PUBBLICAZIONI DEGLI ARCHIVI DI STATO
FONTI L
ARCHIVIO DI STATO DI BOLOGNA
Il Liber expensarum
del Comune di Bologna
del 1288
Edizione, introduzione e indici
a cura di
Armando Antonelli e Marco Conti
con la collaborazione di Giovanna Morelli
MINISTERO DELLA CULTURA
DIREZIONE GENERALE ARCHIVI
2023
PUBBLICAZIONI DEGLI ARCHIVI DI STATO
FONTI L
ARCHIVIO DI STATO DI BOLOGNA
Il Liber expensarum
del Comune di Bologna
del 1288
Edizione, introduzione e indici
a cura di
Armando Antonelli e Marco Conti
con la collaborazione di Giovanna Morelli
MINISTERO DELLA CULTURA
DIREZIONE GENERALE ARCHIVI
2023
DIREZIONE GENERALE ARCHIVI
Servizio II – Patrimonio archivistico
Direttore generale Archivi: in corso di nomina
Direttore del Servizio II: Sabrina Mingarelli
Cura redazionale: Direzione generale Archivi, Servizio II – Patrimonio archivistico
©2023 Ministero della Cultura
Direzione generale Archivi
ISBN 978887125-355-8
Stampa a cura di Lineagrafica srl – Città di Castello (PG)
SOMMARIO
PREMESSA
Sabrina Mingarelli
VII
PRESENTAZIONE
Candida Carrino
XI
I. INTRODUZIONE
Marco Conti, Il contesto politico, costituzionale ed economico
Armando Antonelli, Indagini sul Liber expensarum
II. EDIZIONE
a cura di Armando Antonelli
III. INDICI
a cura di Marco Conti
Avvertenze agli indici
Indice dei nomi di persona
Indice dei nomi di luogo
XVII
XLI
1
369
371
405
PREMESSA
Il Liber expensarum del 1288 è un manoscritto cartaceo attualmente smembrato in
due spezzoni conservati in due fondi archivistici distinti dell’Archivio di Stato di Bologna. L’edizione che qui si presenta ha quindi il merito di ricostruire virtualmente
l’unitarietà di questa preziosa fonte per la storia del Comune di Bologna nell’ultimo
quarto del secolo XIII. Il testo, già segnalato da Gianfranco Orlandelli nel 1954, riferisce di pagamenti a capitani e custodi al servizio del Comune di Bologna, inviati a
presidiare lo spazio giurisdizionale organizzato intorno alla città, il quale faceva conto
su una cerniera perimetrale di castelli posti ai confini del contado bolognese, capisaldi
della difesa del territorio del comune felsineo.
Questo volume esce nella collana Fonti delle pubblicazioni della Direzione generale Archivi a diversi anni dall’ultima pubblicazione del 2016 e conferma la volontà di
proseguire nella pubblicazione di fonti inedite conservate negli Archivi di Stato.
Il Liber offre un significativo saggio delle prassi di gestione documentale del Comune di Bologna, contribuendo alla conoscenza della modalità di funzionamento dei
suoi uffici. Si tratta di un contributo che prosegue nel solco di una antica tradizione
che valorizza il valore delle fonti storiche quali indispensabile strumento per la storia
istituzionale.
La Direzione generale Archivi si è impegnata nel sostenerne la pubblicazione che
rendere tangibile l’eccellenza del complesso degli studi storici, culturali, archivistici
della nostra Nazione.
Sabrina Mingarelli
Dirigente del Servizio II
Patrimonio archivistico
PRESENTAZIONE
Il volume che qui si presenta rientra tra le numerose iniziative di tutela, valorizzazione
e promozione del patrimonio archivistico bolognese che l’Archivio di Stato di Bologna
persegue da anni tra i suoi compiti precipui, mentre si accinge a celebrare il prossimo
anno i 150 anni dalla sua fondazione (1874-2024).
Come è noto, il patrimonio documentario italiano è tra i più antichi e maggiormente consistenti al mondo.
Fin dall’alto Medioevo, il dinamismo dei Comuni al Centro-nord, dei Regni al
Sud, la prosperità delle istituzioni ecclesiastiche favorirono un grande sviluppo dell’organizzazione amministrativa, con una correlata produzione di documentazione.
Per il periodo rappresentato dal testo qui proposto si verificò una forte strutturazione degli uffici in Cancellerie sempre più articolate, che fanno oggi registrare forti
rapporti tra la formazione e la gestione della documentazione, attività fino a un certo
momento inseparabili e condotte all’interno di specifici uffici deputati a produrre, ricevere e conservare documenti in funzione delle mutevoli esigenze delle istituzioni.
Ma quali erano queste esigenze?
Quelle di un’amministrazione efficiente ed efficace (termini molto moderni, eppure praticati nei fatti): bisognava predisporre strumenti amministrativi appropriati ad
imporre le tasse, gestire informazioni provenienti dai territori sotto il loro controllo e
dall’estero, organizzare una leva di milizie o sanzionare azioni criminali.
Il Liber expensarum del Comune di Bologna mostra come l’utilizzo e la gestione
degli archivi da parte delle autorità siano stati fenomeni più complessi e diversificati di
quanto possiamo oggi immaginare.
Armando Antonelli, raffinato ricercatore, mette in campo tutte le sue competenze,
estremamente trasversali, per proporre a noi lettori questo prezioso documento: dalla
storia delle istituzioni alla storia della cultura scritta, alla storia – politica, sociale e
culturale – della gestione dell’informazione.
Di estremo interesse le notazioni sulle pratiche di produzione dei documenti da
parte delle officine dei cartolai bolognesi e sullo sviluppo e specializzazione delle cancellerie, fenomeno già tardo-antico, per quanto riguarda la tradizione monastica e la
XIV
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
Curia Apostolica, databile tra la fine dell’XI secolo e l’inizio del successivo per l’Italia
normanna, e riconducibile al passaggio tra XII e XIII secolo per i Comuni dell’Italia
centro-settentrionale.
Si tratta di argomenti di studio ampiamente consolidati nel panorama storiografico
italiano e non solo, come la storia delle Cancellerie, ma qui Antonelli ci fa toccare con
mano questo fenomeno, approfondendo interessanti particolari.
Non meno intrigante è il racconto del vincolo tra mercatura e matematica e la strutturazione del Liber, ovvero sull’analisi dei “supporti materiali utilizzati nella redazione
delle scritture, illustrando il processo di assimilazione e di sovrapposizione tra produzione documentaria pubblica e professionale”.
Né sfugge ai curatori come la fruizione e il conseguente accrescimento degli archivi
hanno avuto molteplici logiche, motivi e intenti, non solo di ordine pratico e amministrativo, ma anche più ampiamente politico, sociale e culturale, tanto che numerosi
studi hanno svelato le forti relazioni tra archivi e potere politico, così come l’interesse
dei governanti per la conservazione e gli usi delle pubbliche scritture come fonte di
conoscenza sui territori e sulla popolazione sotto il loro controllo.
Dinastie e istituzioni affermarono e mantennero il proprio potere anche mediante l’accumulazione, l’elaborazione e l’organizzazione del sapere in archivi di propria
esclusiva competenza, tanto che dall’analisi della fonte, che qui si pubblica, si può
ricostruire al contrario il work flow del procedimento amministrativo che porta alla
compilazione del Liber.
Il valore aggiunto al testo è dato anche dalla capacità di Marco Conti di descriverci
mirabilmente, in poche pagine, attraversando altri documenti dell’Archivio di Stato di
Bologna, il contesto politico, costituzionale ed economico della società bolognese e dei
suoi organi di governo nel XIII secolo.
Che aggiungere, se non una notazione sulla straordinaria cura ad intervenire sul testo
originale il meno possibile, facendo grande attenzione nel restituire al lettore l’aspetto
del testo e della pagina, per quanto è stato possibile con i limiti delle esigenze editoriali.
In fin dei conti, si può senza dubbio sostenere che la stampa di questo prezioso volume è un’ulteriore occasione di riflessione su come gli archivi permettevano al regime che
li produceva di supervisionare - o finanche di manipolare - documenti capaci di influenzare la distribuzione delle risorse, contenere l’opposizione politica, costruire l’itinerario
della propria storia e tramandare una immagine di sé costruita ad hoc. Un’anticipazione
interessante di uno storytelling di regime che non è solo limitato ai giorni nostri.
Pertanto non può dirsi altro che: “Bravi, bravi, bravi!” ai curatori, incoraggiandoli
a offrirci nuovi gioielli di studio, approfondimento e riflessione.
Candida Carrino
Direttore ad interim Archivio di Stato di Bologna
I
INTRODUZIONE
MARCO CONTI
Il contesto politico, costituzionale ed economico
La società bolognese e i suoi organi di governo nel XIII secolo.
Nel 1228, i milites bolognesi furono sbaragliati dalle truppe imperiali in Romagna. Questi milites a Bologna, come in altri comuni, costituivano la base sociale e politica del regime consolare. I suoi membri provenivano dall’aristocrazia o dalla nobiltà urbana, che
controllava il consiglio del comune e monopolizzavano gli uffici cittadini1. Il loro potere
era contestato da quella parte di popolazione che le fonti definiscono pedites, perché servivano il comune come fanti o, più in generale, populares. Una parte di questi populares
era organizzata nelle societates cittadine. Dopo la sconfitta militare del 1228, i populares
pretesero di essere ammessi al consiglio generale della città. Al rifiuto del podestà, occuparono il palazzo del podestà e bruciarono parte dell’archivio comunale. L’operazione ebbe
successo e si decise di aprire il consiglio ai rappresentanti del popolo. Da quel momento
in poi, gli uomini iscritti alle società professionali e territoriali, delle arti e delle armi,
costituirono il popolo2. Su questa ampia base, i rappresentanti del popolo riuscirono a
ottenere diverse riforme, in particolare nei settori della fiscalità e dell’amministrazione
della giustizia3. Il popolo, nel senso istituzionale appena citato, acquisì sempre più potere,
tanto che i membri delle societates cittadine più importanti raggiunsero i vertici delle istituzioni comunali e diressero la politica interna ed estera della città. Dalla metà del XIII
Per delle sintesi sulla storia di Bologna medievale si veda almeno: Storia di Bologna. Bologna nel
Medioevo, a cura di O. Capitani, Bologna 2007; M. Giansante, Il Comune di Popolo a Bologna (12281327), in Bologna 1116-1327, due secoli di autonomia comunale, a cura di M. Giansante, D. Tura,
Bologna 2020, pp. 99-174. Per la questione milites/pedites si veda: J.-C. Maire Vigueur, Cavalieri e
cittadini: guerra, conflitti e società nell’Italia comunale, Bologna 2004.
2
Statuti delle Società del popolo di Bologna, a cura di A. Gaudenzi, Roma 1889-1896; G. Fasoli, Le
compagnie delle Armi a Bologna, Bologna 1933, pp. 275-276; Id., Le compagnie delle Arti a Bologna fino al
principio del secolo XV, in «L’Archiginnasio», 30 (1935), pp. 237-280; D. Bortoluzzi, Una città davanti
alla guerra. Gestione dell’emergenza e comando dell’esercito a Bologna alla fine del Duecento (1296-1306),
Tesi di dottorato, Università degli Studi di Firenze e Università degli Studi di Siena, 2017, pp. 54-56.
3
G. Milani, L’esclusione dal comune: conflitti e bandi politici a Bologna e in altre città italiane tra XII e
XIV secolo, Roma 2003, p. 73; Id., Bologna, Spoleto 2012, pp. 41-42.
1
XX
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
secolo in poi, come a Firenze e a Perugia, il potere del popolo si riflette nella creazione di
nuove istituzioni e assemblee. Nel 1255 si registra la prima nomina di un capitano del popolo di Bologna, posto al vertice di un nuovo consiglio, il consiglio del popolo4. Questo
binomio, capitano e consiglio del popolo, faceva da contraltare al podestà e al consiglio
del comune, istituiti precedentemente.
A Bologna, come in molti altri comuni, alla divisione tra milites e populares si affiancò una contrapposizione, nata dal conflitto tra Federico I e il papato, tra la fazione
filo-imperiale e quella filo-papale. La politica di Federico II nell’Italia settentrionale e
poi l’intervento degli angioini nella penisola giocarono un ruolo essenziale nella cristallizzazione di queste fazioni nel corso del XIII secolo5. Negli anni 1260-1263, la
questione di Imola, piccola città filoimperiale oggetto dei tentativi egemonici di Bologna, ebbe conseguenze per i guelfi e i ghibellini bolognesi, divisi sulla questione. Questa divisione portò alla creazione di due partes, ognuna delle quali prendeva il nome da
una famiglia importante: i lambertazzi (ghibellini) e i geremei (guelfi). Nel 1274, la
decisione dei lambertazzi di inviare aiuti militari al Comune di Modena provocò scontri violenti in città. Con il sostegno del popolo, i geremei prevalsero sui lambertazzi,
e una parte di questi fu espulsa dalla città. I geremei fecero dell’esclusione e dell’esilio
strumenti di azione politica, identificando i propri avversari con i nemici del comune.
Nel 1276, sotto la podesteria di Riccardo di Beauvoir, un ufficiale angioino, la lotta
contro i lambertazzi divenne più strutturata. Furono istituiti diversi uffici e strumenti
documentari per gestire le conseguenze del bando politico: l’allontanamento dei banditi dalla città, la confisca e la gestione da parte del comune dei loro beni e l’introduzione di tasse specifiche6.
Gli anni che seguirono la vittoria dei geremei videro alternarsi periodi di repressione e altri di conciliazione, questi ultimi realizzati soprattutto grazie all’intervento dei
legati papali. Gli eventi del 1274 ebbero anche conseguenze sul piano regionale. I geremei e il popolo perseguirono una politica molto dura contro i lambertazzi, che portò
la città di Bologna a dare la caccia ai banditi che si erano rifugiati nelle città vicine. È
in questo contesto che papa Nicola III decise di pacificare la regione, costringendo
il popolo e i geremei a far rientrare i lambertazzi in città. Il popolo fu il principale
beneficiario di questa politica di pacificazione guidata dal papa. Nel 1282 e nel 1284
furono emanate leggi di proscrizione, con il duplice scopo di piegare la resistenza dei
A. Hessel, Storia della città di Bologna, Bologna 1975, pp. 177-178; Milani, Bologna, cit., pp. 41-45;
V. Braidi, Il contributo delle Riformagioni del consiglio del Popolo e della massa (1273-1337), in «Atti
e memorie della Deputazione di storia patria per le province di Romagna», LIII (2002), pp. 145-182.
5
P. Terenzi, Gli Angiò nell’Italia centrale. Potere e relazioni politiche in Toscana e nelle terre della Chiesa
(1263-1335), Roma 2019.
6
Milani, L’esclusione dal Comune, cit., pp. 185-192; Milani, Bologna, cit., pp. 43-45.
4
I. Introduzione
XXI
lambertazzi ed indebolire l’influenza dei milites, ad esclusione di quelli che facevano
parte dei geremei alleati del popolo7. I nobili lambertazzi furono da quel momento
considerati nemici del popolo e del comune, e furono oggetto di esclusione politica e
di restrizioni economiche8. Lo scontro tra queste due fazioni fu talmente violento da
essere ancora ricordato alla fine del XIV secolo, a monito del nuovo governo comunale9. Questi grandi nemici furono in seguito definiti magnati e gli statuti del 1288 li presentarono come lupi rapaci contro i quali il comune doveva proteggersi. Nel linguaggio ideologico del comune, l’organizzazione politica riformata da questi statuti doveva
permettere agli «agnelli mansueti», i membri del popolo, di convivere senza paura
con questi «lupi» politicamente sottomessi («lupi rapaces et agni mansueti ambulent
pari gradu»)10. A seguito di questi eventi, il ruolo politico dei milites a Bologna e nel
suo contado perse la sua centralità a favore di quello del popolo, una trasformazione
che si riflette anche negli statuti del 1288.
Gli statuti del 1288 descrivono un sistema istituzionale in cui coesistevano due
magistrature superiori, ciascuna associata ad un’assemblea: il podestà, la cui origine
risale alla fine del XII secolo, e il capitano del popolo, che comparve dopo la metà del
XIII secolo11. A Bologna, come nella maggior parte dei comuni che adottarono questa
organizzazione, il podestà ereditò i poteri che prima appartenevano ai consoli. Aveva
principalmente il compito di guidare l’esercito, amministrare la giustizia, presiedere il
consiglio comunale e imporre le tasse12. All’inizio, la carica di podestà durava un anno
(tranne in casi eccezionali, quando veniva leggermente prolungata). Ma dalla fine del
XIII secolo il podestà restava in carica solo per un semestre. Il podestà arrivava in città
con la sua familia, un gruppo di collaboratori (notai, giudici, soldati, messaggeri) che lo
accompagnavano nei suoi compiti per tutta la durata del suo incarico. Insieme ai suoi
collaboratori, amministrava la giustizia civile e penale; sovrintendeva inoltre alle operazioni militari e diplomatiche, in collaborazione con i consigli comunali, responsabili
della loro organizzazione. Infine, doveva svolgere il ruolo di mediatore nei conflitti
G. Fasoli, La Pace del 1279 tra i partiti bolognesi, in «Archivio storico italiano», XCI (1933), pp. 4968; Milani, L’esclusione dal Comune, cit.
8
R. Dondarini, Bologna Medievale, Bologna 2004, pp. 231-236; Milani, Bologna, cit., pp. 45-47.
9
A. Antonelli, Fabbricare e trasmettere la storia nel Medioevo. Cronachistica, memoria documentaria e
identità cittadina nel Trecento italiano, Pisa-Roma 2021.
10
Statuti di Bologna dell’anno 1288, cit., I, p. 308; Sulla questione si veda: M. Giansante, Retorica e
politica nel Duecento. I notai Bolognesi e l’ideologia comunale, Roma 1998.
11
E. Artifoni, I podestà professionali e la fondazione retorica della politica comunale, in «Quaderni
storici», 63 (1983), pp. 687-719; J.-L. Gaulin, Ufficiali Forestieri Bolonais: Itinéraires, origines et
carrières, in Podestà dell’Italia comunale, I, Reclutamento e circolazione degli ufficiali forestieri ( fine XII
sec.-metà XIV sec.), a cura di J.-C. Maire Vigueur, Roma 2000, p. 319.
12
Statuti di Bologna dell’anno 1288, cit., I, pp. 5-28; G. Milani, I comuni italiani, Roma-Bari 2005,
pp.62-63; F. Menant, L’Italie des communes (1100-1350), Paris 2005, pp. 69-75.
7
XXII
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
tra le partes, oltre ad essere responsabile del regolare svolgimento delle riunioni del
consiglio comunale13.
La carica di capitano del popolo invece fu adottata in un gran parte dei comuni
italiani a partire dalla seconda metà del XIII secolo14. Egli condivideva il potere esecutivo (anche se c’erano differenze da città a città) con gli anziani (un comitato esecutivo,
composto dai rappresentanti delle corporazioni della città)15. Era incaricato di presiedere il consiglio del popolo; guidava la milizia popolare, era responsabile dell’ordine
pubblico, gestiva il tribunale davanti al quale potevano ricorrere in appello i condannati dal podestà. In breve, il capitano del popolo doveva difendere gli interessi del popolo
all’interno delle istituzioni. Come il podestà, inizialmente era nominato per un anno,
ma alla fine del XIII secolo la sua carica fu ridotta ad una durata di sei mesi. Anche
lui arrivava in città con la sua familia16. Alla fine del Duecento, Bologna fece ricorso
a capitani del popolo e podestà forestieri provenienti dai circuiti delle città guelfe, soprattutto toscani (Pistoia, Lucca, Firenze) e lombardi (Brescia, Piacenza, Cremona)17.
Come detto, il podestà era responsabile dell’amministrazione della giustizia, che veniva esercitata dai giudici della sua familia. Inizialmente i giudici erano due, aumentando
progressivamente fino ad arrivare al numero di sei, nel 1265. Uno di questi giudici era
incaricato del controllo degli uffici contabili della città (ad sindacatum); due si occupavano dei processi civili per le cause che potevano essere sanzionate con multe superiori
alle 20 lire, gli altri dell’amministrazione della giustizia penale (ad maleficia)18.
A Bologna come in tutti gli altri comuni italiani, il sistema politico era basato sulla
partecipazione ai consigli cittadini. Alla fine del XIII secolo, dopo due secoli di evoluzione delle istituzioni comunali, esistevano quattro consigli (tre grandi consigli e un
consiglio ristretto di anziani e consoli), senza dimenticare, per questioni specifiche, la
creazione di commissioni di sapientes che lavoravano insieme agli ufficiali e ai consigli comunali. Dei tre grandi consigli (consiglio dei duemila, consiglio degli ottocento,
consiglio del popolo), quello degli ottocento, che prima del 1282 era costituito da seicento persone, era l’organo collegiale del comune. Inizialmente si occupava dell’elezione delle cariche cittadine, ma quando questo compito passò al consiglio dei duemila,
acquisì un ruolo legislativo, condiviso con il consiglio del popolo19.
J.-C. Maire Vigueur, E. Faini, Il sistema politico dei comuni italiani, Milano 2010, pp. 36-51.
J.P. Grundman, The Popolo at Perugia (1139-1309), Perugia 1992, p. 99.
15
Menant, L’Italie des communes, cit., pp. 84-85.
16
Maire Vigueur, Faini, Il sistema politico, cit., pp. 77-79.
17
M. Vallerani, Ufficiali forestieri a Bologna (1200-1325), in Podestà dell’Italia comunale, cit., pp. 289309.
18
Hessel, Storia della città di Bologna, cit., p. 182; M. Vallerani, La giustizia pubblica medievale,
Bologna 2005, p. 115.
19
G. Tamba, Consigli elettorali degli ufficiali del Comune bolognese alla fine del secolo XIII, in «Rassegna
13
14
I. Introduzione
XXIII
Il consiglio del popolo era composto dai rappresentanti delle societates cittadine,
la cui influenza crebbe in seguito alla rivolta del 1228. Grazie a un frammento degli
statuti del popolo del 1274, sappiamo che in quell’anno il consiglio del popolo era
composto da 600-650 membri. Questi membri provenivano dalle società delle arti e
delle armi20. Per quanto riguarda il potere legislativo del consiglio del popolo, prima
dell’anno 1282, sappiamo che poteva legiferare, ma le delibere dovevano essere approvate, anche se si trattava di una formalità, dagli altri consigli del comune. D’altra parte,
dalle deliberazioni prese contro i lambertazzi nel 1282, il consiglio del popolo acquisì
piena autonomia legislativa21.
Il consiglio dei duemila, che prese il nome, come gli altri, dal numero di membri che
ne facevano parte, fu istituito nel 1261 e si occupò principalmente dell’elezione degli
ufficiali bolognesi del comune. Qualche anno dopo, il numero dei membri di questo
consiglio fu raddoppiato e diventò il consiglio dei quattromila. Le ragioni di questo
cambiamento erano due: il desiderio di ampliare la partecipazione dei cittadini alla
vita politica della città e una ragione fiscale, in quanto per partecipare a questi consigli
era necessario pagare una certa somma al comune22. In diversi comuni italiani, l’istituzione dei consigli degli anziani concise con l’ascesa al potere del popolo in città23.
Il caso di Bologna è molto simile a quello di Firenze, dove il consiglio degli anziani
(chiamato consiglio dei priori) aveva il monopolio dell’iniziativa legislativa, lasciando agli altri consigli comunali tutti gli altri compiti24. A Bologna, infatti, gli anziani
potevano convocare il consiglio del popolo e presentare proposte anche in assenza del
capitano del popolo. Avevano il potere di inviare ambasciatori comunali in missione e
di assoldare mercenari, e per sottoporre a tortura giudiziaria i membri del popolo era
richiesta la loro autorizzazione25. Il consiglio degli anziani era dunque l’espressione del
potere politico del popolo.
degli Archivi di Stato», 42 (1982), p. 59.
20
B. Neppi, Riformagioni e Provvigioni del Comune di Bologna dal 1248 al 1400: Inventario, Roma 1961,
pp. IX-X.
21
Ivi, p. IX.
22
Tamba, Consigli elettorali, cit., pp. 41-54.
23
Per i casi di Pisa e Siena si veda: M. Ascheri, Assemblee, democrazia comunale e cultura politica nel
caso della Repubblica di Siena (sec. XIV-XV), in Studi in onore di Arnaldo d’Addario, a cura di L. Borgia,
F. De Luca, P. Viti, R.M. Zaccaria, IV/I, Lecce 1995, pp. 1141-1155; A. Poloni, Trasformazioni della
società e mutamenti delle forme politiche in un Comune italiano: il Popolo a Pisa (1220-1330), Pisa 2004.
24
Neppi, Riformagioni e Provvigioni del Comune di Bologna, cit.; Dondarini, Bologna Medievale, cit.,
pp. 208 e 217-218; L. Tanzini, Il governo delle leggi. Norme e pratiche delle istituzioni a Firenze dalla fine
del Duecento all’inizio del Quattrocento, Firenze 2007, p. 91.
25
Tamba, Consigli elettorali, cit., p. 57; G. Tamba, I documenti del Governo del comune bolognese 11161512. Lineamenti della struttura istituzionale della città durante il Medioevo, Bologna 1978; Braidi,
Il contributo delle Riformagioni, cit.; Statuti di Bologna dell’anno 1288, cit., I, pp. 184-185 e 229-230.
XXIV
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
Affinché ogni membro delle societates avesse almeno teoricamente voce in capitolo,
la durata della carica di anziano era limitata ad un mese. Erano ventiquattro: venti
anziani che rappresentavano tutte le corporazioni, e quattro che provenivano esclusivamente dalla corporazione dei mercanti e cambiatori, chiamati consoli (consules mercatorum, consules campsorum)26.
Grazie alle ricerche di Sarah Rubin Blanshei, è anche possibile determinare il profilo sociale di questi anziani. La ricercatrice americana ha individuato, tra il 1281 e il
1326, 146 famiglie i cui membri hanno partecipato almeno nove volte al consiglio
degli anziani. Se invece prendiamo in esame solo le famiglie che hanno partecipato al
consiglio degli anziani almeno 20 volte, il numero delle famiglie si riduce a 5027. Si tratta soprattutto di famiglie coinvolte nel commercio e nel credito, o di grandi famiglie
di giuristi28. Vale la pena notare che nel registro in cui sono registrate tutte le persone
coinvolte nel commercio e nel credito della città, il liber matricularum del 1294, ci
sono 615 nomi. Di questi, il 40% proviene da sole dodici famiglie bolognesi: Artenisi, Beccadelli, Cacitti, Gozzadini, Pepoli, Poeti, Rodaldi, Rossi, Sabatini, Soldaderi,
Tettalasini, e Zovenzoni29. I membri di queste famiglie, pur facendo parte dell’élite
urbana, riuscirono a sfuggire alla legislazione antimagnatizia grazie alla loro influenza
e presenza nelle istituzioni popolari30. Si può quindi parlare di un gruppo dominante
di anziani, composto principalmente da rappresentanti del popolo grasso o della gente
mezzana, come veniva chiamata a Siena. A Firenze come a Bologna, le grandi famiglie
dell’aristocrazia labertazza erano tenute fuori dall’ufficio degli anziani31. Allo stesso
tempo le famiglie più modeste del popolo erano escluse da questo tipo di cariche.
L’idea di far parte del popolo «essere popolo» è stata, come ha scritto Mario Ascheri:
«il cemento antropologico di questa cultura urbana, creando un’ebbrezza di sovranità” più forte delle divisioni che ha generato»32.
Nei primi registri che documentano l’attività degli anziani a partire dal 1254, troviamo anche attestazioni della presenza dei sapientes. Essi compaiono continuamente
Statuti di Bologna dell’anno 1288, cit., I, pp. 297-299 e 529; Fasoli, Le compagnie delle Armi a
Bologna, cit., pp. 275-276; Fasoli, Le compagnie delle Arti a Bologna, cit., pp. 237-280; Neppi,
Riformagioni e Provvigioni del Comune di Bologna, cit., p. XIV; Tamba, Consigli elettorali, cit., pp. 55-57.
27
S.R. Blanshei, Politics and justice in Late medieval Bologna, Leiden-Boston 2010, pp. 557-559.
28
S. Menzinger, Giuristi e politica nei comuni di Popolo: Siena, Perugia e Bologna, tre governi a confronto,
Roma 2006, p. 147.
29
M. Giansante, L’usuraio onorato. Credito e potere a Bologna in età comunale, Bologna 2008, pp. 8185.
30
G. Milani, Da “milites” a magnati. Appunti sulle famiglie aristocratiche bolognesi nell’età di Re Enzo, in
Bologna, Re Enzo e il suo mito, a cura di A.I. Pini, A.L. Trombetti Budriesi, Bologna 2001, pp. 133135; Giansante, L’usuraio onorato, cit., pp. 93-96.
31
S. Diacciati, Popolani e magnati. Società e politica nella Firenze del Duecento, Spoleto 2001, p. 159.
32
M. Aschieri, Un popolo di lunga durata, in «Ricerche Storiche», 32 (2002), p. 175.
26
I. Introduzione
XXV
accanto agli anziani o in commissioni speciali create per discutere di questioni politiche, fiscali ed economiche33. Sara Menzinger, che ha studiato il ruolo dei giuristi
e delle commissioni di sapientes nel Comune di Bologna, ha potuto dimostrare che
questi esperti erano quasi tutti membri di famiglie aristocratiche. Un registro delle deliberazioni del maggio 1282 mostra che gli anziani non si riunivano quasi mai da soli,
ma erano assistiti da commissioni di esperti. Questi sapientes venivano eletti principalmente dagli anziani, dai consigli del popolo e del comune, e talvolta anche da magistrati forestieri, secondo criteri che non sembrano essere definiti, se non per il fatto che
questi esperti dovevano provenire in numero uguale da ciascuno dei quattro quartieri
della città per preservare un equilibrio territoriale34. Nel registro delle deliberazioni
del 1284 è trascritto un elenco di 40 esperti, che non costituivano una commissione
ma un vero e proprio consiglio che si riuniva con gli anziani. Questo è il segno di una
reale istituzionalizzazione dei sapientes nella vita politica del comune35. Per le grandi
famiglie del popolo, i cui membri avevano competenze giuridiche, queste commissioni
erano un’opportunità per partecipare alle istituzioni comunali in modo continuativo36. Inoltre, come ha dimostrato Sara Menzinger, i verbali delle delibere successive alle
proclamazioni delle ordinanze antimagnatizie del 1284 e del 1285 rivelano che l’appartenenza a queste commissioni di esperti era anche l’unico modo per accedere alla
gestione del potere per quelle famiglie che ne erano escluse37, in quanto ai membri delle
famiglie aristocratiche era vietato ricoprire cariche pubbliche. È chiaro che le commissioni sono diventate il mezzo per queste famiglie escluse dal potere per continuare
a partecipare alla vita politica del comune. Se per certi aspetti il governo di Bologna
sembrava monopolizzato da un’élite di popolo, non si può negare che la partecipazione dei cittadini al sistema politico fosse massiccia. È stato calcolato che, nella seconda
metà del XIII secolo, ogni anno un terzo degli uomini adulti ricopriva una carica in
un consiglio pubblico. In media, ogni cittadino partecipava a uno dei consigli ogni
due anni38. Passiamo ora ad analizzare più da vicino gli uffici che gestivano il denaro
pubblico e quelli che si occupavano del loro controllo.
Tamba, Consigli elettorali, cit., p. 38; Menzinger, Giuristi e politica nei comuni nei comuni di Popolo,
cit., p. 251.
34
Menzinger, Giuristi e politica nei comuni di Popolo, cit., p. 253.
35
Ivi, pp. 254-257.
36
Ivi, p. 259.
37
Ivi, pp. 251-263.
38
M. Conti, La spesa pubblica bolognese alla fine del XIII secolo. Prime indagini sul Liber expensarum
del 1288, in «Mélanges de l’École française de Rome - Moyen Âge», 128/2 (2016). Disponibile online
all’indirizzo: https://journals.openedition.org/mefrm/3329.
33
XXVI
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
Le istituzioni finanziarie e il loro controllo
Gli statuti del 1288 non forniscono molte informazioni sugli uffici che gestivano il
denaro pubblico. Tuttavia, diverse scritture pragmatiche ci permettono di presentare
e distinguere questi diversi uffici. Cominciamo con il Liber summarum introituum et
expensarum del 1288, prodotto dal giudice al sindacato39. Lo studio di questo registro,
che è in realtà una revisione dei conti degli uffici finanziari, ci permette di capire che gli
uffici finanziari del comune si dividevano in due gruppi: quelli ordinari, ben inquadrati
dagli statuti, che ne fissano la composizione e le prerogative e stabiliscono gli stipendi
dei funzionari; e quelli straordinari, creati per un tempo limitato per eseguire delle
operazioni ad hoc. Nel 1288 gli uffici ordinari sono i seguenti: l’officium domini depositarii generalis; il disco dell’orso; l’ufficio dei mulini; l’ufficio delle gabelle; l’ufficio
del grano e l’officium porti et navigii seu canalis40. Gli uffici straordinari documentati
nel 1288 sono invece uffici in attività per brevi periodi nati per gestire e finanziare
operazioni di manutenzione e di riparazione delle chiuse dei fiumi, dei ponti e delle
mura cittadine41.
Avendo già trattato in altra sede funzioni e personale di tutti questi uffici, possiamo qui limitarci a presentare solo l’ufficio del dominus depositarii generalis, in quanto
produttore del registro edito nel presente lavoro42. L’officium domini depositarii generalis è l’ufficio finanziario centrale della città, raccoglie il denaro incassato dagli uffici
che gestiscono i diversi introiti del comune e dagli ufficiali che riscuotono le tasse del
contado. Questo ufficio centrale era gestito da un funzionario chiamato massarius o
depositarius. Gli statuti del 1288 riportano il giuramento che egli dovette fare al momento dell’assunzione della carica, promettendo di «proteggere e tutelare in buona
fede il denaro e i beni a lui affidati per l›uso del Comune di Bologna»43. Gli fu chiesto
Per i dettagli si veda: Archivio di Stato di Bologna (d’ora in poi ASBo), Comune, Curia del Podestà,
Ufficio del giudice al sindacato, b. 5, Liber summarum del 1288. Un frammento del liber summarum del
1291 è conservato in ASBo, Comune, Camera del comune, Soprastanti, depositari e conduttori dei dazi,
b. 111.
40
ASBo, Comune, Curia del podestà, Ufficio del giudice al sindacato, b. 5, Liber summarum del 1288,
cc. 2r-5v.
41
Ibidem.
42
Gli altri uffici sono presentati nei dettagli in: M. Conti, Gouverner l’argent public: Finances et fiscalité
à Bologne, de la commune du Peuple (1288) à la seigneurie des Visconti (1360), Tesi di dottorato, Université
de Lyon 2, 2021. La tesi sarà prossimamente pubblicata presso le Éditions Ausonius.
43
«[…] recipere totam pecuniam comunis Bononie que michi datibur, ex quacumque de causa vel
quocumque modo, et etiam omnes alias res pertinentes comuni Bononie que michi designabuntur, et
ipsam pecuniam que ad me pervenit et res quam recipiam custodire et salvare bona fide ad utilitatem
comunis Bononie», in Statuti di Bologna dell’anno 1288, cit., I, p. 113. Per uno studio della carica del
massaro dal XIII al XIV secolo si veda: M. Conti, Providus et discretus vir. La charge du depositari39
I. Introduzione
XXVII
di dare una cauzione di 10.000 lire prima di assumere l’incarico, come garanzia che il
suo lavoro sarebbe stato svolto correttamente44. Un notaio lo assisteva nella riscossione
delle tasse del contado, tenendo un registro scritto delle entrate di tutte le gabelle45.
Gli statuti non specificano il numero preciso di notai agli ordini del massaro46. Non ci
dilunghiamo sulla sua produzione documentaria dato che sarà ampiamente descritta
in seguito.
L’officium depositarii generalis, come tutti gli altri uffici contabili del comune indicati sopra, erano sottoposti al controllo contabile della loro attività. Gianfranco
Orlandelli è stato il primo a richiamare l’attenzione sull’istituzione di un controllo
finanziario pubblico a Bologna a cavallo tra XII e il XIII secolo. Questa importante
novità intendeva rispondere alla grave crisi del governo cittadino, verificatasi quando il
vescovo Gherardo Ghisla tentò di prendere il potere. Nel 1195, in un contesto molto
teso, il podestà della città, un certo Guidottino da Pistoia, fu accusato di malversazione47. Scacciati dalla città, lui e i suoi ufficiali furono comunque inseguiti, consegnati
al vescovo e sottoposti a tortura. Al suo arrivo a Bologna, il nuovo podestà, Guido da
Vimercate, ordinò una verifica dei quattro mesi di attività del suo predecessore e degli
otto mesi in cui lui stesso era stato in carica. Orlandelli è riuscito a risalire a questa prima revisione dei conti grazie a due documenti conservati presso l’Archivio di Stato di
Bologna48. La prima rivela l’ammontare del deficit delle casse comunali di cui Guidottino da Pistoia era responsabile. La seconda contiene una revisione completa dei conti e
un esame preciso dei registri contabili, oltre all’indicazione delle entrate e delle uscite.
Questi documenti dimostrano che si trattava della prima revisione dei conti del Comune di Bologna. Da allora in poi, questa operazione venne eseguita sistematicamente49.
A partire da questo momento i procuratori del comune si occuparono principalmente della gestione e dell’affitto dei beni pubblici50. Prima del 1195, questo compito
era prerogativa del massaro. Non conosciamo la data esatta della creazione dell’ufficio
dei procuratori, ma probabilmente è posteriore agli eventi del 1195. I procuratori rappresentavano il comune in questioni legali stipulando per suo conto contratti per la
us des comptes à Bologne de la fin du XIII e siècle au début du XV e siècle, in «Comptabilités», 9 (2017).
Disponibile online all’indirizzo: http://comptabilites.revues.org/2146.
44
Statuti di Bologna dell’anno 1288, cit., I, p. 115.
45
Ivi, II, p. 179.
46
Ivi, I, p. 115.
47
G. Orlandelli, Gli uffici economici e finanziari del comune dal XII al XV secolo, Roma 1954,
pp. VIII-IX.
48
Id., La revisione del bilancio nel comune di Bologna dal XII al XV secolo, in «Atti e memorie della
Deputazione di Storia Patria per la Provincia di Romagna», 2 (1951), pp. 157-218.
49
Ibidem.
50
Orlandelli, Gli uffici economici e finanziari del comune, cit., p. XIII.
XXVIII
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
gestione di proprietà pubbliche affittate a privati dopo una decisione favorevole dei
consigli comunali51. Amministravano case, negozi, mulini, tutti i tipi di beni e proprietà del comune. Erano inoltre responsabili dell’assegnazione o della messa all’incanto delle imposte indirette, funzione documentata anche in altri comuni italiani,
come Treviso o Vercelli52. Gli statuti 1250-1253 specificano tutte le loro funzioni e
spiegano in cosa consiste il controllo contabile che esercitano sull’attività del tesoriere
comunale. I procuratori rivedono i conti ogni mese: si tratta di una revisione della contabilità ordinaria, un semplice controllo dell’amministrazione corrente. Tuttavia, non
effettuano la revisione straordinaria dei conti degli anni precedenti: questo compito è
assegnato ad altri ufficiali53. Dopo la promulgazione degli statuti del 1288 e la creazione della funzione di giudice del podestà incaricato del controllo contabile della città, i
procuratori si occupavano solo dei contratti e della gestione dei beni della città54.
Oltre ai procuratori del comune, vi erano quattro ufficiali della città (chiamati domini quatuor o illi quattuor qui sunt rationibus tractandis) responsabili del controllo
ordinario e straordinario dei conti. La loro istituzione fu ancora una volta una conseguenza degli eventi del 1195. Questi funzionari sono i veri controllori della contabilità, in quanto verificano i conti del massaro in carica ma anche quelli dell’anno
precedente. Sono eletti per un anno e sono responsabili del loro operato nei confronti
dei loro successori. Per il controllo ordinario assistono i procuratori del comune nel
loro lavoro quotidiano, come già avviene per altri sedici ufficiali (quattuor pro quolibet
quarterio) che dovevano assistere alla lettura, davanti ai consigli comunali, di tutte le
entrate e le uscite registrate dal tesoriere nei loro registri. Se questi funzionari mettevano in discussione l’operato del massaro, si procedeva a una votazione: se l’entrata
o la spesa non veniva approvata, veniva menzionata in un altro registro. In realtà, la
presenza di questi funzionari è una mera formalità, poiché i procuratori del comune e
i quattro funzionari che effettuano il controllo ordinario dei conti controllano già la
contabilità della masseria55. La riforma del controllo contabile prevista dagli statuti del
1288 affidava a un unico giudice del podestà il compito di controllare i conti ordinari
e straordinari degli uffici comunali56. In pratica, questo giudice controllava tutti i conti
Ivi, pp. XIII-XIV. Sulla gestione dei dazi si veda anche: G. Vendittelli, Interessi privati e finanza
pubblica in un comune italiano. Bologna 1260-1310, Tesi di dottorato, Università La Sapienza Roma, 2017.
52
P. Torelli, Studi e ricerche di storia giuridica e diplomatica comunale, Mantova 1915, II, pp. 225-226.
53
Orlandelli, Gli uffici economici e finanziari del comune, cit., p. XV.
54
Orlandelli, La revisione del bilancio nel Comune, cit.; Statuti di Bologna dell’anno 1288, cit., I, pp.
131-133.
55
Orlandelli, Gli uffici economici e finanziari del comune, cit., p. XIV.
56
Per altri esempi si veda: V. Crescenzi, Il sindacato degli ufficiali nei comuni medievali italiani,
in L’educazione giuridica, IV/I, Perugia 1981, pp. 383-529; W.M. Bowsky, The constitution and
administration of a tuscan republic in the middle ages and early renaissance: the Maggior Sindaco in Siena, in
51
I. Introduzione
XXIX
degli uffici comunali che gestiscono il denaro pubblico. Doveva riferire del suo lavoro
al consiglio degli ottocento, dando una lettura esaustiva delle spese e delle entrate ricevute dagli ufficiali. In caso di frode istituiva il processo contro il responsabile57. Ma in
concreto che tipo di entrate e uscite controllava?
La spesa pubblica e il suo finanziamento nel 1288
Il Liber expensarum del 1288, oggetto principale del presente lavoro ci fornisce un
quadro dettagliato delle spese del comune durante la seconda metà dell’anno, spesa che
ammonta a poco più di 41.500 lire bolognesi58. Per quanto riguarda le spese ordinarie,
il comune era in grado di preventivare almeno due tipi di spesa: gli stipendi degli ufficiali e le elemosine. Il funzionamento degli uffici comunali rappresentava il 19,7% del
totale semestrale. La macchina comunale era gestita da una forza lavoro di 1.300-1.500
uomini, cioè un quarto della popolazione di Bologna, che per età (compresa tra i 18
e i 70 anni) e per appartenenza politica potevano assumere la maggior parte di queste
cariche59. I costi principali erano di gran lunga gli stipendi degli ufficiali stranieri: il podestà, il capitano del popolo e le loro curie60. Tra gli ufficiali bolognesi, i più numerosi
erano i notai coinvolti in tutte le fasi della produzione documentaria e presenti in ogni
ufficio comunale. Una sezione specifica dello statuto è dedicata al loro stipendio. Il più
pagato era il notaio del cancelliere, che riceveva 25 lire61. C’erano anche vari agenti
come i messaggeri, il boia, i custodi delle porte cittadine, ecc.. Sempre tra le spese ordinarie e ricorrenti, l’1,6% era destinata alle elemosine per le istituzioni religiose, ben
regolate dagli statuti del 128862.
La parte relativa alle spese straordinarie comprendeva alcuni costi relativi alle comunicazioni diplomatiche. Il 3,9% delle spese del semestre è destinato al pagamento di
ambasciatori e spie inviate per negoziare e tenersi aggiornati sulla situazione politica. Il
«Studi Senesi», LXXX (1968), pp. 8-22; M.A. Ceppari Ridolfi, Il sindacato degli ufficiali del Comune
di Siena nel Trecento, in Scrivere il Medioevo. Lo spazio, la santità, il cibo. Un libro dedicato ad Odile Redon,
a cura di B. Laurioux, L. Moulinier-Brogi, Roma 2001, pp. 77-95. A Firenze anche gli ufficiali
forestieri lavorano alla Camera del Comune: L. Tanzini, Il più antico ordinamento della Camera del
Comune di Firenze: le Provvisioni Canonizzate del 1289, in «Annali di Storia di Firenze», I (2016),
pp. 148-149.
57
Statuti di Bologna dell’anno 1288, cit., I, pp. 18-22.
58
Conti, La spesa pubblica bolognese, cit.
59
Ivi.
60
ASBo, Comune, Camera del comune, Tesoreria e contrallatore di tesoreria, reg. 3, c. 46v.
61
Statuti di Bologna dell’anno 1288, cit., II, pp. 187-190.
62
Ivi, II, pp. 190-191.
XXX
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
costo dell’invio di un ambasciatore è piuttosto elevato: quattro ambasciatori diretti a
Ferrara sono pagati 14 lire e 8 soldi, mentre un ambasciatore a Modena è pagato 4 lire
e 10 soldi63. Le spie costavano meno: il compenso di un uomo inviato a Mantova era di
21 soldi, a Pisa di 25 soldi64. La stessa percentuale è destinata alle opere pubbliche, le
più importanti delle quali (fortificazioni, ponti, ecc.) vengono realizzate nel contado65.
La città paga anche la manutenzione del palazzo municipale e dei canali66. Infine, lo
0,6% è destinato a piccole spese occasionali, come la chiamata di un medico o il riscatto
a seguito della cattura di un criminale ricercato nel contado67. Tuttavia, sono le spese
militari a gravare maggiormente sul bilancio comunale.
Spese militari
Acquisto del grano
Comunicazione diplomatica
Altro
1,60%
3,90%
3,90%
Spese uffici
Opere pubbliche
Elemosine
0,60 %
18,10%
52,20%
19,70%
Fig. 1 - Spese del comune (secondo semestre 1288)
ASBo, Comune, Camera del comune, Tesoreria e contrallatore di tesoreria, reg. 3, cc. 5r e 12v.
Ivi, c. 106r.
65
Ivi, cc. 40v, 41r e 108v; M. Conti, Lavori pubblici, pratiche amministrative e distribuzione delle risorse
nel comune di Bologna alla fine del XIII secolo, in «Ædificare», 7 (2021), pp. 203-220.
66
ASBo, Comune, Camera del comune, Tesoreria e contrallatore di tesoreria, reg. 3, cc. 88r e 106r.
67
Ivi, cc. 26v, 34v e 59v.
63
64
I. Introduzione
XXXI
Le spese più importanti di Bologna sono legate alle operazioni militari: stipendi dei
mercenari, difesa del territorio, ecc.68. Rappresentano più della metà delle spese semestrali, cioè il 52,2%. Una parte di queste spese era considerata ordinaria, poiché
gli statuti stabilivano gli stipendi degli uomini che prestavano servizio nei castelli
e nelle varie fortificazioni del contado. Notiamo, tuttavia, delle discrepanze tra le
informazioni contenute negli statuti e quelle contenute nel registro delle spese del
1288. Mentre gli statuti prescrivono un salario di 5 soldi al giorno per un capitano e
di 2 soldi e 6 denari al giorno per un custode, il registro menziona salari più modesti
di 4 soldi al giorno per un capitano e di 2 soldi al giorno per gli altri69. La necessità
di limitare le spese militari in un periodo difficile spiegherebbe queste differenze. Le
altre uscite riguardano il reclutamento di mercenari. Per quanto riguarda il servizio
militare la città applicava il sistema delle venticinquine: ogni capitano riceveva 4
soldi al giorno, gli altri 3 soldi70. I mercenari venivano pagati da 8 a 12 lire al mese, a
seconda del loro equipaggiamento militare; un cavaliere riceveva poco più di 3 lire
al mese, ma poteva ottenere un risarcimento medio di 20 lire in caso di ferimento o
morte del cavallo71. Anche se il costo dei pedites bolognesi è molto inferiore a quello
del reclutamento dei cavalieri, la mobilitazione di un gran numero di uomini pesa
sulle finanze del comune.
Infine, analizziamo l’ultima fonte di spesa pubblica: l’acquisto di grano. Nella seconda metà del 1288, la città spendeva il 18,1% del suo bilancio per questa ragione.
Nel registro sono annotati solo tre pagamenti: uno di 4.883 lire a settembre, uno di
2.500 lire ad ottobre e uno di 117 lire a novembre72. A differenza di altre città italiane,
la politica annonaria di Bologna era piuttosto rigida e limitava le speculazioni dei mercanti73. L’acquisto di grano era un onere per la città, e secondo la logica dell’epoca si
Per altri esempi: L. Bertoni, Costi e profitti della guerra, in Guerre ed eserciti nel Medioevo, a cura di P.
Grillo, A. Settia, Bologna 2018, pp. 231-233.
69
ASBo, Comune, Camera del comune, Tesoreria e contrallatore di tesoreria, reg. 3, cc. 52v-64v e 78r-79r.
70
Ivi, cc. 79v-80v. Per il reclutamento militare dei bolognesi si veda: Bortoluzzi, Una città davanti
alla guerra, cit.
71
Ivi, cc. 22r, 22v, 23v, 26v, 27r, 91v e 95v. Sugli eserciti comunali nel XIII secolo si veda: Cittadini
in Armi. Eserciti e guerre nell’Italia comunale, a cura di P. Grillo, Soveria Mannelli 2011; D. Waley,
Condotte and Condottieri in the Thirteenth century, in «Proceedings of the British Academy», 61 (1975),
pp. 337-371; J.-C. Maire Vigueur, Cavalieri e Cittadini, cit., pp. 126-140; A. jamme, Mécanismes
dirigés, mécanismes spontanés. Notes sur les réseaux de travail des cavaliers d’Outremont en Italie (XIIIe-XIVe s.), in Espaces et réseaux en Méditerranée (VIe-XVIe s.), I, La configuration des réseaux, a cura di
D. Coulon, C. Picard, D. Valérian, Paris 2007, pp. 177-204.
72
ASBo, Comune, Camera del comune, Tesoreria e contrallatore di tesoreria, reg. 3, cc. 37r, 66r e 76r.
73
G. Pinto, Il libro del Biadaiolo. Carestie e annona a Firenze dalla metà del 200’ al 1348, Firenze
1978; Les disettes dans la conjoncture de 1300 en Méditerranée occidentale, a cura di M. Bourin, J.
