qaramoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qa-ra-moq

Etimologiyasi

QARA- 'koʻrish uchun koʻzni yoʻnaltir—', ' nazar tashla-'. Hamdam dadasiga qaraganicha uzoh turib qoldi (Abdulla Qahhor). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu feʼl asli qara— tarzida talaffuz qilingan (ДС, 424); keyinchalik oʻzbek tilida a unlilari ä unlilariga almashgan: qara— > qärä—.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Koʻrish uchun koʻzni biror tomonga, narsa yoki kimsaga yoʻnaltirmoq, koʻz tashlamoq, nazar solmoq; boqmoq. ◆ At-rofga qaramok■ Soatga qaramoq■ Bulutlar-ga karamok. Tikilib karamoq■ Kulib qara-mok■ Xoʻmrayib qaramoq. n Hakimboyvachcha yalt etib ukasiga karadi. Oybek, Tanlangan asarlar. Hamdam dadasiga karaganicha, uzok turib qoldi. A. Qahhor, Ayb kimda? ◆ -Menga kara, xotin! — dedi hoji jiddiy tusda. Oʻzbek oyim qaradi. A. Qodiriy, „Oʻt-gan kunlar“ .

2 Fikran nazar tashlamoq, koʻz tikmoq, boqmoq, koʻz oldiga keltirmoq. Oʻtmishga bir karang. Kelajakka ishonch bilan karamok-

3 Koʻzdan kechirmoq, nazar solmoq, tek-shirmoq. ◆ Xatni qarab chikdim, aytilgan gaplarda jon bor. "Sharq yulduzi" . ◆ [Homid:] Eshikning zanjiriga bir qarab kelingiz-chi, imon topkur Jannat ona. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Ular bir necha koʻchani qunt bilan qarab chiqib, choyxona topolmadilar. Oybek, „Quyosh qoraymas“ . ◆ Qizing qani, de-dim. "Uyda edi, qayoqqa borardi", dedi. U yoq-ni qaradik, bu yoqni qaradik, yoʻq. Shu qo-rongʻida qayoqqa boradi? Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

4 Yuzlanmoq, yuzini (betini) bir tomonga qaratmoq. ◆ Uyalib, yerga qaradi. yaya Dodam indamay, teskari qarab oldilar. E. Raimov, „Ajab qishloq“ . Nuri derazaga qa-rab, hovlida Yormatning qorasi oʻchar-oʻchmas, Gulnorga dedi.. Oybek, Tanlangan asarlar. ◆ Yigit koʻkka qarab, tinch uxlar edi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

5 Eʼtiborda, munosabatda boʻlmoq, yon-dashmoq. ◆ Ammo eng katta nuqsoni shunda ediki.. oʻqiganlariga tanqidiy yondashib, oʻz nuqtai nazaridan qaramasdi. S. Karomatov, „Oltin qum“ . ◆ Siz bu ehtimolga qanday qaray-sizlar? A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Nima uchun bola tarbiyasiga sovuqqonlik bilan qaragan oʻqituvchiga qonun yoʻq, chaqir bu yoqqa Ham-damni! A. Qahhor, „Asarlar“ .

6 Ish-mashgʻulot, kimsa yoki narsaning tarbiyasi va sh.k. bilan mashgʻul boʻlmoq; shugʻullanmoq; koʻz-quloq boʻlmoq; davola-moq, parvarish qilmoq. ◆ Otga qaramoq. Ekinga qaramoq. Bolaga qarab turmoq. yat Mana, siz, bitta oʻzingiz oʻttiz ikkita mashinaga qarar ekansiz. A. Qahhor, „Iillar“ . ◆ Endi ishingga qara, bolam.. S. Siyoyev, „Yorugʻ-lik“ . Saidmurod aka uch kun ham xotinining tepasidan jilmadi, hoʻl-qurugʻiga oʻzi qa-radi. N. Qobil, Bemorlar. ◆ -Endi mening ho-lim yoʻq senlarga qaraydigan, — deb buvim yigʻlab yubordilar. E. Raimov, „Ajab qishloq“ . ◆ Hamma qoʻli boʻshaganda yigʻlaydi, sen yigʻi-dan boʻshamaysan. Na oʻzingga qaraysan, na uy-ga. A. Qahhor, „Asror bobo“ .

