ничолас В. Риасановскй „Чаптер 29: Тҳе Реигн оф Алехандер ИИ, 1855-81“, . А Ҳисторй оф Руссиа, 4тҳ, Охфорд Университй Пресс, 1984 — 389-бет. ИСБН 978-0-19-503361-8.
↑ Будак. „ŞЭЙҲ ŞÂМİЛ“. Тüркие Диянет Вакфı İслâм Ансиклопедиси.
↑ „Şэйҳ Şамил“ (эн). Биёграфя. Қаралди: 2020-йил 28-декабр.
↑ Блиев М. М. Россия и горцы Большого Кавказа: на пути к цивилизации. — М.: Мысль, 2004. — С. 279. — ИСБН 5-244-01004-2.
↑ Халилов А. М., Идрисов М. М. Шамиль в истории Северного Кавказа и народной памяти. — Махачкала, 1998. — 119 с.
↑ Халилов А. М. Национально-освободительное движение горцев Северного Кавказа под предводительством Шамиля. — Махачкала: Дагучпедгиз, 1991. — 181 с.
↑ Шамиль на Кавказе и в России, Биографический очерк / сост. М.Н. Чичагова — СПб.: Типография и литография С. Муллер и И. Богельман, 1889
↑ ^8,0 ^8,1 ^8,2 Тҳомас М. Барретт, Ат тҳе Эдге оф Эмпире: Тҳе Терек Cоссаcкс анд тҳе Нортҳ Cауcасус Фронтиэр, 1700–1860 (Wествиэw Пресс, 1999), 193.
↑ Даниэл Р. Броwер анд Эдwард Ж. Лаззеринини, эдс., Руссиа'с Ориэнт: Империал Бордерландс анд Пеоплес, 1700–1917 (Индиана Университй Пресс, 1997), 92.

[1] Ничолас В. Риасановскй „Чаптер 29: Тҳе Реигн оф Алехандер ИИ, 1855-81“, . А Ҳисторй оф Руссиа, 4тҳ, Охфорд Университй Пресс, 1984 — 389-бет. ИСБН 978-0-19-503361-8.

[2] Будак. „ŞЭЙҲ ŞÂМİЛ“. Тüркие Диянет Вакфı İслâм Ансиклопедиси.

[3] „Şэйҳ Şамил“ (эн). Биёграфя. Қаралди: 2020-йил 28-декабр.

[4] Блиев М. М. Россия и горцы Большого Кавказа: на пути к цивилизации. — М.: Мысль, 2004. — С. 279. — ИСБН 5-244-01004-2.

[5] Халилов А. М., Идрисов М. М. Шамиль в истории Северного Кавказа и народной памяти. — Махачкала, 1998. — 119 с.

[6] Халилов А. М. Национально-освободительное движение горцев Северного Кавказа под предводительством Шамиля. — Махачкала: Дагучпедгиз, 1991. — 181 с.

[7] Шамиль на Кавказе и в России, Биографический очерк / сост. М.Н. Чичагова — СПб.: Типография и литография С. Муллер и И. Богельман, 1889

[Barrett-8] 8,0 ^8,1 ^8,2 Тҳомас М. Барретт, Ат тҳе Эдге оф Эмпире: Тҳе Терек Cоссаcкс анд тҳе Нортҳ Cауcасус Фронтиэр, 1700–1860 (Wествиэw Пресс, 1999), 193.

[9] Даниэл Р. Броwер анд Эдwард Ж. Лаззеринини, эдс., Руссиа'с Ориэнт: Империал Бордерландс анд Пеоплес, 1700–1917 (Индиана Университй Пресс, 1997), 92.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]