Drendel e F. Menant, Roma 2011; S.G. Magni, Politica degli Approvvigionamenti e controllo
68
XXXII
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
trattava di una spesa straordinaria, in quanto non prevista dagli statuti. Sappiamo che
i comuni italiani incontrano sistematicamente difficoltà nella gestione e nell’approvvigionamento del grano: devono acquistarne costantemente una quantità considerevole.
Pertanto, senza conoscere gli importi esatti degli acquisti di cereali, riteniamo che la
natura abituale del problema sia ben nota agli uffici e alle amministrazioni comunali,
che anticipano la necessità di destinare parte delle loro entrate a questi acquisti. Senza
meraviglia, da questi dati sembra evidente come siano le spese straordinarie a causare i
maggiori problemi alle finanze della città nel 1288, ma questa constatazione vale anche
per gli altri comuni italiani74.
Sebbene si conosca l’ammontare totale delle entrate del 1288 (indicato nel Liber
summarum), non esiste alcuna fonte che specifici l’origine delle entrate della città nel
1288. A Bologna come negli altri comuni italiani del XIII secolo le imposte dirette e indirette erano i principali modi di finanziamento della spesa pubblica. Per quanto riguarda la tassazione diretta questa implicava anche la conoscenza da parte del comune della
valutazione dei beni di ogni persona, l’estimo, per definire un’aliquota fiscale applicata a
ogni lira d’estimo dichiarato. Dopo il primo estimo del 1235, sappiamo indirettamente
che un nuovo estimo degli abitanti della città di Bologna fu realizzato nel 1279, 1282
e 1287. Per gli anni di nostro interesse, i registri del disco dell’orso ci forniscono informazioni sulle quattro collette effettuate tra il 1286 e il 1288: una nel secondo semestre
del 1286 (un denaro per lira); una nel secondo semestre del 1287 (2 denari per lira);
due nel primo semestre del 1288 (un denaro per lira e due denari per lira)75. L’aliquota
di tassazione è modesta e va da un minimo di 0,4% (un denaro per lira d’estimo) ad un
massimo di 0,8% per lira (due denari per lira d’estimo), ma è la frequenza dei prelievi che
attira l’attenzione. Le due collette effettuate nella prima metà del 1288 dimostrano che il
comune aveva bisogno di denaro per saldare le operazioni militari in corso, in particolare
l’invio di soldati a Reggio. Ogni colletta permetteva di raccogliere in breve tempo somme
di cui la masseria aveva bisogno per risanare il deficit di cassa.
Per riempire le casse comunali, il comune si finanziava principalmente con tasse
riscosse sulle attività economiche. Gli statuti del 1288 e alcuni altri documenti attestano l’esistenza di 45 gabelle tra il 1284 e il 128876. Questa cifra elevata dimostra che
queste gabelle, di tipo molto diverso, ricadevano quotidianamente su gran parte degli
del commercio dei cereali nell’Italia dei comuni nel XIII e XIV secolo: alcune questioni preliminari, in
«Mélanges de l’École française de Rome - Moyen Âge», 127/1 (2015). Disponibile online all’indirizzo:
https://mefrm.revues.org/2473.
74
Conti, Gouverner l’argent public, cit.
75
ASBo, Comune, Curia del podestà, Ufficio del disco dell’orso, b. 16, fasc. 6, cc. 15r, 22v, 34r, 34v e 64v.
76
ASBo, Comune, Camera del comune, Liber contractuum, regg. 24 e 28; ASBo, Comune, Camera del
comune, Liber securitatum et actorum, reg. 32; Statuti di Bologna dell’anno 1288, cit., I, pp. 123-129; ivi,
II, pp. 185-187.
I. Introduzione
XXXIII
abitanti della città. In effetti sono proprio queste gabelle la fonte di finanziamento più
importante per il comune. Come in tutte le città europee, queste imposte gravavano
su prodotti di base come il grano, il sale o il vino77. Vi erano anche numerose tasse sui
servizi, come ad esempio la produzione di documenti ufficiali da parte dei notai del
comune. Purtroppo non è possibile sapere con precisione quali siano le gabelle che
fruttano di più in termini assoluti, poiché si conosce solo il reddito totale dell’ufficio.
Per ogni gabella, gli statuti stabiliscono chiaramente la tariffa da pagare. Ad esempio,
per ogni animale venduto, la gabella era di due denari per lira, cioè lo 0,8% del prezzo
di vendita, mentre l’affitto di un immobile era tassato allo 0,4%78.
Veniamo ora rapidamente alla tassazione del contado. Gli statuti del 1288 introdussero una nuova importante misura fiscale per i nobili abitanti del contado, che
persero i loro precedenti privilegi e furono considerati allo stesso modo degli abitanti
della città79. Inoltre, il comune scelse di riscuotere le tasse delle comunità del contado
senza passare attraverso intermediari per evitare frodi ed estorsioni. La tassa è genericamente chiamata gabella: senza ulteriori informazioni, pensiamo che debba essere
il sussidio annuale versato in cambio della protezione militare, dell’amministrazione
della giustizia, della libertà di commercio, ecc., che la città garantisce80. Gli statuti del
1288 stabilirono l’imposta che ogni comunità del contado (terra comitatus) doveva
pagare al comune. Ad esempio, San Giovanni in Persiceto, il principale contribuente
del contado, paga al comune 860 lire all’anno, che può versare in quattro rate81. Tutte
le località del contado sono elencate negli statuti con le rispettive somme da versare,
tranne Pegola e Uccellino, che sono porti e quindi seguono una diversa tassazione82.
Nel 1288, le comunità del contado versano complessivamente alla città la cifra totale di
2.805 lire e 5 soldi83, che rappresenta una modesta entrata rispetto la totalità del denaro
ricevuto dal massaro.
Per concludere, notiamo che le imposte indirette sono molto numerose e pesano
sui contribuenti più delle imposte dirette, essendo queste ultime applicate più raramente e con un’aliquota di tassazione bassa. Le somme di denaro recuperate delle gabelle dalle comunità del contado sono piuttosto esigue, ma non bisogna dimenticare
77
Si veda: La fiscalité des villes au Moyen Âge (Occident méditerranéen), 2, Les systèmes fiscaux, a cura di
D. Menjot, M. Sánchez Martínez, Toulouse 1999; La redistribution de l’impôt, 3, L’impôt dans les
villes de l’occident méditerranéen XIIIe-XVe, a cura di D. Menjot.
78
Statuti di Bologna dell’anno 1288, cit., II, p. 186.
79
Ivi, II, p. 116.
80
Ivi, II, pp. 179-185.
81
Ivi, II, p. 180.
82
F. Bocchi, Le imposte dirette a Bologna nei secoli XII-XIII, in «Nuova Rivista Storica», LVII (1973),
p. 309.
83
Statuti di Bologna dell’anno 1288, cit., II, pp. 180-185.
XXXIV
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
che anche gli abitanti del contado pagano le imposte di consumo.
Spendere il denaro pubblico: dai mandati di pagamento ai registri della masseria
Passiamo ora ad analizzare due questioni chiave che concernono la gestione del denaro
pubblico. La prima, chi ha il potere di spendere il denaro pubblico e in quale quantità?
La seconda, qual è il processo documentario della circolazione del denaro pubblico?
Gli statuti del 1288 consentono al podestà e al capitano del popolo di sostenere
determinate spese e sempre per importi limitati. Il ruolo di questi magistrati è quindi marginale nel funzionamento delle finanze. Le uscite più importanti venivano effettuate su richiesta dei consigli e sempre sotto lo stretto controllo degli anziani. Gli
statuti cittadini del 1288 regolano gran parte delle spese pubbliche. Ad esempio, nella
terza sezione dell’undicesimo libro di questi statuti, sono elencati gli stipendi a cui
hanno diritto tutti gli ufficiali, i notai e i messaggeri della città e del contado che lavorano per l’amministrazione comunale84. La sezione IV dello stesso libro indica l’importo che il podestà o il capitano del popolo può pagare per determinate festività85.
La sezione V specifica la quantità di grano e denaro che può essere data in elemosina
agli istituti religiosi della città e del contado86. Potremmo moltiplicare gli esempi, ma
questi sono sufficienti a dimostrare che intere sezioni degli statuti stabiliscono il livello
di spesa pubblica per molte situazioni preventivabili (De expensis ordinariis). Questo
è un aspetto innovativo degli statuti del 1288, che cercano di stabilire quello che oggi
chiameremmo un «bilancio provvisorio». Tutti questi dati raccolti negli statuti facilitano il lavoro di controllo contabile svolto dagli uffici comunali che gestiscono il
denaro pubblico.
Il podestà e il capitano del popolo, potevano ordinare le spese previste dagli statuti
o altre diverse, purché inferiori a 25 lire. Tutte le spese che superano questo importo e
che non sono espressamente indicate negli statuti richiedono un mandato di pagamento da parte degli anziani87. Per fare un esempio concreto, il 7 luglio 1288, il capitano
del popolo inviò al massaro un mandato di pagamento di 200 lire per farsi pagare parte
del salario88. Il 9 novembre 1288 il notaio del podestà inviò al massaro un mandato di
Il titolo della rubrica è il seguente: «De expensis ordinariis faciendis per comune Bononia», in Statuti
di Bologna dell’anno 1288, cit., II, pp. 187-190.
85
Ad esempio: «Quod potestas et capitaneus teneantur ire cum cereis et baldachinis ad certas festivitates»,
ivi, II, pp. 190-191.
86
Per le elemosine: «De ellimoxinis ad pia loca concessis», ivi, II, pp. 191-194.
87
Ivi, I, pp. 113-114.
88
ASBo, Comune, Camera del comune, Tesoreria e contrallatore di tesoreria, reg. 3, c. 2v.
84
I. Introduzione
XXXV
pagamento per degli stipendi per un totale di 250 lire89. Il massaro convalidò questi
ordini di pagamento perché previsti dagli statuti del 1288.
Poiché conosciamo l’esatto ammontare delle spese pubbliche della seconda metà
del 128890 e chi ha inviato un mandato di pagamento per ogni singola spesa, possiamo
affermare che le spese effettuate su richiesta del podestà e del capitano del popolo rappresentano meno del 2,5% del totale. In effetti sono gli anziani ad ordinare la maggior
parte delle spese per conto del consiglio del popolo. In questo modo, il comune popolare intende limitare il potere dei magistrati forestieri91. La strategia è riscontrabile
anche in altri comuni, a Perugia, ad esempio, i poteri degli ufficiali forestieri vennero
progressivamente ridotti a favore dei rappresentanti del popolo, il cui ambito di competenza finanziaria, giuridica e militare venne notevolmente ampliato92.
Come abbiamo appena visto, il podestà e il capitano del popolo ordinavano una
parte molto piccola della spesa pubblica. La maggior parte delle spese erano ordinate
dai consigli: principalmente il consiglio del popolo, ma talvolta anche da altri consigli
comunali. In ogni caso, gli anziani partecipano alle delibere di queste diverse assemblee
quando riguardano la spesa pubblica. Ogni spesa decretata dal consiglio del popolo
viene quindi convalidata dagli anziani prima di essere trasmessa al massaro del comune93. Attraverso l’intermediazione degli anziani, i consigli hanno quindi la capacità
di inviare dei mandati dei pagamenti non previsti dagli statuti, e senza limiti, è il caso
dei pagamenti dei mercenari, l’acquisto di cereali, le spese diplomatiche, ecc.. Nella
seconda metà del 1288, quindi gli anziani hanno ordinato più del 97,5% delle spese94.
Questi dati mostrano chiaramente chi dispone del denaro pubblico. Anche questa
situazione non è tipica di Bologna, in quanto ad esempio a Pisa e a Perugia, gli anziani
partecipano alle delibere finanziarie. A Firenze, sebbene in teoria i priori non ordinas-
Ivi, c. 73r.
Conti, La spesa pubblica bolognese, cit.
91
Statuti di Bologna dell’anno 1288, cit., I, pp. 113-114; M. Conti, Écritures et Argent. Le contrôle des
comptabilités à Bologne à la fin du XIIIe siècle, in Gouverner les hommes, gouverner les âmes (46e congrès de
la SHMESP, Montpellier 2015), Paris 2016, pp. 217-224; Id., Diviser pour mieux gouverner. La gestion de
l’argent public dans la commune de Bologne ( fin XIIIe s. – début XIVe s.), in «I quaderni del m.ae.s.», 20
(2022). Disponibile online all’indirizzo: https://maes.unibo.it/article/view/15093.
92
J.-C. Maire Vigueur, L’ufficiale forestiero, in Ceti, modelli, comportamenti nella società medievale
(Secoli XIII-metà XIV). Atti del diciassettesimo Convegno Internazionale di studi tenuto a Pistoia nei giorni
16-19, 1997, Pistoia 2001, pp. 75-97; Grundman, The Popolo at Perugia (1139-1309), cit., p. 104.
93
Statuti di Bologna dell’anno 1288, cit., I, pp. 113-114.
94
ASBo, Comune, Camera del comune, Tesoreria e contrallatore di tesoreria, reg. 3; Conti,
La spesa pubblica bolognese, cit.; M. Conti, Comptabilité et officiers forains. Une première étude des Libri
preceptorum du podestat et du capitaine du Peuple (Bologne, 1296-1297), in «Documenta», 4 (2021),
pp. 31-43.
89
90
XXXVI
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
sero spese straordinarie, in pratica si occupavano di questioni militari95. Ma a livello
documentario come funzionava il sistema dei mandati di pagamento? Gli ordini di
pagamento inviati dagli alti magistrati al massaro costituiscono il primo livello di scritture contabili. In concreto, si tratta di piccoli pezzi di carta o pergamena chiamate cedula o scriptura che vengono passati dall’ordinatore della spesa al massaro del comune
affinché quest’ultimo possa eseguire il pagamento ordinato. Come è spiegato nel terzo
libro degli statuti del 1288, la cedola che il massaro riceve deve contenere il nome di
chi ha ordinato la spesa, l’importo del pagamento, la causale e il beneficiario96. Queste
cedole sono datate e redatte dal notaio del podestà o da quelli del capitano del popolo o
dai notai degli anziani. Il notaio autentica sistematicamente il messaggio, ad esempio è
possibile leggere la sottoscrizione: «Ego Iacopinus notarius domini potestatis […]»97.
Contemporaneamente alla stesura e all’invio delle cedole, queste venivano registrate in un Liber preceptorum, se inviati dal podestà e dal capitano del popolo, e nei
registri delle deliberazioni, se inviati dagli anziani. Per l’anno 1288 (2° semestre) è stato possibile reperire solamente un Liber preceptorum, tenuto su base semestrale dalla
curia del podestà. Sebbene le sue condizioni di conservazione non siano ottimali, ci
permette comunque di capire come funzionava l’ordine di spesa inviato dal podestà98.
Questo Liber fu redatto da Paleologo, notaio del podestà fiorentino Corso Donati99,
nella seconda metà dell’anno. Ha registrato, in ordine cronologico, tutti gli ordini di
pagamento emessi dal podestà. Il registro è composto da una colonna centrale. Al centro sono registrati i mandati, tutti identici nella forma, iniziano con le parole: «Nos
Cursus de Donatis potestas Bononie vobis domino Guillelmo de Pavanensibus depositario generali comunis». A volte, nel margine sinistro, si trova un accenno al motivo
del mandato. Ad esempio, «Castri Sancti Petri» per notificare il pagamento delle paghe ai custodi del castello di San Pietro nel contado. Sempre sul margine sinistro, ma
95
F. Rizzelli, Gli anziani nel Governo del Comune Pisano, in «Archivio Storico Italiano», 39 (1907), pp.
78-82; Grundman, The Popolo at Perugia (1139-1309), cit., p. 230; Tanzini, Il più antico ordinamento,
cit., pp. 143 e 147; Diacciati, Popolani e magnati, cit., p. 201.
96
«[…] contineatur quantitas qua mandabitur solvi et persona cui debuerit fieri solutio et ex qua causa,
nisi de ipsa pecunia solvenda sit statutum vel reformatio, de quo statuto seu reformatione fiat mentio in
precepto, dum tamen solutio non excedat quantitatem vigintiquinque librarum bononinorum, vel sine
speciali reformatione facta ad scrutinium, secundum formam statuti, de summa vingintiquinque librarum
bononinorum vel ab inde supra», in Statuti di Bologna dell’anno 1288, cit., I, pp. 113-114.
97
ASBo, Comune, Curia del podestà, Ufficio del giudice al sindacato, b. 5, Liber preceptorum del 1288.
98
ASBo, Comune, Curia del podestà, Ufficio del giudice al sindacato, b. 5, Liber preceptorum 1288.
99
Si tratta di un personaggio importante per la storia fiorentina, citato nella Commedia, che come
Dante Alighieri ebbe numerosi contatti con la città felsinea: S. Raveggi, Corso Donati, in Dizionario
biografico degli italiani, 41 (1992). Disponibile online all’indirizzo: http://www.treccani.it/enciclopedia/
corso-donati_(Dizionario-Biografico); Dante e Bologna. Istituzioni, convergenze e saperi, a cura di
A. Antonelli, F. Meier, Ravenna 2022.
I. Introduzione
XXXVII
sistematicamente, si trova una «F» maiuscola circondata da un cerchio o da un quadratino. Potrebbe trattarsi dell’iniziale della parola Factus, per indicare o che l’ordine
di pagamento è stato inviato o che il pagamento è stato effettivamente effettuato dal
massaro (a seguito di un reinvio da parte di quest’ultimo). Inoltre, accanto ad alcune
registrazioni sono presenti tracce di cera: riteniamo che ad esse fossero allegate delle
ricevute. Il confronto tra questo Liber preceptorum conservato e il Liber expensarum
ci permette di verificare il funzionamento del sistema finanziario. Ad esempio, il 28
luglio il Liber preceptorum indica l’invio di un mandato per l’acquisto di 230 pezzi di
pane per i detenuti del carcere di Bologna per la somma di 38 soldi e 4 denari100. Lo
stesso giorno, il tesoriere esegue questo pagamento, che registra nel Liber expensarum,
facendo riferimento ad una scriptura del notaio del podestà, Paleologo101.
Un altro esempio: il 2 agosto 1288 viene ordinato un pagamento relativo al salario di
Nicoluccio, il campanaro della città. L’importo delle spese non compare nel Liber preceptorum, probabilmente perché previsto dagli statuti102, ma il pagamento (29 soldi)
è stato successivamente registrato nel Liber della masseria103. È possibile riscontrare
una corrispondenza anche da qualche cedola superstite dopo le registrazioni fatte dal
massaro. Ad esempio, nel Liber preceptorum della seconda metà del 1288, un ordine di
pagamento su una carta datata 28 ottobre 1288, incarica il massaro di pagare 40 soldi
a Enrico, un falegname, per dei lavori di riparazione di un muro del palazzo comunale.
Questo mandato è sottoscritto da Ivano Bentivoglio, notaio degli anziani e dei consoli104. Il 22 novembre 1288 il massaro registrò nel suo Liber expensarum il pagamento
di 40 soldi a Enrico per il lavoro sopra citato indicando bene il preceptus che lo aveva
autorizzato a effettuare questo pagamento105.
Nel registro del secondo semestre del 1288, abbiamo trovato anche un’altra cedola, in
cui il podestà Corrado di Montemagno dà un ordine di pagamento al massaro Gerardo
Boccafogaça per pagare 16 soldi e 3 denari a Bettino Guicciardini per alcuni lavori di
riparazione. La nota reca la dicitura: «Io, Giacomino, notaio del podestà». Prima della
100
ASBo, Comune, Curia del podestà, Ufficio del giudice al sindacato, b. 5, Liber preceptorum del 1288, c.
1v; ASBo, Comune, Camera del comune, Tesoreria e contrallatore di tesoreria, reg. 3, c. 14v.
101
ASBo, Comune, Ufficio dei fortilizi e delle munizioni dei castelli, b. 5, reg. del 1288, c. 6v.
102
ASBo, Comune, Curia del podestà, Ufficio del giudice al sindacato, b. 5, Liber preceptorum del 1288,
c. 2v; ASBo, Comune, Camera del comune, Tesoreria e contrallatore di tesoreria, reg. 3, c. 21r; Statuti di
Bologna dell’anno 1288, cit., II, pp. 187-189.
103
ASBo, Comune, Camera del comune, Tesoreria e contrallatore di tesoreria, reg. 3, c. 21r.
104
ASBo, Comune, Curia del podestà, Ufficio del giudice al sindacato, b. 5, Liber preceptorum del 1288.
Per documentazione simile si veda: A. De Bouard, Documents en Français des Archives Angevines de
Naples (Règne de Charles Ier), Les Comptes des trésoriers, Paris 1935, p. 4.
105
ASBo, Comune, Camera del comune, Tesoreria e contrallatore di tesoreria, reg. 3, c. 81r.
XXXVIII
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
stesura della cedola, le informazioni sono state registrate sul Liber preceptorum del primo
semestre del 1288. Il precetto è scritto da Giacomo Montecatini a favore di Bettino Guicciardini106. Il podestà non effettua spese straordinarie, poiché si occupa principalmente
dei pagamenti previsti dagli statuti o, più raramente, da una delibera. Come abbiamo
detto, questo registro dei precetti è l’unico conservato per l’anno 1288.
Riguardo i Libri preceptorum del capitano del popolo non se ne sono conservati per
il 1288. Tuttavia, quelli che abbiamo consultato per gli anni successivi mostrano che la
procedura e la circolazione delle informazioni erano identiche. È questa doppia traccia
scritta che permetterà al giudice incaricato della revisione dei conti di controllare la validità e la realizzazione delle spese previste dal podestà una volta terminato il suo incarico.
Come abbiamo visto, sono il consiglio del popolo, e di conseguenza gli anziani ad
essere responsabili di quasi tutte le spese. Dobbiamo quindi rivolgerci ai registri delle
delibere di questo consiglio per verificare il sistema dei mandati di pagamento inviati
dagli anziani. Il notaio agli ordini degli anziani partecipava alle deliberazioni del consiglio del popolo e annotava, in un quaderno, il contenuto dei dibattiti e le decisioni
prese. Trascriveva poi queste decisioni su dei registri di pergamena107. In questi registri
abbiamo in effetti trovato ordini di pagamento inviati al massaro per le seguenti spese:
remunerazione di ambasciatori, cavalieri o messaggeri inviati nel contado, prolungamento della durata dell’ingaggio dei soldati incaricati di difendere i castelli, realizzazione di opere pubbliche, ecc.108.
Per l’anno 1288, abbiamo i registri delle riformagioni del secondo. Inizialmente è il
notaio Gregorio Gazzeri a riportare tutte le delibere dei consigli tra aprile e settembre
1288109, poi per la fine dell’anno sarà il notaio Benvenuto Oliveri a sostituirlo110. In
questo registro sono riportati tutti i mandati di pagamento che troviamo anche nel libro delle spese del depositarius generalis del comune, secondo lo stesso meccanismo che
abbiamo spiegato prima a proposito del podestà e del capitano del popolo. Facciamo
alcuni esempi. Il 20 agosto viene deciso di rimborsare un cavaliere a causa dei danni
subiti dal suo cavallo durante un’operazione militare111. Il 30 agosto il massaro registrò
Ivi, c. 47r.
Neppi, Riformagioni e Provvigioni del Comune, cit., p. XVIII.
108
ASBo, Comune, Governo, Riformagioni e provvigioni, reg. 128, cc. 82r-82v e 85r-90r.
109
Ivi, reg. 216.
110
Neppi, Riformagioni e Provvigioni del Comune, cit., p. 11.
111
ASBo, Comune, Governo, Riformagioni e provvigioni, reg. 216, c. 147r; ASBo, Comune, Camera del
comune, Tesoreria e contrallatore di tesoreria, reg. 3, c. 23r. A proposito del rimborso dei cavalieri si veda:
Statuti di Bologna dell’anno 1288, cit., II, p. 19; Maire Vigueur, Cavalieri e cittadini, cit., pp. 175-205;
T. Lazzari, Milites a Imola: la lista dei cavalli (1319) e la struttura sociale urbana, in Studi sul Medioevo
per Andrea Castagnetti, a cura di M. Bassetti, A. Ciaralli, M. Montanari, G. M. Varanini,
Bologna 2011, pp. 219-240; P. Grillo, Cavalieri e popoli in armi: le istituzioni militari dell’Italia
106
107
I. Introduzione
XXXIX
nel liber expensarum il pagamento di 20 lire a Maino di Benedetto Canetoli, cavaliere
e proprietario del cavallo in questione. Un altro esempio: il 23 agosto viene deciso dal
consiglio l’acquisto di un cavallo e di oggetti per la festa di San Bartolomeo per un
totale di 20 lire. Il 1° settembre, il massaro registra un pagamento totale di 19 lire e
14 soldi, suddiviso in tre acquisti, rispettivamente di 13 lire, 3 lire e 17 soldi e, infine,
44 soldi. Purtroppo non siamo in grado di verificare se ci sia stato un errore di calcolo
nell’atto originale o nel registro del massaro, o se si tratta di una malversazione112. Analizziamo ora un ultimo esempio. Il 9 luglio il consiglio del popolo approva l’invio di
due ambasciatori in Romagna, Benedictus de Fulianis e Gerardus Dentaniis, per perfezionare gli accordi sul sale importato in città. Per la loro missione, riceveranno ciascuno la stessa somma, cioè 6 lire e 6 soldi113. Il 15 luglio, il massaro registra puntualmente
nel suo registro delle spese un pagamento globale di 12 lire e 12 soldi corrispondente a
questa missione. La particolarità della registrazione effettuata dal tesoriere è che si basa
su questi due documenti: la decisione del consiglio del popolo, registrata da Antonio
Pollicino, notaio degli anziani e dei consoli, e un mandato del podestà e del capitano
del Popolo, notificato da Gregorio Gazzeri con il consenso degli anziani114. Sebbene
la spesa fosse inferiore a 25 lire e questo tipo di spesa rientrasse nella giurisdizione del
podestà, era necessario il mandato di pagamento da parte del consiglio del popolo. La
spiegazione della doppia origine di questo mandato di pagamento è politica. L’invio
degli ambasciatori fu decretato dal consiglio del popolo e non dal podestà. Da qui nasce la duplicazione documentaria che manifesta la coesistenza di due luoghi di potere,
la corte podestarile e il consiglio cittadino.
Vediamo ora più da vicino la produzione documentaria che riguarda esclusivamente la masseria del comune. Oltre al registro del 1288 oggetto del nostro lavoro, per lo
stesso periodo si conserva anche un Liber summarum tenuto dal giudice incaricato del
controllo contabile, in cui sono registrate, tra l’altro, tutte le spese della masseria per lo
stesso periodo. Il confronto delle informazioni contabili contenute nei due registri ha
evidenziato alcune incongruenze tra il momento della spesa e l’effettiva dichiarazione
della spesa. Ad esempio, il denaro speso il 26 luglio viene rendicontato il 30 agosto,
quello speso il 1° settembre viene rendicontato il 15 settembre, o ancora quello speso
il 16 settembre il 31 ottobre. Lo stesso fenomeno si verifica per i pagamenti mensili di
novembre e dicembre. In secondo luogo, le somme registrate nel registro delle uscite
del 1288 e le dichiarazioni del massaro al giudice del podestà non coincidono mai permedievale, Bari-Roma 2008.
112
ASBo, Comune, Camera del comune, Tesoreria e contrallatore di tesoreria, reg. 3, c. 25v; ASBo,
Comune, Governo, Riformagioni e provvigioni, reg. 216, c. 151v.
113
ASBo, Comune, Governo, Riformagioni e provvigioni, reg. 216, cc. 118r et 119r.
114
ASBo, Comune, Camera del Comune, Tesoreria e contrallatore di tesoreria, reg. 3, c. 6v.
XL
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
fettamente. L’analisi delle caratteristiche interne dei registri della masseria ci permette
di concludere che ne esistono tre tipi. Nel primo tipo si registrano quotidianamente le
note che concernono gli introiti e le spese, nel secondo contiene le stesse note, accuratamente organizzate, e infine, una versione definitiva dei registri del secondo tipo è
inviata all’archivio comunale (la camera actorum)115.
Iniziamo a descrivere i registri della prima categoria, che interpretiamo come una
versione di lavoro. Le carte di questi registri sono strutturate in una colonna centrale
e due margini laterali. La colonna centrale riporta la data, la natura della transazione
finanziaria, il nome dell’ufficio che riceve il denaro e il nome della persona che lo paga.
La sottoscrizione del notaio del massaro attesta la validità di ciascun documento. Sul
margine destro è indicato l’importo ricevuto. Il margine sinistro fornisce brevi dettagli sui pagamenti e non viene utilizzato sistematicamente116. La successione di diverse
grafie dimostra che le registrazioni sono state effettuate da più notai in servizio nella
masseria del comune. La mise en page e la grafia non sono molto ordinate. Si tratta di
una sorta di bozza in cui i vari notai registrano, man mano che arrivano le informazioni, le somme di denaro spese o ricevute. Questo tipo di registro è chiaramente la prima
fase della registrazione dei movimenti di denaro della masseria del comune.
Il secondo tipo di registro è più elaborato e la sua struttura diversa, e varia in funzione del registro in questione (introiti o spese). In questi registri sono presenti diverse
correzioni, ma anche le summe pagine su ogni carta, la summa mensis alla fine di ogni
mese e delle summe ricapitolative alla fine del registro117.
Riteniamo che questo tipo di registro servisse al massaro a organizzare le spese e
gli introiti in un unico documento, al fine di inviare queste informazioni al giudice al
sindacato, incaricato del controllo contabile, e per eseguire l’audizione dei conti nei
consigli cittadini. Cosi organizzati i registri permettevano un controllo più preciso
dalla parte dello stesso massaro e una revisione dei conti più rapida. Questa ipotesi è
confermata da un frammento del registro degli introiti 1303-1304, sul quale alla fine
Per le caratteristiche dei registri della masseria si veda: M. Conti, La documentation comptable
de la commune de Bologne et ses normes (XIIIe s. - XIVe s.), in Écritures normées et professions (MoyenÂge-XVIe s.), a cura di M. Conti, C. Panzera, Bordeaux 2019, pp. 59-71. Sulla camera actorum si veda:
G. Cencetti, Camera Actorum Comunis Bononiae, in «Archivi», II (1935), pp. 87-120; A. Romiti,
L’Armarium Comunis della Camera actorum di Bologna. L’inventariazione archivistica nel XIII secolo,
Roma 1994; Camera Actorum. L’archivio del comune di Bologna dal XIII al XVIII secolo, a cura di
M. Giansante, G. Tamba, D. Tura, Bologna 2006.
116
ASBo, Comune, Camera del comune, Miscellanea di tesoreria, XXX/3, Liber introituum del 12941295 e Liber introituum del 1296.
117
ASBo, Comune, Camera del comune, Tesoreria e contrallatore di tesoreria, regg. 3, 6 e 7. Sulle summe
si veda anche: A. Antonelli, La mente organizzatrice dell’uomo comunale. Approssimazioni intorno al
nesso Potere-Archivi-Cultura, Milano 2023.
115
I. Introduzione
XLI
del registro una nota indica che quel registro era stato inviato ai difensori dell’avere
(ufficiali che si occupavano del controllo contabile degli uffici urbani all’inizio del XIV
secolo) che erano: Villano Guastavillani, Giovanni di Ignazio, Romeo Pepoli e Orso
Bianchetti118. Per quanto riguarda i registri degli introiti, grazie alla documentazione
restante della fine del XIII secolo, è possibile constatare che il massaro nei suoi registri
degli introiti doveva separare per tipologia i vari cespiti119. Una riformagione aggiunta
agli statuti del 1288, indica chiaramente che gli introiti devono essere ordinati per capitulum, inoltre si danno anche delle indicazioni sul supporto da utilizzare, ma questa
disposizione non fu sempre rispettata120.
Per quanto riguarda i registri delle spese dobbiamo segnalare che i pagamenti sono
sempre ordinati in ordine cronologico, con delle summe ricapitolative, ma questi registri hanno un’altra caratteristica, assente nei registri delle entrate: ogni pagamento è
numerato da un numero romano nel margine sinistro121. In effetti lo studio di un registro di spesa del 1297 (erroneamente indicato come Pagamento degli stipendiari negli
inventari dell’Archivio di Stato di Bologna), ci permette di capire la loro utilità122. In
effetti in un margine sinistro, accanto ad un numero romano si legge la seguente nota:
reperiuntur isti quinque precepti in dicto signo. Si parla di cinque pagamenti a Benvenuto Gerardini, custode della prigione della città. Questa procedura potrebbe indicare
che la numerazione romana viene utilizzata per designare il preceptus/mandato di pagamento che ha portato al pagamento. Il tesoriere utilizza sicuramente questo sistema
per semplificare le operazioni di controllo. Questo sistema facilita anche il riconteggio
dei vari elementi nella versione finale destinata all’archivio comunale, perché come vedremo di seguito, nelle indicazioni archivistiche è indicato anche il numero di poste
dei registri.
Concludiamo questo excursus con i registri del terzo tipo. Un registro degli introiti
dell’anno 1298 (1° semestre) servirà da esempio123. Questo registro è composto da diversi quaterni in pergamena, la cui particolarità è che ognuno di essi è numerato, reca
la data e specifica l’indizione, cosa assente negli altri registri, e le summe indicate precedentemente non vengono più annotate. Ad esempio, si indica: «tercius quaternus .III.
anno domini millesimo ducentesimo nonagesimo octavo indictione undecima». Le
ASBo, Comune, Camera del comune, Tesoreria e contrallatore di tesoreria, b. 4a, Liber introituum del
1303-1304, c. 15v.
119
Ivi, Liber introituum del 1296.
120
Statuti di Bologna dell’anno 1288, cit., I, p. 115.
121
ASBo, Comune, Camera del comune, Tesoreria e contrallatore di tesoreria, regg. 3 e 4.
122
ASBo, Comune, Camera del comune, Miscellanea di tesoreria, Pagamenti degli stipendiari (12971525).
123
ASBo, Comune, Camera del comune, Tesoreria e contrallatore di tesoreria, b. 4bis, Liber introituum
del 1298.
118
XLII
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
entrate sono in ordine cronologico e riguardano tutte l’ufficio delle gabelle e i massari
del contado, che rispettano la separazione in capitoli come indicato sopra. L’ultima
carta del registro contiene una nota che ci permette di capire meglio il ruolo di questo
registro. Si legge: «Liber […] continens in se treginta quatuor cartas inter scriptas et
non scriptas, viginti octo et due dimidie sunt scripte et alie non scripte, in quibus cartis
sunt scripte septuagentas tregintas postem […]. Ego, idem, Petrus Bonfantini notarius
predictus»124. Questo tipo di indicazioni, che riguardano il numero delle carte che
compongono il registro e il numero delle carte lasciate in bianco, sono tipiche informazioni registrate negli inventari della camera actorum.
In effetti, abbiamo trovato menzione di questo registro nell’inventario della camera
actorum redatto sotto il podestà Oddolino di Mandello. L’inventario conferma che nel
1299 Pietro Petrizzoli, notaio del massaro, consegnò alla camera actorum un registro
pergamenaceo da lui redatto e contenente 34 carte, di cui sono scritte solo 28 carte e
mezzo125. Questo registro delle entrate del 1298 è quindi la versione definitiva destinata alla camera actorum e presenta tutte le caratteristiche (estrinseche e intrinseche)
indicate nella riformagione aggiunta agli statuti126.
Questi tre registri rispondono a diverse esigenze della masseria del comune: ad una
rapida annotazione da parte dei notai dell’ufficio all’atto della riscossione o dell’erogazione del denaro pubblico; segue una prima organizzazione delle informazioni
contabili per consentire un primo controllo dei conti e delle correzioni, ai fini della
rendicontazione del proprio lavoro; per infine realizzare un registro definitivo, senza
correzioni e annotazioni di lavoro, destinato alla camera actorum e quindi alla memoria
amministrativa del comune127. Si noti che il registro oggetto della presente edizione è
un registro del terzo tipo.
Ivi, c. 14v.
Romiti, L’Armarium Comunis, cit., p. 307.
126
Statuti di Bologna dell’anno 1288, cit., I, pp. 79-80.
127
Sul sistema documentario del periodo comunale si veda: A. Antonelli, Sulla presenza dei bianchi a
Bologna, amici di Dante nei primi anni del suo esilio. “Tanto crebbe la baldanza de neri che si composono col
marchese di Ferrara di torre Bologna”. Logica della documentazione, esegesi delle fonti e sistema documentario
nell’età comunale, in «Culture del testo e del documento», 59 (2019), pp. 21-82; Id., Sistema documentario,
tradizione archivistica e ideologia di Popolo nel Trecento, in «Archivio storico italiano», 178 (2020), pp.
263-310. Più in generale: Archivi e archivisti in Italia tra Medioevo ed età moderna, a cura di F. de Vivo,
A. Guidi, A. Silvestri, Roma 2015.
124
125
ARMANDO ANTONELLI
Indagini sul Liber expensarum
1. Archeologia e storia del manoscritto
Il Liber expensarum è un manoscritto cartaceo risalente al 1288, attualmente smembrato in due spezzoni di consistenza differente, conservati entrambi a Bologna presso
l’Archivio di Stato, in due fondi archivistici distinti.
Il frammento, minore per consistenza, è costituito di un unico fascicolo, precisamente il secondo rispetto alla conformazione originale del registro, ed è contraddistinto dalla seguente segnatura archivistica: Bologna, Archivio di Stato (da ora ASBo),
Comune, Uffici a competenza specifica, Ufficio dei fortilizi e di munizioni dei castelli
(1253-1477), siglato con il numero di corda nr. 5.
Il fascicolo si trova oggi a far parte di un’unità archivistica complessa, definita
nell’inventario «mazzo», che contiene diverso materiale genericamente riconducibile
alla manutenzione delle fortezze, anche cittadine. Si tratta di documentazione eterogenea inserita all’interno di una camicia denominata: «Carte diverse relative a spese
per castelli e loro custodia (1253-1472)». Si contrassegna nell’edizione tale spezzone
con la sigla B.
Cercando di comprendere come siano andate le cose non è difficile immaginare che
in seguito a un guasto meccanico, che ebbe l’effetto di disarticolare la legatura del Liber, il secondo fascicolo del registro sia stato considerato un’unità logica indipendente,
autonoma, pur se acefala e mutila in fine, e che, perduto il suo vincolo solidale con il
restante (che verosimilmente si ritenne perduto) sia stata collocata, nelle fasi di ordinamento, nell’ultima busta (miscellanea) del fondo riguardante l’ufficio dei fortilizi e di
munizione dei castelli, insieme con altra documentazione residuale vertente, circa, sulla medesima materia. Ciò avvenne con ogni probabilità a causa della natura predominante del contenuto del testo riportato nelle poste iniziali del troncone manoscritto in
questione, in gran parte relative al pagamento dei capitani e dei custodi al servizio del
Comune di Bologna, inviati a presidiare lo spazio giurisdizionale organizzato intorno
alla città, il quale faceva conto su una cerniera perimetrale di castelli posti ai confini del
contado bolognese, capisaldi della difesa del territorio del comune felsineo.
XLIV
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
Il fascicolo è contenuto in una camicia cartacea che presenta nella parte anteriore
esterna diverse indicazioni di mani diverse. La più risalente nel tempo, senza data e adespota, giustifica la presenza del frammento nella busta: «Custodi di castelli, mandati
di pagamento, sec. XIII», l’altra datata 19 luglio 2000 è stata siglata da chi scrive, che,
in veste di studioso dell’Archivio di Stato, l’ha aggiunta, firmandola, per consentire di
raccordare il documento con la sua fonte originaria: «Parte di registro che si trova in
Comune, Tesoreria e contr. di tesoreria, busta 1, reg. 1288».
Il resto del manoscritto è conservato, con altri documenti duecenteschi e primo
trecenteschi, siglato con il numero di corda 3 nel fondo Comune, Camera del Comune, Tesoreria e contrallatore di tesoreria (1244-1441 e 1503-1506), costituito di bb. 2
e regg. 107. Fa parte cioè di un più ampio complesso di carte prodotte e raccolte dagli
uffici economici-finanziari del Comune di Bologna, che è stato studiato e descritto
ottimamente da Gianfranco Orlandelli, nel 1954.
Del nostro spezzone, che da ora contraddistingueremo nell’edizione con la sigla A,
Orlandelli fornisce nel suo inventario una sintetica descrizione accompagnata da una
trascrizione del protocollo.1
Il registro, che ha perduto nel corso del tempo la coperta originale, si trova in uno
stato di conservazione nel suo complesso discreto, così che non pare temeraria la prospettiva di una sua futura solidale saldatura.
Il registro di una taglia media è costituito di cc. 124, anche se due fogli fungono da
carta di guardia, che sigleremo rispettivamente A e B (A,122, B). I bifogli sono realizzati con carta spessa di circa un millimetro o poco meno e non presentano, forse anche
per questa ragione, alcuna filigrana. Misurano pressappoco mm. 340x260. Le carte
non esibiscono una cartulazione originale, ma, per lo spezzone A, una numerazione a
lapis niger posta, nel corso della seconda metà del Novecento, in cifre arabe sul margine
di destra del recto di ciascuna carta.
Il manoscritto è costituito di 13 fascicoli, formati regolarmente da 5 bifogli, 10
carte e 20 pagine, fatta eccezione per l’ultimo che risulta formato da 2 bifogli, 4 carte e
8 pagine, come ci si può facilmente rendere conto osservando lo schema:
Gli uffici economici e finanziari del comune dal XII al XV secolo, a cura di G. Orlandelli, Bologna
1954, pp. 63-178, in particolare p. 65.
1
XLV
I. Introduzione
Numero
progressivo
dei fascicoli
Consistenza
dei fascicoli
Bifogli
Carte
Pagine
I
5
10
20
Numerazione
Moderna
Sigla
spezzone
Ricostruzione
fisionomia
originale
A; 1-9
A
A; 1-9
II
5
10
20
1-10
B
10-19
III
5
10
20
10-19
A
20-29
IV
5
10
20
20-29
A
30-39
V
5
10
20
29bis-38
A
40-49
VI
5
10
20
39-48
A
50-59
VII
5
10
20
49-58
A
60-69
VIII
5
10
20
59-68
A
70-79
IX
5
10
20
69-78
A
80-89
X
5
10
20
79-88
A
90-99
XI
5
10
20
89-98
A
100-109
XII
5
10
20
99-108
A
110-119
XIII
2
4
8
109-111; B
A
120-122; B
13
62
124
248
2. La struttura del reale e quella pensata a priori
Il Liber rivela i tratti codicologici delle officine dei cartolai bolognesi al servizio
dell’amministrazione comunale che, data la prossimità degli ambienti dello studium
con gli atelier che alimentavano il fiorente mercato librario petroniano, assorbivano
naturalmente novità strutturali. Tali fenomeni sono, come è noto, innovativi rispetto
alla lunga tradizione precedente del codice occidentale di derivazione monastica (naturalmente membranacea e libraria), che aveva caratterizzato la fabbrica del manoscritto sino al sec. XII.
Fig. 1. Bologna, Biblioteca Universitaria, ms. 456, c. 4r. I cartolai bolognesi Pietro e Floriano
da Villola intenti nella loro bottega nei pressi del comune a fabbricare registri.
I. Introduzione
XLVII
Il registro testimonia, per certi versi, il generale savoir-faire librario al contempo locale
e internazionale, dal momento che la fattura del libro giuridico viaggiava per tutt’Europa, essendo la città crogiuolo di un tipo di cultura universitaria e un laboratorio in
cui sperimentare innovatrici pratiche editoriali. Consuetudini che si traducevano verosimilmente nella prassi di composizione dei registri cartacei di tipo amministrativo
realizzati nelle botteghe dei cartolai, cui venivano commissionati, e che sono all’origine
del tipico registro comunale petroniano.
Nel caso specifico vediamo attivi alcuni fenomeni da qualche decennio in azione
a proposito del libro amministrativo comunale. Assistiamo così alla avvenuta sostituzione del quaternione con il quinione, quale cardinale dei fascicoli; in ciò Bologna si
differenziava da quanto avveniva in altre parti d’Europa, in cui andava imponendosi il
senione. Quanto alla taglia essa tende ad avvicinarsi approssimativamente a un formato
in-quarto.
Al fine di formulare una teoria del numero applicabile al nostro manufatto, appare
necessario scartare l’ultimo fascicolo, verosimilmente aggiunto per ragioni contingenti. L’addizione sembra infatti un evento non previsto, verificatosi durante le fasi finali
di registrazione, che costrinsero ad un’aggiunta non altrimenti contemplata. Se si accettasse questa ipotesi, sarebbe possibile fare alcune osservazioni sul progetto editoriale alla base del Liber.
Complessivamente, esso appare legato alle competenze mercantesche di chi lo ha
ideato. Vi è infatti un’analogia che correla le proporzioni esprimibili in numeri tra
fascicolo, carte e bifogli e tra lira, soldi e denari, confortata da una lunga tradizione
enciclopedica che a partire dalla definizione proposta da Isidoro di Siviglia nelle sue
Etymologiae, riteneva di fare derivare la parola numerus da nummus manifestando appieno la percepita relazione medievale tra matematica e denaro, la sovrapposizione tra
unità di misura universale delle cose, dei fatti e delle persone (cioè il denaro) e la sua
descrizione tramite numeri.
Questa forma di pensiero matematico s’inserisce in un più ampio fenomeno di numeracy-literacy, un processo, cioè, di alfabetizzazione matematica della società urbana
duecentesca portato alla luce negli ultimi anni come parte di un più vasto processo di
svecchiamento dei paradigmi e degli strumenti tecnologici che ammodernava la cultura comunale.2
Si tratta di un fenomeno tipico del momento, in cui assistiamo al passaggio dal latino al volgare, allo slittamento progressivo dal sistema tradizionale numerico romano
a quello moderno in cifre arabe, alla nascita della scrittura mercantesca. Sono fatti inG Arrighi, La matematica nell’Età di Mezzo. Scritti scelti, a cura di F. Barbieri, R. Franci, L. Toti
Rigatelli, Pisa 2004; J. Høyrup, Select Essays on Pre- and Early Modern Mathematical Practice, New
York 2019.
2
XLVIII
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
direttamente co-esistenti con la scoperta intellettuale dell’approssimazione, della proporzione, dell’intensio, che consentivano al pensiero medievale, alla logica dei moderni
di andare oltre Aristotele.3
Un’analogia che forse possiamo riconoscere anche nella potenza creatrice rappresentata dal nulla, dal vuoto, dallo zero, una cifra che rappresentava il niente ma che
in associazione con altri numeri era in grado di significare, a seconda della posizione
occupata, una quantità, una qualità. Una cosa analoga, appunto, avveniva sulla pagina
bianca che assistiamo interagire in maniera del tutto nuova con l’impaginazione del
testo: una situazione profondamente lontana dall’idea di terror vacui indistintamente
associata al medioevo.4
J. Kaye, Histoire de l’équilibre (1250-1375). L’apparition d’un nouveau modèle d’équilibre et son impact
sur la pensée, Paris 2017.
4
C. Bartocci, P. Martin, A. Tagliapietra, Zerologia. Sullo zero, il vuoto e il nulla, Bologna 2016.
3
Fig. 2. Bologna, Archivio di Stato, Comune, Ufficio dei memoriali, volume 69 (1287),
registro del notaio Enrichetto delle Querce, c. 267v. Mise en page e mise en texte:
impaginazione del testo che ruota intorno all’equilibrio tra la visualizzazione degli elementi
disegnati con l’inchiostro (compresi i numerosi elementi paratestuali) e il bianco della pagina.
L
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
In molti studi recenti emerge il nesso vincolante che nel mondo cittadino s’instaura tra
mercatura e matematica. Non vi è chi non abbia notato come la storia del mercante e
quella della matematica abbiano avuto molto in comune, così che anche il calendario,
attento al computo della Pasqua e della Quaresima, trova posto tanto nei trattati di
aritmetica, quanto nei libri di mercatura. Tale interdipendenza tra mercante-banchiere
italiano e il suo ruolo nello sviluppo della matematica (ragioneria) sono stati al centro
di numerose ricerche.5
Sei erano i mesi in cui, secondo quanto previsto dalle norme statutarie, doveva rimanere in carica il depositario generale comunale. Tale durata è pari alla metà esatta di
un anno e costituisce la suddivisione principale in cui si articola il testo del nostro Liber. La numerazione delle poste riprende, infatti, da capo, ricominciando da 1, a ogni
cambio di mese. Le spese sono organizzate cronologicamente, nel progressivo naturale
procedere del tempo, e si articolano in una sequenza ordinata da una serie numerica,
che s’instaura all’apertura di ogni mese.
L’ideatore del Liber, nella copia destinata alla sua conservazione permanente, congegna un parallelismo tra divisione del tempo e organizzazione del testo (oltre quella
già anticipata tra parti di nummus e Liber). Vengono previsti, infatti, 2 fascicoli per
ciascun mese e 2 registri per ogni anno. Si poteva quindi immaginare per i 12 mesi di
ciascun anno la predisposizione a priori di 2 libri e 24 fascicoli, con una soddisfacente
approssimazione proporzionale tra tempo e Liber. L’oggetto concreto che ne risulta,
composto di 12 fascicoli, 60 bifogli, 120 carte e 240 pagine, esibisce una mentalità
immersa in una visione numerica del mondo, immaginato in progressioni aritmetiche,
algebriche e geometriche a cui non sfuggono valenze simboliche e sacrali evidentemente collegate al numero 12 e al numero 10. Questa evoluzione del pensiero si innervava in una riflessione filosofica e matematica che aveva preso le mosse dall’assorbimento e dal superamento delle tesi aristoteliche, a partire da quelle presenti in un testo
di enorme successo, quale fu l’Etica Nicomachea. Da tale assunzione (di partenza) aristotelica di una proporzionalità tra grandezze diverse prenderà vigore lo sviluppo del
pensiero scolastico duecentesco impegnato a discutere tematiche di natura teologica
e filosofica. Ciò consentirà la nascita di una riflessione gnoseologica trecentesca intorno a qualità, proporzionalità, intensità, equilibrio e approssimazione delle entità, dei
fenomeni, delle forze, delle immagini su basi epistemologiche innovative, innescando
un’inarrestabile curiosità per la lettura del mondo e dei fenomeni fisici o inattingibili,
reali e mentali, naturali e spirituali attraverso impalcature di pensiero costruite su basi
aritmetiche, geometriche, logaritmiche.6
L. Travaini, Monete, mercanti e matematica. Le monete medievali nei trattati di aritmetica e nei libri di
mercatura, Roma 2020, cit., p. 60.