7 Eʼtibor bermoq, nazarda tutmoq, hi-sobga olmoq. ◆ Birovning raʼyiga qaramoq. Qosh-qovogʻiga qaramoq. n ◆ Uy qiladigan boʻlsangiz, mening ham ixtiyorimga qarang-da. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ Oʻzing nega onamizning roziliklariga qaramagan eding? A. Qahhor, „Ogʻriq tishlar“ . ◆ Eri unga [Zay-nabga] oylab, yillab qaramay qoʻyganida ham, u "ix" deb tovush chiqarmadi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

8 s. t. Yeb-ichmoq, olmoq. ◆ Mehmonlar, ovqatga qarab oʻtiringlar. shsh Dani, non ol, uzumga qara. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

9 Bogʻliq boʻlmoq, ahamiyati boʻlmoq. ◆ Aql yoshga qaramaydi. yash -Ha, uch yarim mehnat ishlaydigan odamga oʻxshamaydimi ? -Jussa-ga qaramas ekan-da. -Nega, jussaga ham qaraydi. Jussasi yomonmi ? A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ Yaxshi er-xotin boʻlish qoʻlning qattiq-yumshoqligiga ham qaramas ekan-ku! A. Qahhor, „Maston“ .

10 Kimsaga ergashmoq, taqlid qilmoq, unga boqib, uning belgi-xususiyatlari boʻ-yicha ish tutmoq. ◆ Sizga qarab oʻzini sipoh tutyapti. Odamning husniga qarama, aqliga qara. sht Boshqalarga qarash kerakmas, bosh-qalar bizga qarasin, koʻrsin, oʻylasin. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

11 Yuzi, betkay tomoni bilan biror narsaga yoki tomonga roʻbaroʻ turmoq. ◆ De-razalari janubga qaragan uy. Toqqa qara-gan shiypon.

12 Ixtiyorida boʻlmoq (tasarrufi, bo-qimi va sh.k. jihatdan). ◆ Bu bogʻlar qoʻshni tumanga qaraydi. yat Bedapoyaning naryogʻi uchinchi brigadaga qaraydi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ Yetti bolam bor. Onam bor, xotinim — hammasi boʻlib oʻn kishi menga qaraydi. J. Sharipov, „Xorazm“ .

13 Muhokamasini tashkil etmoq, mu-hokamasini oʻtkazmoq; koʻrmoq. ◆ Sud sizning ishingizni ertaga qaraydi.

14 Kutmoq, poylamoq, koʻz tutmoq. ◆ Biz sizga ikki soatcha qaradik. m ◆ Sening chi-qarishingga qarab, qoʻsh mahalini oʻtkazib yuboraymi? A. Qahhor, „Qoʻshchinor chirok-lari“ .

15 (deb soʻzi bilan qoʻllanadi) ..deb tu-shunmoq, bilmoq, hisoblamoq, oʻylamoq. ◆ Hammani oʻziga doʻst deb qaramoq. n ◆ Hozi ham, Asad qori ham jadid maktablariga qarshi edi, ular bu xil maktablarga diniy maktablarning goʻrkovi deb qarar edilar. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ . ◆ Bu xotinlar-dan hech biri qilayotgan ishiga, kasb-koriga sababi tirikchilik deb qaramaydi. A. Qahhor, „Xotinlar“ .

16 (2-sh. buyr. m. shaklida — qarang, qara) Ajablanish, oʻylamaganlik, kutmaganlik maʼnosini (eʼtiroz, norozilik yoki mam-nunlik maʼnosi bilan) bildiradi. ◆ Aksiga bugun yomgʻir yoqqanini qarang. yash Xoinlik qilib qoʻyib, yana munofiqlik qilganini qarang-a! B. Rahmonov, „Bahor arafasi“ . ◆ Xayolni qarang, axir sizga parafin olib kelgan edim-ku! S. Karomatov, „Oltin qum“ . ◆ Baraka topkurni qarang, taqsir.. A. Qodiriy, „Mehrobdan chayon“ . ◆ Nayrangbozlikni qara, evi bilan boʻladi-da! Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

17 (1-va 3-sh. shart mayli shaklida — qarasam, qarasa) "Eʼtibor bersam", "diq-qat qilsam" maʼnosini bildiradi. Bir mahal karasam, temir yoʻlda ketayapman. E. Raimov, Ajab qishloq. Shunaqa qilib, qa-rasak, ellikboshi qoʻymaydigan.. A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari. ◆ Jonfigʻon uning oʻqishiga "notavon koʻngil.. orzuga ayb yoʻq" degan nazar bilan qarab yurar ekan, bir vakt karasaki, Malohat kursni bitirib, gruzovoy [yuk mashinasi/ minib yuribdi. A. Qahhor, „Qanotsiz chittak“ .

18 koʻm. fl. vazifasida. Yetakchi feʼldagi ha-rakatning sinab koʻrish, bilish, tajriba, sinovdan oʻtkazish harakati ekanini bildiradi. ◆ Tabib.. tovokdagi kusuqni hidlab qaradi.. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . Oʻrmon-jon bu yillarni surishtirib karasa, tosh-qin taxminan har oʻn-oʻn ikki yilda bir martaba boʻlar ekan. A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari. ◆ Hushyor paytlarida u oʻzining ahvolini oʻylab qarar, nazarida, dahshatli tush koʻrayotganga oʻxshab ketar edi. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ .

Yer ostidan (yoki tagidan) qaramoq Yuzi-ni yerga qaratgan holda qaramoq. ◆ Uning ol-didagi hammol, yomon nazar bilan yer ostidan qarab, yuzini teskari burdi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Yerga qaramoq Noqulay, xijolatli holga tushmoq. ◆ ..bitta-yarimta eshitgudek boʻlsa, biz yerga qararlik boʻl-maylik, oʻltirishning katta iltimosi siz-dan — shu! A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . Koʻ-zingga qara K- koʻz 3. Ola qaramoq k- ola. Ogʻziga qaramoq q. ogʻiz. Tik qaramoq Tap tortmay, dadil yuzlanmoq, qaramoq. ◆ Dil-fuza salom ham bermay, uning koʻziga tik qaradi. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ . ..umrida birinchi marta eriga tik karab: -Kim sizni tushungan odam deydi! — dedi. Mirmuhsin, Topilgan husn. Qarab tur Doʻq-poʻpisa, jazolash haqidagi taʼkidni bildiradi. ◆ Qarab tur, dadang kelsin! Shunday tanobingni torttirayki.. N. Safarov, „Olovli izlar“ . Mahalladagilardan biriga: -Hali karab tursin! — dedi. Shukrullo, Ja-vohirlar sandigʻi. Qarab turmoq 1) koʻz-qu-loq boʻlib, nazorat qilib turmoq. Men bozorga borib kelguncha, bolalarimga karab turing, koʻshni; 2) kutmoq, kutib turmoq. Pulingiz yoʻk boʻlsa, nega nevarangizni pul topguncha koʻmmay, karab turmadingiz. B. Rahmonov, Bahor arafasi; 3) faoliyatsiz, hech qanday munosabatsiz holda boʻlmoq. - ◆ Ona shoʻrlik bolasi uchun oʻzini oʻtga tashlaydi. Men ham qarab turmayman, — dedi Gʻulom-jon. M. Ismoiliy, Fargʻona t. o. Olimjon aka, siz chora koʻravering, karab turmang. Oybek, Tanlangan asarlar. Podshoh bizning doʻstlarimizni oʻkqa tutsa ham, karab tura beramizmi? "Yoshlik".

Antonimlari

ҚАРАМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.