6
J. Høyrup, In Measure, Number and Weight. Studies in Mathematics and Culture, New York 1999;
5
I. Introduzione
LI
Naturalmente ho la consapevolezza che questa ri-composizione critica della materialità della fonte si spinga nel profondo dello spirito razionale degli uomini del tempo
individuando un proprium della loro Kulturzeit.7
Siamo di fronte ad un cambiamento epocale, che il documento permette di comprendere appieno nella sua facies materiale e nella sua facies testuale, in cui emerge
il significato unificante di ogni valore tangibile e intangibile descritto mediante il
denaro, unità di misura del mondo e delle relazioni umane (e con le cose), tramite una rappresentazione costruita attraverso il sistema numerico, che permette di
eguagliare proporzionalmente ogni cosa, azioni e fatti.8 Un po’ come capitava per le
architetture gotiche capaci di esibire plasticamente le proporzioni tra le parti, razionabili grazie all’algebra e alla geometria,9 e come succedeva nelle arti figurative e nel
racconto autobiografico in cui la profondità proporzionale e la distanza spaziale e
temporale tra le parti acquisivano sempre più campo e uno spessore maggiore,10 così
accadeva anche per la fabbrica del Liber expensarum e per l’articolazione del testo,
organizzate intorno alla forza unificatrice di sistemi di conto basati sul rapporto
1:10 e 1:12.11
Come è stato più volte ripetuto, anche assai di recente da chi studia in maniera
analitica il rapporto tra denaro e numero, tra matematica e contabilità, i mercanti medievali furono chiamati a conoscere pienamente e a praticare i meccanismi dei diversi
sistemi di conto relativi alle merci, ai pesi e al cambio monetario.12
T. Gregory, Speculum naturale. Percorsi del pensiero medievale, Roma 2007; J. Kaye, Economia e natura
nel XIV secolo. Moneta, mercato e l’ascesa del pensiero scientifico, Milano 2022; G. Ausiello, Algoritmi,
monaci e mercanti. Il calcolo nella vita quotidiana del Medioevo, Torino 2022.
7
E. Melandri, La linea e il circolo. Studio logico-filosofico sull’analogia, Quodlibet 2004; C. Ginzburg,
Miti emblemi spie. Morfologia e storia, Torino 1986; G. Agamben, Filosofia pima filosofia ultima. Il sapere
dell’Occidente fra metafisica e scienze, Torino 2023.
8
G. Todeschini, Come l’acqua e il sangue. Le origini medievali del pensiero economico, Roma 2021.
9
E. Panofsky, Architettura gotica e filosofia scolastica, Milano 2014.
10
E. Panofsky, La prospettiva come “forma simbolica”, Milano 2013; U. Eco, Arte e bellezza nell’estetica
medievale, Milano 1988; A. Antonelli, La mente organizzatrice dell’uomo comunale. Approssimazioni
intorno al nesso Potere-Archivi-Cultura, Milano 2023.
11
E. Ornato, Apologia dell’apogeo. Divagazioni sulla storia del libro nel tardo medioevo, Roma 2000, p.
68: «In tutti i paesi dell’Europa occidentale si osservano, di fatto, i risultati ambivalenti della coabitazione
di una numerazione a dieci cifre con unità di misure a base duodecimale: così la moneta di conto – la lira
– valeva dappertutto 20 soldi, ma il soldo valeva 12 denari; in Italia, il peso valeva 25 libbre, ma la libbra
valeva 12 once. Il piede era prevalentemente diviso in 12 pollici di 12 punti ciascuno, ma in Belgio e nel
nord della Francia esso era spesso diviso in 10 pollici».
12
Dal secolo XIII si infittirono i programmi educativi predisposti per l’apprendimento dei fondamenti
della matematica ad usum dei mercanti italiani. Si veda W. van Egmond, Practical mathematics in the
Italian Renaissance. A catalog of Italian abbacus manuscripts and printed books to 1600, Firenze 1981;
Travaini, Monete, mercanti e matematica, cit., p. 60.
LII
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
L’esistenza di una moneta di conto s’inserisce in un processo generale di quantificabilità, misurabilità e razionalizzazione della società duecentesca che ebbe un impatto
notevole sulle attività umane, ciò in special modo accadde prima in Italia, particolarmente nelle città. Forse non è superfluo ricordare che: «il sistema duodecimale fu preferito per essere divisibile in terzi e quarti senza frazioni; il sistema ventesimale era utile
per facilitare la contabilità manuale (20 come le dita di mani e piedi). La lira, Libbra,
era anche un peso, e così anche il denaro […] e l’oncia era un peso: poteva dividersi in
24 denari oppure in 20 sterlini».
Si tratta di numeri che abbiamo visto tutti dipanarsi nelle varie parti costitutive del
Liber e che a questo punto ci appaiono un po’ meno casuali e inconsapevoli.
3. La sostanza e la forma
Con l’eccezione dei due fogli di guardia, le carte del registro sono state integralmente
utilizzate, salvo il verso della carta finale: c. 122v.
Per quanto riguarda il supporto documentario andrà evidenziata la scelta di fare
ricorso per allestire il Liber a bifogli cartacei al posto di quelli membranacei, tradizionalmente impiegati per comporre tale tipologia di documento pubblico.
Si tratta, occorrerà sottolinearlo, di una svolta nevralgica, anche se non di immediato successo, dettata da motivazioni ideologiche, dato che oggettive ragioni di garanzia
inducevano a fare affidamento per la conservazione permanente di documentazione di
interesse pubblico su materiale resistente come era la membrana animale. Tale opzione
s’inquadra in una più vasta strategia portata avanti dal ceto dirigente popolare, nel
momento in cui andavano ponendosi le basi, chiaramente espresse nelle loro componenti etiche e pratiche negli statuti del comune del 1288, per la creazione di un vero e
proprio sistema documentario, un dispositivo di governo efficace, efficiente, pervasivo,
capillare, ordinato e preciso; un meccanismo assicurato dal controllo esercitato su di
esso dai notai, prefigurato nelle sue fasi genetiche ed embrionali dai più alti livelli del
gruppo dirigente popolare, cioè da Rolandino Passageri, e coordinato per tutti gli anni
Ottanta dai vertici della società dei notai, sino alla reazione innescata da un campo
di forze composite che miravano a ridimensionare tale preminenza sociale, almeno a
partire dagli anni Novanta del sec. XIII; opposizione a cui non furono aliene anche
componenti del popolo.13
Intorno ai significati e alle pratiche espresse dal sintagma «preminenza sociale» si veda A. Fiore,
Forme e riti della preminenza, in La Storia, diretta da A. Barbero, II, Dal medioevo all’età della
globalizzazione, IV, Il medioevo (secoli V-XV), a cura di S. Carocci, Roma-Milano 2023, pp. 271-321.
Per le complesse vicende relative all’affermazione del regime popolare rimando supra alla prima parte del
13
I. Introduzione
LIII
Negli anni Ottanta del Duecento, la pianificazione documentaria contribuiva ad
assimilare sub specie archivi il comune alla società dei notai, in particolar modo per
quanto riguardava i processi di produzione, le pratiche di gestione del deposito archivistico presso la neo-definita (negli statuti del 1288) camera actorum e gli strumenti
inventariali di custodia con cui venivano assicurati i fondi archivistici presso l’armarium comunis e l’armarium populi. Il comune, infatti, sussumeva tale sistema archivistico direttamente dall’impianto di documentazione che era stato pensato dai notai, a
partire dai primi anni Ottanta per la gestione dell’archivio proprio della società, alla
cui creazione si associava una visione palingenetica della propria storia collegata alla
memoria documentaria14. Si trattava di una storia tutta calata nel presente della stessa
società, realizzabile attraverso la strutturazione di un archivio nuovo, che dimenticava
quasi integralmente la documentazione pre-esistente agli anni Ottanta del Duecento,
la cui mancata cura ne determinò, infatti, e non a caso, la perdita, la dimenticanza, la
scomparsa pressoché totale.15
La sovrapposizione tra società dei notai e comune popolare, che delegava il complesso delle carte comunali ai notai costituisce un fatto importante. A questo riguardo
non deve essere trascurato che l’archivio della società dei notai andava trovando spazio,
mediante un movimento osmotico abnorme tra una società corporativa e le istituzioni pubbliche, all’interno dei palazzi del potere comunale, allo stesso modo dei fondi
comunali.16 Si tratta di una vischiosità che tendeva a divenire sovrapposizione, visto
il riconoscimento costituzionale che veniva accordato al ruolo tecnico (ma evidentemente anche politico), in materia di gestione documentale, del preconsole della società
dei notai che assumeva su di sé una responsabilità di accertamento e di garanzia sul sisaggio introduttivo di Marco Conti.
14
Su questi aspetti, anche per recuperare la bibliografia pregressa sul tema, si veda A. Antonelli,
Fabbricare e trasmettere la storia nel medioevo. Cronachistica, memoria documentaria e identità cittadina nel
Trecento italiano, Roma-Pisa 2021.
15
G. Tamba, L’Archivio della società dei notai, in Notariato medievale bolognese, II, Roma, Consiglio
nazionale del notariato, 1977, pp. 193-283, in particolare p. 196. Su questi temi, anche per recuperare
la precedente riflessione storiografica sull’argomento, si veda Antonelli, La mente organizzatrice
dell’uomo comunale, cit.
16
Tamba, L’Archivio della società dei notai, cit., p. 267: «Ut scripture et acta societatis, precunsulis et
consulum velut expedit conserventur et de ipsis copia habeatur, statuimus et observari iubemus quod
societas nostra in pallatio communis Bononie unum scrineum bonum, firmum et solidum, quod sit armarium
societatis, habeat, teneat et conservet, in quo armario deponantur et conservantur reformationes et acta
et libri societatis facta ab ingressu primi preconsulatus citra et que deinceps fient». Il testo normativo
continua specificando in modo estremamente analitico i vari snodi di cui si compone e i diversi passaggi
all’interno della rete archivistica, assecondando le tipologie documentarie e seguendo la provenienza dagli
uffici della documentazione. All’interno di tale “guida ai fondi” si dedica spazio anche alla tradizione dei
libri delle entrate e delle uscite della società.
LIV
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
stema documentario istituzionale.17 Funzione occhiuta sui processi documentari messi
in atto dagli ufficiali comunali, interamente coincidenti (o quasi) con i notai, e accentratrice sul servizio archivistico comunale, gestito esclusivamente da archivisti-notai.
Questa sovrapposizione si coglie chiaramente nel modo innovativo, escogitato
probabilmente da Rolandino Passageri, di rappresentare l’organizzazione della società
mediante un’impaginazione originale della rinnovata matricola dei membri della corporazione, che ricalcava la suddivisione topografica, amministrativa e giurisdizionale
del comune. Si passava così da un semplice elenco di nomi a un’articolazione cartografica degli stessi, andando a ricalcare la circoscrizione giurisdizionale urbana, suddivisa
in quattro quartieri e novantanove cappelle. Anche questa mi pare sia una spia emblematica di quel tentativo di identificazione con il comune indotta dalla società dei
notai, anche attraverso la memorizzazione scritta di mappe mentali topografiche, che
stiamo cercando in queste battute di verificare.18 La creazione della contemporanea
(rispetto ai fatti e alle fonti sin qui snocciolate) matricola dei notai s’innervava in una
consolidata tipologia di documenti ad elenco, caratterizzati da una forte componente
descrittiva cui si attribuiva un significato anche politico, ideologico, icastico del potere,
effettivamente materializzato nella civitas, al pari di quel monumento verticale, vertiginosamente innalzato in memoria del Passageri dalla “sua” società, in competizione, pur
nella sua diversità ontologica, ma in analogia con le torri dei magnati e del comune.19
In tale quadro, la scritturalità, la tecnologia documentaria e le tecniche archivistiche assunsero un ruolo decisivo nel contribuire a perseguire le istanze politiche nelle
più svariate materie, implicate nel controllo e nella gestione del dispositivo popolare,
teso a garantire la tenuta di un sistema informativo comunale assai complesso.20
Tra gli altri fattori che denotano il mutamento in atto, a proposito della relazione
che l’uomo comunale intrattiene con le scritture pragmatiche, deve essere annoverata anche la nuova gerarchizzazione del materiale di supporto impiegato per formare
i documenti negli anni Ottanta del Duecento, il quale lentamente trascorreva dalla
membrana animale alla carta. Questo fenomeno di vasta portata fu graduale, determinato essenzialmente da motivazioni economiche. Ma nel 1288 tale processo non
Ivi, p. 242.
L. Nuti, Cartografia senza carte. Lo spazio urbano descritto dal medioevo al Rinascimento, Milano 2008.
19
Su questi aspetti, anche per ricavare ciò che è stato scritto in passato, in particolare i numerosi e
significativi saggi di Giorgio Tamba, si veda Antonelli, La mente organizzatrice dell’uomo
comunale, cit. Sulla tomba monumentale finanziata dalla società dei notai nei primi anni del Trecento si veda
R. Grandi, Il Mausoleo di Rolandino Passaggeri, in «Arte a Bologna. Bollettino dei musei civici d’arte
antica», VI (2007), pp. 129–132.
20
Sulla complessa interazione dei meccanismi che informano (e che si irradiano dal) il sistema delle
comunicazioni del Comune di Bologna si veda A. Antonelli, Le parole trascritte dei banditori comunali,
in corso di stampa.
17
18
I. Introduzione
LV
era che all’inizio e nel caso del nostro Liber si caricava di un significato strategico. La
rottura con la tradizione comunale antecedente tutta rivolta verso la pelle animale, si
profilava quale snodo del cambiamento impresso, anche su questo particolare aspetto. La sostanza delle cose e la loro forma divenivano segnali dei cambiamenti in atto
nella società comunale.21 La preferenza accordata alla carta avvicinava il documento
pubblico alle pratiche, alle forme e ai supporti consueti tra gli operatori professionali
al vertice della società del popolo: mercanti e cambiatori. Si dimostrava di attingere direttamente alle tipologie impiegate normalmente da tali categorie di mestiere, che ogni
giorno ricorrevano alla scrittura, durante lo svolgimento delle proprie attività. I registri
dei memoriali, al pari del Liber expensarum del 1288, si trasformarono negli anni Ottanta del Duecento da pergamenacei a cartacei, divenendo, anche nelle dimensioni gli
uni più simili ai protocolli, modificando notevolmente l’aspetto che avevano assunto
negli anni Sessanta e Settanta (forma, dimensione e sostanza che recupereranno negli
anni Novanta del sec. XIII), gli altri (i libri dei conti), analogamente, adottavano le
caratteristiche tipiche dei registri contabili di mercatura.
Si tratta di un altro piccolo tassello che chiarisce quel processo di assimilazione e di
sovrapposizione tra produzione documentaria pubblica e professionale, condensatosi
negli anni Ottanta del Duecento, che stiamo cercando di osservare. Tale processo ebbe
una battuta d’arresto, non appena mutarono, a partire dagli anni Novanta, le condizioni delle forze in campo e il peso dei ceti egemoni in competizione anche all’interno
della società di popolo. Condizioni che segnarono, tra l’altro, il ritorno alla membrana
animale e alle grandi dimensioni dei registri pubblici: ciò avvenne tanto per i memoriali, quanto per i registri delle uscite di cassa del comune bolognese.
Per queste ragioni – nel 1288, pur riconoscendo nella decisa virata verso la carta
un’anticipazione di un processo di più vasta portata e di lunga durata, che deve inquadrarsi all’interno di un cambiamento generalizzato tangibile a livello europeo soprattutto nei due secoli seguenti per motivi legati ai vantaggi economici che il ricorso sia
alla carta (tra XIV e XV secolo), sia alla stampa assicurava, visto pure l’impiego sempre
più massiccio tra la fine del medioevo e la prima età moderna della produzione documentaria cartacea in tutti i settori nevralgici degli apparati burocratici delle nascenti
entità statuali (semipubbliche e private) - non si può non notare che la preferenza del
gruppo dirigente popolare per la carta negli anni Ottanta del Duecento fosse marcata
da motivazioni anche di altra natura. Per questo motivo rimarchiamo come una questione politica il fatto che l’uso della carta subisse a Bologna un brusco arresto negli
anni immediatamente prossimi alla fine del sec. XIII, depotenziando di ogni sovraSu questi aspetti rimando al saggio di D. Internullo, Senato sapiente. L’alba della cultura laica
a Roma nel medioevo (secoli XI-XII), Roma 2022. Ringrazio Enrico Faini per avermi ricordato questo
volume estremamente interessante per i temi che tratto.
21
LVI
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
senso ideale quella che era apparsa una scelta, tutt’altro che inconsapevole per quanto
riguarda il nostro Liber e i memoriali.
Tutto ciò è vero, a nostro parere, fino a quando il successo della carta confluì nell’alveo di un più generale e progressivo rinnovamento dei supporti scrittori, tramite la
sostituzione, mai definitiva per lunghissimo tempo, della membrana animale intorno
al Quattrocento, allorché (nel sec. XV), però, era divenuto del tutto impercepibile e
sfumato il surplus ideologico insito (nel 1288) in tale sostituzione, perdendo ogni significato di tipo simbolico. Ciò vale anche, nel corso del sec. XV, per le multiformi
dimensioni dei registri, che rispondevano ad esigenze puramente pragmatiche, ma siamo in un momento in cui il valore etico e politico intrinseco della scrittura e del libro
avevano perduto la loro carica icastica, castale e sapienziale, cosa (cioè svalutazione di
tali fattori appiccicati alle scritture e ai loro supporti) che ancora negli ultimi anni del
Duecento non era avvenuta.
Nel 1288 il ricorso alla carta poteva suscitare forti resistenze; perciò, la sua scelta non poteva che essere intenzionale e significativa, come del resto è stato più volte
sottolineato:
Per quanto denigrata sul piano ideologico e funzionale, la carta non cessa per questo, grazie ai suoi
vantaggi sul piano economico di guadagnare proseliti. L’avanzata si farà gradualmente. All’inizio,
la carta si limita ad occupare la nicchia dell’«effimero», contrapposta al regno del «duraturo»;
quella, cioè, della produzione destinata, per definizione, a non sopravvivere […] Ben presto,
tuttavia, la nicchia dell’effimero si allarga fino a riempire il territorio del volume «provvisorio»
o «preparatorio», contrapposto al volume «definitivo» destinato ad arricchire il patrimonio
culturale. L’uomo di cultura comincia ad accettare sulla punta di piedi, per i manoscritti
«di lavoro»; vere e proprie cenerentole senza rilievo, da cui verranno tratti i libri «che contano»
e che, grazie alla pergamena, dovranno essere capaci di sfidare i secoli. Il momento cruciale del
processo evolutivo è quello in cui la carta si appresta ad invadere il territorio del libro «che conta».22
Credo che queste considerazioni semplifichino il mio tentativo di ragionare intorno
alla sostanza e, come si vedrà a breve, alla forma del Liber expensarum del 1288, esaminandone, nel caso particolare, il duplice aspetto delle dimensioni e della distribuzione
del testo sulla pagina.
Valga ora per il nostro Liber qualche ulteriore aggiunta. Nel caso specifico gli anni
Ottanta del Duecento a Bologna sono un momento nodale per la storia archivistica
del Comune di Bologna, al cui vertice s’impone la compagine popolare, guidata da
un’élite notarile e da un composito ceto di estrazione imprenditoriale, proveniente dal
mondo della mercatura e del cambio.
Abbiamo sin qui cenno al fatto che non sarebbe proposta inammissibile quella che
22
Ornato, Apologia dell’apogeo, cit., p. 26.
I. Introduzione
LVII
individuasse nell’opzione per la carta una precisa risoluzione da parte di quel multiforme ceto di professionisti della scrittura, avvezzo nelle pratiche quotidiane del proprio
mestiere a scrivere e a conteggiare. Una decisione che ci pare si rivelasse naturale, spontanea e al contempo ideologica e politico-propagandistica, rivolta come fu al comune
per il fatto che ne avrebbe dovuto caratterizzare in modo innovativo la produzione
documentaria, sottolineando anche con la materia di cui erano costituiti i registri pubblici quella che appariva a tutti gli effetti un’intercambiabilità tra prassi professionali
e prassi istituzionali incardinate nel regime popolare, che nell’assumere le redini della
cosa pubblica identificava i principi etici del buon governo comunale con quelli che
presiedevano la facies sociale del mestiere del notaio e del mercante o cambiatore.
Si proponeva sostanzialmente alle istituzioni un’assimilazione delle virtù etiche e
delle capacità tecniche prestate al servizio del buon governo delle cose comuni, promuovendo un assorbimento da parte dell’intera communitas, della collettività dei cives
dei caratteri tangibili e intangibili propri della gestione del denaro e della documentazione, realizzata nelle aziende dei mercanti, presso i banchi dei cambiatori e negli studi
(stationes) dei notai.
Le virtutes professionali del popolo potevano così rifluire nell’organizzazione amministrativa del comune. Tra gli anni Settanta e Ottanta del Duecento giungevano
a maturazione, realizzandosi in gran parte, le idee su potere, economia e società e le
idealità antropologiche di una generazione di notai, che giovani, negli anni Quaranta
e Cinquanta dello stesso secolo, erano stati in grado di farsi largo tra le maglie della
compagine popolare e all’interno delle istituzioni comunali. Scrittori e ideologi, quei
notai, si erano messi a disposizione con le loro idee nuove dei vertici della società del
cambio e del comune intorno alla metà del sec. XIII per poi emergere tra le schiere
degli ufficiali comunali nei decenni seguenti.
Negli anni Quaranta, dopo avere allentato il legame che per un lungo periodo l’aveva accostata al ceto egemonico magnatizio petroniano, la società del cambio era diventata la corporazione-guida del popolo, prima della irresistibile ascesa della società
dei notai.
Nel proemio premesso allo statuto della società del cambio composto nel 1245 da
Rolandino Passageri si legge: «Summus machine condictor mundialis post singula
genus humanum, ut legitur, procreavit. Illi equidem primi generis eiusdem, per quos
ipsum terrarum orbem disposuit deitas gubernandum, et a quibus nos sumus licet miserabiliter derivati, totis viribus dilectionem servabant, loquebantur pacem, fidem et
veritatem omnibus immittari cordium intentionibus conabantur, et sic tunc in summo gradu dilectio, pax, fides et veritas consistebant». Un preambolo che ci cala «nel
cuore di un’originale ed audace argomentazione, lucidamente in bilico fra economia e
politica, fra egemonia sociale e metafisica del potere. Fede, verità e legalità sono virtù
LVIII
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
talmente connaturate in chi esercita il cambio e il grande commercio, che la sola parola,
il semplice gesto vengono considerati da quei professionisti un impegno assoluto, al cui
rispetto in ogni circostanza li costringerà una fede comunque illibata. Costanti nella
legalità, ogni loro parola o azione procede dalla sola verità».23
Quei giovani notai avevano messo alla prova, affilandole anche retoricamente,
quelle idealità sociali riversandole nei prologhi del Liber Paradisus a metà degli anni
Cinquanta del Duecento, costruendole a vantaggio del comune, in un momento drammatico della storia bolognese, che rappresentò uno spartiacque per l’intera vicenda
della città, allorché le autorità cittadine giunsero a riscattare i servi dai loro antichi
padroni.24
Penso si possa ragionevolmente credere, accogliendo i risultati delle numerose ricerche a questo riguardo avanzate da diversi studiosi, che la rivoluzione documentaria
e scritturale bolognesi degli anni Ottanta del Duecento, come pure le numerose innovazioni emerse in quegli anni in materia di documentazione siano spie piuttosto
evidenti del successo del dispositivo coerente elaborato in diversi decenni da un élite,
che agiva consapevolmente organizzando una rete archivistica efficiente ed efficace, in
grado d’incidere sull’amministrazione del governo cittadino e di tradursi in reali pratiche di controllo e di dominio, le cui ricadute furono permanenti, con tempi e modalità
graduali, sulla vita di tutti giorni dell’uomo europeo.
Due fonti contribuiscono ad evidenziare ulteriormente la correlazione tra sistema
comunale e sistema archivistico. Nel primo caso rivolgiamo la nostra attenzione al
prologo degli statuti cittadini del 1288, che furono al centro della strategia legislativa
popolare:25
[…] extracta de diversis et variis et inmensis statutis, reformationibus, libris et voluminibus
ubi inordinate et confuse et obscure posita fuerant et sparsa: in quibus etiam multa inutilia,
contraria et similia et supervacua reperiebantur, ita quod nedum scire, sed etiam cuilibet erat
M. Giansante, Retorica e politica nel Duecento. I notai bolognesi e l’ideologia comunale, Roma 1999,
pp. 22 e 43-44.
24
Per il testo e il contesto si veda Il Liber Paradisus con un’antologia di fonti bolognesi in materia di
servitù medievale (942-1304), a cura di A. Antonelli, Venezia 2007, per il commento dei prologhi e la
biografia dei loro autori si vedano i contributi di Massimo Giansante e di Diana Tura in Il Liber Paradisus e le
liberazioni collettive nel XIII secolo. Cento anni di studi (1906-2008), a cura di A. Antonelli,
M. Giansante, Venezia 2008.
25
Si veda la centralità che gli statuti comunali riformati nel 1288 acquisiscono nei piani di governo del
regime popolare – si tratta di un aspetto diffuso nella concezione comunale popolare del potere presente
in molte città comunali – che traspare indirettamente anche da una posta del nostro Liber expensarum
(partita 60 di dicembre): «Solvit dictus depositarius treginta duos solidos bononinorum magistro
Iohanni custodi massarie comunis Bononie pro pretio catenarum, quibus catenatum est statutum populi
Bononie in pallatio novo».
23
I. Introduzione
LIX
impossibile invenire: in hoc volumine redacta, ordinata, clara, utiliter et breviter ex predicto inmenso
librorum numero, resecatis supervacuis, prefacionibus, similibus, contrariis et inutilibus et que in
desuetudinem abierunt, detrahendo, immo etiam mutando verba eorum ubi hoc rei commoditas
exigebat, prout imbecilitati eorum que naturaliter inest in homine possibile fuit et que memorie
omnium etiam in nullo peccare penitus homini non permisit.26
Nel secondo vediamo esplicitato il portato politico e ideologico, connaturato nell’esistenza di un archivio pubblico, nel ruolo che viene riconosciuto all’archivista comunale a garanzia dei diritti dei cives, così come appare leggendo il Prologus composto nel
1287 dal notaio Enrichetto delle Querce:
Inspice camerarie Rei publice custoditor ne Liber iste quavis macula deformetur, ne etiam
interlineaturis vel cancellationibus polluatur, exceptis illis que in hoc Prologus continentur, nec
etiam aliqua instrumenta indebite per spatia conscribantur; et etiam ut non possit cartis aliquibus
denudari quoniam liquet hunc Librum ducentarum sex cartarum numerum continere, cum carta
preposita principio Libri huius, in quaternorum decem et otto numero colligatum, munitorum
continuationibus infrascriptis. Cum ex dictis ducentis sex cartis scripte possint continue reperiri
ducente due, resciduum vero, silicet quatuor cum carta principio Libri preposita, non debent
reperiri conscripte scriptura que vigorem cuiusvis habeat instrumenti. Constat etiam omnes
infrascriptas interlineaturas et cancellationes debere per paginas reperiri, quibus premissis, si
alique alie cancellature vel interlineationes fuerint aliquatenus adimente, pro falso conscriptis
habeantur et illicite cancellatis […] Igitur fideli custodia muniaris archahivis Libri curam et
diligentem diligentiam adhibendam ne de tuo defectu fraudium sectatores possent huius Libri
munditiam aliquatenus conmuctare, male suorum scelerum concedente, quoniam si secus fieret
tua in inscipientiam verteretur et in tui dampnum, detrimentum et aliprobrium redundaret.
Ego Henrigiptus de Querçiis, imperiali auctoritate notarius et prepositus officio memorialium
Statuti di Bologna dell’anno 1288, a cura di G. Fasoli, P. Sella, I, Città del Vaticano 1937, p. 5.
Si veda oltre al proemio generale, anche quello speciale che precede il V libro degli stessi statuti del 1288,
che precede l’edizione degli ordinamenta sacrata e sacratissima, la cui ideazione risale rispettivamente al
1282 e al 1284 e che ebbero larga diffusione al di fuori del perimetro urbano, proprio per volontà del
regime popolare (cfr. Liber expensarum, partita 44 di novembre: «Solvit dictus depositarius quadraginta
solidos bononinorum domino Petro Banbagloli notario pro remuneratione laboris quem substinuit in
scribendo quedam ordinamenta sacrata et sacratissima delata per ambaxatores bononienses imperatori
romanorum occasione terre Medicine ex precepto domini capitanei scripto manu domini Benvenuti notarii
domini capitanei»): «Constat quod ordinamenta sacrata et sacratissima, et ex eis dependentia vel
occasionata, sunt et fuerunt a die sue compositionis usque nunc eiusdem populi et communis tocius ac
districtus Bononie robur, salus et vita, velut etiam ubilibet veridica fama docet. Qua re, dictus populus
Bononie non ambigens quod sine ipsis ordinamentis eidem populo, comuni et districtum multorum
dissidiorum pericula facile poterant imminere, non sepositis sua constantia, prudentia et providentia
consuetis, eadem ordinamenta voluit presentis renovate firmitatis et firmate renovationis robore stabilire
et stabilita renovare […]» (Statuti di Bologna dell’anno 1288, cit., p. 283). Le peculiarità del documento
e della prassi documentaria notarili sono prese a fondamenta della saldezza politica e istituzionale del
popolo e del comune come appare dal commento che fa della fonte Massimo Giansante, in Giansante,
Retorica e politica, cit., pp. 110-112.
26
LX
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
comunis Bononie, hunc Librum fideliter conscripsi et instrumenta que in eo continentur legaliter
et sine fraude aliqua registravi.27
Vi è infine, una terza testimonianza, lo statuto della società dei notai del 1288, che
amplifica tutto quanto sin qui detto individuando nei notai e nel loro preconsole un
modello esemplare valido per l’intera civitas:
Hec sunt statuta, ordinamenta et leges societatis notariorum civitatis Bononie ad honorem
Dei et sue matris virginis gloriose et omnium sanctorum edita pro conservatione boni status et
pacifice unionis ipsius societatis et omnium sociorum nec non tocius communis et populi Bononie.
Si homo a Deo creatus in lege sue creationis et creatoris obediencia permansisset immobilis, eius
solius se perpetuo, subdi dominio exultaret, sed quoniam per inhobedientiam a vero et immobili
corruit, mendacio et mutabilitati subiectus est, prolapsus exinde ad devia et iurgia infinita, qua re
oportuit ipsum salubris cura regiminis discipline vinculis et loris iustitie refrenari. Et ideo propter
ipsius hominis actus et affectus noxios cohercendos providentia divina, ut graciosior esset
conditionis consimilis prelatura, constituit ut non angelus, non quevis alia creatura, set homo
dumtaxat homini preferatur, homo siquidem virtute precellens homini devio et eranti. Hiis igitur
racionibus viri prudentes, qui a toto tabelionum civitatis Bononie collegio super universalibus
eius negociis potestatis plenitudinem acceperunt, volentes societatem et socios suos, quorum
esse debent mores et victa ceteris hominibus speculum et exemplar, per vie rectitudinem ad
meliora dirigere ac salubribus dispositionibus regulare, providerunt et ordinaverunt quod ex octo
consulibus societatis nostre unus specialiter assumatur et eligatur, vir utique prudens, constans,
magnanimus et fidelis qui ceteris consulibus et toti consorcio et universitati tabelionum civitatis
Bononie preferatur et illa specialiter onera subeat que sunt et erunt ei speciali proviscione decreta,
quem quidem dici et nominari preconsulem voluerunt […] Dabit etiam operam tote posse quod
statuta, ordinamenta et reformationes consiliorum communis et populi Bononie, quibus certa
forma constituta est vel constituetur in posterum super solucionibus scripturarum, debeant per
tabeliones efficaciter observari et adinpleri et quod, ubi certa forma constituta non est, tabeliones
honestis et moderatis solutionibus sint contenti. Et si quos contrafatientes invenerit, plenam
adversus illos habeat potestatem et arbitrium inquirendi et puniendi secundum enormitatem
delicti et ad observationem omnium predictorum eos penis debitis coercendi. Et hoc ideo quia
propter huiusmodi excessus possit de facili tabellionum collegio infamie macula irrogari. Insuper
fideliter et solicite operam exhibebit quod ad acta communis Bononie exemplanda, scribenda et
hiis quorum intererit exibenda eligantur et supersint duo tabeliones.28
Questa successione di testi mostra, a distanza di quarant’anni, un passaggio di consegne
dai cambiatori ai notai, il cui testimone consisteva nella preminenza sociale all’interno
della società di popolo e nell’egemonia all’interno dei gangli dell’istituzione comunale, in cui non può non riconoscersi un prestigio socio-professionale che si traduceva
in azione politica, che derivava dalla capacità di coordinamento delle forze popolari
mostrata in quei decenni centrali del Duecento; anche se tale supremazia non fu stanca27
28
ASBo, Comune, Ufficio dei memoriali, Memoriale 69, cc. 402r, 405v.
Tamba, L’Archivio della società dei notai, cit., pp. 239-241.
I. Introduzione
LXI
mente obliterata dalle forze che non vi trovavano spazio politico e che non si allinearono
sulle posizioni popolari. Né quel predominio appariva scevro da conflitti, pattuizioni e
compromessi con altri gruppi di pressione rilevanti, che esercitavano la loro influenza
sulla scena della politica e dell’economia petroniane. Né tale egemonia fu immune da
tentativi di infiltrazione, tra le maglie direttive della società, da parte di chi portatore
di interessi alternativi o mosso da ambizioni personali, tentava di strumentalizzare e
volgere a proprio vantaggio la capillare presenza notarile nei gangli burocratico-amministrativi del comune e del popolo; cosa che vedremo accadere nel Trecento.29
Ma in quel nono decennio del secolo Tredicesimo i notai non rinunciavano a riferimenti altisonanti mediante immagini iperboliche che connettevano la sacralità della
parola dettata da Dio agli evangelisti celebrati in quanto scribi e notai di Dio: «Ad
honorem Dei et beate Marie virginis gloriose et beatorum evangelistarum, scribarum
et notariorum Dei, Mathei, Luche, Iohannis e Marchi […]».30
All’interno di questo stesso movimento, in cui si devono collocare le pratiche della
scrittura e della custodia degli archivi, anche il passaggio dalla membrana alla carta, acquisisce un certo significato, assume una qualche rilevanza, è un segno del messaggio di
più ampia portata collegato alla nuova tecnologia del potere, basata su un dispositivo
comunicativo complesso che aveva il suo perno, indiscutibilmente, nella realizzazione
di un sistema documentario e di un meccanismo di controllo innovativo per la storia
medievale delle società urbane.
Per queste ragioni era necessario rimarcare la convergenza tra virtù e pratiche
professionali, tra etica comunale e processi di documentazione e di conservazione,
accentuando l’apprendimento da parte delle istituzioni comunale delle abitudini documentarie tipiche dei ceti corporativi al vertice del comune. Un cambiamento che
rappresentò una vera rivoluzione perché modificò rapidamente anche le abitudini dei
cives e il loro rapporto con la documentazione e il potere, determinando la creazione,
conservazione e trasmissione degli archivi familiari e personali. Fatto davvero inusitato
nelle sue dimensioni e per la sua capillarità, impensabile anche solo al principio del
Duecento. Una necessarietà documentaria che, negli anni Ottanta, ha ormai pervaso
ogni aspetto della vita in città, coinvolgendo larghi settori della civitas.
Terminata la spinta propulsiva di quella generazione di intellettuali, le cose camDi contro, nel 1288, gli statuti societari ci parlano di una capacità ancora incisiva dei vertici di
allontanare gli elementi ritenuti per varie ragioni pericolosi ed estranei alla nuova corporazione di
matrice rolandiana. Cfr. Tamba, L’Archivio della società dei notai, cit., pp. 257-258, le rubriche nrr. xvi-xvii.
La capillare presenza dei notai all’interno degli uffici comunali è repertoriata, per ragioni contributive,
nella rubrica xviii, in ivi, pp. 259-260.
30
Tamba, L’Archivio della società dei notai, cit., p. 257. Debbo a Giuliano Milani l’avermi ricordato
un contributo fondamentale a questo proposito. Si tratta del famoso saggio sulla «formula d’onore»
di A. Bartoli Langeli ora in Notai. Scrivere documenti nell’Italia medievale, Roma 2006.
29
LXII
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
biarono nuovamente sul piano politico, anche in seguito al peggioramento generale
delle condizioni economiche e sociali, preludio alle carestie e alle epidemie trecentesche, mentre si incrinava sul piano sociale la solidarietà civica in seguito alle lacerazioni
interne al corpo cittadino, causate da un latente stato di guerra permanente. Si tratta
di condizioni di precarietà che, intensificatesi a partire dagli anni Settanta, erano lievitate negli anni a cavaliere tra XIII e XIV secolo in seguito all’affermazione di nuovi
protagonisti, con il passaggio da un mondo cittadino (o tutt’al più regionale) chiuso
a un sistema aperto, assai più vasto e permeabile a condizionamenti esterni, e con cui
ci si doveva confrontare su uno scacchiere sovraregionale, quando non internazionale.
Nei primi anni Novanta del Duecento all’interno delle istituzioni comunali si stabilì decisamente di tornare alla membrana animale per quanto riguarda l’allestimento
dei registri contabili della depositaria comunale e di numerosi altri complessi documentari, come i memoriali, come appare in un’addizione allo statuto del 1288 risalente
al 21 marzo del 1295, in cui si sottolinea il ripristino di un’omissione non giustificabile
di un’antica consuetudine:
In primis cum in statutis veteribus comunis Bononie continebatur quod expense et introytus
massarii et depositarii comunis Bononie scriberentur per notarios deputatos officio massarii
in cartis pecudinis, et per statutarios obmissa fuerint scribi facere verba exenplationis in novis
statutis, propter quod multe fraudes in introitu et expensis ipsius massarii possint comitti, et
comisse sint per depositarios olim dicto officio pro comuni Bononie deputatos. Quod placet
consilio populi et masse populi quod notarii tunc presidentes dicto officio massario, qui pro
tempore fuerint dicto officio, teneantur et debeant scribere introytus et expensas dicti massarii
in cartis pecudinis […]31
La modifica fu effettivamente applicata, come confermano i registri pergamenacei degli anni Novanta e dei primi anni del Trecento che ci sono giunti.
Un confronto con gli statuti dei notai del 1288 permette di evidenziare come anche
in essi fosse stata obmissa l’indicazione di fare ricorso per i registri di entrate e spese
della società, come pure per tutti i restanti libri societari, alla membrana animale, non
così invece veniva prescritto per i protocolli dell’attività professionale privata che dovevano essere membranacei. Una coincidenza tra produzione documentaria societaria
e comunale, alquanto significativa.32
All’interno di questo panorama non sorprende che le autorità pubbliche intervenissero
Statuti di Bologna dell’anno 1288, cit., p. 79.
Tamba, L’Archivio della società dei notai, cit., p. 246. L’intera rubrica riguardante il giuramento
del massaro della società è estremamente interessante perché ci permette di capire meglio anche il
procedimento relativo ai libri di entrate e di uscite del comune bolognese. Tale lettura risulta ancora più
efficace se arricchita dalla rubrica dello statuto corporativo dedicata alla produzione, conservazione e
trasmissione di tali documenti. Cfr. ivi, p. 266.
31
32
I. Introduzione
LXIII
anche a proposito di un altro aspetto caratterizzante del mestiere notarile. Infatti, si imponeva ai notai addetti alla composizione dei registri delle uscite un tipo di scrittura preciso.
Si prescriveva, cioè, che la scrittura delle poste registrate in quei libri comunali non fosse
lasciata all’arbitrio del notaio, che usualmente era solito fare riferimento a un abbondante
sistema di abbreviazioni e di segni tachigrafici. Il comune gli richiedeva esplicitamente di
scrivere le parole per intero, cioè gli imponeva implicitamente di allontanarsi, amplificando
in maniera decisa quanto dettato nelle norme statutarie già del 1288, da quei dettami di
scuola, che costituivano le tipiche marche della cultura grafica notarile.33
Questa prescrizione fu richiamata nella deliberazione del 21 marzo 1295, verosimilmente, in nome di un’avvertita esigenza di chiarezza del testo e del suo contenuto, che
non doveva in alcun modo dare adito a interpretazioni controverse, o al bisogno di ricorrere alla spiegazione del notaio. Negando l’impiego di elementi tachigrafici e di abbreviazioni evidentemente si rifiutava il primato della scrittura notarile, in cui si riconosceva
invece un tipo specialistico, castale. Non tutti riconoscevano un valore positivo a questa
cultura, manifestando la stessa diffidenza, attivata già nel 1288,34 tipica degli uomini che
provenivano dal mondo della mercatura nei confronti di un documento mediato da una
tecnicalità grafica e linguistica (il latino) notarile. Questi fattori condussero alla messa in
atto di un sistema documentario mercantile alternativo, caratterizzato dallo sganciamento dalla dipendenza del notaio, da una nuova scrittura mercantesca, dal ricorso al volgare,
dalla rapida assunzione del sistema numerico indo-arabo, dall’uso della carta, dalla creazione, insomma, di un coerente e originale sistema documentario, strutturato intorno
al concetto di fiducia e a una diplomatica altrettanto ferrea, propria del documento mercantile: «[…] et ipsos introitus et expensas exemplare per ordinem eorum propria manu
in uno alio libro cartis pecudinis, scribendo quantitates per silabas [variante del testimone siglato V: filas], dictiones, integras et non per abreviaturam […]».35
Difficile essere certi che tale ritirata dalla prassi notarile non fosse dettata anche da
altri motivi. Arduo è sapere se con tale imposizione si volesse più o meno recidere, almeno in parte, quella sovrapposizione tra notariato e comune. Certo è che le decisioni
prese nel marzo 1295, minando la magniloquenza notarile, insinuavano il dubbio sulla
veritas del testo notarile, su cui era stato innalzato l’edificio retorico della propaganda
Statuti di Bologna dell’anno 1288, cit., p. 76: «Et si fuero notarius depositarii seu massarii comunis,
bona fide, sine fraude, scribam omnem pecuniam et quidquid aliud quod pervenerit ad manus
depositarii sive massarii ratione dicti sui officii. Et expensas quas faciet scribam et per ordinem ponam
in libro, secundum mandatum et voluntatem dicti depositarii. Et continuus ero ad dictum offitium
exercendum, et scribam quantitatem tam introitus quam exitus et non per abreviaturam vel signa, set per
silabas et dictiones integras».
34
M. Conti, Providus et discretus vir. La charge du depositarius des comptes à Bologne de la fin du XIIIe
siècle au début du XVe siècle, in «Comptabilités», 9 (2017).
35
Statuti di Bologna dell’anno 1288, cit., p. 80.
33
LXIV
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
dei notai e della loro preminenza sociale. Si adombravano dubbi e incertezze.
Non tutto, però, fu rivisto. Restò al servizio dei diversi regimi che si alternarono al
vertice del governo cittadino l’imprescindibile ingranaggio archivistico messo a punto negli anni Ottanta. Il sistema documentario fu mantenuto al centro della strategia
organizzativa del sistema comunale e signorile, anzi quel dispositivo fu continuamente
verificato e perfezionato.
Anche dopo gli anni Ottanta, al centro del sistema comunale di controllo finanziario,
quale punto nevralgico di una amplissima e diramata rete di uffici e procedimenti, rimasero i libri delle entrate e delle uscite di cassa, al cui vertice, nel 1288, si trovava un depositario comunale proveniente dai ranghi elevati del ceto mercantile bolognese. Ben presto,
però, anche questo fatto fu messo in discussione. I responsabili incaricati di amministrare
le casse comunali divennero due e non infrequentemente, dato il delicato compito che
ad essi veniva attribuito, avendo a che fare con il denaro quotidianamente, furono due
religiosi. Si tratta di altri due fattori dinamici significativi rispetto al 1288, in cui la solida
fiducia nell’onestà del depositario generale, che non era mai stata posta in dubbio dal
popolo, diveniva nel giro di pochi anni meno incrollabile. Le istituzioni cittadine preferivano puntare ormai non tanto sulle capacità tecniche riconoscibili nell’esperienza di
un esperto del mestiere, mercante o cambiatore che fosse, ma sui costumi dei frati, la cui
scelta di vita personale doveva apparire garanzia di integrità morale ed etica.
Quanto detto sin qui ci permette di chiudere questo paragrafo con due brevi osservazioni. La pergamena da sempre era stata utilizzata per la copia definitiva dei libri
contabili, all’interno di un generalizzato ricorso duecentesco alla membrana animale
esteso a tutta la documentazione comunale bolognese (o alla maggior parte di essa),
come dimostrano, ad esempio, due frammenti di registri contabili prodotti dalla massaria comunale bolognese negli anni 1254 e 125536.
I registri pergamenacei erano stati il tipo di documento e il tipo di materiale di
supporto per la scrittura preferiti assai per lungo tempo, ben oltre l’affermazione della carta nel Trecento e nel Quattrocento. Tra i diversi generi di documento pubblico
copiati su membrana animale, vi furono anche i libri contabili delle uscite e delle entrate prodotti dalla depositaria comunale, perché destinati ad una loro approvazione
consiliare e alla loro conservazione permanente, quali strumenti sintetici in grado di
documentare vaste aree dell’attività di governo e amministrativa.
Una ripresa decisiva e definitiva della carta per confezionare la tipologia di registro
di cui qui ci si occupa in ambito statuale (in ambito privato e professionale la carta si
affermò ben prima) si avrà molto tempo più tardi, a distanza di almeno un secolo, durante l’affermazione del comune del popolo e delle arti, a partire dal 1376, che a quella
36
Gli uffici economici e finanziari del comune dal XII al XV secolo, cit., p. 65.
I. Introduzione
LXV
prima esperienza di governo del popolo di quasi cento anni prima aveva guardato, cercando ispirazione e un illustre precedente, dopo che una rivoluzione aveva rinnovato
in tal senso (popolare) i vertici del comune: nel 1376 si poneva, pur per breve tempo
(vista l’affermazione oligarchica prima, quasi signorile poi, e del governo misto che
segneranno la storia di Bologna nel Quattrocento e poi dal Cinquecento sino a Napoleone), a una lunga sequenza di governi monocratici di tipo signorile.
In conclusione, il registro del 1288 si pone come un’anomalia rispetto al passato
e rispetto a quello che accadrà nei decenni seguenti, suggerendo che l’opzione per la
carta recasse un surplus di senso che travalicasse la sostanza delle cose, ponendosi in una
posizione se non di aperta contrapposizione rispetto alla tradizione antecedente, certo
di profondo ammodernamento della documentazione comunale. Un esperimento che
identifica il nostro registro e che lo distingue da quelli anteriori e posteriori.
Ora venendo ad esaminare le dimensioni del registro, annoteremo che il formato non
modesto del nostro Liber lo avvicina a tipologie documentarie monumentali in membrana, anche se tale taglia deve essere ricondotta a una funzione del tutto differente rispetto
alla volontà di monumentalizzazione documentaria, stante nella necessità, ravvisata ben
presto all’interno delle botteghe dei mercanti, di potere contare su una superficie abbondante per impaginare il testo delle poste contabili in maniera razionale, maggiore rispetto
a quella di molti altri registri comunali; uno spazio disponibile che permettesse di contenere una sequenza non ridotta al minimo di unità reiterabili e numerabili da cui ricavare
una somma provvisoria per pagina che facilitasse la computazione complessiva del totale
esborsato in un determinato tempo (mese e/o semestre).37
Se l’aspetto modesto del registro, insieme con un apparato decorativo praticamente
assente, una ornamentazione severa ancor più che semplice, il ricorso ad una scrittura
corsiva professionale notarile senza presunzioni di eleganza artificiale (tesa alla chiarezza testuale e alla limpidezza del tratto) sono tutti elementi che indicano, nel Liber
expensarum, la componente del ceto notarile, il minor pregio della carta (rispetto alla
membrana animale), le dimensioni discrete del registro, la sua impaginazione tipica dei
libri di conti mercanteschi, la presenza della razionalità contabile a fini ragionieristici
caratterizzano la presenza dal ceto mercantile.
Questo altro aspetto del Liber del 1288 va sottoposto a ulteriore verifica. La taAntonelli, La mente organizzatrice dell’uomo comunale, cit., pp. 26-27: «L’elenco parlava di un
insieme discreto relativo a elementi la cui natura poteva apparire se non identica, almeno simile o analoga,
distinti l’uno dall’altro, ma numerabili, che in quanto tali fornivano valori sintetici facili da computare
dal momento che si distinguevano per variazioni di grandezza minima. Si ricordi che elenco è parola che
deriva dal greco ἔλεγχος (èlenchos) e che ricopre un campo di senso vasto ed esclusivo come il significato
di ‘dimostrazione’ e di ‘prova’, che fu ripreso dal tardo latino elenchus. Il termine è stato in anni recenti
recuperato, naturalmente dai dialoghi platonici dove era già presente, dalla logica formale per indicare
l’argomentazione socratica in grado di confutare gli errori presenti nelle affermazioni degli interlocutori».
37
LXVI
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
glia del registro contabile, maggiore rispetto alla media dei registri cartacei prodotti negli stessi anni all’interno degli uffici comunali, anticipa, non unicamente nelle
dimensioni, le peculiarità specifiche che caratterizzano i libri contabili prodotti tra
Trecento e Quattrocento (e nei secoli seguenti). Questi ci sono giunti in gran copia
perché venivano conservati per la custodia permanente, dal momento che contenevano i fatti economici più significativi dell’attività aziendale in maniera sintetica. Quei
registri inaugurano negli archivi di molti enti pubblici e privati di natura economica le
grandiose serie monumentali dei Libri di Cassa, Libri Giornale e Libri Mastri (con al
proprio interno i bilanci annuali aziendali) all’origine della ragioneria basso medievale
e alla base della contabilità a partita doppia della prima età moderna. Al contrario di
queste cose preziose, parte consistente della documentazione analitica (sciolta e in filza
oppure in vacchette, straccetti, quaderni autonomi o in mazzi) provvisoria e servile
prodotta in progress giornalmente, pezze d’appoggio (come i mandati di pagamenti)
necessarie a certificare i procedimenti e vari passaggi decisionali, amministrativi e contabili, veniva conservata per il tempo necessario e poi solitamente selezionata, dopo
gli avvenuti controlli e la cessazione degli affari e lo spegnimento delle poste tramite
tagli e biffature (una prassi di annullamento consueta) per lo scarto: non veniva, cioè,
conservata a lungo (né ciò avveniva al di fuori dell’ufficio).
Anche in questo ambito il nostro registro appare eccezionale. Esso fa parte del
gruppo di documenti destinati a essere conservati. Una scrittura definitiva in bella copia, che si poneva al termine di un complesso procedimento descritto negli statuti del
comune del 1288 (in Appendice), che prevedeva una casistica di processi deliberativi
e un controllo ordinario e straordinario di verifica da parte di organismi comunali,
affioranti nella prassi che emerge nel Liber expensarum.38
La più volte citata addizione statutaria del 21 marzo 1295 è, probabilmente, una
delle prime fonti che chiarisce l’aspetto archivistico del processo di custodia della documentazione. In essa si fa cenno al numero delle copie e ai luoghi in cui preservarle:
«[…] Ita quod sint duo libri eiusdem tenoris, unus quorum remaneat et remanere debeat penes dictos notarios depositarii, alter vero per dictos notarios ad cameram actorum deponatur infra unum mensem a die exitu eorum officii».39
Tale precisazione, estremamente rilevante, si muove nel solco di quanto prefigurato nelle norme statutarie del 1288, che chiarivano il vincolo archivistico esistente tra
documentazione analitica, la cui durata era condizionata esclusivamente dalla permanenza più o meno lunga presso l’ufficio di produzione, e documentazione sintetica, costituita da quei registri (libri) cui era riconosciuta validità probatoria in una proiezione
Per un inquadramento puntuale si vedano la premessa di Marco Conti e i numerosi contributi in essa
citati.
39
Statuti di Bologna dell’anno 1288, cit., p. 80.
38
I. Introduzione
LXVII
temporale in teoria senza termine. Non per caso tali libri sono giunti sino a noi.
Le fonti che ora qui ci interessano mostrano bene la rete documentaria integrata dal
sistema comunale in materia di bilancio, facendo emergere le varie fasi di vita del fondo:
1) quella della produzione e dell’archivio corrente costituita di documentazione sciolta,
raccolta in filza e di scritture in registro con annotazioni sintetiche registrate quotidianamente su supporti resi disponibili al depositario e al suo notaio, utili sino all’edizione
definitiva in bella copia di una (poi duplice) copia autentica e originale, come nel caso del
nostro Liber expensarum; 2) quella del versamento e del deposito presso l’ufficio e presso
la camera actorum attivata grazie alla compilazione e alla consegna di designationes,40 cioè
verbali di consegna rilasciati nel momento di passaggio di responsabilità dai funzionari di
ufficio agli archivisti comunali; 3) quella di custodia, presso una sezione d’archivio, che
a partire dal Trecento fu destinata a custodire separatamente il complesso di documenti
vertenti su materie patrimoniali, fiscali e contabili-amministrative, anche grazie a descrizioni inventariali analitiche riportate in instrumenta.
A questo deposito specializzato fu assegnato, almeno a partire dal 1335, un notaio-archivista, in modo del tutto analogo a quanto avveniva per la camera comunis e per la
camera populi, anche se le sue funzioni si esercitavano su una consistenza archivistica minore rispetto a quelle della camera comunis e della camera populi, e meno complicata data
la tipologia della documentazione,41 oltre che meno risalente nel tempo, rispetto a quella
dei due restanti depositi, che richiedevano, infatti, la compresenza di due ufficiali.42
Nella fase corrente, al notaio era appunto ordinato di rimanere a disposizione dei
depositari presso l’ufficio per svolgere anche una funzione di servizio di copia rivolto
alla comunità cittadina «scribere clare et aperte sub suis mensibus et diebus et titulis
Si veda nel Liber expensarum la posta nr. 77 del mese di luglio: «[…] Bernardino de Banbaglolis
notario occasione designationis librorum camere actorum facte per Paulum Bellondini notarium dicte
camere notarium dicti capitanei. De qua designatione facta fuerunt quinque instrumenta per ipsum
Bernardinum in servitio comunis ex precepto dicti domini capitanei scripto manu domini Gregorii
notarii predicti».
41
Lo Statuto del Comune di Bologna dell’anno 1335, a cura di A.L. Trombetti Budriesi, I, Roma
2008, p. 122: «Item ad cameram actorum populi duo notarii, quorum quilibet sit etatis treginta annorum
ad minus pro primis sex mensibus. Item ad cameram actorum comunis duo motarii etatis predicte pro
primis sex mensibus. Item ad cameram novam librorum comunis unus notarius etatis predicte pro primis
sex mensibus». Si veda, anche per avere un’idea delle capacità di metodo e descrittive degli archivisti
bolognesi del periodo tardo-comunale l’inventario («Inventtario di tutti li libri de la chamara de Bologna
posti in la texoreria apresso li chalchuli […]») organizzato per ufficio di provenienza (articolato intorno
alle carte prodotte negli uffici di gabella) redatto in volgare nel 1341, in Gli uffici economici e finanziari
del comune dal XII al XV secolo, cit., pp. 141-161. Ancora si osservino le descrizioni interne dei registri
di entrate e di uscite che vennero conservate, a partire dalla seconda metà del Trecento per mezzo secolo
almeno, che riflettono chiaramente l’altissimo livello degli ufficiali comunali a riguardo delle loro capacità
di custodia e delle loro raffinate competenze descrittive, in ivi, pp. 68-135.
42
Lo Statuto del Comune di Bologna dell’anno 1335, cit., p. 122.
40
LXVIII
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
ordinatis, et de solucionibus fiendis cartexellas cuicumque petenti dare». Terminata la
durata dell’incarico i notai avevano l’obbligo di consegnare i registri per la loro duplice
conservazione, inaugurando una seconda fase di vita di quelle carte consegnate in deposito presso l’ufficio e presso la camera actorum.43
La nascita di un archivio particolare, interamente dedicato ai libri contabili
derivava dalla difficoltà, altrimenti insormontabile, di gestire tale documentazione nei già due esistenti depositi del comune e del popolo da parte del servizio archivistico comunale, come dimostra un documento conservato nella
«Miscellanea bellica».44 Si tratta di una cedola in cui sono riportate le deliberazioni
consiliari del 4 gennaio e 12 febbraio 1322 intorno a procedure, funzioni e punizioni
collegate alla consegna, uso e descrizione dei registri di entrate e uscite:
[…] libros introitus, expensarum suarum ad cameram novam libros comunis Bononie designare
tenerentur et deberent ut rationes comunis Bononie melius videri et calculari possint et ut
singulares persone pro eorum solutionibus et factis ad ipsos libros possent habere recursum […]
Et multi ex ipsis libris non sint ad ipsam cameram designati, nec depositi quod cedere posset in
Ivi, p. 142: «Et finito suo officio, libros introytus et expensarum, quos et quas scripserint in cartis
menbranis in forma publicha, facere et dare depositariis predictis si hoc petient, ita quod illos possint in
cameram et penes cameram novam librorum depositariorum et officiallium comunis Bononie consignare
et dimitere infra terminum ordinatum, quibus libris plena fides adhibeatur et detur». In questo nuovo
archivio comunale, come detto, veniva regolarmente versata per la sua custodia permanente la
documentazione non solo finanziaria e contabile della cassa comunale, ma anche quella di molti altri
uffici cosiddetti di camera, come la documentazione patrimoniale prodotta nell’ufficio dei difensori
dell’avere (De officio et iurisdicitione dominorum defensorum averis), ivi, p. 147: «Et finito eorum officio
infra duos menses libros actorum preceptorum, provixionum et aliarum scripturarum, que suo tempore fieri
occurerint, in forma publica per suos notarios in cartis membranis scribi facere, et eos consignare et
deponere teneantur ad cameram novam librorum comunis Bononie et penes officialem ipsius camere»,
ma cfr. ivi, p. 148. La medesima procedura valeva per gli officia dominorum bladi (ivi, pp. 152 e 155),
ad granarium comunis (ivi, p. 156), maxenatarum (ivi, p. 167), salis (ivi, p. 184), depositarii sigilini
merchacionum (ivi, p. 188), ad recipiendum pecuniam que solvitur pro dacio vel gabella eorum
qui cançelantur de banno (ivi, p. 211), ad discum Ursii (ivi, p. 231), ad zippum gabelle (ivi, p. 234),
depositarii pecunie collectarum et prestanciarum (una copia, tra le due prodotte, doveva essere consegnata
all’ufficio dell’Orso, ivi, pp. 246 e 248), massaroli pignorum (ivi, p. 251). Responsabile della gestione
permanenta della documentazione era il servizio archivistico comunale: «De officio notariorum ad cameras
actorum et librorum depositariorum. Item quod notarii ad cameram actorum comunis, populi et librorum
depositariorum teneantur et debeant a suis predecessoribus petere sibi consignari libros et scripturas
omnes, qui et que in ipsa camera ad quam elligerentur esse deberent vel dictis suis predecessoribus
consignati et consignate essent, et ipsam consignationem recipere ipsosque bene custodire et salvare, et
de eis cuicumque inspiciendi et describendi copiam gratis facere in cameris supradictis, et ipsos libros
et scripturas et allios et allia, quoscumque et quascumque suo tempore consignandos et consignandas
ad ipsam cameram, recipere et suis sucessoribus statim, finito suo officio, consignare de quibus
consignationibus fieri debet publica instrumenta» (ivi, p. 235).
44
Ringrazio l’amica Giovanna Morelli per avere sottoposto alla mia attenzione questo documento.
43
I. Introduzione
LXIX
danum comunis Bononie et singularium personarum ipsius idcirco placeat vobis dominis
vicecapitaneo, ançianis et consulibus civitatis Bononie providere et domino nostro notificare
ut providere dignetur quod omnes et singuli ad quorum manus pervenit de pecunia, avere
vel bonis comunis Bononie, qui libros suos introitus et expensarum ad dictam camaram non
consignaventur secundum formam dictarum reformationum hinc ad decem dies proximas
venturas ipsos libros deponere et consignare teneantur et debeant notario seu officiali ad dictam
camaram deputato sub penis in dictis reformationibus continentis; et hii ad quorum manus
perveniet in futurum infra unum mensem a die finis eorum officii sub simili pena suos libros
consignare teneantur ad cameram antedictam et quod dominus rector civitatis Bononie vel eius
vicarius punire et condenare teneatur et debeat non designantes et deponentes libros suos. ut
dictum est, in penis predictis contra eos procedere, secundum formam dictarum reformationum.
Et quillibet possit acusare et denunciare palam et secrete dicto domino rectori vel eius vicario
omnes et singulos non deponentes et consignantes libros predictos, prout dictum est, et habeat
medietatem condenacionis seu pene.
Anche nel caso del Liber expensarum il depositarius aveva acquisito la documentazione
provvisoria, analitica presso di sé. Tale materiale poteva essere utilizzato durante le fasi
di composizione del registro. Il significato probatorio di tale documentazione cessava
una volta terminata la verifica di sindacato e consegnato il registro alla camera actorum.
Una volta estinti gli affari e spente le poste, le cedole diventavano obsolete, pleonastiche ed erano mantenute presso il depositario solo per essere rapidamente eliminate.
Questa documentazione non è infatti giunta sino a noi, con l’eccezione di alcune
cedole conservate all’interno di registri. Nonostante ciò, è possibile rintracciare il vincolo archivistico che collegava il Liber con tale documentazione.
Esaminiamo il flusso documentario previsto dal procedimento amministrativo, che
è ricavabile tanto dal dettato statutario (in Appendice) quanto da una posta registrata
mercoledì 29 settembre 1288 nel Liber relativa a un pagamento di ufficiali eletti a custodia del castello di Bisano: «[…] secundum formam trium refformationum conscilii viiic
et populi scriptarum manu domini Bonvixini Bologniti notarii supradicti et trium preceptorum domini potestatis scriptorum manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis et quia placuit anzianis et consulibus mense presenti setenbris ex instrumentis scriptis
manu Gerardi de Plastellis notarii anzianorum et consulum mense presenti setenbris».
Pare plausibile che i mandati insieme con le deliberazioni assembleari fossero conservati in modo solidale in filze ordinate cronologicamente mese per mese: «Dicta
refformatio est in filum presentis mensis inter preceptos signatos signo XLI et XLII»
(Liber expensarum, partita 42 di settembre),45 per poi essere condizionati in sacchi:
«[…] pro uno sacho quem dedit domino Iacobo iudice potestatis pro retinendis scripPer altri casi analoghi cfr. la posta 9 di ottobre: «[…] secundum formam refformationis conscilii populi
facte de dicto mense iullii signate in LXXXXIIII, que est in filo dicti mensis iullii» e la posta che apre
c. 62r (martedì 12 ottobre): «Requiratur dicta refformatio in filo iullii in signo xv dicti mensis».
45
LXX
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
turis» (Liber expensarum, partita 75 di agosto); «[…] pro duabus taschis quas fieri
fecit in quibus acta et scriptas comunis Bononie coram domino capitanei recondantur» (Liber expensarum, partita 13 di dicembre). Certo quei dossier erano corposi per
ciascuna uscita di cassa come pare documenti una posta di sabato 11 dicembre (partita
30bis di dicembre): «Quod preceptum et consensus anzianorum sunt in una cedula
cum solutione supradicti domini capitanei».
Ancora a proposito del procedimento amministrativo è utile vedere un caso emblematico, quello della partita 92 di sabato 18 settembre 1288, riguardante il pagamento
di una missione a Castel Franco tesa a pacificare le parti in conflitto degli intrinseci
e degli estrinseci del comune di Reggio Emilia: «[…] exequendo formam refformationis conscilii populi scripte manu Henrigipti de Querciis notarii populi de mense
augusti preterito et exequendo formam duorum preceptorum dominorum potestatis
et capitanei qui sunt in uno taglolo scriptorum manu dominorum Gregorii de Gazeris
notarii domini capitanei et Bonaiuti notarii domini potestatis et quia placuit anzianis
et consulibus mense presenti setenbris ex instrumento scripto manu Gerardi de Plastellis notarii anzianorum et consulum. Requiratur dicta refformatio in mense augusti in
signo cxii» (Liber expensarum, partita 92 di settembre).46
Ora terminata questa analisi tutta interna al registro, anche grazie al confronto con
quanto prescritto negli statuti (in Appendice), non è, forse, del tutto inutile, cercare
approssimativamente di documentare i vincoli tra uffici coinvolti nel procedimento
amministrativo, che conduceva al pagamento di una somma dalle casse comunali.
Prendiamo ad esempio un registro delle riformagioni del comune di Bologna coevo al nostro registro, in cui il protocollo è oramai illeggibile.47 A c. 114v si leggono
le decisioni prese il 5 luglio introdotte da un protocollo «Consilium populi et masse
populi fecit nobilis miles dominus Brixianus de Salis honorabilis capitaneus populi
Bononie in pallatio novo comunis Bononie ad sonum campane et voce preconis more
Per altri casi analoghi cfr. le poste di settembre: 16 («[…] pro satisfactione medietatis extimationis
XL libras bononinorum unius sui equi bagli schuri cum una strella in fronte et albi in muxo et balçani de
ambobus pedibus posterioribus designatione signo S»), 57 («Que sunt duo precepta in uno taglolo»),
71 («Que precepta sunt duo in una cedula»), 75 («Requiratur dicta refformatio in signo XV mense
iullii ellapso»), 79: («[…] pro abbecedariis faciendis de libris bannitorum comunis Bononie tam civium
quam forensium et tam pro debito quam pro mallefficio sicut etiam continetur in refformatione populi
et comunis Bononie in libris statutorum comunis conscripta exequendo formam refformationis conscilii
VIIIC et popolli Bononie»). Cfr. le poste di ottobre: 27 («Requiratur dicta refformatio in filo augusti
signato signo cxii»), 28 («[…] secundum formam refformationis conscilii viiic et populi et
preceptorum domini potestatis et capitanei et consensu anzianorum et consulum ex alia parte scriptorum.
Quantitas peccuniarum soluta scripta est cum aliis stipendiariis ab alia parte scriptis»), 30 (cedola duplice
«que est in xxviii signo»). Cfr. le poste di novembre: 70 («Quod preceptum et consensus anzianorum
est in una cedula cum preterita solutione dicti capitanei»).
47
ASBo, Comune, Governo, 128, Riformagioni e provvigioni, serie cartacea, reg. 5 (segn. orig. F).
46
I. Introduzione
LXXI
solito congregatu in quo quidem consilio fuerit plus quam duo partes ancianorum et
consulum et de eorum consilio proposuit infrascripta […]»:
Cum refformatum fuit in consilio et masse populi quod ad custodiam Montis Vegli eligentur et
mitterentur xx balisterios et xl custodes et duo ambaxatores pro uno mense solum et dicti custodes
sint iuxta finem, quid placet consilio et masse populi providere et fieri super custodia dicti castri
ultra terminum faciendum et unde habeatur peccunias pro dictis custodibus persolvendis.
La decisione viene richiamata a distanza di tempo, sabato 31 luglio nel nostro Liber
del 1288:
Montisbellii. Solvit dictus depositarius sex libras bononinorum Guidoni Benedicti cappelle Sancte
Marie de Templo, Dominico Andree cappelle Sancti Barbaciani, Usepo Aspectati cappelle Sancti
Archangeli, Michilino Alberti Gualterini cappelle Sancte Marie, Alberto Comtis cappelle Sancti
Egidii, Mixino Tercii cappelle Sancte Marie Maioris, Michilino Iohannis cappelle Sancti Thomaxii,
Rainerio pelipario quondam Bernardi, Fino de Muxiglano cappelle Sancti Iosep, Albertano Zepie
cappelle Sancte Marie de Turlionibus, Phylippo de Guircino capitaneo, Petro Açonis cappelle
Sancti Iohannis in Monte, Francischo Petri cappelle Sancte Marie Magioris, Guidoni Margarite
cappelle Sancti Thome de Mercato, Bernardino de Parma cappelle Sancte Marie de Baronçella,
Bolognito Nicholai cappelle sancti * * *, Ysinardo zavaterio cappelle Sancti Felicis, Dominico
Magnani cappelle Sancti Columbani, Guillielmino de Malpiglis cappelle Sancti Michaelis,
Bertholo pellipario cappelle Sancti Thome et Benino Petriçoli cappelle predicte capitaneo et
custodibus castri Montisvelii videlicet dicto capitaneo pro decem diebus quibus stetit ultra
terminum sue solutionis et dictis custodibus pro duobus diebus quibus steterunt ultra terminum
eorum solutionis ad rationem quatuor solidorum bononinorum pro quolibet die dicto capitaneo
et dictis custodibus ad rationem duorum solidorum bononinorum pro quolibet eorum et qualibet
die ex forma refformationis conscilii viiic et populi scripte manu domini Bonvixini notarii
predicti et precepti dicti domini potestatis scripti manu domini Palealogi predicti notarii et quia
placuit anzianis et consulibus dicti mensis ex instrumento Anthonii de Policino notarii predicti.
Ci è concessa così la possibilità di percorrere al contrario il work flow del procedimento, l’iter della pratica chiusa dalla posta vergata nel nostro registro e aperta dalla decisione presa in consiglio.
Come appare chiaramente dalle norme statutarie del 1288 riportate in Appendice,
e da quanto ha illustrato nel suo contributo Marco Conti, vi erano altri organismi che,
a seconda dell’entità della somma e del tipo di spesa, potevano autorizzare o richiedere
al depositario di provvedere ad un pagamento, registrato sul nostro Liber dal notaio, al
termine del procedimento.
Tra queste magistrature vi erano senz’altro il podestà e il capitano del popolo. Vengo
al primo caso mettendo a confronto il registro podestarile realizzato all’interno della curia del podestà Corso Donati e il nostro Liber expensarum, per fare risaltare il nesso che
corre tra i due documenti:
LXXII
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
Die mercurii tertio exeunte iulio. Nos
Cursius de Donatis potestas Bononie vobis
domino Guillielmo de Pavanensibus
depositario generali comunis Bononie
precipiendo mandamus quatinus detis
et solvatis Iohanni de Scanello custodi
massariciorum ex quacumque pecunia
habetis penes vos comunis Bononie pro
pane carceratorum qui sunt numero xvli
pro v diebus soldos triginta octo et denarios
quatuor.48
Expenses facte per dominum depositarium
tempore domini Cursii de Donatis potestatis
Bononie sub dicto millesimo et indictione.
Solvit dictus depositarius treginta octo
solidos, quatuor denarios bononinorum Iohanni de
Schanello custodi massarie comunis Bononie pro
ducentis treginta panibus a duobus denariis pro
qualibet quos dare debet captivis carceris qui sunt
numero XLVI pro V diebus videlicet pro hodierna
die merchurii, iovis, veneris, sabbati et dominice
futuris sequentibus ad rationem unius pro quolibet
eorum et quolibet die secundum formam
statutorum ex precepto dicti domini Bonachursii
potestatis scripto manu domini Palealoghi notarii
dicti domini potestatis.
Venendo al secondo caso. Il capitano del popolo propone al consiglio di inviare un
contingente di stipendiari a Reggio Emilia.49 Il consiglio approva, martedì 5 ottobre,
e determina di avviare il procedimento di attivazione di pagamento attraverso il depositario del comune:
48
ASBo, Curia del podestà, Ufficio al giudice del sindacato, b. 5, reg. 587, c. 1r. Il registro è denominato
«Liber preceptorum factorum per dominum Cursium potestatem Bononie», c. 1r: «Liber preceptorum
factus et conpositus tempore nobilis et magnifici viri domini Cursi de Donatis de Florentia honorabilis
potestatis civitatis et populi Bononie et mei Palealogi notarii de denariis solvendis, curente millesimo
ducentesimo optuagesimo octavo, indictione prima, ad cameram comunis Bononie per dictum
Guillielmum de Pavanensibus depositarium comunis Bononie homnibus infrascriptis».
49
ASBo, Comune-Governo, 128, Riformagioni e provvigioni, Riformagioni del consiglio del popolo
e della massa, reg. 1/3, protocollo, c. 77r: «In nomine Domini, amen. Anno eiusdem millesimo
ducentesimo octuagesimo ottavo, indictione prima, tempore capitaneatus nobilis domini Bindi Bascherie de
La Tosa honorabilis capitanei populi civitatis Bononie. Hic est Liber continens petitiones, propositiones
et reformationes consiliorum populi Bononie porrictas, propositas et factas tempore dicti capitaneatus
scriptas, extractas et exemplatas de libris reformationum consiliorum populi Bononie scriptas per
notarium dominorum anzianorum et consulum dicti populi per me Benvenutum Oliverii de Sexto
notarium dicti domini capitanei ad hoc officium specialiter deputatum anno et indictione predictis
mensibus, diebus et forma inferius adnotatis. Continet etiam hic Liber nomina anzianorum et
consulum populi Bononie et notariurum suorum necnon ministralium societatum debentium preesse aliis
societatibus et dominorum sapientium pro qualibet societate artium et armorum, cambii et mercadandie
populi Bononie qui debent presidere ad conservationem ordinamentorum sacratorum et sacratissimorum
de mense ad mensem ut inferius per ordinem sunt conscripta […] Die martis quinto ottubris. Consilium
populi et masse populi civitatis Bononie fecit vir prudens et nobilis dominus Bindus Bascherie de La Tosa
honorabilis capitaneus dicti populi voluntate anzianorum et consulum in pallatio novo dicti comunis ad
sonum campane et voce preconum more solito congregari. In quo quidem consilio interfuerunt due partes
anzianorum et consulum et ultra et de ipsorum voluntate idem dominus capitaneus proposuit infrascripta
petitiones sibi consilium exhiberi». Segue l’elenco dei nomi alla c. 78v.
I. Introduzione
LXXIII
Item placuit quid consilium et masse populi generali provisione ordinatur et reformatur
qualiter quomodo et unde pro solutione facienda pro uno mense infrascriptis ducentis peditibus
ituris pro comuni Bononie ad custodiam civitatis Regii et castrorum episcopatus eiusdem centum
stipendiariis equitibus ituriis in servitium ecclesie romane ad exercitum factum per dominum
comitem provincie Romandiole pro xv diebus et etiam sallarii ambaxatoribus comunis
Bononie qui iverunt et sunt presentes in Lombardiam pro discordia reginorum intrinsecorum et
extrisecorum tractanda et facienda moneta et pecunia necessaria et sufficiens habeantur […]50
Item placuit maiori parti dicti consili facto partito per dictum vicarium de sedendo ad levandum
et eciam ad scrutinium cum fabis albis et nigris datis hominibus dicti consilii per bannitorem
et nuntium populi et postmodum restitutis per dictos consiliarios fratribus herimitanis ordinis
Sancti Augustini conventus Sancti Iacobi apostoli de Strata Sancti Donati; placuit ponentibus
fabas albas, que fuerunt numero ducente nonaginta quinque numeratas per duos ex anzianis et
consulibus in presentiam dictorum fratrum secundum formam ordinamentorum, quod ducenti
pedites vere de parte ecclesie et geremiensium civitatis Bononie ad custodiam civitatis Regii et
castrorum episcopatus eiusdem pro uno mense per comune Bononie destinentur et sit ab eis procul
averis parva condictio ghibellina eligantur comuniter dicti pedites in consilio duorum milium
ad brevia, extimum habentes et sient de societatibus civitatis Bononie artium et armorum et
quicumque breve habuit de novo ponere debeat iuramentum boni sufficientis et ydonei
electionem peditis cellebrare teneatur insuper dicti pedites et quilibet ipsorum bonis armis et
sufficientibus non carere set bonam et sufficientem habeant armaturam et habeant a comuni
Bononie pro unoquoque ipsorum pro quolibet die supradicti mensis pro eorum soldo et sallario
quatuor solidos bononinorum. Liceat michi Yvano Bentivogle notario nomina et cognomina
dictorum peditum eligendorum infra in hac reformatione scribere auctoritate presentis consilii
sine pena et quod dictus Guillielmus de Pavanensibus generalis massarius et depositarius
comunis Bononie possit teneatur et debeat absque suo preiudicio et gravamine dare et solvere in
solutionem et solutionem facere infrascriptis peditibus silicet cuiulibet ipsorum sex libras
bononinorum ad rationem iiior solidorum bononinorum pro quolibet ipsorum et quolibet die de
omni pecunia et avere comunis Bononie que et quid est vel erit pene ipsum quacumque ratione
et causa pro soldo et sallario unius mensis quo ad dictam custodiam pro comuni Bononie sunt
ituri preterea preponantur predictis peditibus otto qui sint de numero ducentorum quibus ceteri
tanquam capitanei prestare debitam obedientiam teneantur fabe nigre in contrarium posite
fuerunt numero novem, nomina dictorum peditum sunt hec.51
Il magistrato forestiero a distanza di pochi giorni fa predisporre un preceptum, facendolo registrare nel «Liber preceptorum et aliarum diversarum scripturarum factorum
tempore nobilis militis domini Bindi Bascherie capitanei populi Bononie scriptus per
me Benvenutum notarium […]»:52
Ivi, c. 79r.
Ivi, posta introdotta dalla rubrica De cc peditibus Regium destinandis (martedì 5 ottobre 1288).
La lista dei nomi dei duecento fanti inviati da Bologna a Reggio Emilia è riportata, ivi, cc. 79v-80r.
52
ASBo, Comune, Capitano del popolo, Giudici del capitano del popolo, reg. 124. Cfr. il prologo:
«In nomine Domini amen. Infrascripta sunt precepta facta per nobilem virum dominum Bindum
Bascherie de La Tosa honoramilem capitaneum populi Bononie pro faciendis solutionibus infrascriptis,
scripta per me Benevenutum Oliverii de Sexto notarium ipsius domini capitanei ad hoc officium specialiter
demandatum sub annis Domini millesimo ducemntesimo octavo, indicitione prima, mensibus diebus et
50
51
LXXIV
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
Die nono ottubris, stipendiariorum. Nobilis vir dominus Bindus Bascherie de La Tosa capitaneus
populi Bononie mandat vobis domino Guillielmo de Pavanensibus generali massario et
depositario comunis Bononie quantitate de quacumque pecuniarum ad vestras manus perventa
detis et solvatis conostabile et militibus stipendiariis in reformatione scripta manu Bonvisini
Bolognetti nunc notarii pro comuni Bononie deputati ad reformationes comunis scribendas
nominatis et specificatis prout in ipsa reformatione plenius continetur […]53 Die xii ottubris.
Dominus Bindus Bascherie de La Tosa capitaneus populi Bononie mandat vobis domino
Guillielmo de Pavanensibus generali depositario et massario comunis Bononie quantitate de
quacumque pecuniarum ad vos perventa detis et solvatis peditibus ituris ad custodiam civitatis
Regii, castrorum episcopatus eiusdem in reformatione scripta manu Yvani Bentivogli notarii
dominorum anzianorum et consulum declaratis pro eorum salario unius mensis ad rationem
solidorum iiiior bononinorum pro quolibet de quolibet die libras sex bononinorum pro quolibet
eorundem.54
Il nostro Liber dà conto della chiusura del cerchio:
Solvit dictus depositarius mille centum nonaginta quatuor libras bononinorum infrascriptis
capitaneis et custodibus qui ituri sunt pro comuni Bononie pro uno mense ad civitatem Regii.
Nomina quorum capitaneorum et custodum sunt hic videlicet […] omnibus predictis capitaneis
et custodibus qui sunt numero clxxxxviiii, qui ituri sunt pro comuni Bononie pro uno mense
in servitio comunis et hominum civitatis Regii videlicet cuilibet eorum sex libras bononinorum
ad rationem quatuor solidorum bononinorum pro quolibet eorum et qualibet die secundum
formam refformationis conscilii populi super hoc facto scripte manu domini Yvani Bentivogli
notarii anzianorum et consulum mense presenti octubris et precepti domini Bindi capitanei
predicti scripti manu domini Benvenuti Oliverii notarii dicti domini capitanei et quia placuit
anzianis et consulibus mense presenti octubris ex instrumento scripto manu dicti domini Yvani
notarii. Qui custodes et capitanei iverunt ad ipsam custodiam dicta die merchurii.
Come ha scritto Marco Conti, il lavoro del depositario era sottoposto alla verifica ordinaria (cioè mensile) e straordinaria (a chiusura dell’incarico semestrale) del giudice
del podestà deputato al sindacato. Il nostro registro documenta una modalità di sindacato che coinvolge gli ufficiali comunali, prima che venisse affidata, tale operazione di
verifica, esclusivamente ad un giudice podestarile. Leggiamo quanto viene scritto nella
registrazione del Liber expensarum del pagamento di martedì 12 ottobre (la posta 31)
della commissione di controllo che era stata eletta nel consiglio dei duemila 10 giorni
prima (sabato 2 ottobre):55
[…] domino Brandelixio de Gozadinis iudici, domino Ursolino de Ursiis, domino Bertholomeo
forma inferius adnotatis».
53
Ivi, c. 2v.
54
Ibidem.
55
Si tratta della posta 7 di ottobre: «[…] in quo ellecti fuerunt sindici ad syndicandum dominum
capitaneum veterem et eius familiam».
I. Introduzione
LXXV
de Pavanensibus, domino Petro de Crespelano, domino Vilanello Bonaveris, domino Vinciguerre
Rovixii et domino Petro Gerardi de Butrio notariis, syndicis et notariis ellectis per comune
Bononie ad sindicandum dominum Brexanum de Salis olim capitaneum populi Bononie et eius
familiam.
Un registro riguardante il regime podestarile di Corso Donati, consente di seguire le
fasi di verifica esercitate sull’operato del depositario comunale responsabile del nostro
Liber expensarum.56 Al termine del controllo una copia del Liber rimaneva presso l’ufASBo, Curia del podestà, Ufficio al giudice del sindacato, b. 5, Reg. 593 (segnatura originale BB),
c. 1r: «In Christi nomine, amen. Hic est Liber summarum et introytuum et expensarum factorum et
perventarum et factarum per officiales comunis Bononie et lectorum et recitatorum in generali consilio viiic comunis et populi Bononie in palatio veteri ipsius comunis singulis quindecim diebus tempore regiminis
honorabilis et potentis viri domini Cursi de Donatis potestatis Bononie sub examine sapientis et discreti
viri domini Gerardi de Pisis iudicis dicti domini potestatis ad dicti comunis sindicatus officium deputati
per ipsum domini potestatis et scriptus per me Bonaiutum Iohannis Cellaldolensis notarium et scribam
dicti domini potestatis ad sindicatus officium una cum dicto iudice deputatum et etiam Liber alliorum
diversarum et variarum scripturarum in m° cc° lxxx viii indictione et singulis mensibus ut invene subtus
continetur». Cfr. ivi, cc. 1r (31 agosto 1288), 6v (martedì 2 novembre 128), 11v (31 dicembre 1288),
23v-24r: «Die martis ultimo mensis augusti. Summa summarum omnium denariorum perventorum ad
manus domini Guillielmi de Pavanensibus massarii et generalis depositarii pecuniarum et averis comunis
Bononie tam de ghabella quam aliorum diversorum introytuum est Ma xxxviii librarum, v solidorum
et xi° bononinorum parvorum scilicet a die xxvi° mensis iulii et cum ipso die usque ad diem xxx mensis
augusti et cum ipso die. Summa summarum omnium expensarum per dictum dominum Guillielmum
massarium et generalem depositarium pecuniarum et averis comunis Bononie a die xxvi° mensis iulii et
cum ipso die usque ad diem xxx mensis augusti et cum ipso die capit et est mm viiiic lxxxxiiii librarum,
xv solidorum et unum bononinorum. Unde visa et solidata ratione introytus cum expensis videtur superare
introytus ab expensis xliii librarum, viiii solidorum et ii denariorum bononinorum, salvo incerte
calculi […] Die martis secundo mensis novembris. Summa summarum omnium denariorum perventorum
ad manus domini Guillielmi de Pavanensibus massarii et gemeralis depositarii pecuniarum et averis
[comunis] Bononie tam de diversis gabbellis quan de aliis diversis introytibus a die xvi° mensis septembris
proxime preterito et cum ipso die usque ad diem xxxi° mensis octubris et cum ipse die capit et est xiiiiM
lxxxxiii librarum et ii solidorum bononinorum. Summa summarum omnium expensarum factarum
per dictum depositarium a die predicta xvi° mensis septembris et cum ipso die usque ad diem predictum
xxxi mensis octubris et cum ipso die capit et est xiiiiM iiiC xvi librarum et solidorum xviiii et iiii
bononinorum, salvo errore calculi. Unde visa dicta ratione et diligenter examinata omnium introytuum
et expensarum a dictis temporibus citra videtur plus expendisse quam recepisse ccxxiii librarum, xvii
solidorum et iiii denariorum bononinorum, salvo erore calculi […] Die xxxi° mensis dicembris. Summa
totius introytus perventi ad manus domini Guillielmi de Pavenensibus massarii et generalis depositarii
pecuniarum et averis comunis Bononie per totum mensem dicembris presentem tam ghabbellarum quam
aliorum introytuum capit et est librarum xiiiim ccc lxxxxv, solidorum xiii et denariorum septem
bononinorum. Summa summarum omnium expensarum totius mensis decembris et primi diei kalendarum
ianuarii factarum per me supradictum Guillielmum depositarium pro comuni Bononie est et capit
librarum xviiim ccc lxxxv, solidorum octo et denariorum vii bononinorum, salvo errore calculi.
Die xxxi° mensis decembris lecte et publicate fuerunt predicte summe per me Bonaiutum Iohannis
Cellaldolensis notarium dicti domini potestatis in consilium viiic et populi et eorum presentia in palatio
56
LXXVI
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
ficio del depositario generale per essere passata al suo successore, che ne prendeva possesso, dove il registro poteva essere aggiornato, come dimostrano le note aggiunte tra
gennaio e giugno 1289 al termine del Liber expensarum:
Summa summarum omnium expensarum factarum per dictum depositarium toto tempore sue
depositarie incipiendo a die veneris secundo iullii proximo ellapso et cum ipsa die usque a[d]
die[m] sabbati primo ianuarii mense presenti et cum ipsa die capit et est, salvo erore calcholi xlim
vc lxx.
Millesimo ducentesimo octuagesimo nono, indictione secunda, die iovis tertia decima
intrante ianuario, recipiunt domini Millançius de Çovençonibus et frater Iacobus de Caçano
depositarii comunis ducentas viginti quatuor librarum, quatuordecim solidorum et novem
denariorum bononinorum a domino Guillielmo de Pavanensibus massario comunis Bononie
tempore domini Bonacursii Donati olim potestatis Bononie pro sex mensibus proxime
preteritis de denariis superatis eidem depositario ab officio sue massarie sive depositarie
presentibus Francesco Cleravalla familiari domini Bindi capitanei populi Bononie et domino
Yvano Bentivogli notario.
Et Ego Michael magistri Adami nunc notarii dictorum depositariorum scripsi.
Millesimo ducentesimo octuagesimo nono, indictione secunda, die martis vigesimo octavo
veteri comunis Bononie infrascriptibus testibus Martino quondam Dondei bannitore comunis et domino
Sclarito Corradini notario et pluribus […] In Dei nomine, amen. Hec sunt absolutiones facte tempore
domini Cursi de Donatis potestatis Bononie de infrascriptis officialibus, hominibus et personis per
discretum et sapientem virum dominum Gherardinum Raffaldi iudicem dicti domini potestatis pro
comuni Bononie ad sindicatus officium deputatum per eundem dominum potestatem et scripte et lecte per me
Bonaiutum Iohannis Cellaldolensis notarium dicti domini potestatis una cum dicto iudice ad sindacatus
officium deputatum sub anno Domini a nativitate Domini millesimo ducentesimo octuagesimo octavo,
indictione prima […] In Dei nomine, amen. Ego Gherardus de Raffaldis iudex domini Cursi de Donatis
potestatis Bononie et sindicus dicti comunis deputatus ad videndum, diffiniendum et terminamdum rationes
introytum et expensarum domini Gherardi Bochafocaccie olim generalis massarii et depositarii comunis
Bononie tempore denominatus domini Curradi de Monte Magno olim potestatis Bononie visa,
calculata et diligenter examinata ratione suprascripti domini Gherardi tam introytuum quam expensarum
perventorum ad eum per dictum tempus et per ipsum factarum dico, assero et affirmo atque pronuntio
ipsum dictum Gherardum prefatum officium bene et legaliter fecisse et exercuisse et quicquid ad manus
eius occasione dicti officii de pecuniis et avere comunis Bononie pervenit in eiusdem comunis utilitatem
et prout debuit convertisse reliqua domino Guillielmo de Pavanensibus nunc generali massario et
depositario comunis Bononie presentasse, consignasse et restituisse qua propter ex virtute et vigore nostri
officii et omni alio iure et modo quo melius et efficaciter possum dictam rationem seu rationes eiusdem
domini Gherardi et omnia per eum in dicto officio et occasione dicti officii acta tamquam bene et legaliter
et utiliter ac debite pro dicto comuni giesta adprobo, pronuntio et ratifico et quod ipsum Gherardum
de certo vel ex nunc propter dictis rationibus sive ratione vel eorum occaxione non posse molestari vel
modo aliquo adgravari per aliqeum seu aliquis sindicus vel officialis comunis Bononie aut per dictum
comune et ipsum Gherardum Dei nomine invocato absolvo, pronuntio et finaliter in hiis scriptis absolvo.
Lata et pronuntiata fuit dicta sententia per predictum dominum Gherardum iudicem et lecta et publicata
per me Bonaiutum Iohannis notarium dicti domini potestatis in consilio viiic et populi comunis Bononie
presentibus testibus domino Bertholomeo domine Clare et Iacobino Francholi notariis die xxv° octubirs
sub annis Domini m° cc° lxxxviii°, indictione prima».
I. Introduzione
LXXVII
iunii recepit frater Iacobus de Caçano massarius et depositarius comunis Bononie viginti novem
librarum, tres solidorum et quatuor {denariorum} bononinorum a domino Guillielmo de
Pavanensibus olim massario comunis Bononie tempore domini Cursii de Donatis potestatis
Bononie de denariis et pecunia ad eius manus pervenutis occasione dicti sui officii.
Ego Michael magistri Adami nunc notarius dicti depositarii scripsi.
È proprio il nostro Liber expensarum a dimostrare come tale verifica si fosse conclusa
positivamente e come l’esercizio del depositario generale fosse stato giudicato corretto
e di conseguenza venisse remunerato sabato 11 dicembre 1288, insieme con i notai
deputati a tale ufficio, per il suo servizio svolto presso la cassa del Comune di Bologna,
a vantaggio del pubblico (partita 29 di dicembre):
domino Guillielmo de Pavanensibus depositario predicto, domino Mercadante Octovrini,
domino Bertholo Bellandini notariis scilicet quinquaginta libras bononinorum sibi ipsi depositario
et cuilibet dictorum notariorum treginta libras bononinorum pro eorum sallario et mercede
depositarie predicte pro sex mensibus presentibus secundum formam statutorum comunis
Bononie et precepti domini potestatis scripti manu domini Bonaiuti notarii potestatis et quia
placuit anzianis et consulibus populi Bononie presenti mense decembris ex instrumento scripto
manu Rigucii Pacis notarii anzianorum et consulum predictorum.
Mi pare che queste integrazioni ci spingano a credere che il testimone giunto nelle
nostre mani fosse la copia destinata a rimanere presso l’ufficio di depositaria, a meno
che tali estratti non fossero stati accolti in entrambe le copie prodotte, anche in quella
perduta (se davvero due esemplari furono realizzati).
Fig. 3. Bologna, Archivio di Stato, Comune, Camera del Comune, Tesoreria e contrallatore
di tesoreria, reg. 3, Liber expensarum, pagina di apertura. Organizzazione razionale delle poste
sulla pagina, precedute dal protocollo e chiuse nel bas de page dalla Summa pagine.
Fig. 4. Bologna, Archivio di Stato, Comune, Camera del Comune,
Tesoreria e contrallatore di tesoreria, reg. 3, Liber expensarum, cc. 52v-53r.
Rappresentazione di liste elencate su 2 o 3 colonne.
Fig. 5. Bologna, Archivio di Stato, Comune, Camera del Comune,
Tesoreria e contrallatore di tesoreria, reg. 3, Liber expensarum, cc. 45v-46r.
Inizio del mese di ottobre e impaginazione ad abaco.
I. Introduzione
LXXXI
4. L’articolazione del testo tra prassi e proiezioni
Per quanto attiene alla mise en page, bisogna osservare come essa risulti realizzata grazie
ad una duplice rigatura alla mina di piombo che la struttura in tre finche di dimensioni
non regolari che determinano una colonna centrale, la quale pur variando, risulta pari
alla somma delle restanti due colonne (mm. 40/60 la prima finca, mm. 60/80 l’ultima) o quasi. L’organizzazione della pagina e la distribuzione del testo si complicano in
qualche modo allorché il notaio vi comprenda delle liste di nomi, articolate su due o
più colonne (Cfr. Fig. 4). In genere, però, il grosso del testo delle poste occupa la parte
centrale della pagina. Ciascuna partita è preceduta dalla data cronica. Nella prima colonna, quella di sinistra si trova regolarmente il numero progressivo di ciascuna partita,
espresso in numeri romani, in una sequenza continua a partire da 1, ricominciando
ogni volta ad apertura di ciascuno dei sei mesi compresi nel Liber, accompagnato saltuariamente da una rubrica esprimente in estrema sintesi il tema di ciò che è contenuto
nella posta. Nella terza colonna, quella di destra, si trova regolarmente la cifra dell’uscita, espressa il più delle volte in lettere. Nel bas de page si trova la summa pagine, cioè
il totale parziale delle somme che compongono l’insieme delle uscite registrare per
ciascuna pagina, tranne quei casi in cui una posta sia caratterizzata da lunghi elenchi di
nomi distribuiti su più di una pagina (Cfr. Fig. 4, c. 53r).
Tutto questo è ravvisabile nella riproduzione della prima carta del nostro registro,
che si apre con il protocollo estremamente significativo per la diplomatica del documento pubblico comunale (Cfr. Fig. 3):
Liber generalis expensarum diversarum et variarum factarum per virum providentem dominum
Guillielmum de Pavanensibus civem et mercatorem civitatis Bononie depositarium generalem
comunis Bononie tempore regiminis nobilis viri domini Bresani de Salis potestatis et capitanei
civitatis Bononie sub millesimo ducentesimo octuagesimo octavo indictione prima et scriptus per
me Paulum Bellondini notarium dicto officio deputatum.
Per quanto attiene alla mise en texte, la distribuzione del testo, pur variando il numero
delle poste per pagina, segue una modalità razionale reiterata in modo costante nel
corso della trascrizione, come del resto previsto negli statuti del 1288.57
La verticalità delle tre finche, che corrono parallele, non delinea uno specchio della
scrittura. Questa impaginazione viene infatti integrata dalla distribuzione orizzontale
della scrittura delle singole poste delimitate da linee orizzontali disegnate che scandiscono la costruzione della pagina. L’impostazione risponde evidentemente a un
principio di logica organizzazione di questo particolare genere di testo, facilitando la
57
Rimando ai primi punti del testo riportato in Appendice.
LXXXII
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
comprensione immediata visiva dei dati essenziali delle partite (e la loro memorizzazione spaziale), astrattamente pensate e concretamente organizzate in maniera seriale,
mediante un’articolazione gerarchizzata dei dati informativi reiteratamente raggruppati in parti principali e secondarie graficamente ben distinte, grazie a un sapiente bilanciamento tra l’atramento della scrittura e il bianco della pagina.
La posta appare sempre allo stesso modo. La formulazione si apre su una riga orizzontale che connette il soggetto (depositarius) e il verbo (solvit) all’uscita esborsata,
espressa di regola non in numeri, per ragioni di certezza giuridica, ma in parole al caso
accusativo, svolta in lire, soldi e denari. La formula è connessa al corpo del testo introdotto dal nome del beneficiato al caso dativo preceduto da un segno di paragrafo
a forma di piede di mosca. Il contenuto è registrato in forma di estratto indicando la
ragione del pagamento, il suo valore unitario, che può essere aumentato o moltiplicato nel valore a seconda della durata di tempo, della distanza di spazio, della funzione
dell’incarico e del ruolo assuntovi. La posta si chiude con la ricapitolazione essenziale,
assai ristretta (ridotta all’osso rispetto ad altri casi, come quelle registrate nei memoriali), del procedimento decisionale che ha portato al mandato di pagamento e all’uscita
dalle casse comunali. Ciò è reso possibile dall’esistenza di un efficace servizio archivistico che rende percorribili concretamente i riferimenti che vengono fatti alla documentazione pubblica proveniente da altri fondi comunali, a differenza ad esempio di
quelli meno sintetici dei memoriali, che sono connessi con documentazione di natura
privata. Gli atti sono immediatamente a disposizione presso la camera actorum negli
armarium comunis, armarium populi e armarium novorum librorum, o nei depositi
archivistici di sicurezza dislocati presso gli archivi dei maggiori complessi religiosi cittadini (come ad esempio San Pietro, San Francesco, San Domenico o a San Giacomo
Maggiore), consentendo di avere il polso della gestione documentale del sistema archivistico comunale.58
Si vedano come esemplari due poste del nostro Liber expensarum in cui emerge chiaramente il controllo
sul sistema documentario comunale. Nel primo caso abbiamo un esempio tratto dalla camera populi
nella prima posta del mese di ottobre: «[…] domino Petro de Banbaglolis notario pro eo et ex eo quod
ipse fecit scripturas et cartas presentium librorum et scripturarum, facte per dominum Brixanum de Salis
capitaneum populli Bononie, notariis qui sunt ad acta populi et in conscilio populi Bononie de libris
et scripturis notarii ipsius domini capitanei […]». Nel secondo caso si recuperano carte giudiziarie già
depositate, nella posta 35 di novembre: «[…] Iacobino Federici notario qui exemplavit et autenticavit
quedam acta, mandato domini Ferri iudicis ad mallefficia, que supersint de actis depositis qualiter
dominis Lambertino et Paci de Pacibus doctoribus legum fuit satisfactum a comuni Bononie et pro
quibus diebus, cum ipsi essent advocati in facto Saragotie […]».
58
I. Introduzione
LXXXIII
5. Conclusioni su unità di misura, mentalità ordinatrice e cultura comunale
In conclusione, possiamo dire che il Liber expensarum del 1288 sia il frutto di una
sinergica collaborazione tra tecniche grafiche e giuridiche di matrice notarile e prassi
contabili e compositive di tipo mercantile, le quali sono alla base della forma e della
distribuzione del testo e, più in generale, dell’ideazione dell’intero progetto editoriale,
che, nel suo insieme, appare l’esito di un’esperienza collettiva in cui si saldano competenze divergenti di due ceti professionali e pratiche sociali documentarie e di scrittura
divenute abituali presso gli uffici cittadini.
La peculiarità notarile principale risiede nella struttura diplomatica del documento
comunale da rintracciarsi nel protocollo, che introduce gli atti registrati in forma di
estratto, nelle modalità di scrittura ad estratto e nel tipo di scrittura.
Le marche ragionieristiche tipiche della documentazione mercantile sono da recuperarsi nella suddivisione per mese dei conti (Fig. 5); nelle «Summa pagine […]»,
«Summa summarum omnium expensarum factarum per dictum depositarium de
dicto mense […]», «Summa summarum omnium expensarum factarum per dictum
depositarium toto tempore sue depositarie […]»; nell’incolonnamento della cifra in
lire, soldi e denari, che diventerà predominante nei libri di conti trecenteschi e quattrocenteschi da leggere anche a pagine di registro aperte, cui si è già fatto cenno, e che
ricordano le rettrici che caratterizzano la tavola dell’abaco, un’immagine mentale, forse, all’origine dell’impaginazione di questo tipo di testi.
Si dirà subito che tali operazioni riflettono un cambiamento culturale epocale, in
atto almeno dal XII secolo, la razionalizzazione della società, la sua computabilità e
visualizzazione, grazie all’esito principale di quella che fu una rivoluzione filosofica, logica e matematica intorno alla natura, centrata principalmente sulla computazione del
mondo attraverso il numero e la misurazione dello spazio, del tempo, delle cose e delle
azioni dell’uomo mediante il denaro, che diviene l’unità di misura della società urbana.
All’interno di questo impianto, mi pare infatti si possa pensare che l’immagine di
una tavola d’abaco, tanto familiare al mondo della mercatura, si proiettasse sulla pagina tramite quelle rettici verticali che non disegnano uno specchio di scrittura perimetrato sulla carta, ma semplicemente determinano delle colonne che corrono parallele.
La dialettica tra orizzontalità e verticalità costituisce un altro aspetto rilevante della
spazializzazione della mentalità ordinatrice di questi uomini e del loro spirito simbolico. Nel caso specifico, infatti, quelle linee che corrono parallele sulla pagina vengono
intersecate e delimitate orizzontalmente da una linea ad inchiostro e dalla impaginazione ordinata graficamente degli elementi della posta.
Si tratta di novità editoriali germinate lentamente a partire dal XII secolo, maturate intensamente e rapidamente nel corso del Duecento. Esse denotano la nascita
dell’uomo occidentale urbanizzato e dell’ammodernamento razionale del suo outillage
LXXXIV
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
gnoseologico, che passa attraverso il volgarizzamento della lingua, dei numeri, della
grafia e l’invenzione di nuovi strumenti di sintesi, sviluppando le capacità logiche di
individuare unità di misura generali in un sistema globalizzato variamente particolare.
Il volgarizzamento dei simboli numerici, dal sistema latino a quello arabo, avvenne
molto lentamente, come l’analogo passaggio dal latino al volgare. Ma anche se si continuò a lungo a scrivere in latino, il volgare fu la lingua praticata, anche se si continuò a
scrivere i risultati in numeri romani o in forma di parola, da tempo invece si procedeva
a contare e a calcolare con i nuovi segni indo-arabi.
Si tratta di cambiamenti che trovarono agio all’interno di nuovi generi di scrittura
pragmatica (come la partita doppia: uno dei fatti più eclatanti dello sviluppo ragionieristico europeo), di nuove forme dei supporti scrittori (come il sistema documentario
costituito dai grandi libri contabili: cassa, giornale, mastro, bilancio), di nuove scritture (come la mercantesca).
Tutto questo germinare di idee e di cose si amplificò in particolar modo nel «fecondo ambiente mercantile del Duecento [dove si sviluppò] la scienza matematica e
contabile, fino all’invenzione, più tardi, della partita doppia; era lo stesso ambiente
che creava anche un nuovo modo di scrivere con una scrittura corsiva che dava nuovo
ordine e rapida consultabilità ai testi, e questa scrittura “mercantesca” adatta a registrare dati commerciali e finanziari fu usata anche per il più antico patrimonio della
lirica in lingua italiana […] i mercanti dovevano per prima cosa imparare l’abaco e
l’algoritmo, cioè l’aritmetica dei numeri romani e quella decimale». La grande novità fu la possibilità di fare ricorso alla notazione posizionale grazie all’insegnamento
impiantato da Leonardo Fibonacci dell’abaco, al principio del Duecento, consentendo di sviluppare in maniera meccanica attraverso regole definite un algoritmo.
L’espressione salvo errore calculi è un altro riflesso del rilievo significativo che ebbe
questo antico strumento di calcolo nella società occidentale. È noto che l’abaco dei
romani era costruito con una tavola di legno o terracotta con delle scanalature che
correvano parallele, definendo colonne (ognuna una finca, nella pagina del documento) che grazie alle lettere del sistema di numerazione romano individuavano a
partire da destra le unità semplici (I), le decine (X), le centinaia (C) e così in progressione, come nel nostro Liber. Quelle colonne, all’interno di ciascuna scanalatura,
ospitavano dei sassolini, denominati calculi, che erano utilizzati per computare le
quantità relative a ciascuna colonna. Si ricordi che anche il termine abaco subì un
allargamento di significato, passando dall’indicare, in un contesto tecnico-professionale, un preciso strumento pratico di calcolo specifico, a comprendere l’aritmetica
pratica. Nacquero così le scuole d’abaco, prima a Pisa e poi in tutti i centri urbani
italiani. «Prima della diffusione dell’uso della matematica araba, nel medioevo si
usava comunemente il sistema di espressione numerica ereditato dai romani, con numerali espressi da combinazioni di I, V, X, L, C, M. Si scriveva con i numeri romani,
I. Introduzione
LXXXV
ma si contava con le mani: 20 dita tra mani e piedi sono alla base del sistema di conto
più diffuso. Istruzioni per contare con le dita sono fornite in numerose fonti di tipo
eterogeneo, cui potevano sommarsi mani, braccia e gomiti, con una gesticolazione
simile a quella di danzatori».59
Tutti questi elementi ridimensionano notevolmente la lettura di un medioevo ostile
all’economia monetaria urbana proposta da Jacques Le Goff, secondo cui sarebbe prevalsa la cultura del dono rispetto a quella del profitto. Questa interpretazione era stata
fondata dallo storico francese anche sulla diffusione della raffigurazione di avari con la
borsa al collo. Recentemente tuttavia Giuliano Milani ha dimostrato come tale immagine non fosse riservata in esclusiva agli avari, ma più estesamente a chi metteva in pericolo i valori della comunità, la civitas, spezzando il vincolo di fiducia tra i cives, venendo
accusato di essere falsario, corrotto o traditore.60 Proprio questa ossessione dell’adulteramento della verità pare essere al centro delle riflessioni e delle paure dell’uomo comunale, che associa a tutto ciò che in qualche modo possa essere ricondotto nel campo
semantico della falsità-finzione e in quello ideologico-religioso del non-vero l’innesco
della disarticolazione della communitas, di una società retta da legami fiduciari.61
La rilettura di Milani rafforza ed è confortata dalle posizioni espresse da altri studiosi di recente a riguardo del ruolo del denaro e del suo significato sociale ed economico, già a partire da quelle che indagano il pensiero di alcuni intellettuali contemporanei
di Dante o della generazione successiva, che con i loro scritti superavano le considerazioni aristoteliche di estroflessione del denaro dalla società e la condanna di una parte
del mondo religioso dell’economia finanziaria.62
Scrive ad apertura di una sua introduzione Raffaele Pinto: «Tale definizione [di
capitale da parte di Pietro di Giovanni Olivi] da una parte distingue implicitamente il
denaro in quanto strumento di calcolo del valore dei beni (finalizzato al loro scambio),
dal denaro in quanto strumento di creazione del profitto (lucrum); dall’altra considera
59
Per le citazioni cfr. Travaini, Monete, mercanti e matematica, cit., pp. 61-62; Un ponte sul Mediterraneo.
Leonardo Pisano, la scienza araba e la rinascita matematica in Occidente, a cura di E. Giusti, Firenze,
2002; R. Franci, L’insegnamento dell’Aritmetica nel medioevo, in Scienze matematiche e insegnamento in
epoca medievale, a cura di P. Freguglia, L. Pellegrini, R. Paciocco, Napoli-Roma 2000, pp. 111132.
60
J. Le Goff, La borsa e la vita. Dall’usuraio al banchiere, Roma-Bari 1987; Id., Lo sterco del diavolo.
Il denaro nel Medioevo, Roma-Bari 2010; G. Milani, L’uomo con la borsa al collo. Genealogia e uso di
un’immagine medievale, Roma 2017.
61
P. Preto, Falsi e falsari nella Storia, Roma 2020; H. Harry Bresslau, Manuale di diplomatica per
la Germania e l’Italia, Roma 1998, pp. 14-47; U. Eco, Tipologie della falsificazione, in Fälschungen im
Mittelalter, I, Hannover 1988, pp. 69-82; Antonelli, La mente organizzatrice dell’uomo comunale, cit.
62
G. Todeschini, I mercanti e il tempio. La società cristiana e il circolo virtuoso della ricchezza fra
medioevo ed età moderna, Bologna 2002; Id. Come Giuda. La gente comune e i giochi dell’economia
all’inizio dell’epoca moderna, Bologna 2011.
LXXXVI
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
la forma di capitale del denaro come una modalità legittima di produzione della ricchezza. In quanto capitale, suscettibile di produrre un valore superadiunctus a quello
originario, il denaro può essere venduto, e, nel caso dei prestiti, deve essere restituita
non solo la somma prestata ma anche il denaro che la somma iniziale avrebbe prodotto
se fosse stato investito nella produzione o nella circolazione dei beni, cioè, banalmente,
gli interessi. Contro la condanna con cui il pensiero antico, da Aristotele a S. Tommaso,
stigmatizzava la ‘crematistica’, cioè il commercio finalizzato non allo scambio dei beni,
ma alla produzione di profitto (che per il Filosofo non è neppure degna di figurare in
una riflessione sulla economia)».63
A questo processo di cambiamento contribuì la nuova aritmetica che nel giro di un
secolo modificherà i metodi per indagare la natura e per pre-definire la conoscenza del
mondo, che apriranno la strada a una sua visione geometrica, alla sua matematizzazione. Lo sviluppo dello studio della matematica prima in Italia e poi nelle sedi universitarie di tutta Europa portò all’abbandono dell’abaco nelle pratiche di calcolo, all’assunzione dei numeri indo-arabi e dello zero, mentre una nuova visione dell’economia
si faceva largo tra i predicatori degli ordini mendicanti, in particolar modo all’interno
del dibattito intorno a povertà, carità e usura.64
6. Criteri editoriali
Per quanto riguarda i criteri editoriali adottati nella presente trascrizione sono conservativi e intendono riproporre correttamente il testo anche se necessariamente debbono
rinunciare a seguirne la distribuzione nella pagina. S’interviene il meno possibile sul
testo, ad esempio in quei pochi casi in cui è necessario trascrivere le parole secondo l’uso moderno sciogliendo le unità di scrittura originali, introducendo la punteggiatura
e il ricorso a segni diacritici. Si distingue graficamente la u dalla v, si è normalizzato ad
i il ricorso alla j, anche nel caso dei numerali romani e anche nel caso potesse il segno
rappresentare un valore semiconsonantico.
La cartulazione virtuale del testo tende a ricostruire l’originale, ma è presente una
R. Pinto, Introduzione, in Id., La maladetta lupa del capitale: il pensiero economico-politico di Dante,
Firenze 2022.
64
A proposito delle modalità pratiche di computazione, compreso il ricorso alla esplicitazione nelle
somme del concetto di sottrazione, resta testimonianza nel nostro registro in alcune poste dove si può
leggere ad esempio: «Summa pagine clxxxxv librarum minus xii denariorum bononinorum».
Si veda a questo riguardo S. Tognetti, Una civiltà di ragionieri. Archivi aziendali e distinzione sociale nella
Firenze basso medievale e rinascimentale, in «Reti Medievali Rivista», 21, 2 (2020), pp. 221-250
(ringrazio Enrico Faini per avermi segnalato questo saggio importante); P. Legrenzi, Quando meno
diventa più. La storia culturale e le buone pratiche della sottrazione, Milano 2022.
63
I. Introduzione
LXXXVII
seconda cartulazione che permette di avere l’idea concreta della consistenza dello spezzone A e dello spezzone B, attualmente conservati in due fondi distinti. Con r s’intende indicare il recto di una carta con v il suo verso.
Le integrazioni dell’editore sono riportate all’interno di due parentesi quadrate [].
Le integrazioni dovute a guasto meccanico sono riportate all’interno di due parentesi
graffe {}. Le espunzioni di unità di scrittura o di lettere da parte del notaio sono indicate in nota e/o segnalate all’interno di due parentesi uncinate <>. Le segnalazioni presenti nelle note a piè di pagina contribuiscono a chiarire gli eventi accaduti al ms. o al
testo, come gli interventi del notaio e le particolari configurazioni grafiche garantendo
in questo modo la perspicuità dell’originale e indicando al contempo le scelte editoriali
e gli interventi sul testo anche dell’editore.
Nelle note, data l’importanza attribuita dalle istituzioni alla scrittura per esteso
delle parole, si è preferito introdurre le parentesi tonde per indicare il sistema abbreviativo adottato dallo scrivente () e la segnalazione di quei segnali della punteggiatura
impiegati per indicare lo spezzarsi di una parola e il suo andare a capo. Inoltre, sempre
nell’apparato si è tentato di rendere edotto il lettore dei fenomeni principali di organizzazione del testo sulla pagina e dei segnali che costituiscono il sistema interpuntivo
del notaio impiegato in modo reiterato e costante per rappresentare le modalità eccezionali, ma non inconsuete, d’impaginare il testo come gli elenchi, la summa pagine
ecc. Con tre asterischi * * * si indica uno spazio lasciato in bianco dal notaio per essere
compilato in un secondo momento, ma poi mai completato. Con tre punti fermi … si
indica una parola non compresa dall’editore. Con la barra | si indica la cesura nel ms.
tra due righe e l’andata a capo di una unità di scrittura.
Il tentativo anche per quanto riguarda la mise en page e la mise en texte è stato quello
di restituire il più possibile l’aspetto del testo e della pagina del nostro manoscritto, nei
limiti della ragionevolezza di cui una trascrizione così complessa e ampia ha dovuto
necessariamente tenere conto, ricorrendo, per questo scopo, anche alle note.
Il testo è affiancato da una duplice cartulazione la prima ricostruisce la costruzione
originale del ms., seppure virtualmente, la seconda dà conto della presente cartulazione
dello spezzone siglato A e dello spezzone siglato B.
Si ringrazia la collega e amica Giovanna Morelli per avere coadiuvato il terzo controllo del testo sul ms.
APPENDICE
De sacramento et offitio depositarii seu massarii comunis Bononie. Rubrica.65
[ 1 ] Iuro ego massarius seu depositarius comunis Bononie recipere totam pecuniam
comunis Bononie que michi debitur, ex quacumque de causa vel quocumque modo, et
etiam omnes alias res pertinentes comuni Bononie que michi designabuntur, et ipsam
pecuniam que ad me perveniet, et res quas recipiam, custodire et salvare bona fide ad
utilitatem comunis Bononie.
[ 2 ] Et de pecunia seu avere comunis Bononie non expendere vel solutionum facere,
sine licentia et mandato domini potestatis vel domini capitanei vel vicarii alterius eorum, de quo mandato sit publica scriptura facta per manus unius ex notarii[s] domini
potestatis vel domini capitanei. In qua scriptura contineatur quantitas que mandabitur
solvi et persona cui debuerit fieri solutio et ex qua causa, nisi de ipsa pecunia solvenda
sit statutum vel reformatio, de quo statuto seu reformatione fiat mentio in precepto,
dum tamen solutio non excedat quantitatem vigintiquinque librarum bononinorum,
vel sine speciali reformatione facta ad scrutinium, secundum formam statuti, de summa vigintiquinque librarum bononinorum vel ab inde supra.
[ 3 ] Salvo quod solutio salarii domini potestatis et domini capitanei et beroariorum
eorum et offitialium comunis et populi Bononie possit et debeat fieri sine reformatione et scruptinio, tamen precepto et bulita interveniente et nisi recepta bulita ançianorum et consulum populi Bononie vel aliorum offitialium ad offitium bulite deputandorum, quod preceptum, bulita, statutum vel reformatio remanere debeat penes me
massarium seu depositarium.
[ 4 ] Salvo quod de mandato domini potestatis vel domini capitanei vel vicarii alterius eorum possim facere solutionem usque ad quantitatem quadraginta solidorum bononinorum vel ab inde infra sine reformatione aliqua vel bulita, dum tamen dictum
preceptum sit scriptum per unum ex notariis spetialibus domini potestatis vel domini
65
Statuti di Bologna dell’anno 1288, cit., pp. 113-115.
XC
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
capitanei, in quo declaretur quantitas que mandabitur solvi per depositarium vel massarium, et nomen cui fieri debuerit solutio et causa. Et si eligere debuero tabellionem
unum vel plures ad predictum officium operandum, elligam bonum legalem et expertum notarium in scribendo et litteratura.
[ 5 ] Et introitus et expensas scribi faciam in libro mearum rationum, et singulis mensibus dabo summam introitus et omnium expensarum factarum per me iudici domini
potestatis, qui preherit ad syndicandum offitiales comunis.
[ 6 ] Et domino potestati vel domino capitaneo vel alteri pro eis aliquo modo non
dare ultra feudum sibi concessum per formam statutorum, quantucumque eis vel alteri
eorum concederetur.
[ 7 ] Nec solutionem aliquem permittere notarios meos alicui accipere ultra feudum
sibi concessum.
[ 8 ] Et furtum, dolum vel fraudem non committam in pecuniam seu de rebus comunis, nec lucrum occasione mei offitii faciam nec sinam alium facere ultra feudum michi
concessum pro me et notariis meis.
[ 9 ] Tenear etiam ego depositarius seu nassarius comunis facere comburere omni nocte
continue unam anpulam coram pictura beate Marie Virginis in capella comunis, et facere
quod duo cerei stent super altare ipsius capelle et comburant tempore missarum. Et dare
tenear incensum oportunum et quatuor libras candellarum in festo sancte Marie mensis
februarii, que dari debent per sacerdotem domino potestati et domino capitaneo et eorum
familiis et aliis ad missam existentibus. Et facere ablui pannos altaris. Et hec omnia expensis comunis Bononie et de avere comunis Bononie. Et credentias mihi impositas tenere.
[ 10 ] Et tenear prestare bonam et idoneam securitatem [de] decem milibus libris bononinorum coram procuratore comunis Bononie de custodiendo et salvando avere
comunis Bononie quod ad meas pervenerit manus, et de illo non expendendo vel solvendo alicui, nisi secundum formam mei sacramenti.
[ 11 ] Et tenear accipere et exigere ad utilitatem comunis Bononie a quolibet cui fecero aliquam solutionem alicuius quantitatis, silicet a viginti solidorum bononinorum
usque ad centum duodecim denarios et de centum solidis et a centum solidis supra
quantacumque sit quantitas, duos solidos bononinorum
I. Introduzione
XCI
[ 12 ] Et generaliter omnia et singula statuta, ordinamenta et reformationes comunis et
populi Bononie ad meum offitium pertinentia observare.
[ 13 ] Et hoc statutum sit precisum in qualibet parte sui. Et dicimus quod depositarius et eius
notarius morari debeant ad massariam comunis Bononie ad suum offitium exercendum.
VI
II. EDIZIONE
1
1r
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
1r
Liber generalis expensarum diversarum et variarum factarum per virum pro{vi}dentem1
dominum Guillielmum de Pavanensibus civem et mercatorem civitatis Bononie
depositarium generalem comunis Bononie tempore2 regiminis nobilis3 viri domini
Bresani de Sali[s] potestatis et capitanei civitatis Bononie sub4 millesimo ducentesimo
octuagesimo octavo indictione prima et scriptus5 per me Paulum Bellondini notarium
dicto officio deputatum.
i
ii
iii
Die veneris secundo intrantre iullio
Primo solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
Petro de Roffeno nuntio comunis Bononie qui iturus est cum
literis6 comunis Bononie hominibus terre Montischuruni
mutinensi dioccesi pro tribus diebus ad rationem duorum
solidorum bononinorum pro quolibet die ex precepto facto
ex parte dicti domini Bresani scripto manu domini Gregori[i]
de Gazeris notarii dicti domini capitanei et potestatis.
Die sabati tercio intrante iullio
Item solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Alberto filio Petri et Nicholao filio Phylippi7 pueris qui
dederunt brevia in conscilio duorum millium ex quibus ellectus
fuit unus frater ad gabellam ad rationem duodecim denariorum
pro quolibet eorum8 ex precepto facto per dictum dominum
potestatem et capitaneum scripto manu dicti domini Gregorii
sui notarii.
Eodem die
Item solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Nicholao Phylippi, Iohanni Petri cartholarii, Ugolino
Lacuna materiale del supporto, una macchia di umidità che ha in parte fatto svanire l’inchiostro della
parola, ricostruita con molte incertezze per via congetturale.
2
Segue cassato con tratto di penna e punto sottoscritto: n[obilis].
3
Segno di riempimento.
4
Segno di riempimento.
5
Nel ms. sc(r)iptum.
6
Segno di riempimento.
7
Un segno paratestuale a forma di parentesi tonda tiene uniti i due nomi elencati.
8
Segue cassato con tratto di penna: ep.
1
II. Edizione
2
Aymerici et Andree Benintendi pueris qui dederunt brevia in
conscilio iiM sindicorum qui ellecti fuerunt ad syndacandum
dominum Coradum et eius familiam ad rationem xii
denariorum bononinorum pro quolibet eorum ex precepto facto
per dictum dominum potestatem scripto manu dicti notarii.
pro quolibet eorum ex precepto facto per dictum dominum
potestatem et capitaneum scripto manu dicti domini Gregorii
sui notarii.
iiii
[Eodem die]
Item solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
Iohanni Symonis nuntio anzianorum populi Bononie pro
solutione duorum dierum ad rationem trium solidorum
bononinorum pro quolibet die9 quibus ivit ad castrum
Crevalchoris cum anzianis iluc misis ad providendum laborerium
quod fieri oportebat in foveis dicti castri ex precepto facto per
dictum dominum potestatem scripto manu supradicti notarii.
Summa huius pagine xviii solidorum
1v
v
1v
Eodem die sabati tertio intrante iullio
Item solvit dictus depositarius
viginti septem solidos bononinorum
domino Bendideo Ugolini custodi massarie comunis pro
centum sexaginta duobus panibus a duobus denariis quolibet
quos dare debet captivis10 carceris comunis Bononie qui sunt
numero quinquaginta quatuor pro tribus diebus videlicet
pro11 die veneris elapsa, hodierna12 die sabbati et dominice
proxime sequentis ad rationem unius13 panis pro quolibet
eorum et quolibet die secundum formam statutorum comunis
exequendo formam precepti dicti domini potestatis scripti
manu domini Gregorii predicti.
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^.
Segno - che indica l’andata a capo: cap|tivis.
11
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: heri.
12
Segno - che indica l’andata a capo: hodi|erna.
13
Segno di riempimento.
9
10
3
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Eodem die
Item solvit dictus depositarius
undecim solidos bononinorum
domino Bendideo Ugolini custodi massarie comunis Bononie
equos idem dominus Bendideus expendit de suis propriis
denariis in servitio comunis Bononie in tribus taschis in quibus
recunduntur libri actorum notariorum dicti domini potestatis
et capitanei quando portantur ad banchis officiorum suorum
ex precepto14 per dictum dominum potestatem et capitaneum
scriptum manu dicti notarii.
vi
vii
viii
Die lune v intrante iullio
Item solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Iohanni domini Petri, Menghino domini Petri, Andree
Benintendi et Iacobo Iacobini pueris qui dederunt brevia
ex quibus ellecti fuerunt capitanei et custodes castrorum et
quidam alii officiales in conscilio duorum millium die quarto
iullii videlicet xii denarios pro quolibet eorum ex precepto
dicti domini potestatis scripto manu dicti notarii.
Eodem die
Item solvit dictus depositarius
xl solidos [bononinorum]
infrascriptis capitaneo et custodibus castri Stagni videlicet
Martino Pini capitaneo dicti castri sedecim solidos
bononinorum ad rationem iiii solidorum bononinorum
pro quolibet die15 et Dominico Anthonii cappelle Sancte
Cecilie, Dominicho sartori cappelle Sancti Benedicti et Cecho
Iohannis cappelle Sancti Thome Strate Maioris custodibus dicti
castri scilicet cuilibet ipsorum viii solidos bononinorum16 pro
quatuor diebus quibus steterunt quilibet eorum ultra terminum
eorum solutionis ad rationem ii solidorum bononinorum pro
quolibet die et quolibet ipsorum ex precepto scripto manu
dicti Gregorii notarii.
Summa pagine librarum iiii, solidorum ii bononinorum
14
15
16
Segue cassato con tratto di penna: for.
Aggiunto in interlinea: pro q(u)olib(et) die.
Segue cassato con punti sottoscritti: ad.
II. Edizione
2r
2r
viiii
xi
xii
18
19
Die lune predicta v17 intrante iullio
Item solvit depositarius predictus
viginti tres solidos bononinorum
domino Bendideo Ugolini custodi massarie comunis pro
centum treginta octo panibus a duobus denariis quolibet quos
dare debet captivis carceris qui sunt numero quadraginta sex
pro tribus diebus videlicet pro die lune quinto iullii, die martis
et die merchurii [futuris] sequentibus ad rationem unius panis
pro quolibet eorum et quolibet die secundum preceptum dicti
domini potestatis et capitanei scriptum manu dicti domini
Gregorii notarii.
Die martis vi intrante iullio
Item solvit dictus depositarius
treginta solidos bononinorum
magistro Aççolino muratori pro magistratico et cumçemento et
assidibus et calçina et lapidibus et lignamine ex quibus aptavit
coquinam domini capitanei que est in domibus pallatii populi
Bononie suis propriis expensis ipsius magistri ex precepto dicti
domini capitanei scripto manu dicti domini Gregorii notarii
eiusdem domini Brexani.
x
17
4
Eodem die
Item solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
Brexanino nuntio et portitori literarum transmissarum
per notarium qui est Mutine pro comuni Bononie ad
ipsum comune pro eius labore et vie ex eo quod aportavit18
dictas literas ex precepto dicti domini potestatis et capitanei
scripto manu dicti notarii.
Eodem die
Item solvit dictus depositarius
tres solidos bononinorum
Iohannino Symonis nuntio ançianorum et consulum populi
quos expendit de suis19 propriis denariis in cartis bo[n]bicinis
et in medio quaterno cartarum peccudis operatis in servitio
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^.
Segno di riempimento.
Segno di riempimento.
5
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
comunis quando facta fuit ellectio capitanei populi de mense
iunii preterito ex precepto dicti domini potestatis et capitanei
scripto manu dicti domini Gregorii.
xiii
Eodem die
Item solvit dictus depositarius
quinque solidos bononinorum
Ambrosio Petriçoli latori literarum transmissarum comuni
Bononie per dominum episcopum mutinensem et per
dominum Antholinum de Tebaldis notarium qui pro comuni
Bononie in civitate Mutine perseverat pro ipsius comunis
negotii[s] et mandatis ex precepto dicti domini potestatis et
capitanei scripto manu dicti domini Gregorii.
Summa huius pagine librarum iii, solidorum vii bononinorum
2v
xiiii
xv
20
21
22
23
2v
Die martis vi intrante iullio
Item solvit dictus depositarius
treginta solidos bononinorum
domino Petro domini Uguicionis de Banbaglolis pro octo
instrumentis designationum scripturarum designatarum per
dominum Coradum de Montemagno20 olim potestatem
comunis Bononie domino Brexano de Salis nunc potestate ipsius
cominis et fratribus minoribus et predicatoribus et obsidis21
domini Rolandini de Canosa, que dictus Petrus in servitio
comunis Bononie condidit et scripsit pro merito et labore suo
ex eo quod scripsit dicta instrumenta ex precepto dicti domini
potestatis et capitanei scripto manu dicti domini Gregorii.
Die merchurii septimo intrante iulio
Solutionis capitanei22
Solvit dictus depositarius
cc libras bononinorum
domino Brexano de Sali[s] capitaneo populi Bononie23 dans
Segno - che indica l’andata a capo: Mo(n)tema|gno.
Nel ms. obses.
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Segue cassato con tratti di penna: p.
II. Edizione
6
et solvens24 pro salario mense iullii presenti dicti domini
capitanei secundum formam statutorum populi Bononie et
secundum formam refformationis conscilii et masse populi
Bononie scripte manu Anthonii de Policino nunc notarii
ançianorum et consulum populi Bononie et quia placuit
ançianis et consulibus de presenti mense iullii ex instrumento
scripto manu dicti Anthonii et secundum formam precepti
dicti domini capitanei scripti manu dicti domini Gregorii
notarii domini capitanei25.
Eodem die
treginta unam libras bononinorum
in
Solvit depositarius predictus
eodem xv Beri de Caçago, Albertino de Cazago, Petro Pichoti, Honebene
de Castraxonno26, Iohanino Parola27, Gerardino de Arbusto,
Iacobino sedazario, Petriçano barberio, Asiato de Pallaçolo
et Zanono de Belletreçe28 beroariis dicti domini Brexani
capitanei pro eorum salario presenti mense iullii habentis
xxxi dies ad rationem duorum solidorum bononinorum
pro quolibet eorum et quolibet die secundum formam
refformationis29 conscilii et masse populi Bononie scripte
manu Anthonii de Poliçino notarii ançianorum et consulum
mense presenti iullii et30 quia placuit anzianis et consulibus
dicti mensis iullii ex instrumento scripto manu dicti Anthonii
et secundum formam precepti dicti domini capitanei scripti
manu Gregorii predicti.
Summa huius pagine ccxxxii librarum,
x solidorum
Lettura incerta.
Un segno paratestuale a forma di parentesi tonda collega questa alla posta successiva.
26
Lettura incerta.
27
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i cinque nomi elencati, ciascuno
preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
28
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i cinque nomi elencati, ciascuno
preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
29
Segue cassato con tratti di penna: s.
30
Segue cassato con tratti di penna: p.
24
25
7
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
3r
3r
Eodem die
xvi
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
domino Laurentio Bonacapti pro completura et confectione
literarum transmissarum domino Bindo Baschere ellecto primo
in capitaneria31 populi Bononie et statuta eidem missa ex eo
quod scripsit dictas literas et dicta statuta in servitio comunis
Bononie secundum preceptum dicti domini potestatis et
capitanei scripto manu domini Gregorii notarii predicti.
Eodem die
in eodem Solvit depositarius predictus
quadraginta solidos bononinorum
xvi
domino Laurentio Bonacapti notario pro confectione et
conpletura literarum missarum domino Guillielmo de
Oddonis secundo ellecto in capitaneria populi Bononie
et statuta eidem missa ex eo quod ipse scripsit dictas literas
et32 dicta statuta in servitio comunis Bononie secundum
preceptum dicti domini potestatis et capitanei scriptum33
manu domini Gregorii [notarii] predicti.
xvii
xviii
31
32
33
34
35
Die iovis viii intrante iullio
Solvit dictus depositarius
tres solidos bononinorum
magistro Phylippo ferator pro una clavatur[i] a et clave quas
fecit et posuit ad quoddam hostium camere beroariorum
domini capitanei predicti in domibus comunis ubi moratur
dictus dominus capitaneus secundum preceptum dicti
domini capitanei scriptum34 manu dicti domini Gregorii
notarii capitanei.
Eodem die
Solvit depositarius predictus
duodecim libras bononinorum
Matheo de Lastignano notario et ambaxatori et Dominico
Benvenuti35 bannitori populi syndico ituri ad denuciandum
Segno di riempimento.
Segno di riempimento.
Nel ms. scripti.
Nel ms. scripti.
Segno - che indica l’andata a capo: Ben|venuti. Segue cassato con tratti di penna: s.
II. Edizione
8
domino Bindo Bascher futuro capitaneo populi et comunis
Bononie scilicet dicto Matheo de Lastignano pro octo diebus
et pro qualibet die xviii solidos bononinorum et dicto
Dominico pro octo diebus xii solidos bononinorum pro
qualibet die secundum formam refformationis conscilii viiiC
et populi scripte manu domini Bonvisini Bologniti notarii
refformationum comunis et precepti dicti domini Brexani
potestatis et capitanei scripti manu dicti domini Gregorii eius
notarii et quia placuit ançianis et consulibus mense iullii ex
instrumento scripto manu Antonii de Poliçino notarii populi.
Summa huius pagine librarum xvi et solidorum iii
3v
xviiii
xx
xxi
36
3v
Eodem die
Solvit depositarius predictus
decem solidos bononinorum
Alberto Miglatio pro solutione pretii unius libri magni
bonbacini quem ipse dedit et vendidit domino Bertholomeo
Labie notario ad officium multarum in servitio comunis
Bononie secundum preceptum dicti domini Brexani scriptum
manu domini Gregorii notarii predicti.
Eodem die
Solvit depositarius predictus
sex solidos bononinorum
Bençevene Iacobi nuntio comunis Bononie pro tribus diebus
ad rationem duorum solidorum bononinorum pro quolibet
die quibus ire debet ad terram Cedricle ad cytandum quosdam
homines coram domino Guillielmo Confanonerio iudice dicti
domini Brexani ad mallefficia secundum preceptum dicti domini
Brexani scriptum manu domini Gregorii predicti notarii.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
Argumento Bonfigloli nuntio comunis Bononie pro tribus
diebus ad36 rationem duorum solidorum bononinorum
Segno di riempimento.
9
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
pro quolibet die quibus ire debet ad terram Cedricle ad
exclamandum et cridandum quosdam qui dicuntur commisisse
quoddam homicidium ut venirent coram iudice mallefficiorum
secundum preceptum dicti domini potestatis et capitanei
scriptum manu dicti domini Gregorii notarii supradicti.
xxii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
Rolandino Raynuçoli nuntio comunis Bononie pro tribus diebus
ad rationem duorum solidorum bononinorum pro quolibet
die quibus ivit ad terram Cedricle ad appellandum quosdam
homines qui dicuntur commisisse quoddam homicidium
ut deberent venire coram dicto iudice mallefficiorum
secundum preceptum dicti domini potestatis et capitanei
scriptum persupradictum dominum Gregorium notarium.
Summa huius pagine xxviii solidorum
4r
4r
xxiii
xxiiii
37
Eodem die
Solvit depositarius predictus
decem solidos bononinorum
Tedaldo fratris Ariti nuntio domini episcopi Bononie ex eo
quod ipse debet portare literas comunis Bononie ex parte
ipsius comunis domino Iacobo37Aymonitti et fratribus qui sunt
in curia romana pro factis comunis Bononie ex precepto dicti
domini potestatis et capitanei scripto manu domini Gregorii
predicti notarii.
Eodem die
Solvit depositarius predictus octo libras et sedecim solidos bononinorum
domino Alberto Iohannis Vixine et Bertholomeo domini
Iacobi de Lago suprastantibus laborerii castri Alegralcoris
et fovee et rodofossi ipsius pro viginti duobus diebus quibus
steterunt ad dictum laborerium faciendum ad rationem
quatuor solidorum bononinorum pro quolibet die et quolibet
Segno - che indica l’andata a capo: Iaco|bo.
II. Edizione
10
eorum secundum formam refformationis conscilii viiiC et
populi scripte manu domini Bonvixini Bologniti notarii ad
refformationes comunis et secundum preceptum dicti domini
Brexani potestatis et capitanei scriptum manu domini Gregorii
eius notarii predicti et quia placuit ançianis et consulibus dicti
mensis iullii ex instrumento scripto manu domini Anthonii de
Policino notarii anzianorum et consulum populi.
xxv
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Ubertino Guidonis nuntio comunis Bononie pro uno
die ad rationem duorum solidorum bononinorum
pro ipso die ex eo quod ipse ivit ad terram Ceule ad
appellandum dominum Nicholaum de Galiana pro
quodam negotio spectante ad officium domini Guillielmi
vicarii domini potestatis predicti secundum preceptum
dicti domini potestatis et capitanei scriptum manu
domini Gregorii notarii predicti.
Summa librarum viiii, solidorum viii bononinorum
4v
4v
Eodem die
xxvi
Solvit dictus depositarius
viginti tres solidos bononinorum
domino Bendideo Ugolini custodi massarie comunis
pro centum treginta octo panibus a duobus denariis pro
quolibet quos dare debet captivis carceris comunis Bononie pro
tribus diebus videlicet pro hodierna die iovis, veneris38 et sabbati
proximis sequentibus qui captivi sunt numero xlvi ad rationem
unius panis pro quolibet eorum et quolibet die secundum formam
statutorum et secundum preceptum dicti domini capitanei
scriptum manu domini Gregorii notarii predicti domini
potestatis.
Segno - che indica l’andata a capo: vene|ris. Segno a forma di virgola alta / e di punto fermo reiterato
con la funzione di segnalare una pausa breve.
38
11
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
xxvii
xxviii
xxviiii
Die veneris viiii intrante iullio
Solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
Acharixio Guidonis pro suo merito et mercede ex eo et
pro eo quod ipse spaçavit et emundavit pallatia et domos
comunis et populi Bononie veteres et novas mandato
dicti domini potestatis et capitanei in servitio comunis et
populi Bononie secundum preceptum dicti domini Brexani
potestatis et capitanei scriptum manu domini Gregorii
notarii supradicti.
Die sabbati xo intrante iullio
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Rolandino Raynuçoli nuntio comunis Bononie pro merito
et solutione sua39 duorum dierum ad rationem duorum
solidorum bononinorum pro quolibet die quibus ivit
et stetit ad plebem Mongodoris mandato dicti domini
potestatis et capitanei ad cytandum Aymum Auxelitti
ut veniret coram dicto domino potestate pro quodam
mallefficio per eum commisso secundum preceptum dicti
domini potestatis et capitanei scriptum manu domini
Gregorii notarii predicti.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Açolino Zacharie nuntio comunis Bononie pro eius solutione
et labore duorum40 dierum ad rationem duorum solidorum
bononinorum pro quolibet die quibus ivit ad cytandum
Aymum supradictum ut veniret pro secunda vice ad se
defendendum occasione41 cuiusdam mallefficii secundum
preceptum dicti domini potestatis et capitanei scriptum manu
domini Gregorii notarii supradicti.
Summa huius pagine solidorum xxxvii
39
40
41
Segno di riempimento.
Segue cassato con tratti di penna e punti sottoscritti: sol(idorum) bon(oninorum).
Segno - che indica l’andata a capo: occa|sio(n)e.
II. Edizione
5r
5r
xxx
xxxi
xxxii
xxxiii
42
12
Eodem die
Solvit depositarius predictus
quatuor solidos bononinorum
Iohanni domini Petri cartholarii, Ugolino Aymerici, Bertho
Petri et Iacobo Iacobini pueris qui dederunt brevia in conscilio
duorum millium ex quibus ellecti fuerunt saltuarii vinearum
et quidam alii officiales hodie ellecti ad officium deveti bladi
ad rationem xii denariorum pro quolibet eorum secundum
preceptum dicti domini potestatis et capitanei scriptum manu
domini Gregorii notarii predicti.
Die lune xii intrante iullio
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Rolandino Tranchedi nuntio comunis Bononie pro suo salario
et mercede videlicet pro duobus diebus quibus ivit ad terram
Crevalchorii mandato dicti domini potestatis ad cridandum
Zenum Longum et Iustum de Camurata pro quodam
mallefficio ad rationem duorum solidorum bononinorum pro
quolibet die secundum preceptum dicti domini potestatis et
capitanei scriptum manu domini Gregorii notarii supradicti.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
domino Bendideo Ugolini custodi massarie comunis Bononie
videlicet duos solidos bononinorum pro aptatione unius
clavaturie hostii camere domini Federici militis dicti domini
capitanei et pro una clave et alios duos solidos bononinorum
pro aptatione42 hostii camere beroariorum dicti domini
capitanei secundum preceptum dicti domini potestatis et
capitanei scriptum manu domini Gregorii notarii supradicti.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Alberto Rophini nuntio comunis Bononie pro sua solutione et
mercede ex eo quod ivit eques in servitio comunis Bononie cum
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: camere.
13
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
milite dicti domini potestatis et capitanei et domino Petro de
Petra et suis sociis ad Montem Longum in nocte pro rumore43
facto in ipsa nocte pro eo quod dicebatur quod filii quondam
domini Amadoris Clarissimi44 molestabantur ad domum
eorum per quosdam malleffactores partis lambertaciorum
secundum preceptum dicti domini potestatis et capitanei
scriptum manu domini Gregorii notarii predicti.
Summa huius pagine solidorum xvi bononinorum
5v
xxxiiii
xxxv
43
44
45
46
5v
Eodem die
Solvit dictus depositarius
viginti unam libras bononinorum
domino Dondideo de Corbelariis, domino Richardino domini
Cambii de Vitreis iudici, domino Symoni domini Petri de
Papaçonibus cui dicitur «Valente», domino Visconti domini
Iacobini de Viscontibus, domino Ugolino Speçane45 sindico,
Martino de Vernatia et Egidio de Aççis notariis et sindiciis
ad sindicandum dominum Coradum de Montemagno olim
potestatem Bononie et eius familiam videlicet cuilibet eorum
tres libras bononinorum secundum modum consuetum et
secundum refformationem conscilii viiic et populi scriptam
manu domini Bonvixini Bologniti notarii ad refformationes
comunis et preceptum46 dicti domini potestatis et capitanei
scriptum manu domini Gregorii notarii supradicti et quia
placuit anzianis et consulibus dicti mensis ex instrumento
scripto manu Anthonii de Pollicino notarii anzianorum et
consulum populi Bononie.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
viginti tres solidos bononinorum
domino Bendideo Ugolini custodi massarie comunis pro
centum triginta octo panibus a duobus denariis pro quolibet
Segno - che indica l’andata a capo: rumo|re.
Segno - che indica l’andata a capo: Cla|rissimi.
Una macchia d’inchiostro rende assai incerta la leggibilità della parola.
Nel ms. p(re)cepti, che sottintende secundum formam.
II. Edizione
14
quos dare debet captivis carceris comunis pro tribus diebus
videlicet pro hodierna die47 lune, martis et merchurii
sequentibus proximis qui captivi sunt48 numero xlvi ad
rationem unius panis pro quolibet eorum et quolibet die
secundum formam statutorum et secundum preceptum dicti
domini potestatis et capitanei scriptum manu domini Gregorii
notarii predicti.
xxxvi
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Iohanni Iacobi nuntio comunis Bononie pro solutione
duorum dierum ad rationem duorum solidorum
bononinorum pro quolibet die quibus ire debet mandato
iudicis mallefficiorum ad terram Mongodoris ad cridandum
Aymum Auxilitti ut veniret coram dicto iudice ad se
deffendendum de notificatione facta d[e] eo secundum
preceptum dicti domini potestatis et capitanei scriptum
manu domini Gregorii notarii supradicti.
Summa pagine xxii librarum,
vii solidorum bononinorum
6r
6r
xxxvii
47
48
49
50
Die martis xiii intrante iullio
Solvit dictus depositarius quatuor libras et decem solidos bononinorum
domino Antholino domini Rolandini de Thebaldis
ambaxatori49 comunis Bononie qui de mandato domini
potestatis et capitanei anzianorum et consulum ivit Mutinam
pro aliquibus secretis negotiis comunis Bononie faciendis
et perpetrandis ibidem videlicet pro quinque diebus50 ad
rationem xviii solidorum bononinorum pro qualibet
die exequendo formam refformationis conscilii viiic et
populi scripte manu domini Bonvixini Bologniti notarii ad
Segno di riempimento.
Segno di riempimento.
Segno di riempimento.
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^.
15
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
refformationes comunis et precepti dicti domini potestatis
et capitanei scripti manu domini Gregorii notarii predicti
et quia placuit anzianis et consulibus mense presenti iullii
ex instrumento scripto manu domini Anthonii de Poliçino
notarii populi Bononie.
xxxviii
Die merchurii xiiii intrante iullio
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Azolino Zacharie nuntio comunis Bononie pro sua solutione
unius diei ex eo quod ivit et stetit ad terram Sancti Marini
ad cytandum massarium et quosdam vicinos illius terre pro
quadam notifficatione data dicto domino capitaneo de Paulo
filio Sucii de Graydanis ex precepto51 dicti domini potestatis
et capitanei scripto manu dicti domini Gregorii notarii dicti
domini capitanei.
Eodem die
xxxviiii Solvit dictus depositarius
septem solidos et tres denarios bononinorum
domino Brunetto de Ferro recipienti pro Thomaxio nuntio et
portitori literarum que transmisse fuerunt per comune Bononie
potestati et comuni Ferarie de mense iunii proxime preterito ex
eo quod aportavit dictas52 literas in servitio comunis Bononie
ex precepto dicti domini potestatis et capitanei scripto manu
domini Gregorii notarii predicti.
xl
51
52
53
54
Die iovis xv intrante iullio
Solvit depositarius predictus
quatuor solidos bononinorum
53
Ansalo Iacobi nuntio comunis Bononie et Petro Nasinbenis
nuntio comunis videlicet cuilibet eorum54 duos solidos
bononinorum pro uno die quo iverunt in terram Sancti
Marini ad cytandum Paulum de Graydanis et quosdam
homines seu testes pro notifficatione dicti domini potestatis
et capitanei pro mallefficio quod dicitur factum fore per
dominum Paulum et quosdam homines pro eadem causa ex
Segue cassato con tratti di penna: s.
Segno di riempimento.
Lettura incerta.
Segue cassato con tratti di penna: p(ro).
II. Edizione
16
precepto dicti domini potestatis et capitanei scripto manu
domini Gregorii notarii predicti.
Summa librarum {v et55} solidorum iii
et denariorum iii bononinorum
6v
6v
Eodem die
xli
xlii
xliii
55
56
57
Solvit dictus depositarius
duodecim libras et duodecim solidos
bononinorum
56
domino Benedicto de Fulianis et Gerardo Dentamis notariis
et ambaxatoribus comunis Bononie videlicet cuilibet eorum
sex libras et sex solidos bononinorum pro septem diebus
quibus steterunt in provincia Romaniole occasione salis et
pro aliis negotiis comunis Bononie ad rationem xviii solidos
bononinorum pro quolibet eorum et quolibet die ultra
ipsius solutionis ipsorum exequendo formam refformationis
conscilii57 et populi scripte manu Anthonii de Poliçino notarii
anzianorum et consulum et precepti dicti domini potestatis et
capitanei scripti manu domini Gregorii notarii predicti et quia
placuit anzianis et consulibus mense presenti ex instrumento
scripto manu Anthonii de Policino notarii predicti.
Eodem die
Solvit depositarius predictus
quadraginta solidos bononinorum
domino Petro domini Benvenuti de Sancta Maria in Donis
notario ad cassam pro mense iullii presenti pro eius sallario et
merito dicti sui officii et temporis antescripti ex precepto dicti
domini potestatis et capitanei scripto manu domini Gregorii
notarii predicti.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
viginti tres solidos bononinorum
domino Bendideo Ugolini custodi massarie comunis Bononie
L’inchiostro è in parte svanito e ciò rende non semplice la leggibilità del segno grafico.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: Denta.
Segue cassato con tratti di penna e punti sottoscritti: viiiC.
17
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
pro centum treginta58 octo panibus a duobus denariis pro
quolibet quos dare debet captivis59 carceris comunis qui sunt
numero xlvi pro tribus diebus videlicet pro die dominica
proxime preterita, diebus iovis et veneris proximis sequentibus
ad rationem unius panis pro quolibet eorum et quolibet diem
secundum preceptum dicti domini capitanei et potestatis
scriptum manu domini Gregorii notarii predicti.
Summa pagine librarum xv, solidorum xv bononinorum
7r
7r
xliiii
xlv
Eodem die
Solvit dictus depositarius
viginti solidos bononinorum
domino Dominico Mascharonis notario pro remuneratione
scripturarum quas fecit in servitio comunis Bononie in
ellectione capitaneorum populi ellectorum de mense iunii
proxime ellapso ut moris est videlicet in ellectione domini
Bindi60 Bascherie et alliorum qui ellecti fuerunt tunc in
capitaneria populi antescripti secundum preceptum dicti
domini potestatis et capitanei scriptum manu domini Gregorii
notarii predicti.
Die veneris xvi intrante iullio
Solvit dictus depositarius
decem et octo solidos bononinorum
Clerigino nuntio et portitori literarum que mittuntur
Padue per comune Bononie ex eo quod portare debet dictas
literas in servitio comunis Bononie ex precepto dicti domini
potestatis et capitanei scripto manu domini Gregorii notarii
antedicti.
Eodem die
xlvi
58
59
60
Solvit dictus depositarius
treginta sex solidos bononinorum
domino Vinçiguerre Rovixii notario pro tribus diebus ad
rationem duodecim solidorum bononinorum pro quolibet
Segno - che indica l’andata a capo: tre|ginta.
Segno - che indica l’andata a capo: capti|vis.
Segno di riempimento.
II. Edizione
18
die quibus ivit et stetit mandato dicti domini potestatis
et capitanei et anzianorum et consulum ad castra61 Sancti
Iohannis in Persiceto, Crevalcoris, Sancte Aghate, Castri
Franchi, Montisbellii et Serravallis ad inquirendum si
potestates, iudices et notarii et capitanei et custodes dictorum
castrorum perseverant ad eorum officia ex precepto dicti
domini potestatis et capitanei scripto manu domini Gregorii
notarii predicti.
xlvii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
treginta sex solidos bononinorum
Henrigipto Pacis de Brayna pro tribus diebus ad rationem
duodecim solidorum bononinorum pro quolibet die
quibus ivit et stetit mandato domini potestatis predicti et
anzianorum et consulum ad inquirendum ad castra Sancti
Pauli, Scharegaglasini, Sancti Petri et Bixani si potestates,
iudices et notarii et capitanei et custodes dictorum62
castrorum perseverant ad ipsius officia ex precepto dicti
domini potestatis et capitanei scripto manu domini Gregorii
notarii antedicti.
Summa pagine librarum v,
solidorum x bononinorum
7v
xlviii
61
62
63
7v
Die sabbati xvii intrante iullio
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Zecholo et Nicholao pueris pro eorum sallario ex eo quod
dederunt brevia in conscilio duorum millium ex quibus ellecti
fuerunt custodes turris de subtus et quidam custodes castrorum
qui deficiebant videlicet xii denarios pro quolibet eorum ex
precepto dicti domini potestatis et capitanei scripto63 manu
domini Gregorii notarii predicti.
Vengono cassate con punti sottoscritti due lettere: castra<ta>.
Segno di riempimento.
Segno di riempimento.
19
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
xlviiii
l
Eodem die
Stagni64
novem libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
Nicholao Gratiani cappelle Sancti Leonardi, Aççoni Mychaelis
cappelle Sancti Iuliani et Guidone de Boytulis custodibus castri
Stagni pro eorum sallario et mercede qui ituri sunt ad custodiam
dicte terre pro comuni Bononie pro uno mense ad rationem
duorum solidorum bononinorum pro quolibet eorum et
quolibet die exequendo formam refformationis conscilii viiiC
et populi scripte manu domini Bonvixini Bologniti notarii ad
refformationes comunis et precepti dicti domini potestatis et
capitanei scripti manu domini Gregorii notarii predicti et quia
placuit anzianis et consulibus dicti mensis ex instrumento scripto
manu domini Anthonii de Pollicino notarii65 anzianorum et
consulum.
Eodem die
viginti solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Guillielmo de Padua et Recupro Ugolini nuntiis comunis
pro eorum salario et mercede videlicet pro solutione decem
dierum ad rationem duodecim denariorum bononinorum
pro quolibet eorum et quolibet die quibus steterunt in
servitio comunis Bononie in pallatio veteri cum syndicis qui
syndicaverunt66 dominum Conradum de Montemagno olim
potestatem Bononie ex precepto dicti domini potestatis et
capitanei scripto manu domini Gregorii notarii predicti.
Summa huius pagine librarum x, solidorum ii
8r
8r
Eodem die
li
64
65
66
viginti tres solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
domino Bendideo Ugolini custodi massarie comunis Bononie
pro centum treginta octo panibus a duobus denariis pro
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: syndicave|ru(n)t.
II. Edizione
20
quolibet quos dare debet67 captivis carceris comunis Bononie
qui sunt numero xlvi pro tribus diebus68 videlicet pro
hodierna die sabati, die dominica et die lune sequentibus
proximis ad rationem unius panis pro quolibet die et quolibet
eorum secundum formam statutorum ex precepto dicti domini
potestatis et capitanei scripto manu domini Gregorii notarii
predicti
lii
liii
liiii
67
68
69
70
71
72
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quinquaginta quatuor solidos bononinorum
domino Bunino de Sardellis ambaxatori comunis Bononie pro
tribus diebus quibus ivit et stetit in servitio comunis Bononie
in civitatem Ymole de mandato domini potestatis et capitanei
predicti scripto manu domini Gregorii notarii predicti et ex
forma refformationis populi scripte manu domini Anthonii de
Polliçino notarii anzianorum et consulum.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
sedecim69 denarios bononinorum
Deomelde Raymundini quos expendit de suis propriis denariis
in aptatione Porte Gallerie ex precepto domini potestatis
et capitanei predicti scripto manu domini Gregorii notarii
antedicti.
Eodem die
sex solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Pergolano nuntio comunis Bononie pro duobus70 diebus
quibus71 ivit eques ad terram72 Sancti Marini pro remuneratione
multi laboris quem passus fuit eodem in servitio comunis
Bononie cum Beltramino notario dicti domini potestatis et
capitanei pro inquisitione facienda de quadam notifficatione
data dicto domino potestati et capitaneo de Paulo Sucii de
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^.
Segno di riempimento.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: sol(idos).
Corretto su uno modificando la u iniziale in d e aggiungendo al termine b(us).
Nel ms. quo.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: scii.
21
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Graydanis ex precepto dicti domini potestatis et capitanei
scripto manu domini Gregorii notarii predicti.
Summa pagine librarum iiii, solidorum iiii,
denariorum iiii bononinorum
8v
lv
8v
Die sabbati predicta xvii intrante iullio
De Montebellio73
Solvit depositarius predictus centum decem septem libras bononinorum
domino Tuzolino de Querçiis capitaneo, Bertholino
Iohannis cappelle Sancte Lucie, Lambertino Iacobelli de
Sangueneta cappelle Sancti Christofori, Nigro Zanini
cappelle Sancti Vitalis, Vinture de Bertalia cappelle Sancti
Colonbani, Oxeletço de Sosicis cappelle Sancti Blaxii,
Brandilixio Benacii cappelle Sancti * * *, Iohanni Anthonii
cappelle Sancte Cecilie, Guillielmino de Malpiglis cappelle
Sancti Michaelis, Bertho Petriçoli cappelle Sancti Thome,
Bertholo Gracioli eiusdem cappelle, Gregorio Rodolfini
cappelle Sancti Anthonii, Petro Barono cappelle Sancti
Donati, Anthonio Rodulfi cappelle Sancte Lucie, Michilino
Alberti cappelle Sancte Marie de Mascarella, Zanbono
Petriçoli cappelle Sancte Marie Maioris, Iohanni Petriçoli
cappelle Sancti Proculi, Sighizello Bugli cappelle Sancti
Step[h]ani74, Dominico Morandi cappelle Sancti Nicholai,
Aymerico Iacobini cappelle Sancti Felicis, Iacobini Petriçoli
cappelle Sancti Thome, Boxio Federici cappelle Sancte Marie
de Mascarella, Bernardino de Baragaza cappelle Sancte
Christine, Benino Guidonis cappelle Sancti * * *, Karolo
Arienti Falechace75, Petro Azzi cappelle Sancti Iohannis
in Monte, Iacobino Iacobi cappelle Sancti Colombani,
Michilino cui dicitur «Ançianus» cappelle Sancti Barbaciani,
Iohanni Bernardini spadarii cappelle Sancte Marie Maioris,
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
75
Segue cassato con tratto di penna: c(apelle).
73
74
II. Edizione
22
Iacobo Cavalchantis cappelle Sancti Blaxii, Dominico
de Gonborutis cappelle Sancti Ysaie, Rumiolo Lamberti
cappelle Sancti Columbani, Gerardo Pasqualis cappelle
Sancti Barbaciani, Dominico Andree cappelle Sancti Thome
de Mercato, Thomaxio Petriçoli cappelle Sancti Nicholai76
et Iohanni Saglinbene cappelle Sancti Senixii suprascriptis
capitaneo et custodibus qui ituri sunt ad terram Montisbellii
scilicet capitaneo pro duobus mensibus ad rationem quatuor
solidorum bononinorum pro quolibet die et sex librarum
bononinorum pro quolibet mense et cuilibet custodi pro
uno mense ad rationem duorum solidorum bononinorum
pro quolibet eorum et quolibet die quod capit in summa
tres librarum bononinorum pro quolibet eorum77 secundum
formam refformationis78 viiiC et populi scripte manu domini
Bonvixini Bolognitti notarii refformationum comunis
et precepti domini potestatis et capitanei scripti manu
domini Gregorii notarii predicti et quia placuit anzianis
et consulibus dicti mensis iullii ex instrumento scripto
manu domini Anthonii notarii anzianorum et consulum.
Que refformationes sunt v numero [in]simul.
Summa pagine cxvii librarum bononinorum
9r
lvi
9r
Eodem die
De castro Sancti Petri79
sexaginta novem libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
Paci Boninsegne cappelle Sancti Thome, Andree Pasqualis
cappelle Sancti Christofori, Lencio Gerardi cappelle
predicte, Roberto Richardi cappelle Sancte Marie Maioris,
Iacobello fratris Nasinbenis80 cappelle Sancti Michaelis,
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
77
Segno di riempimento.
78
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: sc[ri]pt[e].
79
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
80
Nel ms. Nasinbene.
76
23
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Bertholomeo Angelelli cappelle Sancti Proculi, Iacobo
Danilis cappelle Sancti Prosperi, Nicholao Thomaxini
cappelle Sancte Marie de Mascarella, Petro de Quarto
cappelle Sancte Cecilie, Gerardono Michaelis cappelle
Sancti Martini, Dino Achorsitti cappelle Sancti Michaelis,
Bonato Dominici cappelle Sancti Benedicti81, Petro
Rodulphi cappelle Sancte Marie de Guidoschalchis,
Albertino Iacobi doctoris cappelle Sancti Leonardi, Paulo
Martini cappelle Sancti * * *, Mathyolo Francisci cappelle
Sancti Iosep, Petrobono calçolario cappelle Sancti Thome,
Dono Iohannis cappelle Sanctorum Petri et Marçelini,
Dominico Anthonii cappelle Sancte Cecilie, Parte
Billionis, Pellegrino de Astis cappelle Sancti Antholini,
Iacobo pellipario, Morganello Constantini cappelle
Sancti Blaxii custodibus qui ituri sunt ad terram Castri
Sancti Petri pro uno mense ad rationem trium librarum
bononinorum pro quolibet dictorum custodum et duorum
solidorum bononinorum pro quolibet eorum et quolibet
die secundum formam refformationis viiiC et populi scripte
manu domini82 Bonvixini Bologniti notarii supradicti et
precepti dicti domini potestatis et capitanei scripti manu
dicti Gregorii et quia placuit anzianis et consulibus dicti
mensis iullii [ex instrumentis] scripti[s] manu domini
Anthonii de Policino notarii predicti. Que refformationes
sunt numero tres insimul.
Summa librarum lxviiii bononinorum
9v
lvii
9v
Eodem die
De Castro Francho83
septuaginta duas libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
Bernardino Thomaxini cappelle Sancti Laurentii, Benvenuto
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
82
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: Bolognitti.
83
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
81
II. Edizione
24
domine Strelle cappelle Sancti Cataldi, Petro Dominici
cappelle Sancte Marie Maioris, Zanpolo Ganbalunga,
Torello domini Alpexani cappelle Sancti Donati, Ugolino
Bonaventure cappelle Sancti Felicis, Benedicto calçolario
cappelle Sancti Thome, Iacobo sartori cappelle Sancti
Michaelis de Lebroxeto, Matheo Laurentii cappelle Sancti
Martini de Aposa, Francischino Iacobini cappelle Sancte
Marie de Mascarella, Phylippo sartori cappelle Sancti Iuliani,
Iohanello Bonincuntri cappelle Sancti Blaxii84, Iohanni
Cambii cappelle Sancti Thome de Mercato, Taviano
pellipario85, Guidoni Ubaldini cappelle Sancte Lucie,
Francischo Preytis cappelle Sancti Iuliani, Iohanni Zacharie
cappelle Sancte Malgarite, Dominico Iohannini cappelle
Sancti Nicholai, Thomaxino Tercii cappelle Sancte Marie
Maioris, Zanbonino Pacis cappelle Sancte Caterine, Iohanino
Seraphyni cappelle Sancte Christine, Guidotto Thomaxini
cappelle Sancti Leonardi, Naxinbene Adelardi cappelle
Sancti Proculi et Facio Guillielmi cappelle Sancti Leonardi86
custodibus terre Castri Franchi qui ituri sunt ad custodiam
dicti castri per unum mensem ad rationem trium librarum
bononinorum pro quolibet scilicet duos solidos bononinorum
pro quolibet eorum et quolibet die ex forma refformationis
conscilii viiiC et populi scripte manu domini Bonvixini
Bologniti notarii ad refformationes comunis et precepti dicti
domini potestatis et capitanei scripti manu domini Gregorii
notarii predicti et quia placuit anzianis et consulibus populi
mense presenti iullii ex instrumentis scriptis manu domini
Anthonii de Policino notarii ançianorum et consulum. Que
refformationes sunt numero tres insimul.
Summa pagine librarum lxxii
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
85
Segue cassato con tratto di penna: c(appelle) S(ancti).
86
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
84
25
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
10r
1r
Eodem die
De Bixano
sexaginta libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
Ugolino de88 Codeghellis capitaneo, Nicholao Receputi
cappelle Sancti Ysaie, Iacobo Stephani cappelle Sancti
Blaxii, Iacobino Amici cappelle Sancti Iohannis in Monte,
Iacobo Zaghonelli cappelle Sancti Leonardi, Michaele
Mulitti, Guiducio Benenpace cappelle Sancte Marie
Maioris, Guillielmo Accursitti, Bonamicho de Guinçano89,
Iohanni Benvenuti Rustici cappelle Sancte Chaterine,
Iacobo Nasinbenis cappelle Sancte Christofori, Benollo
Bonvixini, Bonaventure Gabarolo calzolario, Santo Petriçoli
cappelle Sancti Thome, Petro Richardi cappelle Sancte
Marie Maioris, Iacobino Bonfantis cappelle Sancti Fabiani
et Galvanino Syronis cappelle Sancti Columbani90 capitaneo
et custodibus terre Bixani qui ituri sunt pro comuni Bononie
ad custodiam dicte terre scilicet dicto capitaneo duodecim
libras bononinorum pro duobus mensibus ad rationem
sex librarum bononinorum pro mense et dictis custodibus
pro uno mense tres libras bononinorum pro quolibet
eorum ad rationem duorum solidorum bononinorum pro
quolibet ipsorum et quolibet die ex forma refformationis
conscilii viiiC et populi scripte manu domini Bonvixini
predicti notarii et precepti dicti domini potestatis et
capitanei scripti manu domini Gregorii notarii predicti
et quia placuit anzianis et consulibus mense presenti
iullii ex instrumento scripto manu Anthonii de Policino
notarii. Que refformationes sunt numero tres insimul.
87
lviii
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: Godel.
89
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
90
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
87
88
II. Edizione
{lviiii}
26
Eodem die
{De Bar}gi91
duodecim libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
Zunte Coradi cappelle Sancte Marie Maioris, Phylippo
Bonaçunte cappelle Sancte Cecilie92, Faciolo barberio cappelle
Sancti Mammi, Mathyolo Facii cappelle Sancti Leonardi
custodibus terre Bargi qui ituri sunt93 per comune Bononie
ad custodiam dicte terre pro uno mense ad rationem trium
librarum bononinorum pro quolibet eorum scilicet ad
rationem duorum solidorum bononinorum pro quolibet
eorum et quolibet die ex forma refformationis conscilii viiiC
et populi scripte manu dicti domini Bonvixini notarii ad
refformationes comunis et precepti dicti domini potestatis
et capitanei scripti manu domini Gregorii notarii predicti et
quia placuit anzianis et consulibus mense presenti iullii ex
instrumento scripto manu dicti Anthonii.94
Summa pagine librarum lxxii bononinorum
10v
{lx }
95
1v
Die lune xviiii intrante iullio
quinquaginta libras bononinorum
Solvit depositarius predictus
Nicholao Tuschi, Amadori Iohannis Teste, Gerardo
Benvenuti96 de Caxaliclo de Reno et Ramixino cui dicitur
«Lilus97» qui ceperunt et in fortiam domini Coradi
de Montemagno olim potestatis et comunis Bononie
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta. Una lacuna materiale del
supporto, stante in uno strappo del margine della carta, ha determinato la perdita di parte del testo della
rubrica e del numero romano assegnato alla posta, ricostruibili entrambi esclusivamente per via indiziaria.
92
Un segno paratestuale a forma di parentesi tonda tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
93
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^.
94
Segue cassato: q(ue) r(eformationes).
95
Una lacuna materiale del supporto, stante in uno strappo del margine della carta, non consente che la
ricostruzione congetturale della cifra romana assegnata alla posta.
96
Un segno paratestuale a forma di parentesi tonda tiene uniti i tre nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
97
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata collega nell’elenco questo ai tre nomi precedenti.
91
27
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
presentaverunt Bertholinum cui dicebatur «Bitinus de
Prato» malafactorem qui occidit Ungarellum Appaglati
scilicet cuilibet98 ipsorum trium99 duodecim libras et decem
solidos bononinorum et dicto Ramixino qui docuit100
et indicavit dictum mallefactorem, supradictis tribus de
Caxaliclo duodecim libras bononinorum et decem solidos
bononinorum101 ex forma refformationis populi scripte
manu domini Anthonii de Policino notarii anzianorum
et consulum populi et precepti dicti domini capitanei102
scripti manu domini Gregorii notarii predicti et quia placuit
ançianis et consulibus mense presenti ex instrumento scripto
manu dicti Anthonii notarii.
Eodem die
{lx}i
lxii
103
Solvit dictus depositarius
novem solidos bononinorum
Egidio de Aççis quos expendit de suis propriis denariis
in duobus quaternis peccorinis et in cartis banbacinis et
aliis operatis per eum et socium suum existentibus notariis
syndicorum qui syndicaverunt dominum Coradum de
Montemagno olim potestatem Bononie de mense iullii
presenti ex precepto dicti domini potestatis et capitanei
scripto manu domini Gregorii notarii predicti.
Die martis xx intrante iullio
Solvit dictus depositarius
viginti tres solidos bononinorum
Iohanni de Scanello custodi massarie comunis Bononie pro
centum treginta octo104 panibus a duobus denariis pro quolibet
quos dare debet captivis carceris comunis qui sunt numero xlvi
pro tribus diebus videlicet pro hodierna die ma[r]tis, die mercurii
et die iovis sequentibus proximis ad rationem unius panis pro
quolibet die et quolibet eorum ex precepto dicti domini potestatis
Segno di riempimento.
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^.
100
Segno - che indica l’andata a capo: do|cuit.
101
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^: (et) dece(m) s(olidos) bon(oninorum).
102
Segno di riempimento.
103
Una lacuna materiale del supporto, stante in uno strappo del margine della carta, non consente che
la ricostruzione congetturale della cifra romana assegnata alla posta.
104
Segno - che indica l’andata a capo: oc|to.
98
99
II. Edizione
28
et capitanei scripto manu domini Gregorii notarii predicti.
Summa pagine librarum li, solidorum xii bononinorum
11r
lxiii
2r
Eodem die
duos solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Petro de Roffeno nuntio comunis pro uno die quo ivit et
stetit ad terram Montisbellii in servitio comunis Bononie ad
appellandum105 massarium dicte terre ut veniret coram dicto
domino potestati et capitaneo cum duobis ex vicinis suis pro certis
negotiis comunis Bononie ex precepto dicti domini potestatis et
capitanei scripto manu domini Gregorii notarii predicti.
Eodem die
lxiiii
lxv
quatuor libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
Iohanni Amighiti, Iohanni Symonis106, Dominico Ghiberti,
Symoni Ubaldini107, Acharixio Guidonis canpanario
pro emptione quinque capuceorum frodatorum nuntiis
anzianorum et consulum populi Bononie et canpanarium dicti
comunis et populi Bononie secundum modum consuetum
ex formam refformationis populi scripte manu Anthonii de
Policino notarii anzianorum et consulum et precepti dicti
domini potestatis et capitanei scripti manu domini Gregorii
notarii predicti et quia placuit anzianis et consulibus mense
presenti ex instumento scripto manu Anthonii predicti.
Eodem die
treginta solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Bernardino de Banbaglolis, Petriçolo Albanixie et Henrigipto
domini Pacis Cavedonis notariis videlicet cuilibet eorum
decem solidos bononinorum pro eorum merito et mercede ex
Segno - che indica l’andata a capo: appel|land(um).
Un segno paratestuale a forma di parentesi tonda tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
107
Un segno paratestuale a forma di parentesi tonda tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
105
106
29
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
eo quod scripserunt108 cedulas sive cartexellas misas per societes
artium et armorum occasione rumoris Saragotie de mandato
anzianorum et consulum ex precepto dicti domini potestatis et
capitanei scripto manu domini Gregorii109 notarii antedicti.
Summa librarum v,
solidorum xii bononinorum
11v
2v
Die veneris xxiii iulli
Solutionis Stagni
ducentas libras bononinorum
{l}xvi111 Solvit dictus depositarius
magistro Symoni de Nugareto quondam Iacobi qui conduxit a
comuni Bononie ad faciendum et actandum laborerium castri
Stagni ex forma refformations populi scripte manu Anthonii
de Policino notarii anzianorum et consulum populi et precepti
dicti domini potestatis et capitanei scripti manu domini Gregorii
notarii predicti et quia placuit anzianis et consulibus populi mense
presenti ex instrumento scripto manu Anthonii supradicti notarii.
110
Eodem die
lxvii
sedecim solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Iacobo de Navis nuntio et portitori literarum que mittuntur
per comune Bononie ad civitatem Florentie domino Bindo
Baschere futuro capitaneo populi Bononie ex precepto dicti
domini potestatis et capitanei scripto manu domini Gregorii
notarii predicti.
Eodem die
lxviii
sex solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Alberto de Panicho nuntio comunis Bononie pro tribus diebus
ad rationem duorum solidorum bononinorum pro quolibet die
Segno - che indica l’andata a capo: sc(r)ip|seru(n)t.
Segno di riempimento.
110
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
111
Una lacuna materiale del supporto, stante in uno strappo del margine della carta, non consente che la
ricostruzione congetturale della cifra romana assegnata alla posta.
108
109
II. Edizione
30
quibus ivit seu ire debet ad Camugnanum de Sancto Martino et
ad Vighum ad appellandum Cursinum et Recevutum et socios
qui dicuntur conmisisse quoddam homicidium pro secunda
cytatione ex precepto112 dicti domini potestatis et capitanei
scripto manu domini Gregorii notarii predicti.
lxviiii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
sedecim solidos bononinorum
Step[h]ano de Gisso et Guidoni de Roffeno nuntiis comunis
Bononie pro quatuor diebus ad rationem duorum solidorum
bononinorum pro quolibet eorum et quolibet die quibus
ire debent ad terram Camognani de Sancto Martino ad
appellandum et cridandum Cosolum quondam Petri et
Recevutum et Iacobum fratres Cursii pro quodam homicidio
et ad terram Capognani pro quadam inquisitione unius
robationis facte in eorum teratorio ex precepto dicti domini
potestatis et capitanei scripto manu domini Gregorii antedicti.
Summa pagine librarum cci, solidorum xviii bononinorum
12r
lxx
112
113
114
115
3r
Eodem die
treginta octo solidos et quatuor denarios
bononinorum
Iohanni de Schanello custodi massarie comunis Bononie pro
ducentis treginta panibus a duobus denariis pro quolibet quos
dare debet captivis carceris comunis qui sunt numero xlvi
pro v diebus113 videlicet114 pro hodierna die veneris, sabati,
dominice lune115 et martis futuris sequentibus ad rationem
unius pro quolibet eorum et quolibet die secundum formam
statutorum comunis ex precepto dicti domini potestatis et
capitanei scripto manu domini Gregorii notarii predicti.
Solvit dictus depositarius
Segno di riempimento.
Segue cassato con punti sottoscritti: videlil.
Segno - che indica l’andata a capo: videli|cet.
Segno a forma di punto fermo reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
31
lxxi
lxxii
lxxiii
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Eodem die
Solvit dictus depositarius
tres solidos bononinorum
Medico Nasinbenis quos expendit de suis propriis denariis
in una soga posita ad campanellam que est in pallatio veteri
comunis Bononie in servitio dicti comunis ex precepto dicti
domini potestatis et capitanei scripto manu domini Gregorii
notarii predicti.
Die sabbati xxiiii intrante iullio
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Nascinbeni de Gisso et Ubertino Guidonis nuntiis comunis
Bononie videlicet duos solidos bononinorum pro quolibet
eorum pro uno die pro quolibet quo116 iverunt ad terram Çeule
et Gissum ad cytandum Iohannem Pauli pro prima et secunda
citatione pro homicidio quod dicitur eum fecisse in personam
cuiusdam Lanfranchini de Brixia ex precepto dicti domini
potestatis et capitanei scripto manu117 domini Gregorii notarii
predicti.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
treginta libras bononinorum
Bombologno de Corbelariis, Ugolino de Dongellis et
Iacobo Falchonis118 videlicet cuilibet eorum decem libras
bononinorum pro ipsorum salario et mercede qui fuerunt
ad recipiendum frumentum comunis in granario comunis a
conductoribus molendinorum tempore domini Coradi de
Montemagno olim potestatis Bononie et etiam vendiderunt
illud de mandato dicti domini potestatis in dicto granario
et in platea comunis et etiam in platea Porte Ravenatis ex
forma refformationis viiiC et populi scripte manu domini
Bonvixini notarii ad refformationes comunis et precepti dicti
domini potestatis et capitanei scripti manu domini Gregorii
notarii predicti et quia placuit anzianis et consulibus mense
presenti ex instrumentis scriptis manu domini Gregorii
Nel ms. q(ui)b(us).
Segno - che indica l’andata a capo: ma|nu.
118
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i tre nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
116
117
II. Edizione
32
notarii predicti. Que refformatio et preceptum sunt duo
insimul.
Summa pagine librarum xxxii, solidorum v,
denariorum iiii bononinorum.
12v
lxxiiii
lxxv
lxxvi
3v
Die lune xxvi intrante iullio
Solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
Argumento Bonfigloli nuntio comunis Bononie pro tribus
diebus ad rationem duorum solidorum bononinorum pro
quolibet die quibus ivit ad Vigum et Camugnanum ad
cridandum Ricium sartum et Castellanam eius uxorem
pro mallefficio per eos facto in personam119 Parixelli et ad
cridandum Bellamorem et Adelaxiam in terra Camugnani
occaxione predicta ex precepto dicti domini potestatis et
capitanei scripto manu domini Gregorii notarii predicti.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
viginti quinque solidos bononinorum
magistro Vandino magistro muri et lignaminis pro laborerio
quod fecit et posuit ad cameram actorum populi Bononie
videlicet in tribus cistellis et gisso pro terlixio ibi facto et
operibus et manualibus et laboramento facto per eum ad
dictam cameram ex precepto dicti domini potestatis et
capitanei scripto manu domini Gregorii notarii predicti.
Eodem die
Solvit dictus depositarius decem libras et sedecim solidos bononinorum
Millançolo de Zovençonibus et Lançaloto de Goçadinis120
ambaxatoribus qui ituri sunt ad dominum comitem Romaniole
pro comuni Bononie121 occasione permitendi venire bladum
Segno - che indica l’andata a capo: per|sona(m).
Un segno paratestuale a forma di parentesi tonda tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
121
Segno di riempimento.
119
120
33
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
civitati Bononie quod122 in terra Medicine videlicet pro sex
[diebus] ad rationem xviii solidorum bononinorum pro
quolibet eorum et quolibet die ex forma refformationis populi
scripte manu Anthonii de Poliçino notarii123 anzianorum
et consulum et provisionis ançianorum et consulum mense
presenti scripte manu dicti Anthonii124 notarii et precepti dicti
domini capitanei scripti manu domini Gregorii notarii predicti
et quia placuit anzianis et consulibus dicti mensis presentis [ex
instrumento] scripto manu Anthonii125 de Policino notarii
predicti.
lxxvii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
decem solidos bononinorum
Bernardino de Banbaglolis notario occasione designationis
librorum camere126 actorum facte per Paulum Bellondini
notarium dicte camere notarium dicti capitanei. De qua
designatione facta fuerunt quinque instrumenta per ipsum
Bernardinum in servitio comunis ex precepto dicti domini
capitanei scripto manu domini Gregorii notarii predicti.
Summa librarum xii, solidorum xvii bononinorum
13r
lxxviii
122
123
124
125
126
4r
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Paulo Pelegrini nuntio comunis Bononie pro suo salario et
mercede pro uno die quo ipse ivit ad Castrum Sancti Petri
ad appellandum massarium dicte terre et quosdam alios ad
Gaçum occasione cuiusdam notifficationis ex precepto dicti
domini capitanei scripto manu domini Gregorii notarii
predicti.
È verosimilmente saltata una forma verbale, probabilmente il verbo ‘essere’ alla terza persona singolare.
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: An|thonii.
Segno - che indica l’andata a capo: An|thonii
Segno di riempimento.
II. Edizione
34
Die martis xxvii intrante iullio
lxxviiii Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Albertino Henrigipti nuntio comunis Bononie pro merito vie
sue unius diei ex eo quod ipse ivit ad terram Ceule ad cytandum
massarium dicte127 terre ex parte domini Guillielmi iudicis
dicti domini potestatis et capitanei et ad denunciandum ei ex
parte dicti iudicis ut caperet quosdam mallefactores in dicta
terra ex precepto dicti domini potestatis et capitanei scripto
manu domini Gregorii notarii predicti.
Eodem die
lxxx
lxxxi
Solvit dictus depositarius
quinque solidos bononinorum
domino Iacobo de Cospis notario pro suo merito et sua
solutione unius refformationis quam scripsit et registravit in
statutis comunis Bononie mandato dicti domini potestatis et
capitanei scripto manu domini Gregorii notarii predicti.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duodecim libras bononinorum
sorori Dulci pietatis intuitu et misericordie pro subventione
pauperum128, infirmorum, viduarum, horphanorum129 et
baiulandis infantibus sive pueris inepte eiectis ad hospitalia
loca et per extractas130 ex forma refformationis conscilii viiiC
et populi scripte manu domini Bonvixini Bolognitti notarii
ad refformationes comunis et precepti dicti domini potestatis
et capitanei scripti manu domini Gregorii notarii predicti
et quia placuit anzianis et consulibus mense presenti iullii
ex instrumento scripto manu Anthonii de Pollicino notarii
anzianorum et consulum.
Summa librarum xii,
solidorum viiii bononinorum
127
128
129
130
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: pa|up(er)um.
Soprascritta in interlinea con segno di rimando / la seconda h.
Lettura incerta, fortemente condizionata da un guasto meccanico della carta.
35
13v
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
4v
Eodem die
{lx}xxii Solvit dictus depositarius
quadraginta duas libras bononinorum
Michaeli Bonmartini et Matheo de Saliceto131 notariis et
officialibus ad inquirendum confinatos partis lambertaciorum
civitatis Bononie qui mandato dicti domini potestatis et
capitanei et domini Guillielmi eiusdem iudicis et assessoris
ad132 terras Anchone, Padue, Placentie133 et Luche occasione
faciendi inquisitionis de predictis confinatis videlicet cuilibet
eorum viginti unam libras bononinorum pro xxxv diebus
quibus iverunt, steterunt et redierent ad rationem duodecim
solidorum bononinorum pro quolibet eorum et quolibet die
ex forma duarum refformationum scriptarum manu Anthonii
de Policino notarii predicti et precepti dicti domini potestatis
et capitanei scripti manu domini Gregorii notarii predicti
et quia placuit ançianis et consulibus mense presenti iulli ex
ixstumentis scriptis manu dicti Anthonii.
lxxxiii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duodecim solidos bononinorum
magistro Iacobo quondam Rodulfi medici, Marcho et
Bertholacio videlicet dicto magistro Iacobo x solidos
bononinorum pro suo merito et labore secundum formam
statutorum ex eo quod ipse ivit ad videndum de mandato
dicti domini potestatis sive domini Guillielmi eius iudicis
Ugonem de Chachegnano vulneratum, qui vulneratus fuit in
platea comuni[s] de presenti mense iullii, et predictis Marcho
et Bertholacio duos solidos bononinorum qui extraserunt
eundem Ugonem iam sepultum de sepultura ad hoc ut videretur
per dictum medicum134 ex precepto dicti domini capitanei et
potestatis135 scripto manu domini Gregorii notarii predicti.
Un segno paratestuale a forma di parentesi tonda tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
132
Segno di riempimento.
133
Segno a forma di punto fermo reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
134
Segue cassato con tratti di penna: q.
135
Segno di riempimento.
131
II. Edizione
36
Eodem die
lxxxiiii Solvit dictus depositarius
decem solidos bononinorum
magistro Iohanni medico de medicis pro suo labore et merito
secundum formam statutorum ex eo quod ipse ivit cum
supradicto medico [ad videndum] supradictum Ugonem
vulneratum ex precepto dicti potestatis et capitanei scripto
manu domini Gregorii predicti.
lxxxv
Eodem die
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Tuscheto qui ivit in Romaniam in servitio comunis Bononie
pro arduis et secretis negotiis dicti comunis mandato dicti
domini capitanei, anzianorum et consulum pro suo merito
et labore dicte vie ex precepto dicti domini capitanei scripto
manu domini Gregorii notarii predicti.
Summa pagine librarum xliii, solidorum x bononinorum
14r
lxxxvi
136
137
5r
Eodem die
Supraguardie noctis136
quingentas quadraginta libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
Iacobo calçolario cappelle Sanctorum Petri et Marçelini,
Matheo sartori cappelle Sancti Ambroxii, Paltonerio calçolario
cappelle Sancte Chateline, Ugolino Martini cappelle Sancti
Ysaie, Alexandro Uguicionis cappelle Sancti Mami, Iohanni
Iacobi cappelle Sancte Marie de Muradelis, Bencevene Andree
cappelle Sancte Catherine, Iohanni Arlotini cappelle Sancti
Ysaie, Iohanni Iuliani de Coloreto eiusdem cappelle, Dominico
Dondidei cappelle Sancte Catherine, Petriçolo sartori cappelle
Sancti Barbaciani, Bergognono fabro cappelle Sancte Marie
de Muradelis137, Naxo Alberti cappelle Sancte Catherine,
Dominico de Labante cappelle Sancti Laurentii, Martino
Octaviani cappelle Sancte Marie de Templeriis, Octaviano
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Segno - che indica l’andata a capo: Mu|radelis.
37
14v
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Guidonis cappelle Sancte Marie Porte Ravennatis, Iohanni
calçolario eiusdem cappelle, Gerardo Uguicionis de Panicho
cappelle Sancti Thome, Mino sartori cappelle Sancti Michaelis,
Thomaxino Iohannis eiusdem cappelle, Gerardo Ugolini
cappelle Sancti Martini, Misino Iohannis cappelle Sancti
Thome, Guidoni Cipriani medici cappelle Sancti Bertho[li],
Cato Guillielmi cappelle Sancti Bertholi, Petro Rainerii cappelle
Sancte Marie de Turlione, Iohanni Albertini cappelle Sancti
Leonardi, Petro cavalerio cappelle Sancte Marie Mascarelle,
Buvalello Iohannis cappelle Sancti Martini de Apposa,
Bertholino Dominici cappelle Sancte Marie Mascarelle,
Petriçolo138 de Maxena cappelle Sancti Bertoli, Thomaxino
Gratiadei cappelle Sancti Martini de Apoxa, Iohanni Cambii
cappelle Sancti Thome, Iohanni Coradini cappelle Sancti
Andree de Platisis, Giliolo fabro cappelle Sanctorum Symonis
et Iude, Iacobino Martini cappelle Sancti Thome, Cathelano
speciali eiusdem cappelle, Iohanni hosbergherio cappelle
Sancti Senixii, Iacobo Bonavitis cappelle Sancti Thome,
Gre[gorio] calçolario cappelle Sancti Nicholai, Benvenuto eius
filio, Anthonio fornario cappelle Sancti Felicis, Iacobo Alberti
eiusdem cappelle, Bertholino Richobaldi eiusdem cappelle,
Anthonio Macharini cappelle Sancti Georgii, | Dominico139
Petri cappelle Sancti Laurentii, Ubertino Iohannis cappelle
Sancte Marie Maioris, Benamato Bernardi cappelle Sancti
Felicis, Benvenuto Azzobelli eiusdem cappelle, Melchiono
Iacobini cappelle Sancti Georgii, Bitino Silvestri cappelle
Sancti Ysaie, Amirato Mondacori cappelle Sancti Georgii,
Iacobo Venture cappelle Sancti Laurentii, Thomaxino sartori
cappelle Sancte Marie de Bulgaris, Dominico Alberti cappelle
Sancte Marie de Baronçella, Bernardo Salimbeni cappelle
predicte, Bertholotto Guillielmi cappelle Sancti Proculi,
Bondi Ugolini de Planellis cappelle predicte, Princivalle
barberio cappelle Sancte Lucie, Mino mutinensi cappelle
predicte, Nasinbene Açolini cappelle predicte, Dondino
cappelle Sancti Proculi, Nicholao Ursii eiusdem cappelle,
5v
Nel ms. Petriçola.
Continua l’elenco preceduto dal sintagma: E(odem) d(ie). I nomi sono distribuiti su due colonne
come nella carta precedente, ciascuno preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
138
139
II. Edizione
15r
Iohanni Blaxii cappelle Sancti Martini, Gregorio Attholini
cappelle predicte, Ture Baldicionis cappelle Sancti Christofori,
Ugolino calçolario cappelle Sancte Marie de Templo, Menaboi
de Rocho cappelle predicte, Iohanni Cortelli cappelle Sancti
Michaelis, Iuliano Raynerii Naxi cappelle Sancti Blaxii,
Guillielmo Gerardi cappelle predicte, Anthonio Morandi
cappelle Sancte Marie Porte Ravenatis, Iohanni Rolandi
cappelle Sancti Stephani, Guillielmo Anthonii cappelle Sancti
Homoboni, Iacobo Paxolini cappelle Sancti Blaxii, Andree
Albertini cappelle140 predicte de Brenta, Iacobo Iohannis
cappelle Sancti Michaelis, Doxio Iohannis cappelle Sancte
Tecle, Pellegrino Petriçoli cappelle Sancti Iuliani, Vinçiguerre
Rolandi cappelle141 predicte, Bertholino doncello cappelle
Sancte Marie Madalene, Argumento Petriçoli cappelle Sancti
Gillii, Alexio straçarolo cappelle Sancti Marchi, Iuliano Iohannis
cappelle Sancte Marie Madalene, Bentevoglo Petri cappelle
Sancti Sysmundi, Bertholo Vitalis cappelle predicte, Iohanni
Iacobi cappelle Sancti Vitalis, Zanello capellario cappelle
Sancte Cecilie, | Albertucio142 de Montorio cappelle Sancti
Leonardi, Petro straçarolo cappelle predicte, Alexandro
Boccaderospo cappelle Sancte Cecilie, Iohanni Petriçoli cappelle
Sancti Sysmundi, Ottonello Iohannis sartoris cappelle Sancti
Vitalis, Dino Guidonis de Muxiglano cappelle Sancti Iosep,
Iacobo Rubeo cappelle Sancte Marie Maioris, Cursio calçolario
cappelle Sancte Tecle, Gerardino Beldomandi cappelle Sancte
Marie Maioris, Petro Cambii cappelle Sancti Iosep, Andree
zubonerio cappelle Sancti Anthonii, Andree barberio cappelle
Sancte Tecle, Riçio fabro cappelle Sancti Iosep, Vitali Zanioli
cappelle Sancti Georgii, Astolfo Benvenuti, Amaysanti Iacobi
cappelle Sancti Georgii, Thomaxino Belleboni cappelle
Sancti Iosep, Raynerio Bernardi cappelle Sancti Archangeli,
Thomaxino Ghibertelli cappelle Sancte Marie Maioris,
Iacobino Bertholini sartoris et Bertholo Beltramini cappelle
Sancti Laurentii omnibus supraguardie noctis pro presentibus
38
6r
Segue cassato con tratti di penna: S(ancti).
Segue cassato con tratti di penna: S(ancti).
142
Continua l’elenco preceduto dal sintagma: E(odem) d(ie). I nomi sono distribuiti su due colonne
come nella carta precedente, ciascuno preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
140
141
39
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
vi mensibus scilicet a kallendis iullii proximis preteritis usque
ad kallendas ianuarii proximas venturas videlicet cuilibet eorum
quinque libras bononinorum secundum refformationem
populi Bononie scriptam manu Anthonii de Policino notarii
anzianorum et consulum populi et preceptum143 dicti domini
potestatis et capitanei scriptum manu domini Gregorii
notarii predicti et quia placuit anzianis et consulibus dicti
mensis iullii ex instumento scripto manu Anthonii predicti.
Summa paginarum librarum vCxl144 bononinorum145.
lxxxvii
Die merchurii xxviii intrante iullio
Solvit dictus depositarius
viginti quinque libras bononinorum
Acharixio Guidonis de Sancto Donato campanario populli a
kallendis iullii proximis preteritis usque ad kallendas ianuarii
proximas venturas pro suo salario et mercede secundum
formam refformationis populi scripte146 manu Anthonii de
Poliçino notarii anzianorum et consulum mense presenti
et precepti dicti domini potestatis et capitanei scripti manu
domini Gregorii notarii predicti et quia placuit anzianis et
consulibus mense presenti ex instrumento dicti Anthonii de
Pollicino notarii.
Eodem die
lxxxviii Solvit dictus depositarius
quinque solidos bononinorum
Tedaldo quondam fratris Henrici pro eius salario et mercede
ex eo quod aportavit literas a curia romana ex precepto domini
Cursii de Donatis potestatis Bononie scripto manu domini
Palialogi notarii dicti domini potestatis.
Summa pagine librarum xxv,
solidorum v bononinorum
143
144
145
146
Nel ms. p(re)cepti, sottintendendo secundum formam.
Nel ms. ripetuto l(i)b(rarum).
La cifra è trascritta a c. 14r (5r).
Segno di riempimento.
II. Edizione
15v
40
6v
Eodem die
Expenses facte per dominum depositarium tempore domini Cursii de Donatis potestatis
Bononie sub dicto millesimo et indictione.
lxxxviiii Solvit dictus depositarius
treginta octo solidos, quatuor denarios
bononinorum
Iohanni de Schanello custodi massarie comunis Bononie pro
ducentis treginta panibus a duobus denariis pro qualibet quos147
dare debet captivis carceris qui sunt numero xlvi pro v diebus
videlicet pro hodierna die merchurii, iovis, veneris148, sabbati149
et dominice futuris sequentibus150 ad rationem unius pro
quolibet eorum et quolibet die secundum formam statutorum ex
precepto dicti domini Bonachursii potestatis scripto manu
domini Palealoghi notarii dicti domini potestatis.
lxxxx
Die veneris xxx iulii
Solvit dictus depositarius
quinquaginta libras bononinorum
domino Iohanni de Richulfis suprastanti, domino Iacobo de
Bagno notario151 officialibus ad portum Navilii et porti comunis
Bononie pro eorum salario et mercede sex mensium ad rationem
xxv librarum bononinorum pro quolibet eorum ex forma
duarum refformationum populi152 scriptarum manu Anthonii
de Policino notarii anzianorum et consulum mense presenti
iullii et precepti dicti domini potestatis scripti manu domini
Palialogi153 notarii dicti domini Bonachursii et154 quia placuit
anzianis et consulibus dicti mensis ex instumentis scriptis manu
Anthonii predicti.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: de[bet].
Segue cassato con tratto di penna e punto sottoscritto: (et).
149
Segno a forma di punto fermo reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
150
Segno - che indica l’andata a capo: se|que(n)tibus.
151
Un segno paratestuale a forma di parentesi tonda tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
152
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^.
153
Segno - che indica l’andata a capo: Pali|alogi.
154
Segue cassato con tratti di penna: p.
147
148
41
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
lxxxxi
Eodem die
Solvit dictus depositarius
novem libras bononinorum
domino Martino de Canitulo ambaxatori comunis Bononie
pro x diebus quibus ivit et stetit in servitio comunis Bononie
in partibus Romaniole pro certis negotiis comunis Bononie
ad rationem xviii solidorum bononinorum pro quolibet die
ex forma refformationis populi scripte manu Anthonii de
Policino notarii anzianorum et consulum populi et precepti
dicti domini Brexani capitanei scripti manu domini Gregorii
notarii supradicti et quia placuit anzianis et consulibus mense
presenti iullii ex instrumento scripto manu Anthonii predicti.
Summa huius pagine librarum lx, solidorum xviii155,
denariorum iiii bononinorum
16r
lxxxxii
7r
Eodem die
Solvit dictus depositarius
sex libras bononinorum
domino Anthonio de Policino notario anzianorum et consulum
populi presenti mense iullii pro suo feudo et salario dicti sui
officii dicti mensis secundum formam statutorum ex forma
refformationis populi scripte manu Anthonii notarii predicti
et precepti dicti capitanei scripti manu domini Gregorii notarii
predicti et quia placuit anzianis et consulibus mense presenti
iullii ex instumento scripto manu dicti Anthonii.
Eodem die
Solutionis domini Bresani de Salis potestatis et capitanei156
ducentas quinquaginta novem libras
lxxxxiii Solvit dictus depositarius
bononinorum
et duodecim solidos bononinorum
domino Bresano de Salis capitaneo populi Bononie pro suo
feudo et sallario officii et regiminis potestarie quam fecit et
155
156
Segue cassato con tratto di penna: bo[noninorum].
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
II. Edizione
42
exercuit in civitatem157 Bononie de158 presenti mense iullii
secundum formam refformationis populi de hoc facte videlicet
pro viginti tribus diebus quibus stetit in dicto regimine ad
rationem undecim librarum, quinque solidorum et octo
denariorum bononinorum pro quolibet die159 sicut capit
pro rata secundum refformationem populi scriptam manu
Anthonii de Policino notarii predicti et preceptum160 dicti
domini capitanei scriptum manu domini Gregorii notarii
predicti et quia placuit anzianis et consulibus mense presenti
ex instrumento scripto manu Anthonii de Policino predicti
notarii.
Eodem die
lxxxxiiii Solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
Phylippo Bencevenis pro duabus clavis et duabus clavaturiis
quas posuit de mandato dicti domini potestatis ad hostia
camararum Mixini domicelli161 dicti domini potestatis et
Nichole eius notarii ex precepto dicti domini potestatis scripto
manu domini Paliologi notarii dicti domini potestatis.
lxxxxv
Eodem die
Solvit dictus depositarius
tredecim denarios bononinorum
162
domino Bendideo Ugolini quondam custodi massarie
comunis pro una perticha quam emit de suis denariis, quam
emit et posuit ad cameram dicti domini capitanei ex precepto
dicti domini capitanei scripto manu domini Gregorii notarii
predicti.
Summa huius pagine iiC lxv librarum,
xviiii solidorum et i denariorum bononinorum
157
158
159
160
161
162
Segue cassato con tratto di penna: p(re).
Segno di riempimento.
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^.
Nel ms. p(re)cepti, sottintendendo secundum formam.
Segno - che indica l’andata a capo: domi|celli.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: mass(arie).
43
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
16v
7v
Eodem die
lxxxxvi Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Anthonio quondam Petri pro una clavi quam fecit domino
Gerardo de Pisis iudice domini potestatis et pro aptatura unius
clavaturie venetice163 ex precepto dicti domini potestatis164
scripto manu domini Palialogi notarii dicti domini potestatis.
Die sabbati ultimo iullii
Castri Franchi165
lxxxxvii Solvit dictus depositarius undecim libras et decem solidos bononinorum
Dominico Zannis cappelle Sancte Christine, Petro Dominici
cappelle Sancte Marie Maioris, Ubertino Paxini cappelle
Sancti Georgii, Bernardo de Raxuriis cappelle Sancti Leonardi,
Damiano Petri cappelle Sancti Thome, Dexe sartore cappelle
Sancte Marie Porte Ravenatis, Rolandino Bonaventure cappelle
Sancti Stephani, Amedeo Iacobi cappelle Sancti Leonardi,
Iohanne Vitalis cappelle Sancti Bertholomei Porte Ravenatis,
Bertholo Petri cappelle Sancte Marie Maioris, Laurentio Petroni
cappelle Sancti Martini, Guidoni fornario cappelle Sancte Marie
Magioris, Ottonello Iohannis cappelle Sancti Martini, Carbone
Florii cappelle Sancti Sysmundi, Benedicto de Schalanis cappelle
Sancti Thome, Petro Ghiberti cappelle Sancte Catheline,
Avancino Orechini cappelle Sancte Lucie, Maghinardo Alberti
cappelle Sancte Lucie166, Iohanne Gerardi cappelle Sancte
Marie de Carariis, Francischo Lixie cappelle Sancti Sysmundi,
Dominicho Mathey cappelle Sancte Marie de Muradellis,
Mathyolo Francisci Donadini et Guillielmo Benvenuti cappelle
Sancti Felicis custodibus Castri Franchi pro v diebus quibus
steterunt ad custodiam dicte terre pro comuni Bononie ultra
terminum unius mensis ad rationem duorum solidorum
bononinorum pro quolibet167 eorum et qualibet die secundum
163
164
165
166
167
Segno - che indica l’andata a capo: veneti|ce.
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^.
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Segno - che indica l’andata a capo: Lu|cie.
Segno di riempimento.
II. Edizione
44
formam refformationis conscilii viiiC et populi scripte manu
domini Bonvixini168 notarii predicti et precepti dicti domini
potestatis scripti manu domini Palealoghi notarii predicti et
quia placuit anzianis et consulibus dicti mensis iulii presentis ex
instrumento scripto manu Anthonii de Policino notarii.
Eodem die
lxxxxviii Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Alberto Roffini et Naxo Alberti nuntiis comunis scilicet duos
solidos pro quolibet eorum pro eorum viatico quod fecerunt169
cum familia domini Petri de Petra ad capiendum Bertholucium
de Ramisinis in villa Cadriani ex precepto dicti domini
potestatis scripto manu domini Palealoghi notarii predicti.
Summa pagine librarum xi, solidorum xvi bononinorum
17r
8r
Eodem die
lxxxxviiii Solvit dictus depositarius
quadraginta quinque libras bononinorum
Coradino de Alixandris, Iacobo Guidonis, Conpagnino
Ramberti, Rolandino Alberti, Dominico Gratiadei170, Zanino
de Sanbro, Pergolano Thomaxini, Albertino Henrigipti,
Ugolino Rolandi et Alberto de Briçanella171 nuntiis comunis
Bononie deputatis ad serviendum dominum capitaneum et eius
familiam172 de die et nocte scilicet dictis Coradino et Iacobo de
nocte et omnibus aliis de die videlicet cuilibet eorum xii denarios
bononinorum pro quolibet die173 incipiendo a kallendis mense
iullii presenti usque ad kallendas mense octubris venturo ex forma
duarum refformationonum populi174 scriptarum manu Anthonii
Segno di riempimento.
Segue cassato con tratto di penna: q(uod) fe[cerunt].
170
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i cinque nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
171
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i cinque nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
172
Segno - che indica l’andata a capo: fa|milia(m).
173
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: ex for(ma).
174
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^.
168
169
45
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
de Policino notario ançianorum et consulum mense presenti iullii
et preceptorum dicti domini capitanei scriptorum manu domini
Gregorii notarii predicti et quia placuit anzianis et consulibus
presenti mense ex instrumentis scriptis manu Anthonii predicti.
Eodem die
Montisbellii
sex libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
Guidoni Benedicti cappelle Sancte Marie de Templo, Dominico
Andree cappelle Sancti Barbaciani, Usepo Aspectati cappelle
Sancti Archangeli, Michilino Alberti Gualterini cappelle Sancte
Marie, Alberto Contis cappelle Sancti Egidii, Mixino Tercii
cappelle Sancte Marie Maioris, Michilino Iohannis cappelle
Sancti Thomaxii, Rainerio pelipario quondam Bernardi, Fino
de Muxiglano cappelle Sancti Iosep, Albertano Zepie cappelle
Sancte Marie de Turlionibus176, Phylippo de Guircino capitaneo,
Petro Açonis cappelle Sancti Iohannis in Monte, Francischo Petri
cappelle Sancte Marie Magioris, Guidoni Margarite cappelle
Sancti Thome de Mercato, Bernardino de Parma cappelle Sancte
Marie de Baronçella, Bolognito Nicholai cappelle sancti * * *,
Ysinardo zavaterio cappelle Sancti Felicis, Dominico Magnani
cappelle Sancti Columbani, Guillielmo de Malpiglis cappelle
Sancti Michaelis177, Bertholo pellipario cappelle Sancti Thome
et Benino Petriçoli cappelle predicte capitaneo et custodibus
castri Montisvelii videlicet dicto capitaneo pro decem diebus
quibus stetit ultra terminum sue solutionis et dictis custodibus
pro duobus diebus quibus steterunt ultra terminum eorum
solutionis ad rationem quatuor solidorum bononinorum pro
quolibet die dicto capitaneo et dictis custodibus ad rationem
duorum solidorum bononinorum pro quolibet eorum et
qualibet die ex forma refformationis conscilii viiiC et populi
scripte manu domini Bonvixini notarii predicti et precepti dicti
domini potestatis scripti manu domini Palealogi178 predicti
175
c
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
177
Segno - che indica l’andata a capo: Micha|elis.
178
Segno - che indica l’andata a capo: Palealo|gi.
175
176
II. Edizione
46
notarii et quia placuit anzianis et consulibus dicti mensis ex
instrumento Anthonii de Policino notarii predicti.
Summa pagine librarum li bononinorum
17v
ci
cii
8v
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor libras et octo solidos bononinorum
Riçardo sive Zardolo Andree Naparii et Bertholomeo
Guidonis179 custodibus pro comuni Bononie ellectis ad
custodiam Guidonis filii domini Symonis de180 Foglano pro
xxii diebus quibus eum custodierunt in pallatio comunis
Bononie ubi soliti erant morari carcerati partis lambertaciorum
ad rationem duorum solidorum bononinorum pro quolibet
eorum et qualibet181 die ex forma refformationis conscilii viiiC
et populi scripte manu domini Bonvixini182 notarii predicti et
precepti dicti domini potestatis scripti manu domini Palealogi
notarii predicti et quia placuit anzianis et consulibus mense
presenti iullii ex instrumento scripto manu Anthonii de
Policino notarii predicti.
Eodem die
Solvit dictus depositarius novem libras et quatuor solidos bononinorum
Naxo Alberti, Alberto Rofini, Medico Nasinbenis, Petro
Nasinbenis183, Michaeli Severii, Merchadello Nasinbenis,
Andree Ugolini et Bernardino Bellicti184 nuntiis comunis
Bononie dicto domino potestati et185 capitaneo die186 notuque
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno
preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
180
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: Folano.
181
Segno - che indica l’andata a capo: qua|libet.
182
Segno - che indica l’andata a capo: Bonvixi|ni.
183
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati, ciascuno
preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
184
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati, ciascuno
preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
185
Segue cassato con tratto di penna: pot[estati].
186
Nel ms. segue: (et).
179
47
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
serviverunt. Qui nuntii serviverunt ad discum mallefficiorum
cum iudicibus et notariis dicti potestatis et capitanei et ad
dischum assesoris dicti potestatis et de nocte in pallatio scilicet
dicti Andreas et Bernardinus pro xxiii diebus scilicet a die
secundo iullii usque ad diem187 xxiiii iullii et cum ipsa die ad
rationem xii denariorum bononinorum pro quolibet eorum
et quolibet die vel nocte ex forma refformationis conscilii
viiiC et populi scripte manu domini Bonvixini notarii predicti
et precepti dicti domini potestatis et capitanei scripti manu
domini Gregorii notarii predicti et quia placuit anzianis et
consulibus dicti mensis iullii ex istrumento scripto manu
domini Anthonii de Policino notarii predicti.
Eodem die
ciii
Solvit dictus depositarius
viginti quinque libras bononinorum
fratri Iacobi de Ramixinis deputato officio gabelle pro expensis
faciendis in libris molendinorum, pristinorum, locorum et
stationum comunis Bononie exe[m]plandis et faciendis et in
aliis expensis opportunis faciendis in cera, inclaustro, vernice et
refformationibus recuperandis pertinentibus ad officium gabelle
ex forma refformationis conscilii viiiC et populi scripte manu
domini Bonvixini notarii predicti et precepti dicti domini Cursii
potestatis predicti scripti manu domini188 Palealoghi notarii
predicti et quia placuit anzianis et consulibus dicti mensis iullii [ex
instrumento] scripto manu Anthonii de Policino notarii predicti.
Summa pagine librarum xxxviii, solidorum xii bononinorum
Summa summarum omnium expensarum factarum per dictum depositarium de dicto
mense iullii a die secundo intrante iullio cum ispa die189 usque ad diem trigesimo primo
iullii et cum ipsa die capit et est librarum iiM xvii, solidorum iiii, denariorum iiii
bononinorum190
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: xxxi iull(ii).
Segue cassata con tratti di penna una lettera.
189
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^: cu(m) ip(s)a die.
190
La descrizione monetaria è isolata nella colonna di destra della pagina, come usuale nella mise en
texte del ms.
187
188
II. Edizione
18r
48
9r
augusti191
i
ii
Die192 lune secundo intrante augusto
Solvit dictus depositarius
treginta solidos bononinorum
magistro Petro Iohannini anziano de mense iullii preterito,
Henrigipto notario et magistro Petrobono Symonis videlicet
cuilibet eorum decem solidos bononinorum ex eo quod ipsi
iverunt193 et missi fuerunt per dominum capitaneum, anzianos
et consules ad videndum et examinandum laboreria pontis
Apose, muri et domus Puglole, circle et pontis Burgi Lamarum
et Burgi Sancti Felicis ex precepto dicti domini capitanei
scripto manu dicti domini Gregorii de Gazeris notarii dicti
domini Brexani de Salis capitanei.
Eodem die
Solvit depositarius suprascriptus
quindecim libras bononinorum
Nicholao domini Rodolfini iudici et avochato et Royço de
Royçis procuratori domini Lamberti Artuxini194 pro decem
diebus ut moris est scilicet dicto domino Nicholao ad rationem
decem et octo solidorum bononinorum pro quolibet die et
dicto Royço195 duodecim solidos bononinorum pro quolibet
die. Qui ituri sunt pro comuni Bononie coram domino vicario
domini archiepiscopi ravenatis occasione questionis pontis
Ydicis ex forma refformationis populi scripte manu Anthonii de
Policino notarii anzianorum et consulum mense iulli preterito
et precepti dicti domini capitanei scripti manu domini Gregorii
notarii predicti et quia placuit anzianis et consulibus mense
augusti presenti ex instrumento scripto manu Henrigipti de
Querçiis notarii dictorum anzianorum et consulum.
Lettere di modulo maggiore e artificiosamente tracciate nel margine superiore di sinistra della pagina,
in perfetto isolamento.
192
Lettere di modulo maggiore e artificiosamente tracciate.
193
Segno - che indica l’andata a capo: ive|ru(n)t.
194
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
195
Segno di riempimento.
191
49
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Eodem die
Solvit dictus depositarius
tres libras et tres solidos bononinorum
Prinçivalli de Cremona nuntio qui portavit literas comuni
Bononie ex parte domini Iacobi Aymoniti et aliorum
ambaxatorum comunis qui sunt in curia romana secundum
continentiam literarum predicti domini Iacobi transmissarum
ex forma refformationis conscilii viiiC et populi scripte manu
domini Bo[n]vixini Bolognicti notarii ad refformationes
comunis et precepti dicti domini Cursii potestatis Bononie
scripti manu domini Palealogi notarii predicti et quia placuit
anzianis et consulibus mense iullii preterito ex instrumento
scripto manu Henrigipti de Querçiis notarii anzianorum et
consulum mense augusti presenti.
iii
Summa pagine librarum xviiii,
solidorum xiii bononinorum
18v
iiii
9v
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Rolandino Raynuçoli nuntio comunis Bononie pro duobus
diebus quibus ire debet ad terram Cydricle ad cytandum
massarium dicte terre cum octo ex convicinis suis ut compareat
coram domino Amadore iudice ad mallefficia deputato196
occasione unius mallefficii conmissi in dicta terra ex precepto
dicti domini potestatis scripto manu domini Palealoghi
notarii prefati.
Eodem die
v
196
Solvit dictus depositarius
treginta solidos bononinorum
Prinçivalli nuntio syndici comunis Bononie qui est in curia
romana pro comuni Bononie pro diebus decem videlicet tres
solidos bononinorum pro qualibet die quibus stetit Bononie
ultra terminum et hoc secundum tenorem refformationis
predicte scripte manu dicti domini Bonvixini notarii ex
Segno - che indica l’andata a capo: de|putato.
II. Edizione
50
precepto dicti domini potestatis scripto manu domini
Palealogi notarii predicti.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Andree Benintendi, Nicholao Phylippi, Bertholo Petri et
Iuliano Ugolini pueris qui dederunt brevia hodie in conscilio
duorum millium in quo fuit ellectio facta fratrum gabelle qui
debent scribere et ponendum bladum et custodiendum turris
inferioris ex precepto dicti domini potestatis scripto manu
domini Palealoghi notarii predicti.
vi
vii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Francisco Ugolini, Bertho Petri, Paci Alberti, Petro Iohannis
et Iohanni Petri calçolarii pueris qui dederunt heri brevia in
conscilio duorum millium in [quo] facta fuit ellectio conscilii
novi duorum millium quod esse debet in futuro anno ex
precepto dicti domini potestatis scripto manu domini Palealogi
notarii predicti.
Summa librarum ii,
solidorum ii bononinorum
19r
viii
197
10r
Die mercurii iiii intrante augusto
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Bertholomeo Iohannis de Varegnana nuntio comunis Bononie
qui ivit [ad] cytandum197 massarium Castri Sancti Petri cum
decem suis conviçinis ut conparere deberet coram domino
Amadore iudice mallefficiorum pro quadam notifficatione
facta coram eo ex precepto dicti domini potestatis scripto
manu dicti domini Palealogi notarii.
Segno di riempimento.
51
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
viiii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duodecim denarios bononinorum
Iohanni de Scanello custodi massarie comunis quos expendit
de suis propriis causa faciendi reaptari schalas per quas itur
super turrim populi ex precepto dicti domini capitanei scripto
manu domini Gregorii notarii supradicti.
Eodem die
xii
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
Henrigipto de Querciis nunc notario anzianorum et consulum
pro libris, cartis198, cera, vernice, inclaustro et aliis rebus
neccesariis emendis pro suo officio exercendo apud anzianos
et consules ex precepto dicti domini capitanei scripto manu
domini Gregorii notarii predicti.
Hic debebat esse scriptus Petrus Rainucini qui scriptus est ex
altera parte in capite folii199.
Eodem die
x
Solvit dictus depositarius
treginta solidos bononinorum
Lançalotto de Goçadinis, Milançolo de Zovençonibus
ambaxatoribus comunis Bononie qui iverunt ad partes
Romaniole ad dominum comitem, quos expendunt200 notariis
dicti comitis pro literis inpetrandis occasione eorum anbasate
ex precepto dicti domini capitanei scripto manu dicti domini
Gregorii.
Summa istius pagine est ex altera parte istius folii
19v
10v
Eodem die
xi
198
199
200
Solvit dictus depositarius
treginta sex solidos bononinorum
Petro domini Rainuçini olim capitaneo castri Bixani pro
novem diebus quibus stetit ultra terminum sue solutionis in
Segno di riempimento.
La precisazione è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Segno - che indica l’andata a capo: ex|pend(unt).
II. Edizione
52
servitio comunis Bononie201 ad rationem quatuor202 solidorum
bononinorum pro quolibet die ex precepto dicti domini
capitanei scripto203 manu domini Gregorii notarii predicti.
xiii
Die veneris sexto intrante augusto
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
Petro de Banbaglolis notario qui scripsit et fecit xiii intrumenta
designationis carceratorum camere et turris comunis Bononie et
scripturarum banorum mortuorum et aliarum [scripturarum]
factarum tempore domini Coradi de Montemagno et domini
Brexani204 de Salis potestatis Bononie et quorundam statutorum
notariis domini potestatis et notariis205 bannitorum datas et
designatas domino potestati ex precepto dicti domini potestatis
scripto manu dicti domini Palealoghi notarii.
Eodem die
xiiii
Solvit dictus depositarius
decem libras bononinorum
Nicholucio campanario comunis Bononie pro eius salario et
mercede secundum formam statutorum comunis Bononie ex
forma [refformationis] conscilii viiiC et populi scripte manu
dicti domini Bonvixini Bologniti notarii et precepti dicti
domini potestatis scripti manu domini Palealogi206 notarii
predicti et quia placuit ançianis et consulibus presenti mense
augusti ex istrumento scripto manu dicti Henrigipti notarii
anzianorum et consulum dicti mensis presentis.
Eodem die
xv
201
202
203
204
205
206
207
Solvit dictus depositarius
decem solidos bononinorum
Iohanni Damiani notario ad acta comunis Bononie pro
emendo unum quaternum207 cartarum peccudis causa scribendi
locationes contractum et pactorum comunis Bononie, que
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^: i(n) s(er)vit(i)o co(mun)is Bon(onie).
Segno - che indica l’andata a capo: qua|tuor.
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: Brexa|ni.
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: Palea|logi.
Segno - che indica l’andata a capo: qua|t(er)num.
53
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
locationes in conscilio viiiC et populi secundum quod scribere
tenentur dicta pacta208 secundum formam statutorum comunis
Bononie et pro ligatura librorum tam fumantium quam extra
terrarum comitatus Bononie ex precepto dicti domini potestatis
scripto manu dicti domini Palealogi209 notarii predicti.
Summa totius carte tam ex alia parte quam ex ista
capit et est librarum xvii,
solidorum xviiii bononinorum
20r
xvi
{x}vii210
xviii
10r
Die sabbati vii intrante augusto
Solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
Tuschetto curerio pro sua via et labore ex eo quod aportavit
literas comuni Bononie a curia romana, quas fratres et sindicus
comunis Bononie ibi existentes miserunt dicto comuni
Bononie ex precepto dicti domini capitanei scripto manu
domini Gregorii notarii predicti.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Nasinbeni Alberti nuntio comunis Bononie ex eo quod vadit
ad Sanctum Iohannem in Persiceto cytandum massarium dicte
terre cum x conviçinis suis ut conparerent coram domino iudice
mallefficiorum pro quadam inquisitione facienda ex precepto
dicti domini potestatis scripto manu domini Palealogi notarii
predicti.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
viginti solidos bononinorum
Aldrevando Bonagratie custodi camere superioris pro morte
Aulverii de Montebellio cui anputatum fuit capud die ultimo
iullii secundum formam statutorum ex precepto dicti domini
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: Pa|lealogi.
210
La lacuna materiale del supporto, a seguito della perdita di un lembo del margine del foglio di carta,
spinge a ricostruire per via indiziaria il numero della posta.
208
209
II. Edizione
54
potestatis scripto manu domini Palealogi notarii antescripti.
xviiii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
viginti quinque solidos bononinorum
Aldrevando Bonagratie custodi camere superioris pro morte
Bernardi Ingheleschi cui anputatum fuit capud dicta die et
pro quadam muliere que vocatur «Bexe» que fuit fusticata
per civitatem videlicet xx solidos bononinorum pro morte
dicti Bernardi et v solidos bononinorum pro dicta Bexe que
fuit fusticata211 secundum formam statutorum ex precepto
dicti domini potestatis scripto manu domini Palealogi212
notarii predicti.
Summa pagine solidorum liii bononinorum
20v
xx
10v
Eodem die
Solvit dictus depositarius
octo libras bononinorum
Iacobo de Bagno notario pro Porta Steri, Iohanni Butrigario
notario pro Porta Sancti Proculi, Sclarito domini Coradini
notario pro Porta Sancti Petri, Iacobo Benzevenis Sementis pro
Porta Ravignane213 notariis ad faciendum et scribendum brevia
conscilii novi duorum millium quilibet pro suo quarterio
quod factum fuit die primo augusti videlicet cuilibet eorum
xl solidos bononinorum ex forma preceptorum dicti domini
potestatis214 scriptorum manu domini Palealoghi notarii
predicti. Que precepta sunt quatuor in una cedula.
Eodem die
xxi
Solvit dictus depositarius
decem solidos bononinorum
Petro de Sancto Iohanne pro mullo suo qui trainavit Bernardum
Ingheleschi de pallatio comunis usque ad iudicium mortis sue,
Segno - che indica l’andata a capo: fustica|ta.
Segno di riempimento.
213
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati, ciascuno
preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
214
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^.
211
212
55
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
qui punitus fuit sententia capitali ex precepto dicti domini
potestatis scripto manu dicti domini Paleologhi215 notarii
predicti.
xxii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Açoni Benvenuti nuntio comunis Bononie pro una die qua
vadit ad216 terram Piçani ad cytandum massarium dicte terre
ut veniret cum x ex viçinis217 suis coram iudice mallefficiorum
pro quodam mallefficio inquirendo ex precepto dicti domini
potestatis scripto manu dicti domini Palealoghi notarii
predicti.
Eodem die
Solutionis beroariorum
treginta unam libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
219
Beri de Cazago , Albertino de Caçago, Petro Pichoti,
Honebene de Castraxonno, Iohannino Parola220, Gerardino
de Arbusto, Iacobino sedazario, Petriçano barberio, Asiato
de Pallaço et Zanono de Belletreze221 beroariis dicti domini
Brexani de Salis capitanei predicti222 pro eorum salario223 et
mercede presenti mense augusti habentis xxxi dies ad rationem
duorum solidorum bononinorum pro quolibet eorum et
qualibet die secundum formam refformationis conscilii populi
facte de mense iullii scripte manu Anthonii de Pollicino notarii
dicti mensis iullii et precepti dicti domini Gregorii et quia
placuit anzianis et consulibus dicti mensis iullii ex instrumento
218
Segno - che indica l’andata a capo: Pale|ologhi.
Segno di riempimento.
217
Segno - che indica l’andata a capo: vi|çinis.
218
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta. Salta la numerazione
consueta della posta in numeri romani.
219
Cassata con punto sottoscritto una lettera: Caza<l>go.
220
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i cinque nomi elencati, ciascuno
preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
221
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i cinque nomi elencati, ciascuno
preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
222
Segno - che indica l’andata a capo: p(re)|d(i)c(t)i.
223
Segno - che indica l’andata a capo: sa|lario.
215
216
56
II. Edizione
scripto224 manu dicti Anthonii.
Requiratur dicta refformatio in signo xv mense iullii.
Summa pagine librarum xxxviiii,
solidorum xii bononinorum
21r
xxiii
11r
Eodem die
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Zanino de Parma, Alexandro Iacobi, Rogerio Aymerici, Iacobo
Leonis225, Martino Aymeriçi, Petro Nasinbenis, Michaeli
Severii et Rainerio Aymerici226 nuntiis comunis Bononie
scilicet cuilibet eorum xii denarios bononinorum pro morte
Bernardi Bergognonis227 qui iudicatus fuit die predicta
sententia capitali secundum morem ex precepto dicti domini
potestatis scripto manu dicti domini Palealoghi notarii.
Eodem die
xxiiii
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Alberto Roffini, Dominico Alberti, Petro Nasinbenis, Medico
Nasinbenis228, Naso Alberti, Michaeli Severii, Aççolino
Zacharie et Iohanino de Parma229 nuntiis comunis Bononie
scilicet duodecim denarios bononinorum pro quolibet eorum
ut moris est occasione mortis230 Oliverii de Montevellio ad
quam iverunt die penultimo iullii, qui iudicatus fuit sententia
capitali ex precepto dicti domini potestatis scripto manu
Segno di riempimento.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene
preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
226
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene
preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
227
Segno - che indica l’andata a capo: Be(r)gogno|nis.
228
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene
preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
229
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene
preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
230
Segno di riempimento.
224
225
uniti i quattro nomi elencati, ciascuno
uniti i quattro nomi elencati, ciascuno
uniti i quattro nomi elencati, ciascuno
uniti i quattro nomi elencati, ciascuno
57
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
domini Palealogi231 notarii predicti.
Eodem die
xxv
Solvit dictus depositarius
tres libras et decem et octo solidos
bononinorum
Marchixino Bonazunte, Maxio sive Thomaxino Alberti de Ello
et Ugolino Uguicionis232 custodibus pro comuni Bononie qui
fuerunt ad custodiam castri Stagni scilicet cuilibet eorum pro
xiii diebus quibus steterunt ad dictam custodiam ultra quam
eis solutum foret233 a comuni Bononie et nullam solutionem
receperunt ad rationem duorum solidorum pro quolibet
eorum et qualibet die ex forma refformationis conscilii viiiC
et populi scripte manu domini Bonvixini Bolognitti notarii
predicti ad refformationes comunis et precepti dicti domini
potestatis scripti manu domini Palealoghi notarii predicti et
quia placuit234 anzianis et consulibus mense presenti augusti
ex instrumento scripto manu Henrigipti de Querçiis notarii
anzianorum et consulum presenti mense.
Summa pagine librarum iiii, solidorum xiiii bononinorum
21v
11v
Eodem die
xxvi
Solvit dictus depositarius
quinque libras, quatuor solidos
bononinorum
Zante Coradi, Paci Ysinardi, Ugolino Francischi et Benvenuto
Bonandree235 custodibus terre Barzi qui steterunt pro
comuni Bononie ad custodiam dicte terre xiii diebus ultra
terminum prime solutionis ad rationem duorum solidorum
bononinorum pro quolibet eorum et qualibet die secundum
Segno - che indica l’andata a capo: Pale|alogi.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i tre nomi elencati, ciascuno
preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
233
Segno - che indica l’andata a capo: fo|ret.
234
Segno di riempimento.
235
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati, ciascuno
preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
231
232
II. Edizione
58
formam refformationis conscilii viiiC et populi scripte236
manu dicti domini Bonvixini notarii et precepti dicti domini
potestatis scripti manu237 dicti domini Palealoghi notarii prefati
et quia placuit anzianis et consulibus dicti mensis augusti ex
instrumento scripto manu dicti Henrigipti de Querciis notarii
anzianorum et consulum mense presenti augusti.
xxvii
xxviii
Die lune viiii intrante augusto
Solvit dictus depositarius
quadraginta sex solidos bononinorum
Trivixano et Tuscheto238 cureriis qui mituntur pro spiis in
servitio comunis Bononie videlicet dicto Trivixano viginti
unum solidos bononinorum pro suo salario et mercede quo
ire debet pro spia in servitio comunis Bononie ad partes
Mantue, Curie Quarantule et Sancti Stephani et dicto
Tuscheto vigintiquinque solidos bononinorum pro suo salario
et mercede qui mititur pro spia in servitio comunis Bononie
ad partes Pise ex forma duorom preceptorum dicti domini
capitanei scriptorum manu domini Gregorii de Gaçeris notarii
predicti.
Die predicta
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Ugolino Aimerici, Nicholao Phylippi, Iuliano Ugolini,
Iohanni Petri, Stephano Zagniboni, Andree Petri, Bertholo
Petri et Bunino Petri pueris qui dederunt brevia in conscilio
duorum millium die octavo239 augusti in pallatio veteri et novo
in quo facta fuit ellectio custodum castrorum ad rationem xii
denariorum bononinorum pro quolibet eorum ex precepto
dicti domini potestatis scripto manu dicti domini Palealoghi.
Summa huius pagine librarum vii,
solidorum xviii bononinorum
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: ma|nu.
238
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno
preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
239
Segno - che indica l’andata a capo: oc|tavo.
236
237
59
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
22r
xxviiii
12r
Die merchurii undecimo intrante augusto
Solvit dictus depositarius
tres libras, sex solidos bononinorum
magistro Rolandino Andree occasione laborerii portichus
pallatii comunis iuxta portas curtilis domini potestatis et
iuxta turrim comunis de subtus, sub qua portichu morantur
domini Iacobinus Zagniboni, Bondominichus Thomaxini
et Gerardus domini Adhygherii calçolarii. Quod laborerium
dictus240 magister fecit et conplevit secundum provisionem
factam per bonos et e[x]pertos magistros ex forma
refformationis conscilii viiiC et populli241 facte tempore
potestarie domini Brexani de Salis potestatis et capitanei
comunis et populi Bononie scripte manu dicti domini
Bo[n]vixini Bologniti notarii ad refformationes comunis et
precepti dicti domini Cursii potestatis Bononie scripti manu
dicti domini Paleologhi notarii et quia placuit anzianis et
consulibus mense presenti augusti ex instrumento scripto
manu dicti He[n]rigipti notarii dictorum anzianorum et
consulum mense presenti.
Eodem die
xxx
Solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
magistro Rolandino Andree pro suo merito et mercede pro
conciatura porte Burgi Sancti Mammi comunis Bononie que
non poterat claudi aliqua de causa ex precepto dicti domini
Cursii potestatis scripto manu dicti domini Palealoghi242
notarii.
Eodem die
xxxi
240
241
242
243
Solvit dictus depositarius
treginta tres solidos bononinorum
magistro Bene scilicet xv solidos bononinorum pro aptatura
duarum schallarum novarum243 ad manzatorias pallatii comunis
et pro aptatura alliarum duarum schallarum mançaturiarum
Segno di riempimento.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: sc[ri]p[te].
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: no|va(rum).
II. Edizione
60
dicti pallatii et pro una schala quam fecit ubi reconditur vinum
domini potestatis solidos viii bononinorum et pro xiiii
subclellis et duabus solidarum clavorum244 quos posuit ad
fenestras pallatii novi solidos x bononinorum ex precepto dicti
domini Cursii potestatis scripto manu dicti domini Palealoghi
notarii.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
ducentas libras bononinorum
domino Brexano de Salis capitaneo populi Bononie dante
et solvente pro salario mensis augusti presentis dicti domini
capitanei secundum formam statutorum populi Bononie
et secundum formam refformationis conscilii246 et masse
populi Bononie scripte manu Anthonii de Policino notarii
anzianorum et consulum247 mense iullii et precepti dicti
domini capitanei scripti manu domini Gregorii notarii dicti
domini capitanei et quia placuit anzianis et consulibus dicti
mensis iullii ex instrumento scripto manu dicti Anthonii de
Policino notarii.
Requiratur dicta refformatio in signo xv mense iullii.
245
Summa pagine iiC v librarum, v solidorum bononinorum
22v
xxxii
12v
Die iovis xii intrante augusto
quatuordecim libras, octo solidos
Solvit dictus depositarius
bononinorum
domino Comacio de Galluciis, domino Anthonio de
Migarano248, domino Thomaxino de Mezacholora, domino
Quiriago Alerarii249 ambaxatoribus comunis Bononie qui
Segno - che indica l’andata a capo: clavo|ru(m).
Salta la numerazione consueta della posta in numeri romani.
246
Segno - che indica l’andata a capo: co(n)|scil(ii).
247
Segno - che indica l’andata a capo: co(n)|sul(um).
248
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
249
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
244
245
61
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
ituri sunt pro comuni Bononie domino250 marchioni estensi
et Anchone pro quatuor diebus ad rationem decem et octo
solidorum bononinorum pro quolibet eorum et qualibet die
ex forma refformationis conscilii populi scripte manu dicti
Henrigipti de Querciis notarii anzianorum et consulum
mense augusti251 presenti et precepti dicti domini capitanei
scripti manu dicti domini Gregorii notarii dicti domini
capitanei et quia placuit anzianis et consulibus dicti mensis
augusti ex instrumento scripto manu dicti Henrigipti de
Querciis notarii.
xxxiii
250
251
252
253
254
255
Eodem die
centum libras minus duodecim denarios
bononinorum
fratri Alberto syndico et procuratori fratrum heremitanorum
recipienti vice et nomine capituli et conventus dictorum
fratrum heremitanorum ad honorem et reverentiam festivitatis
Beati Iacobi Strate Sancti Donati facte de mense iullii videlicet
pro ceriis, dopleriis et paliis habendis pro ipso festo faciendo et
aliis oportuniis sicut consuetum est per comune et popullum
Bononie et maxime252 quia dicti fratres omnem peccuniam
festi et cuiuscumque condictionis ad eos pervenit ponunt et
expendunt in253 constitutione et laboreriis dicti loci eorum254
ex forma refformationis conscilii populi facte de mense iullii
ellapso scripte manu Anthonii de Policino notarii dicti mensis
iullii anzianorum et consulum et precepti dicti domini255
Brexani potestatis et capitanei scripti manu dicti domini
Gregorii notarii et quia placuit anzianis et consulibus dicti
mensis iullii ex instrumento scripto manu dicti Anthonii de
Policino notarii.
Solvit dictus depositarius
Segno di riempimento.
Segue nel ms. (et).
Segno - che indica l’andata a capo: ma|xime.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: (con)stito.
Segno - che indica l’andata a capo: e|o(rum).
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: Cursii.
II. Edizione
xxxiiii
62
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Albertino Henrigipti nuntio comunis Bononie pro eius
merito et labore quo ivit ad terram Sancte Marie in Donis
mandato domini Guillielmi iudicis dicti domini capitanei
ad appellandum Iacopinum de Parma et quosdam dicte terre
occasione cuiusdam notificationis et hoc pro solutione sua
unius diei ex precepto dicti domini capitanei scripto manu
dicti domini Gregorii notarii dicti domini capitanei predicti.
Summa pagine librarum cxiiii,
solidorum viiii bononinorum
23r
13r
Eodem die
xxxv
xxxvi
256
257
258
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Azolino Zacharie nuntio comunis Bononie pro duobus diebus
quibus ivit ad castrum Oxilini cytandum massarium dicti castri
cum decem convicinis ut incontinenti256 compareant coram
domino Amadore iudice mallefficiorum deputato occasione
mallefficii facti in dicta terra ex precepto dicti domini potestatis
scripto manu dicti domini Palealoghi notarii ad rationem
duorum solidorum bononinorum pro qualibet die.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Azzolino Zacharie nuntio comunis Bononie pro duobus
diebus quibus ivit ad terram Gallerie cytandum massarium
cum decem convicinis suis dicte terre ut compareant coram
iudice257 mallefficiorum pro quadam inquisitione facienda ad
rationem duorum solidorum bononinorum pro qualibet die
ex precepto dicti domini potestatis scripto manu dicti domini
Palealoghi258 notarii.
Segno - che indica l’andata a capo: in co(n)|tinenti.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: mas.
Segno di riempimento.
63
xxxvii
xxxviii
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Die veneris xiii intrante augusto
Solvit dictus depositarius
viginti quatuor libras bononinorum
Paci Iacobini Pegolocti et Iohanni Bendidei259 suprastantibus
laborerii Castri Franchi pro eorum sallario et mercede pro
duobus mensibus quibus260 steterunt pro comuni Bononie
ad faciendum aptari bitifredos et barachanos dicti castri et
ad dictum laborerium fieri faciendum videlicet duodecim261
libras bononinorum pro quolibet eorum pro dictis duobus
mensibus pro quolibet eorum ad rationem quatuor solidorum
bononinorum pro quolibet eorum et qualibet die ex forma
refformationis conscilii262 populi scripte manu Henrigipti
de Querciis notarii anzianorum et consulum mense presenti
augusti et precepti dicti domini capitanei scripti manu domini
Gregorii notarii predicti et quia placuit anzianis et consulibus
mense presenti augusti ex instrumento scripto manu dicti
Henrigipti de Querciis notarii.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
viginti solidos bononinorum
Iohanni Bencevenis notario pro suo labore quem substinuit
pluribus diebus in stando cum domino Gardino de Gardinis
legum doctore et cum domino Nicholao de Soldaderiis iudice
ad scribendum instrumentum concordie, finis et remisionis263
faciendarum inter comune Bononie et dominum264
Bertholdum de filiis Ursiis olim comitem Romaniole de
omni eo quod petere posset vel habere debet a dicto comuni
quacumque de causa et etiam in exemplando sindicatum dicti
comunis occasione predicta ex precepto dicti domini potestatis
scripto manu dicti domini Palealoghi notarii.
Summa librarum xxv, solidorum viii bononinorum
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
260
Nel ms. quo.
261
Segno - che indica l’andata a capo: duode|ci(m).
262
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: vi[iiC].
263
Segno - che indica l’andata a capo: re|misionis.
264
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: B(er)tholomeu(m).
259
II. Edizione
23v
64
13v
Eodem die
xxxviiii Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
domino Gardino de Gardinis legum doctori pro suo labore
quem substinuit pluribus diebus in dictando et examinando
contractum absolutionis, concordie et liberationis
faciendarum inter comune Bononie et dominum Bertholdum
comitem Romaniole de omni eo quod habere vel petere posset
a dicto comuni quacumque265 de causa et etiam in dictando
instrumentum sindicatus dicti comunis facti occasione
predicta ex precepto dicti domini potestatis scripto manu dicti
domini Palialoghi notarii dicti domini potestatis.
xl
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
domino Nicholao de Soldaderiis iudici pro suo labore quem
substinuit pluribus diebus in dictando et examinando
contractum concordie, absolutionis et liberationis
faciendarum inter comune Bononie et dominum Bertholdum
olim comitem Romaniole266 de omni eo quod habere debet
vel petere posset a dicto comuni quacumque de causa et etiam
in dictando instrumentum syndicatus dicti facti occasione
predicta ex precepto dicti domini potestatis scripto manu
domini Palealoghi notarii predicti.
Eodem die
xli
Solvit dictus depositarius
decem et octo libras bononinorum
Nasinbeni Guidocti et Iohanni de Bagno267 nuntiis comunis
Bononie et nuntii dominorum qui268 presunt ad corigendum
statuta comunis Bononie pro quatuor mensibus quibus
steterunt et stare debent cum dictis dominis ad rationem
decem et octo denariorum bononinorum pro quolibet eorum
Segno - che indica l’andata a capo: qua|cu(m)q(ue).
Segno - che indica l’andata a capo: Ro|maniole.
267
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
268
Segno di riempimento.
265
266
65
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
et quolibet die qui inceperunt servire269 in kallendis iunii
proximis elapsis ex forma refformationis conscilii populi
scripte manu Henrigipti de Querciis notarii anzianorum et
consulum mense presenti augusti et270 precepti dicti domini
capitanei scripti manu domini Gregorii notarii predicti et quia
placuit anzianis et consulibus mense presenti ex instrumento
scripto manu dicti Henrigipti de Querciis notarii.
xlii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
domino Symoni de Clavaturiis pro eius salario scilicet pro una
clavatura et clave archobanchi unius domiçelli domini potestatis
solidos iii et pro duabus clavibus et cunçatura unius clavaturie
solidos ii et vi denarios et pro una clave camere Bonaiuti notarii
domini potestatis xviii denarios bononinorum et pro una clave
porte pallatii comunis Bononie xii denarios bononinorum ex
precepto dicti potestatis scripto manu dicti domini Palealoghi
notarii.
Summa pagine librarum xxii,
solidorum viii bononinorum
24r
14r
Eodem die
xliii
Solvit dictus depositarius
viginti septem solidos et sex denarios
bononinorum
Iohanni Petri fabri scilicet tres solidos et sex denarios
bononinorum pro una clavatura camere domini potestatis et
pro tribus clavaturiis positis tribus archobanchis271 in camara
dicti domini potestatis solidos novem et pro tribus clavaturiis
positis tribus archobanchis canipe272 domini potestatis viiii
Segno - che indica l’andata a capo: ser|vire.
Segue cassato d(i)c(t)i.
271
Segno - che indica l’andata a capo: archo|banchis. Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti:
in trib(us) cameris archobanchis.
272
Segno - che indica l’andata a capo: cani|pe.
269
270
II. Edizione
66
solidos bononinorum et pro una clavaturia et uno273 cadenaçio
posito hostio dicte canipe tres solidos bononinorum et pro una
clavatura274 ubi ponuntur porçi xviii denarios bononinorum
et pro duabus clavaturiis positis cameris beroariorum duos
solidos bononinorum ex precepto dicti domini potestatis
scripto manu dicti domini Palealoghi notarii.
Eodem die
xliiii
xlv
xlvi
273
274
275
276
277
278
279
Solvit dictus depositarius
viginti unum solidos bononinorum
Trivixano qui debet ire pro spia comunis Bononie
versus Mantuam et Curiam275 Quarantule pro merito et
remuneratione dicte sue vie ex precepto dicti domini capitanei
scripto manu dicti domini276 Gregorii notarii.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
decem et octo solidos bononinorum
magistro Vandino pro eius merito et mercede quod substinuit
in servitio comunis videlicet277 duodecim solidos bononinorum
pro lapidibus et gisso quos et quod posuit ad manzaturias pallatii
comunis Bononie pro conciatura dictarum mangaturiarum et
sex solidos bononinorum pro uno manoali qui sibi iuvit facere
dictum laborerium ex precepto dicti domini potestatis scripto
manu domini Palealoghi notarii predicti.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Nicholao Phylippi, Andree Benintendi, Iohanni Petri calçolarii,
Iuliano278 Ugolini, Berto Petri, Bonino Petri, Iacobino
Beltramis et Iohanni Petri [pueris] videlicet xii denarios
bononinorum pro quolibet eorum qui dederunt brevia279 in
conscilio duorum millium in quo facta fuit ellectio officialium
Segue cassata con due tratti di penna una lettera.
Segno - che indica l’andata a capo: cla|vatura.
Segno - che indica l’andata a capo: Cu|ria(m).
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: Palialoghi not(arii).
Segno - che indica l’andata a capo: vi|delicet.
Segno - che indica l’andata a capo: Iu|liano.
Segno - che indica l’andata a capo: brevi|a.
67
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
bladi die xii augusti ex precepto dicti domini potestatis scripto
manu dicti domini Palialoghi notarii.
Summa pagine librarum iii, solidorum xiiii,
denariorum vi bononinorum
24v
xlvii
xlviii
14v
Eodem die
treginta octo solidos, quatuor denarios
bononinorum
Iohanni de Schanello custodi massarie comunis Bononie pro
ducentis triginta panibus a duobus denariis pro quolibet,
quos dare debet captivis280 carceris comunis Bononie qui sunt
numero xlvi pro v diebus videlicet pro die lune secundo
augusti, martis tercio augusti, merchurii281 quarto augusti,
iovis quinto augusti282, veneris sexto augusti proximis preteritis
de quibus nudum est sibi facta solutione ad rationem283 unius
panis pro quolibet eorum et qualibet die secundum formam
statutorum comunis Bononie ex precepto dicti domini
potestatis scripto manu dicti domini Palealoghi notarii.
Solvit dictus depositarius
Eodem die
treginta octo solidos, quatuor denarios
bononinorum
Iohanni de Schanello custodi massarie comunis Bononie pro
ducentis treginta panibus a duobus denariis pro quolibet quos
dare debet captivis carceris comunis Bononie qui sunt numero
xlvi pro quinque diebus scilicet pro die sabati284 setimo
augusti, dominice viii augusti, lune nono augusti, martis
x° augusti et merchurii xi° augustii285 proximis preteritis de
Solvit dictus depositarius
Segno - che indica l’andata a capo: capti|vis.
Segno - che indica l’andata a capo: m(er)chu|rii.
282
Segno a forma di punto fermo reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
283
Segno di riempimento.
284
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^ su parola cassata con tratto di penna e punti sottoscritti:
sexto.
285
Segno a forma di punto fermo reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
280
281
II. Edizione
68
quibus nudum fuit sibi facta solutione ad rationem unius panis
pro quolibet et qualibet die secundum formam statutorum ex
precepto dicti domini potestatis scripto manu dicti domini
Palialoghi notarii.
xlviiii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
treginta octo solidos, quatuor denarios
bononinorum
Iohanni de Schanello custodi massarie comunis Bononie
pro ducentis treginta panibus a duobus denariis pro quolibet
quos dare debet captivis carceris comunis Bononie qui sunt
numero xlvi pro v diebus scilicet pro die iovis xii augusti,
veneris xiii augusti proximis preteritis, sabbati xiiii augusti,
dominice xv augusti et lune xvi augusti286 proximis venturis
ad rationem unius panis pro quolibet eorum et qualibet die
secundum formam statutorum comunis Bononie ex precepto
dicti domini potestatis scripto manu dicti domini Palialoghi
notarii.
Summa pagine librarum v, solidorum xv bononinorum
25r
l
286
287
288
15r
Die mercurii decimo octavo intrante augusto
Solvit dictus depositarius
centum libras minus xii denarios
bononinorum
fratri Cathelano quondam domini Tuçimanni ordinis fratrum
predicatorum recipienti287 suo nomine et nomine et vice
fratrum et conventus dicti ordinis ad honorem Dei et Beati
Dominici confessoris pro festo dicti confessoris cellebrato
de presenti mense augusti ex forma refformationis populi
scripte288 manu Anthonii de Policino notarii ançianorum
et consulum mense iulli preterito et scrutinii scripti manu
Henrigipti de Querciis notarii ançianorum et consulum mense
presenti augusti et precepti dicti domini capitanei scripti
Segno a forma di punto fermo reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
Segno di riempimento.
Nel ms. sc(r)ipta.
69
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
manu domini Gregorii notarii predicti et quia placuit anzianis
et consulibus mense presenti augusti ex instrumento scripto
manu Henrigipti de Querciis notarii.
li
Eodem die
Solvit dictus depositarius
treginta sex solidos bononinorum
domino Nicholao domini Rodolfini iudici et avochato
domini Lamberti prepositi hospitalis pontis Ydicis pro duobus
diebus quibus stetit Ravenne ultra terminum sue solutionis
pro questione mota dicto domino Lamberto pro iuribus
dicti pontis ad rationem xviii solidorum bononinorum
pro quolibet die tamquam anbaxatori comunis Bononie ex
precepto dicti domini capitanei scripto manu dicti domini
Gregorii289 notarii.
Edodem die
Bargi
viginti quatuor libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
domino Zanni Damiani Rophynii capitaneo cappelle Sancte
Lucie, Verardino de Baragaça cappelle Sancte Christine,
Boniohanni Useppi cappelle Sancti Thome, Alberto Bonafidei
cappelle Sancte Marie de Muradellis, Petro Placiti cappelle
Sancti Felicis291 capitaneo et custodibus qui ituri292 sunt ad
custodiam293 castri Bargi pro duobus mensibus dicto294
capitaneo ad rationem quatuor solidorum bononinorum
pro quolibet die et dictis295 custodibus pro uno mense ad
rationem duorum solidorum296 bononinorum pro quolibet
eorum et qualibet die ex forma refformationis viiiC et populi
scripte manu domini Bonvixini notarii ad refformationes
comunis et precepti dicti domini potestatis scripti manu
290
lii
Segno - che indica l’andata a capo: Grego|rii.
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
291
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i cinque nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
292
Segno di riempimento.
293
Segno - che indica l’andata a capo: cu|stodia(m).
294
Nel ms. d(i)c(t)us.
295
Nel ms. d(i)c(t)i.
296
Segno di riempimento.
289
290
II. Edizione
70
domini Gregorii notarii predicti et quia placuit anzianis et
consulibus mense presenti297 augusti ex instrumento scripto
manu dicti Henrigipti de Querciis notarii anzianorum et
consulum mense presenti.
Summa pagine librarum cxxv
et solidorum xv bononinorum
25v
liii
15v
Eodem die
treginta quatuor solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
domino Royço de Royçis procutatori domini Lamberti
Artuxini rectoris ecclesie et hospitalis pontis Ydicis et
ambaxatori comunis Bononie pro solutione298 duorum
dierum ad rationem xii solidorum bononinorum pro
quolibet [die] quibus stetit Ravenne ultra terminum sue
solutionis pro questione iurium hospitalis299 et ecclesie pontis
Ydicis et decem solidos bononinorum quos expendit de suis
propriis denariis in scripturis opportunis in dicta causa et in
uno quaterno300 ex precepto dicti domini capitanei scripto
manu dicti domini Gregorii301 notarii.
Eodem die
liiii
decem libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
Bonucio Guidonis de Florentia, Ferucio Migloris302 nuntiis
partis guelforum de Florentia303 qui portaverunt literas304
comuni Bononie ex parte comunis et partis Florentie
continentes conflictum millitum qui ibant ad civitatem
Segue cassato con tratto di penna: aug(usti).
Segno - che indica l’andata a capo: so|lutio(n)e.
299
Segno - che indica l’andata a capo: hospita|lis.
300
Segno - che indica l’andata a capo: qua|t(er)no.
301
Segno di riempimento.
302
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
303
Segno - che indica l’andata a capo: Flo|rentia.
304
Segno di riempimento.
297
298
71
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Pixarum scilicet dicto Ferucio305 sex libras bononinorum quia
eques venit et dicto Benucio quatuor libras bononinorum
quia pedus venit convertentes et dividentes inter eos in hunc
modo videlicet cuilibet ipsorum dari debeat pro dictis denariis
unus306 vestitus, unus caputius307 et due calige panni novi unius
eiusdem coloris et308 hoc exequendo formam refformationis
conscilii viiiC et populli scripte manu domini Bonvixini309
notarii predicti et precepti dicti domini potestatis scripti
manu dicti domini Gregorii notarii et quia placuit anzianis
et consulibus mense presenti augusti ex instrumento scripto
manu Henrigipti de Querciis notarii anzianorum et consulum
mense presenti augusti.
Summa pagine librarum xi, solidorum xiiii bononinorum
26r
lv
305
306
307
308
309
310
16r
Die iovis xviiii intrante augusto
Castri Montisbellii310
centum quinque libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
Alberto Iacobi cappelle Sancte Lucie, Nigro Gerardi cappelle
Sancti Iosep, Petro Raymundi cappelle Sancti Ysaie, Iohanni
Saglinbenis cappelle Sancti Blaxii, Oxilitto de Sosiçis eiusdem
cappelle, Venture de Bertalia cappelle Sancti Columbani,
Iacobo Benvenuti cappelle Sancte Lucie, Useppo Aspectati
cappelle Sancti Archangeli, Mino fratris Gillii cappelle Sancti
Christofori, Nicholao Iacobini cappelle Sancte Catherine,
Mathyolo Mathyoli cappelle Sancti Alberti, Gerardo Spinelli
cappelle Sancti Christofori, Stephano Ruffe cappelle Sancti
Nicholai, Bictino Albiroli cappelle Sancte Christine, Laurentio
Petronis cappelle Sancti Martini, Millino Arduini cappelle
Sancti Blaxii, Iacobino Schagni cappelle Sancti Andree, Paulo
Nel ms. Ferito.
Nel ms. u(n)iu(s).
Segno - che indica l’andata a capo: capu|tius.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: si quid i.
Segno - che indica l’andata a capo: Bon|vixini.
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
II. Edizione
72
Guidonis cappelle Sancte Christine, Anthonio Benvenuti
Drudi cappelle Sancti Iosep, Dominico Boni cappelle Sancti
Thome, Oxilino Guillielmi cappelle Sancti Sysmundi,
Albertino sartori cappelle Sanctorum Petri et Marçelini,
Alberto Petri cappelle Sancti Felicis, Prinçivalli Sovrani cappelle
Sancti Blaxii, Bonacapto sartori cappelle Sancti Thome, Petro
Alberti cappelle Sancte Lucie, Petricolo Bellonis cappelle
Sancti Iuliani, Iohanni Guidonis cappelle Sancti Leonardi,
Ghiberto311 Gerardi calzolario cappelle Sancti Homoboni,
Nicholao Bonaçunte cappelle Sancti Vitalis, Andree calzolario
cappelle Sancte Marie de Muradellis, Iohanni Anthonii
calzolario cappelle Sancti Thome, Iohanni Petriçoli cappelle
Sancti Proculi, Placito Caladrini cappelle Sancti Felicis,
Amodeo Iacobi cappelle Sancti Leonardi omnibus custodibus
castri Montisbelli qui ituri sunt ad custodiam dicti castri pro
uno mense scilicet cuilibet eorum tres libras bononinorum ad
rationem312 duorum solidorum bononinorum pro quolibet
eorum et qualibet die ex forma v refformationum viiiC et
populi scriptarum manu domini Bonvixini Bolognitti notarii
ad refformationes comunis et preceptorum dicti domini
potestatis scriptorum manu dicti domini Palialoghi notarii
et quia placuit anzianis et consilibus populi mense presenti
augusti ex instrumentis scriptis manu Henrigipti de Querciis
notarii313 anzianorum et consulum mense presenti augusti.
Summa pagine librarum cv bononinorum
26v
16v
Die veneris xx intrante augusto
Stagni
viginti unam libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
domino Gerardo Alberiçi cappelle Sancte Marie Maioris
capitaneo, Iuliano Ubaldini cappelle Sancte Chaterine,
314
lvi
311
312
313
314
Segue cassato con tratto di penna: Ioh[annis].
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: duob(us).
Segno di riempimento.
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
73
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Bonavere Gerardi cappelle Sancti Homoboni, Dominico
Anthonii cappelle Sancte Marie de Mascharella custodibus315,
capitaneo et custodibus castri Stagni qui ituri sunt ad
dictam custodiam316 scilicet capitaneo pro duobus mensibus
duodecim libras ad rationem quatuor 317 solidorum
bononinorum pro quolibet die et dictis tribus custodibus
novem libras bononinorum scilicet tres libras bononinorum
pro quolibet eorum318 pro uno mense ad rationem duorum
solidorum bononinorum pro quolibet eorum et quolibet die
ex forma refformationis viiiC et populi scripte manu domini
Bonvixini Bolognitti notarii ad refformationes comunis et
precepti dicti domini Cursii potestatis predicti scripti manu
domini Palialoghi notarii predicti et quia placuit anzianis et
consulibus populi mense319 augusti ex instrumento scripto
manu Henrigipti de Querciis notarii dictorum anzianorum et
consulum.
lvii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
treginta solidos bononinorum
Petro de Banbaglolis notario pro suo merito et mercede qui320
scripsit cedulas delatas per societates occasione inquisitionum
faciendarum321 per dominum potestatem et eius familiam ex
precepto dicti domini capitanei scripto manu domini Gregorii
de Gazerris notarii predicti.
Summa pagine librarum xxii,
solidorum x bononinorum
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i tre nomi elencati dei custodi,
ciascuno preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca. Un segno paratestuale a forma
di parentesi quadrata collega tali nomi a quello del capitano.
316
Segno - che indica l’andata a capo: cu|stod(iam).
317
Segno - che indica l’andata a capo: quat|uor.
318
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: ad.
319
Segno di riempimento.
320
Segno di riempimento.
321
Segno - che indica l’andata a capo: facien|da(rum).
315
II. Edizione
27r
74
17r
Eodem die
Castri Sancti Petri
octuaginta quatuor libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
domino Zanbonino de Fossato cappelle Sancte Cecilie
capitaneo323, Michilino Alberti cappelle Sancte Marie de
Mascharella324, Iohanne de Sabluni cappelle Sancti Proculi,
Ugolino Benvenuti cappelle Sancte Marie Maioris, Bandino
Petri cappelle Sancte Marie de Templo, Gilliolo Zanbonini
cappelle Sancte Cecilie, Bixio sartori cappelle Sancte Marie
Porte Ravenatis, Bonbello Petriçoli cappelle Sancte Marie
Maioris, Thomaxino Iohannis Bonomini cappelle Sancti
Ysaie325, Bertholino Silvestri cappelle Sancti Nicholai,
Cambiolo Benlafaremmo cappelle Sancti Ysaie, Bertholino
Gandolfini cappelle Sancti Barbaciani326, Paci sartori cappelle
Sancti Thomaxii, Nicholao sellario cappelle Sancti Thome327,
Bertholo Petri cappelle Sancti Georgii328, Dominico Albertutii
Amighiti cappelle Sancte Christine, Ugolino Bochone cappelle
Sancti Homoboni, Rolandino Bonaventure cappelle Sancti
Stephani329, Christiano Rolandi cappelle Sancti Andree,
Mathyolo Francischi cappelle Sancti Iosep, Nigro spadario
cappelle Sancti Donati, Petro Cavrenello cappelle Sancte Marie
Magdalene, Guillielmo Zampe cappelle Sancti Christofori,
Bonaventure Saglinbeni cappelle Sancti Nicholai, Iohanni
Petriçoli cappelle Sancte Cicilie capitaneo et custodibus qui
ituri sunt pro comuni Bononie ad custodiam Castri Sancti Petri
scilicet capitaneo duodecim libras bononinorum pro duobus
mensibus ad rationem quatuor solidorum bononinorum
pro quolibet die et custodibus lxxii libras bononinorum330
322
lviii
322
323
324
325
326
327
328
329
330
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Riga di riempimento.
Riga di riempimento.
Aggiunto nell’interlinea inferiore all’interno di una specie di cartiglio.
Aggiunto nell’interlinea inferiore all’interno di una specie di cartiglio: -ciani.
Riga di riempimento.
Riga di riempimento.
Riga di riempimento.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: ad ra[tionem].
75
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
scilicet cuilibet eorum iii libras bononinorum pro uno mense
ad rationem duorum solidorum bononinorum pro quolibet
eorum et quolibet die ex forma quatuor refformationum
viiiC et populli331 scriptarum manu dicti domini Bonvixini
Bologniti notarii et preceptorum domini potestatis332
scriptorum manu dicti domini Palialo333 notarii et quia placuit
anzianis et consulibus mense presenti augusti ex instrumento
scripto manu dicti Henrigipti de Querciis notarii anzianorum
et consulum334 mense presenti augusti.
Summa librarum lxxxiiii bononinorum
27v
lviiii
lx
17v
Die sabbati xxi intrante augusto
Solvit dictus depositarius
duodecim denarios bononinorum
335
Bertho Petri, Francischo Ugolini pueris qui dederunt
brevia in conscilio duorum millium in pallatio veteri comunis
Bononie in qua facta fuit ellectio duorum custodum castri
Bixani ex precepto dicti domini potestatis scripto manu dicti
domini Palialo notarii.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
viginti solidos bononinorum
domino Michaeli de Schalanis custodi camere superioris carceris
comunis Bononie pro morte Vignonis Lanfranchi de Laguna
banniti comunis Bononie pro homicidio. Qui decapitatus fuit
die xii augusti ex precepto dicti domini potestatis scripto
manu dicti domini Palialo notarii.
Segno di riempimento.
Segno di riempimento.
333
Da questo punto in poi la trascrizione del nome del notario si contrae. Data la frequenza del fenomeno si è ritenuto preferibile non intervenire mediante integrazione, ma segnalare qui in nota il fenomeno
grafico una volta per tutte.
334
Segno di riempimento.
335
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
331
332
II. Edizione
lxi
76
Eodem die
treginta octo solidos et quatuor denarios
bononinorum
Iohanni de Schanello custodi massarie comunis Bononie
pro ducentis treginta panibus a duobus denariis pro quolibet
quos dare debet captivis carceris comunis Bononie qui sunt
numero xlvi pro quinque diebus scilicet pro die martis xvii
augusti, die merchurii xviii augusti, [die] iovis xviiii augusti,
die veneris xx augusti336 et sabbati hodierna dies ad rationem
unius panis337 pro quolibet eorum et qualibet die secundum
formam statutorum ex precepto dicti domini potestatis scripto
manu domini Palialo notarii predicti.
Solvit dictus depositarius
Eodem die
lxii
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Rugerio Iohannis nuntio comunis Bononie pro eius merito et
labore qui ivit ad Crevalchore cytandum duos homines dicte
terre ut compareant coram domino iudice mallefficiorum
pro quadam notificatione facta de eis ad rationem duorum
solidorum bononinorum pro quolibet die ex precepto dicti
domini potestatis scripto manu dicti domini Palialo notarii.
Summa pagine librarum iii, solidorum iii,
denariorum iiii bononinorum
28r
18r
Eodem die
lxiii
336
337
338
Solvit dictus depositarius
quatuor libras et sedecim solidos
bononinorum
domino Royço de Royçis ambaxatori comunis Bononie,
procuratori domini Lamberti Artuxini338 rectoris ecclesie
et hospitalis pontis Ydicis pro octo diebus quibus debet ire
et stare Ravenne pro deffensione iurium dicte ecclesie et
hospitalis ad rationem xii solidorum bononinorum pro
Segno a forma di punto fermo reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
Segue cassato con tratti di penna: quali[bet].
Segno - che indica l’andata a capo: Ar|tuxini.
77
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
quolibet die ex forma refformationis conscilii populi scripte
manu339 Henrigipti de Querciis notarii et precepti domini
capitanei scripti manu domini Gregorii de Gazerris notarii
et quia placuit anzianis et consulibus mense presenti augusti
presentis ex instrumento scripto manu dicti Henrigipti de
Querciis notarii anzianorum et consulum.
lxiiii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
viginti unam libras, duodecim solidos
bononinorum
domino Iohanni de Baxacomatribus, domino Iacobino
Artuximi, domino Francischo Gatti, domino Millançollo
de Zoveçonibus340 ambaxatoribus comunis Bononie pro sex
diebus qui ituri sunt ad terram Faventie ut intersint paci que fieri
debet in civitate Faventie inter amicos provincie Romaniole ad
rationem xviii solidorum bononinorum pro quolibet eorum
et quolibet die ex forma refformationis conscilii populi scripte
manu Henrigipti de Querciis notarii anzianorum et consulum
mense presenti augusti et precepti domini capitanei scripti
manu domini Gregorii de Gazeris notarii et quia placuit
anzianis et consulibus mense presenti ex instrumento scripto
manu Henrigipti de Querciis notarii predicti.
Eodem die
Bixani
quadraginta octo libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
Bernardino Petrucii cappelle Sancte Marie Maioris, Step[h]ano
Geminiani cappelle Sancti Homoboni, Guillielmo Cavaçe
cappelle Sancte Christine, Rodulfo Paxitti cappelle Sancti
Sinixii, Iohanni Nicholai cappelle Sancte Katherine, Dino
Guidonis cappelle Sancti Iosep342, Symoni Iacobini343,
341
lxv
Segue cassato con tratti di penna: d[omini].
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
341
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
342
Riga di riempimento.
343
Riga di riempimento.
339
340
II. Edizione
78
Dominico Alberti344, Petro Laurentie cappelle Sancte Chaterine,
Albertino Blaxie cappelle Sancte Marie Magdalene, Castelano
Fra[n]cischi cappelle Sancti Thome, Iohanni Gerardi cappelle
Sancti Benedicti, Facio Guillielmi cappelle Sancti Leonardi,
Leonardo Gerardini pellipario cappelle Sancti Thome,
Aldrebando Rolandi de Syrano, Belito Dominici345 custodibus
castri Bixani qui ituri sunt ad custodiam dicte terre pro uno
mense scilicet cuilibet eorum tres libras bononinorum pro
uno mense ad rationem duorum solidorum bononinorum pro
quolibet eorum et qualibet die ex forma ii refformationum
conscilii viiiC et populi scriptarum manu dicti domini Bonvixini
notarii predicti et precepti dicti domini potestatis scripti manu
dicti domini Palialo et quia placuit anzianis et consulibus dicti
mensis augusti ex instrumento scripto manu dicti346 Henrigipti
de Querciis notarii dictorum anzianorum et consulum populi.
Summa pagine librarum lxxiiii,
solidorum viii bononinorum
28v
18v
Die sabbati predicto xxi augusti
Castri Franchi
octuaginta quatuor libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
Appolonio domini Cambii cappelle Sancti Leonardi capitaneo,
Symoni Michaeli[s] Predarii cappelle Sancti Thome, Paulo
Martini pischatoris cappelle Sancti Bertholomei, Iacobo Iuliani
cappelle Sancti Blaxii, Dominico Martini cappelle Sancti Felicis,
Ugolino Bonaventure eiusdem cappelle, Brandelixio Benutii
cappelle Sancte Marie Maioris, Alexio Aççolini cappelle Sancti
Homoboni, Aldrevandino Ubertini cappelle Sancti Ysaie, Dono
Iohannis Fantalocii cappelle Sanctorum Petri et Marçelini,
Montorio Iohannis cappelle Sancti Sysmundi, Iohanni Receputi
347
lxvi
Riga di riempimento.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti gli ultimi otto nomi elencati, ciascuno
preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca e tutti elencati in una colonna di testo.
346
Segno di riempimento.
347
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
344
345
79
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
cappelle Sancti Ysaie, Bertholo Gracioli cappelle Sancti Thome,
Petro Bonaçunte cappelle Sancte Marie Maioris, Paulo348
Benedicti cappelle Sancte Marie Magdalene, Aldrevando de
Raxuriis cappelle Sancti Leonardi, Iacobino Bixella cappelle
Sancti Sysmundi, Dominico Egidii cappelle Sancte Marie de
Carariis, Karllo Arienti cappelle Sancti Michaelis, Francischo
domine Lixie cappelle Sancti Sismundi, Petro Rodulfi cappelle
Sancte Marie, Benvenuto Ugolini cappelle Sancte Christine,
Paulo quondam Rovixii cappelle Sancti Fabiani, Fino Guidonis
de Muxiglano cappelle Sancti Iosep, Iunte Bavoxio cappelle Sancti
Proculi capitaneo et custodibus Castri Franchi qui ituri sunt349
pro comuni Bononie ad custodiam dicte terre videlicet dictis350
capitaneo pro duobus mensibus xii351 libras bononinorum ad
rationem quatuor solidorum bononinorum pro quolibet die
et custodibus tres libras bononinorum pro quolibet eorum pro
uno mense ad rationem ii solidorum bononinorum pro quolibet
eorum et qualibet die ex forma quatuor refformationum conscilii
viiiC et populi scriptarum manu domini Bonvixini352 Bolognitti
notarii ad refformationes comunis Bononie et precepti dicti
domini potestatis scripti manu dicti domini Palialo notarii et
quia placuit anzianis et consulibus mense presenti augusti ex
instrumento scripto manu353 Henrigipti de Querciis notarii
anzianorum et consulum mense presenti augusti.
Summa pagine librarum lxxxiiii bononinorum
29r
lxvii
348
349
350
351
352
353
19r
Die merchurii xxv intrante augusto
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
domino Gerardo Benatii notario pro suo sallario et mercede
qui stetit et stare debet officio casse per presentem mensem
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: Bello.
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: p(ro) duob(us) m(en)s(ibus).
Lettura incerta.
Segno - che indica l’andata a capo: Bon|vixini.
Segue cassato con tratti di penna: d[omini].
II. Edizione
80
augusti ex precepto dicti domini capitanei scripto manu
domini Gregorii notarii predicti.
lxviii
lxviiii
lxx
Eodem die
treginta octo solidos, quatuor denarios
[bononinorum]
domino Iohanni de Schanello custodi massarie comunis
Bononie pro ducentis treginta354 panibus a duobus denariis
pro quolibet quos dare debet captivis carceris comunis qui
sunt numero xlvi pro v diebus videlicet pro die dominica
xxii augusti, die lune, martis, merchurii355 hodierna die et die
iovis sequenti ad rationem unius panis pro quolibet eorum
et qualibet die secundum formam statutorum comunis ex
precepto dicti domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
Iohannis notarii domini potestatis.
Solvit dictus depositarius
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Bonazunte Venture nuntio comunis Bononie pro eius merito
et labore qui ire debet de mandato domini Ferri iudicis
ad malleficia ad l’Uxilinum et Rognategum ad cytandum
massarios dictarum terrarum et locorum pro quadam
inquisitione facienda ex precepto dicti domini potestatis
scripto manu dicti domini Bonaiuti notarii.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
Bonachursio de Cadenellis curerio et portitori literarum que
mituntur ad curiam romanam per comune Bononie Iacobo
Aymoniti et fratribus ibi existentibus pro dicto comunis ex eo
quod ipse debet portare dictas literas ex precepto dicti domini
capitanei scripto manu domini Gregorii notarii predicti.
Summa pagine librarum vi, solidorum ii,
denariorum quatuor bononinorum
354
355
Segno di riempimento.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: m(er)churi[i].
81
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
29v
19v
Eodem die
lxxi
lxxii
lxxiii
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Argumento Bonfigloli nuntio comunis Bononie pro una
die qua vadit356 Poliçinum et ad Castagnolum Maiorem ad
cytandum massarios357 dictarum terrarum ut quilibet eorum
compareat cum viii conviçinis suis coram iudice mallefficiorum
pro quadam inquisitione facienda ex precepto dicti domini
potestatis scripto manu domini Palialo notarii predicti.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Ubertino Guidonis nuntio comunis Bononie pro suo sallario et
mercede qui ivit ad Ceulam de mandato iudicis mallefficiorum
ad citandum massarium cum viii hominibus dicte terre
occasione quorumdam bannitorum et inquisitionum de eis
faciendorum ex precepto dicti domini potestatis scripto manu
domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
treginta duos solidos bononinorum
Alberto Rophyni, Medico Nasinbenis358, Naso Alberti et
Petro Nasinbenis359 nuntiis comunis Bononie qui serviverunt
ad discum mallefficiorum360 octo diebus exeunte mense
iullii proxime preterito scilicet octo solidos bononinorum
pro quolibet eorum ad rationem duodecim denariorum
bononinorum pro quolibet die incipiendo nostrum regimen
a die Sancti Iacobi citra inceptis die dominico septima
exeunte361 iullio et finiendo die dominico proximo mense
augusti ex precepto dicti domini potestatis scripto manu
Segue cassato con punti sottoscritti: Policin(um).
Segue ripetuto nel ms. mass(arios).
358
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
359
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
360
Segno - che indica l’andata a capo: mall(e)|ffic(i)o(rum).
361
Segno di riempimento.
356
357
II. Edizione
82
domini Pallialo notarii domini potestatis.
Eodem die
lxxiiii
Solvit dictus depositarius
treginta duos solidos bononinorum
Michaeli Siverii, Aççolino Zacharie362, qui serviverunt
ad discum domini potestatis de die, Andree Ugolini et
Bernardino Bellocti363, qui steterunt et serviverunt comune de
nocte, nuntiis comunis Bononie scilicet cuilibet eorum octo
solidos bononinorum ad rationem duodecim denariorum
bononinorum pro quolibet qui servivit de die et duodecim
denariorum bononinorum pro quolibet qui servivit de nocte
et qualibet nocte incipiendo nostrum regimen a die Sancti
Iacobi citra incepta364 die dominico septima365 exeunte iullio
et finiendo die dominico prossimo augusti ex precepto dicti
domini potestatis scripto manu domini Pallialo notarii predicti.
Summa pagine librarum iii, solidorum viii bononinorum
30r
lxxv
lxxvi
20r
Eodem die
Solvit dictus depositarius366
tres solidos et sex denarios bononinorum
Iohanni de Schanello custodi massarie comunis Bononie pro
uno sacho quem dedit domino Iacobi iudici potestatis pro
retinendis scripturis ex precepto dicti domini potestatis scripto
manu domini Palialo notarii predicti.
Eodem die
decem et novem solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Iohanni de Schanello predicto scilicet undecim solidos
bononinorum pro remondando puteum367 curtilis domini
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
363
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
364
Segno di riempimento.
365
Segue cassato con tratti di penna: ex(eu)nt(e).
366
Nel ms. mass(arius).
367
Segno - che indica l’andata a capo: pu|teu(m).
362
83
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
potestatis et octo solidos bononinorum pro una lampade et
oleo ponendo in ea ad conburendum in cappella comunis ex
precepto dicti domini potestatis scripto manu domini Paliallo
notarii predicti.
lxxvii
lxxviii
Die iovis xxvi intrante augusto
Solvit dictus depositarius
viginti solidos bononinorum
Clerighino cursori de Bononia qui ivit Arectium, Cortonam,
ad Montem368 Sancti Savini et ad plura alia loca et terras ad
indigandum et inveniendum nova vera pertinentia ad victoriam
partis guelforum ex precepto dicti potestatis scripto369 manu
domini Bonaiuti Iohannis notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
sex libras et octo solidos bononinorum
Maynardo Bonomi370, Dominico Albertini, Ugolino Petri371,
Martino de Ugiano372 nuntiis comunis373 Bononie scilicet
cuilibet eorum treginta duos solidos bononinorum pro duabus
sedecinis quibus steterunt374 et serviverunt de mense iullii
proxime preterito ad discum Ursii iudici domini potestatis et
officialibus presidentibus dicto officio ad rationem duodecim
denariorum bononinorum pro quolibet375 eorum et quolibet
die incipiendo die tercio mense iullii usque ad diem secundum
mense376 augusti ex forma refformationis conscilii viiiC et
populi scripte manu domini Bonvixini Bologniti377 notarii
predicti et precepti dicti domini potestatis scripti manu
domini Palialo notarii predicti et quia placuit anzianis et
consulibus mense presenti augusti ex instrumento scripto
Segno - che indica l’andata a capo: Mo(n)|te(m).
Segno di riempimento.
370
Riga che unisce questo al nome seguente.
371
Riga che unisce questo al nome seguente.
372
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene unite le due coppie di nomi, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
373
Segno di riempimento.
374
Segno - che indica l’andata a capo: stete|ru(n)t.
375
Segno di riempimento.
376
Segno di riempimento.
377
Segno - che indica l’andata a capo: Bolo|gniti.
368
369
II. Edizione
84
manu Henrigipti de Querçiis notarii anzianorum et consulum
presenti mense augusti.
Summa pagine librarum viii et solidorum x
et denariorum vi bononinorum
30v
20v
Eodem die
lxxviiii Solvit dictus depositarius
quindecim libras bononinorum
domino Guidoni Bontalenti378, domino Petro de Floranis,
domino Petro Albanixie379, domino Symoni Iacobini, domino
Prinçivalli Canitulo380, domino Bertholo Bonaventure381
notariis deputatis officio bannitorum comunis Bononie quos
habere debent pro eorum sallario et mercede a comuni Bononie
pro abbecedariis faciendis de libris bannitorum comunis
Bononie tam civium quam forensium et tam pro debito382 quam
pro mallefficio sicut etiam continetur in refformatione populi
et comunis Bononie in383 libris statutorum comunis conscripta
exequendo formam refformationis conscilii viiiC et populli
Bononie scripte manu domini Bonvixini Bolognitti notarii et
precepti domini potestatis scripti manu domini Palialo notarii
domini potestatis et quia placuit anzianis et consulibus populi
Bononie mense presenti augusti ex instrumento scripto manu
Henrigipti de Querçiis notarii.
Eodem die
lxxx
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Guidoni Ugolini nuntio comunis Bononie pro uno die quo
ivit de mandato domini Ferri iudicis ad mallefficia ad terram
Lignani ad cytandum Martinellum384 Iacobini Palmerii pro
Riga che unisce questo al nome seguente.
Riga che unisce questo al nome seguente.
380
Riga che unisce questo al nome seguente.
381
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene unite le tre coppie di nomi, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
382
Segno di riempimento.
383
Segno di riempimento.
384
Segno - che indica l’andata a capo: Ma(r)tinel|lu(m).
378
379
85
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
quodam mallefficio ex precepto dicti domini potestatis scripto
manu domini385 Bonaiuti Iohannis notarii domini potestatis.
Eodem die
{lxxxi386} Solvit dictus depositarius
sedecim solidos et sex denarios
bononinorum
387
Alberto Miglatio qui façit libros pro libris et cartis quos et quas
ipse Albertus dedit Anthonio de Policino notario anzianorum
et consulum populi Bononie de mense iullii proxime preterito
operatis ad officium dictorum anzianorum et consulum
refformationum consciliorum populi ex precepto domini
capitanei scripto manu domini Gregorii notarii domini capitanei.
Summa pagine librarum xv, solidorum xviii,
denariorum vi bononinorum
31r
21r
Eodem die
lxxxii
lxxxiii
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Bertholomeo Albertini nuntio comunis Bononie pro una
die qua ivit de mandato388 domini Amadoris tunc iudicis ad
mallefficia ad terram Argelate ad cytandum massarium dicte
terre cum xii bonis hominibus eiusdem terre super facto
inquisitionis faciendo de ipsis ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
septem solidos bononinorum
Acharixio campanario populi pro duabus corigiis et soghis
sive cordis emendis pro aptando martello campane populi
ex precepto domini capitanei scripto manu domini Gregorii
notarii domini capitanei.
Segue cassata con tratti di penna la lettera p.
La lacuna materiale del supporto, a seguito della perdita di un lembo del margine del foglio di carta,
spinge a ricostruire per via indiziaria il numero della posta.
387
Lettura incerta.
388
Nel ms. ma(n)data. Segno - che indica l’andata a capo: ma(n)|data.
385
386
II. Edizione
86
Eodem die
lxxxiiii Solvit dictus depositarius
viginti novem solidos bononinorum
Nicholucio campanario scilicet viginti duos solidos
bononinorum pro po[r]tatura xi plaust[r]orum389
predacii et terracii ad rationem duorum solidorum
bononinorum pro plaustro quod terratium erat in
pallatio comunis et in cortili pallatii et pro spaçatura
predacolore390 solidos quinque et pro actatura campanelle
pallatii que erat destructa duos solidos bononinorum ex
precepto dicti domini potestatis scripto manu domini391
Palialo notarii domini potestatis.
lxxxv
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quindecim libras bononinorum
domino Rodaldo Lamandine procuratori societatis
mercadandie recipienti suo nomine392 et nomine et vice
socii sui procuratorum dicte societatis. Quos denarios dare
debent uni ambaxatori et uni notario, quos ipsi ellegerint et
nominaverint ad eorum voluntatem, qui ituri sunt domino
marchioni pro negotiis dominorum Martini Alexii393 et
Bonromei de Calçina ex forma refformationis conscilii394
populi Bononie scripte manu Henrigipti de Querciis notarii
anzianorum et395 consulum mense presenti augusti et precepti
domini capitanei scripti manu domini Palialo notarii dicti
domini capitanei et quia396 placuit anzianis et consulibus
mense presenti augusti ex instrumento scripto manu dicti
Henrigipti de Querciis notarii.
Summa pagine librarum xvi,
solidorum xviii bononinorum
389
390
391
392
393
394
395
396
Segno - che indica l’andata a capo: pla|ust[r]o(rum).
Segno - che indica l’andata a capo: preda|colore.
Segue cassato con punti sottoscritti: pote(statis).
Segno - che indica l’andata a capo: no|mine.
Segno - che indica l’andata a capo: Ale|xii.
Segue cassato con tratto di penna: viii[C].
Segue cassata con tratti di penna la lettera q.
Segno di riempimento.
87
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
31v
21v
Eodem die
lxxxvi
lxxxvii
Solvit dictus depositarius
duodecim solidos bononinorum
Stephano Iohannis nuntio comunis Bononie pro eo quod
portare debet literas comunis Bononie in servitio dicti comunis
ad civitatem Regii ex precepto domini capitanei scripto manu
domini Gregorii notarii domini capitanei.
Die veneris xxvii intrante augusto
Solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
Zacharie Guidonis nuntio comunis Bononie pro eius merito
et labore397 quod ipse substinuit in servitio comunis Bononie
videlicet duos solidos bononinorum pro una die qua ipse
ivit mandato domini Ferri iudicis ad malleficia ad cytandum
Lambertum Ubaldini de terra Ci[d]ricle pro quadam inquisitione
que fit contra eum et quatuor solidos bononinorum pro duobus
diebus quibus ipse ivit ad terram Trassere ad cytandum Martinum
Guillielmi de dicta terra qui interfecit Bellam suam uxorem ex
duobus preceptis qui sunt in una cedula domini potestatis scriptis
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Die sabbati xxviii intrante augusto
lxxxviii Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Petro Bonachose nuntio comunis Bononie pro una die
quo ipse ivit mandato domini Bonifatii assessoris domini
potestatis ad cytandum massarium dicte terre398 cum quatuor
bonis [hominibus] sue terre comparire debet coram eo pro
negotiis comunis ex precepto domini potestatis scripto manu
domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
lxxxviiii Solvit dictus depositarius
viginti solidos bononinorum
Clerighino curerio de Bononia pro eius merito et labore qui
Segue cassato con tratto di penna: videlicet.
Nel processo di copia lo scrivente ha omesso di trasformare il dettato dell’antigrafo, non indicando la
località del contado, che in questo modo viene omessa, a meno che non si tratti di un implicito riferimento
alla comunità di Trasserra, nominata nella posta precedente.
397
398
II. Edizione
88
iturus est ad civitatem Aretii et ad Montem Sancti Savini pro
novis sciendis et inveniendis ex precepto domini potestatis
scripto manu dicti domini Bonaiuti notarii.
Summa pagine librarum ii bononinorum
32r
lxxxx
lxxxxi
22r
Eodem die
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Bonzagni Bernardini399, Michaeli Severii, Marsilio Guidonis 400,
Stephano Iohannis, Zino Pandeboni401, Iuliano Iohannis,
Ubertino Guidi402, Henricho Dalmaxini403 nuntiis comunis
Bononie pro eorum salario et mercede qui fustigaverunt
omnes meretrices404 que erant in carcere comunis ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
treginta octo solidos, quatuor denarios
[bononinorum]
domino Iohanni de Schanello405 custodi massarie comunis
Bononie pro ducentis treginta panibus a duobus denariis pro
quolibet quos dare debet captivis carceris comunis Bononie qui
sunt numero xlvi406 pro quinque diebus videlicet pro die veneris
xxvii augusti, die sabbati, die dominico, die lune407 et die martis
sequentibus proximis venturis ad rationem unius panis pro
quolibet eorum et qualibet die ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Riga che unisce questo al nome seguente.
Riga che unisce questo al nome seguente.
401
Riga che unisce questo al nome seguente.
402
Riga che unisce questo al nome seguente.
403
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene unite le quattro coppie di nomi, ciascuno
preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
404
Segno - che indica l’andata a capo: me|retrices.
405
Segue cassato con tratti di penna: s(cilicet) chutodi.
406
Segue cassato con tratto di penna: ad.
407
Segno a forma di punto fermo reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
399
400
89
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
lxxxxii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duodecim denarios bononinorum
dicto domino Iohanni custodi massarie comunis pro duobus
capistris pro guarnendis leis comunis Bononie ad discum Ursi
ex precepto domini potestatis scripto manu Bonaiuti notarii
domini potestatis.
Eodem die
lxxxxiii Solvit dictus depositarius
decem et novem libras, decem solidos
bononinorum
domino Rolando de Foscharariis pro satisfactione medietatis
extimationis unius sui equi bruni cum aliquot pilis albis in
fronte et cum pede dextro anteriori408 balzano et cum pede
sinistro posteriori balzano qui extimatus fuit per extimatores
comunis Bononie xl libras bononinorum exequendo formam
refformationis conscilii popoli scripte409 manu Henrigipti
de Querciis notarii anzianorum et consulum populi mense
presenti augusti et precepti dicti domini capitanei scripti manu
domini Gregorii notarii domini410 capitanei et411 quia placuit
anzianis et consulibus mense presenti augusti ex instrumento
scripto412 manu Henrigipti de Querciis notarii predicti.
Summa pagine xxi librarum, xvii solidorum, iiii denariorum
32v
22v
Eodem die
lxxxxiiii Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Guidoni Ugolini nuntio comunis Bononie pro una die quo
ivit ad Castrum Sancti Petri ad cytandum massarium cum
x hominibus dicte terre de mandato domini Ferri iudicis ad
mallefficia domini potestatis ex precepto domini potestatis413
408
409
410
411
412
413
Segno - che indica l’andata a capo: a(n)te|riori.
Segno di riempimento.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: pote(estatis).
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: p(recepti) d[omi]n[i].
Segno di riempimento.
Segno di riempimento.
II. Edizione
90
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
lxxxxv
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Iohanni Petri calzolario414, Francho Blaxii, Iacobo Iacobini415,
Coloe Phylippi, Berto Petri416, Iuliano Ugolini, Andree
Benitendi417, Francischo Ugolini418 pueris qui dederunt
brevia in conscilio duorum millium in pallatio veteri et novo
comunis Bononie in quo facta fuit ellectio suprastantium
et notariorum canalium419 comunis et exstimatorum et
marischalcorum equorum comunis Bononie420 ad rationem
vi denariorum bononinorum pro quolibet eorum ex
precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Die lune xxx intrante augusto
lxxxxvi Solvit dictus depositarius
decem solidos bononinorum
magistro Amadori et magistro Bentevoglo421 magistris
lignaminis scilicet cuilibet eorum quinque solidos bononinorum
pro eorum merito et422 remuneratione pro eo quod ipsi iverunt
in servitio comunis Bononie mandato domini capitanei ad
pontem Sancti Anthonii423 ad providendum et examinandum
de reaptatione dicti pontis et de expensis neccesariis pro
reaptatione dicti pontis ex precepto domini capitanei scripto
manu domini Gregorii de Gazerris notarii domini capitanei.
Summa pagine solidorum xvi bononinorum
Riga che unisce questo al nome seguente.
Riga che unisce questo al nome seguente.
416
Riga che unisce questo al nome seguente.
417
Riga che unisce questo al nome seguente.
418
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene unite le quattro coppie di nomi, ciascuno dei
nomi è preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
419
Segno - che indica l’andata a capo: ca|nal(ium).
420
Segue cassato con punti sottoscritti: ex.
421
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
422
Segue cassato con tratti di penna e punti sottoscritti: Re.
423
Segno - che indica l’andata a capo: An|thonii.
414
415
91
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
33r
23r
Eodem die
lxxxxvii Solvit dictus depositarius
viginti libras bononinorum
Mayno quondam domini Bendidei de Canitulo pro emendo
et satisfactione424 medietatis extimationis unius sui equi bruni
balzani in fronte et muso quem assignaverat425 in comuni
Bononie tempore presenti inpositionis equorum facte in civitate
Bononie tempore domini Gerardi426 de Iosano potestatis
Bononie. Qui equus427 eximatus fuit xl libras bononinorum ex
forma refformationis conscilii populi scripte manu Henrigipti
de Querciis notarii populi et precepti domini capitanei scripti
manu domini Gregorii de Gazerris notarii domini capitanei et
quia placuit428 anzianis et consulibus mense augusti presenti429
ex instrumento scripto manu dicti Henrigipti de Querciis
notarii.
Die martis ultimo430 augusti
lxxxxviii Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Petro de Rofeno nuntio comunis Bononie qui iturus est
mandato domini Ferri iudicis ad mallefficia ad Panichum et Val
de Roncho et A Le Mogne ad cytandum omnes infrascriptos
propter duo homicidia ibi conmissa scilicet Bastardum de
Tignano, Raynerium de Monseverio, Pelegrinum domini comitis
Maghinardi de Panicho, Petrum domine Bone de Panicho,
Marcelinium de Panicho, Manencinum de Vedegheto431
quondam Yvani, Polonum de Panicho, Pizinum domini
Giraldini432 de Monseverio, Piçinum Aygonis de dicta terra,
Banchum de Mognis, Morandum de Mognis et Guiducium
de Val de Roncho pro quatuor diebus ad rationem duorum
424
425
426
427
428
429
430
431
432
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: assigna|verat.
Segno - che indica l’andata a capo: Ge|rardi.
Segue cassato con punti sottoscritti: mo(r)tuus.
Segno - che indica l’andata a capo: Plac|uit.
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^.
Segue cassato con tratto di penna: int(rante).
Segno - che indica l’andata a capo: Ve|degheto.
Segno - che indica l’andata a capo: Giral|dini.
II. Edizione
92
solidorum bononinorum pro qualibet die ex precepto dicti
potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii dicti potestatis.
Eodem die
lxxxxviiii Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Petro Bonachose nuntio comunis Bononie qui iturus est
mandato domini Ferri433 iudicis ad malleficia ad Panichum
et Val de Roncho et A Le Mogne ad434 cytandum omnes
suprascriptos propter duo homicidia ibi conmissa videlicet pro
quatuor diebus ad rationem duorum solidorum bononinorum
pro qualibet die secundum formam statutorum ex precepto
dicti domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis.
Summa pagine librarum xx, solidorum xvi bononinorum
33v
c
433
434
435
436
437
438
23v
Eodem die
Solvit dictus depositarius
centum libras minus duodecim denarios
bononinorum
fratri Paci priori Sancte Marie435 Carminis recipienti suo nomine
et vice et nomine totius conventus dicte ecclesie pro elimosinis
et celebratione festivitatis Sancte Marie de mense augusti ex
forma refformationis conscilii populi scripte436 manu Anthonii
de Pollicino notarii anzianorum et consulum mense437 iullii
preterito et scruptinii celebrati in ipso conscilio populi scripti
manu Henrigipti de Querciis notarii anzianorum et consulum
mense presenti augusti et precepti domini capitanei scripti manu
domini438 Gregorii de Gazerris notarii domini capitanei et
quia placuit anzianis et consulibus mense presenti augusti ex
instrumento scripto manu Henrigipti predicti notarii.
Segno - che indica l’andata a capo: Fe(r)|ri.
Segno di riempimento.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: Ca(r)mins.
Segno di riempimento.
Segue cassato con tratti di penna: in.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: Bonaiuti no[tarii].
93
ci
cii
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Eodem die
Solvit dictus depositarius
septuaginta quinque libras bononinorum
domino Buvalello de Artinixiis, domino Petro de Scalanis,
domino Ugolino de Querciis, domino Francischo de
Bonaventure439 domini, domino Thomaxio domini
Bertholomei de Schiva eorum notario440 officiallibus comunis
Bononie ad reducendum in scriptis omnia et singula caxamenta
et hedifficia partis lambertaciorum que sunt in civitate et
suburbiis et pro quantitate [solidorum] locata sunt dicta
caxamenta que locata sunt et ad reducendum in scriptis omnes
et singulas banchas et loca comunis et partis ieremiensium441
ubicumque sunt et ad examinandum predicta caxamenta,
stationes, banchas et loca comunis Bononie [pro] quantitate
solidorum [que] possunt comuni Bononie annuatim pro
pensione ad442 rationem xv librarum bononinorum pro
quolibet eorum ex forma refformationis conscilii populi scripte
manu Henrigipti de Querciis notarii anzianorum et consulum
mense presenti augusti et precepti dicti capitanei scripti manu
domini Gregorii notarii domini capitanei et quia placuit
anzianis et consulibus mense presenti augusti ex instrumento
scripto manu Henrigipti de Querciis notarii predicti.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
viginti libras bononinorum
domino Francischo de Gatto pro emendo et satisfactione
medietatis [extimationis] unius sui equi cum una balçana
in testa et in ambobus pedibus443 posterioribus et anteriori
sinistro sibi mortui morte naturali. Qui extimatus fuit xl
libras bononinorum per extimatores comunis Bononie ex
forma refformationis conscilii populi scripte manu Henrigipti
de Querciis notarii et precepti dicti capitanei scripti manu
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata unisce i quattro nomi dei domini (al nominativo
plurale) con quello del notaio al loro servizio, ciascuno dei nomi è preceduto da un segno di paragrafo
a forma di piede di mosca.
441
Segno – che indica l’andata a capo: ie|remiens(ium).
442
Segno di riempimento.
443
Segue cassato con tratti di penna: posterib.
439
440
II. Edizione
94
domini Gregorii notarii domini capitanei et quia placuit
anzianis et consulibus mense presenti augusti ex instrumento
scripto manu dicti Henrigipti notarii.
Summa pagine clxxxxv librarum
minus xii denariorum bononinorum
34r
ciii
444
445
446
447
448
449
450
451
452
453
454
24r
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quindecim solidos bononinorum
444
Gaudencio de Faventia et Milano de Mediolano, Guercio
de Ianua445, Petro cui dicitur «Parmexanus», Petrobono
de Mutina446, Zanino de Cremona, Pero filio Iohannis de
Bononia447, Iacobo de Padua, Baxanino de Mediolano448,
Omgnabene de Verona, Girardino de Mutina449, Baxianino
de Mediolano et Arigo Thodischo450 et Petro de Bononia,
Paxino de Mediolano451 marochis qui iuverunt per civitatem
Bononie cum domino Peregrino notario domini potestatis
deputato super selegatis et fangho ad capiendum porchos
qui ibant per civitatem contra formam statutorum videlicet
pro tribus diebus scilicet pro die452 merchurii xxv augusti et
die xxiii augusti et pro die iovis xxvi augusti ad rationem
duodecim453 denariorum bononinorum pro quolibet
eorum ex tribus preceptis domini potestatis qui sunt in454
uno taglolo scripti manu domini Bonaiuti notarii domini
potestatis.
Riga che unisce questo al nome seguente.
Riga che unisce questo al nome seguente.
Riga che unisce questo al nome seguente.
Riga che unisce questo al nome seguente.
Riga che unisce questo al nome seguente.
Riga che unisce questo al nome seguente.
Riga che unisce questo al nome seguente.
Riga di riempimento.
Segue cassato con tratto di penna: d(ome)n(i)ca iii ex(e)u(n)t(e) aug(usto).
Segno - che indica l’andata a capo: duo|deci(m).
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: unot[aglolo].
95
ciiii
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Eodem die
Solvit dictus depositarius
septem solidos bononinorum
Gaudentio de Ravenna455, Gerardo de Mutina, Mirano de
Milano456, Iohannino de Regio, Giliolo457 de Cremona458,
Paxino de Milano459 marochis460 et Bonaventure Petri nuntio
comunis Bononie scilicet cuilibet marocho xii denarios
bononinorum. Qui iverunt cum supradicto domino
Peregrino notario domini potestatis per civitatem die ultimo
augusti causa capiendi porchos et pro aliis utilitatibus
comunis et dicto nuntio xii denariorum bononinorum pro
una clavi posita ad hostium ubi reponuntur porci et pro
capistris causa conducendi dictos po[r]chos ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis.
Eodem die
cv
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Rolandino Rainucioli nuntio comunis Bononie pro quatuor
diebus quibus ivit ad terram Stagni mandato domini461 Ferri
iudicis domini potestatis ad malleficia ad rationem ii solidorum
bononinorum pro qualibet die ad cytandum Guillielmucium
filium quondam comitis Alexandri de Mangone occasione
malleficii462 ut se conpareat ad excusandum coram eo ex
precepto dicti domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Summa pagine solidorum
xxx bononinorum
Riga che unisce questo al nome seguente.
Riga che unisce questo al nome seguente.
457
Cassata la lettera l con punto sottoscritto: Gili<l>olo.
458
Riga che unisce questo al nome seguente.
459
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene unite le tre coppie di nomi, ciascuno dei
nomi è preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
460
Segno che indica l’andata a capo: maro|chis.
461
Segue cassato con tratti di penna: p(er)e.
462
Segno - che indica l’andata a capo: mall(e)|ficii.
455
456
II. Edizione
34v
96
24v
Eodem die
cvi
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Bertholomeo Iohannis nuntio comunis Bononie pro uno die
quo ivit ad terram Liglani mandato domini Ferri ad cridandum
Martinellum filium Iacobini de dicta terra463 ad sententiam464
capitanei ex precepto domini potestatis scripto manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
cvii
cviii
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Gerardo Iohannis nuntio comunis Bononie pro duobus
diebus in duabus vicibus quibus ivit ad Castrum Franchum
mandato domini Guillielmi Confaloneri iudicis et vicarii dicti
domini capitanei una vice ad appellandum Guiducium filium
Guidolini medici et alia ad appellandum Petrum Gondum
pro diversis causis ad eius officium spectantibus ad rationem
duorum solidorum bononinorum pro qualibet die ex precepto
domini capitanei scripto manu domini Gregorii notarii domini
capitanei.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Iacobo Leonis, Alexandro Iacobi, Zanino de Parma, Rogerio
Iohannis465, Petro Nasinbenis, Martino Feragallo, Medico
Nasinbenis et Naso Alberti466 nuntiis comunis Bononie ad
rationem xii denariorum bononinorum pro quolibet eorum
qui iverunt ad iustitiam Vignani qui fuit de Laguna die xii
augusti. Qui iudicatus fuit sententia capitali ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Palialo notarii domini
potestatis.
Segno - che indica l’andata a capo: te(r)|ra.
Lettura incerta.
465
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati, ciascuno
preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
466
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati, ciascuno
preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
463
464
97
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
cviiii
Eodem die
Solvit dictus depositarius septem libras, quatuor solidos bononinorum
domino Deutalevi Zambraxii ambaxatori comunis Bononie
qui de mandato dominorum potestatis et capitanei,
anzianorum et consulum ivit ad dominum comitem
Romaniole et stetit octo diebus pro factis comunis Bononie
ad rationem xviii solidorum bononinorum pro qualibet die
ex forma refformationis conscilii viiiC et populi scripte manu
domini Bonvixini Bologniti notarii ad refformationes comunis
scribendum et precepti domini potestatis scripti manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis et quia placuit anzianis
et consulibus populi mense presenti augusti ex instrumento
scripto manu Henrigipti de Querciis notarii anzianorum et
consulum mense presenti augusti.
Summa pagine librarum vii, solidorum xviii bononinorum
35r
cx
467
468
469
470
25r
Eodem die
decem et octo libras et quindecim solidos
[bononinorum]
domino Guidoni de Stiphunti notario qui ivit ad inquirendum
confinatos comunis467 Bononie pro parte lambertaciorum
pro xxv diebus quibus ivit cum Vinçiguerra de Gozadinis468
notario mandato domini Brexani de Salis capitanei populi
Bononie ad rationem xv solidorum bononinorum pro
qualibet die secundum formam refformationis conscilii populi
scripte manu Henrigipti de Querciis notarii anzianorum et
consulum mense augusti presenti et precepti domini capitanei
scripti manu domini Gregorii de Gazerris notarii domini469
capitanei et470 quia placuit anzianis et consulibus mense
presenti augusti ex instrumento scripto manu dicti Henrigipti
de Querciis notarii.
Solvit dictus depositarius
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: Goza|dinis.
Segue cassata con tratti di penna una lettera.
Segue cassato con tratti di penna: p(re)[cepti].
II. Edizione
cxi
cxii
98
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Bernardo Bellocti nuntio comunis Bononie pro duabus
diebus quibus ivit mandato domini Federici de Ello militis
dicti domini capitanei presidentis super aquis et stratis ad
appellandum471 massarium et comunia Centi, Gambararii et
Plebis472 Centi et Sancti Vincetii ut irent ad faciendum suam
partem Strate de Fraxino qua itur Galleriam473 ad rationem
duorum bononinorum pro qualibet die ex precepto domini
capitanei scripto manu domini Gregorii notarii domini
capitanei.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
centum quadraginta libras bononinorum
domino Lambertino Rampone, domino Pace de Pace, domino
Guillielmo de Ronbodevino, domino Anthonio de Migarano
iudicibus474 et domino Alberto de Asinellis, domino Cervo
de Boateriis ambaxatoribus, domino Petro Merlino eorum
notario ellectis per anzianos et consules populi Bononie qui
ituri sunt ad Castrum Franchum ad475 tractandum pacem
reginorum intrinsecorum et extrinsecorum de parte ecclesie
una cum parmensibus et cremonensibus pro x diebus476 cuilibet
scilicet domino Lambertino477 xxx libras bononinorum ad
rationem iii librarum bononinorum pro qualibet die, aliis
quinque ambaxatoribus cuilibet xx libras bononinorum ad
rationem xl solidorum bononinorum pro quolibet eorum
et qualibet die478, notario vero x libras bononinorum ad
rationem xx solidorum bononinorum pro qualibet die ex
forma refformationis conscilii populi scripte manu Henrigipti
Segno - che indica l’andata a capo: ap|pelland(um).
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: Certi.
473
L’inchiostro è in parte svanito, così da non rendere perfattemente leggibili le lettere. Segno - che indica
l’andata a capo: Galle{r}i|am.
474
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati, ciascuno
preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
475
Segno di riempimento.
476
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: cuib.
477
Segno di riempimento.
478
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^.
471
472
99
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
de Querciis notarii anzianorum et consulum mense presenti
augusti et precepti domini capitanei scripti manu domini
Gregorii notarii domini capitanei et quia placuit anzianis et
consulibus mense presenti augusti ex instrumento scripto
manu Henrigipti de Querciis notarii predicti.
Summa pagine librarum clviii,
solidorum xviiii bononinorum
Summa summarum omnium expensarum factarum per dictum depositarium de dicto
mense augusti scilicet a die secundo intrante augusto cum ipsa die479 usque ad diem
ultimo augusti et cum ipsa die capit et est mccccxli librarum, xiii solidorum,
vi denariorum [bononinorum]480
35v
25v
Kallende Setenbris481
i
ii
479
480
481
482
483
Die482 primo intrante setenbri scilicet mercurii
treginta octo solidos et quatuor denarios
Solvit dictus depositarius
bononinorum
Iohanni de Schanello custodi massarie comunis Bononie pro
ducentis treginta panibus a duobus denariis pro quolibet quos
dare debet captivis carceris comunis qui sunt numero xlvi pro v
diebus videlicet pro hodierna die merchurii kallendis septe[m]
bris, iovis, veneris, sabbati et die dominico futuris sequentibus
ad rationem unius panis pro quolibet eorum et quolibet die
secundum formam statutorum ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
sex solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Iacobo Leonis nuntio comunis Bononie pro tribus483 diebus
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^: cu(m) ip(s)a die.
La descrizione monetaria è isolata nella colonna di destra della pagina, come usuale nella mise en texte del ms.
Lettere di modulo maggiore e artificiosamente tracciate.
Lettere di modulo maggiore e artificiosamente tracciate.
Aggiunto in interlinea.
II. Edizione
100
quibus ivit ad Stagnum ad cridandum Guilliemucium quondam
domini comitis Alexandri pro quodam mallefficio ad rationem
duorum solidorum bononinorum pro qualibet die secundum
formam statutorum ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti notarii domini potestais.
Eodem die
decem et novem libras et quatuordecim
solidos bononinorum
pro emendis uno ronzino, uno accipitre, una po[r]chetta et
guantis pro facienda prova equorum in festo Sancti Bertholomei
proxime preterito ex forma refformationis conscilii populi
scripte per Henrigiptum de Querciis notarium anzianorum et
consulum mense augusti presenti ellapso et precepti domini
capitanei scripti manu domini Gregorii notarii domini
capitanei et quia placuit anzianis et consulibus mense augusti
preterito ex instrumento scripto manu Henrigipti predicti.
Que expense facte fuerunt hoc modo scilicet in uno roncino
xiii libras et xiii solidos bononinorum et in accipitre cum
apparatu et guantis iii libras et xvii solidos bononinorum et
in porchetta cum cuzitura et aliis neccesariis circha eam xliiii
solidos bononinorum.
iii
Solvit dictus depositarius
Eodem die
iiii
Solvit dictus depositarius
sex libras bononinorum
Henrigipto de Querciis notario anzianorum et consulum mense
augusti preterito pro eius salario et mercede dicti sui officii
dicti mensis augusti ex forma refformationis conscilii populi
scripte manu dicti Henrigipti de Querciis notarii anzianorum
et consulum populi mense augusti et precepti domini capitanei
scripti manu domini Gregorii notarii domini capitanei et quia
placuit anzianis et consulibus mense484 augusti preterito ex
instrumento scripto manu supradicti Henrigipti notarii.
Summa pagine librarum xxvii, solidorum xviii bononinorum,
denariorum iiii bononinorum
484
Segue cassato con punti sottoscritti: aug(usti).
101
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
36r
v
26r
Die iovis secundo intrante setenbri
Solvit dictus depositarius
septem libras et quatuor solidos
bononinorum
domino Gratiolo de Boateriis et domino Guidoni de
Bonromeis485 ambaxatoribus comunis Bononie qui iverunt
Mutinam pro negotiis comunis Bononie pro quatuor diebus
quibus steterunt486 in dicta ambaxata ad rationem xviii
solidorum bononinorum pro quolibet eorum et qualibet die ex
forma refformationis conscilii populi scripte manu Henrigipti
de Querciis notarii anzianorum et consulum mense augusti
elapso et precepti domini capitanei scripti manu domini
Gregorii notarii domini capitanei et quia placuit anzianis et
consulibus mense augusti ex instrumento scripto manu dicti
Henrigipti notarii.
Eodem die
vi
Solvit dictus depositarius
quinque libras, decem et octo solidos
bononinorum
Laurentio Bonaçunte olim capitaneo castri Stagni cappelle
Sancte Marie de Muradellis487, Azzoni Michaelis cappelle
Sancti488 Iuliani, Nicholao Gratiani cappelle Sancti
Leonardi, Guidoni de Boyculis cappelle Sancti Laurentii
custodibus dicti castri489 videlicet dicto capitaneo tres
libras bononinorum et quatuor solidos bononinorum pro
sedecim diebus490 quibus stetit ad custodiam491 dicti castri
ultra492 terminum unius mensis de quibus nullam solutionem
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
486
Segno - che indica l’andata a capo: ste|teru(n)t.
487
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata unisce il nome del capitano a quelli dei custodi,
ciascuno dei nomi elencati è preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
488
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: Leonardi.
489
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i tre nomi elencati.
490
Segno - che indica l’andata a capo: die|bus.
491
Segno - che indica l’andata a capo: custo|dia(m).
492
Segno di riempimento.
485
II. Edizione
102
habuit a comuni Bononie ad rationem iiii solidorum493
bononinorum pro qualibet die et dictis tribus custodibus
xviii solidos bononinorum pro quolibet eorum pro novem
diebus quibus steterunt ad custodiam dicti castri pro comuni
Bononie ultra terminum unius mensis de quibus solutionem
aliquam non habuerunt a comuni Bononie ad rationem
duorum solidorum bononinorum pro quolibet eorum et
qualibet die ex forma refformationis conscilii494 viiiC et
populi scripte manu domini Bonvixini495 Bologniti notarii ad
refformationes comunis et precepti domini potestatis scripti
manu domini Bonaiuti496 notarii domini potestatis et quia
placuit anzianis et consulibus mense augusti ex instrumento
scripto manu Henrigipti de Querciis notarii anzianorum et
consulum mense augusti.
Eodem die
vii
viii
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Nasinbeni de Gisso nuntio comunis Bononie pro una die qua
ivit Scovetum mandato domini Ferri iudicis ad mallefficia
ad cytandum [massarium] dicte terre cum octo497 bonis
hominibus498 eiusdem terre coram eo [ut] se presentaret ex
precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duodecim denarios bononinorum
Phylippo fabro pro una clavi quam fecit camere domini Valentis
notarii domini potestatis ex precepto dicti domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Summa pagine librarum xiii,
solidorum v bononinorum
493
494
495
496
497
498
Segno di riempimento.
Segue cassato con tratti di penna: p(o)p(uli).
Segno - che indica l’andata a capo: Bon|vixini.
Segno - che indica l’andata a capo: Bonaiu|ti.
Soprascritto con segno di rimando ^.
Nel ms. bonos ho(m)i(n)es.
103
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
36v
viiii
x
26v
Die veneris tercio intrante setenbri
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
domino Bertholomeo domine Clare notario cancellerio
comunis Bononie quos expendit in cartis et cera neccesariis in
dicto suo officio ex precepto domini potestatis scripto manu
domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Zino Pandeboni nuntio comunis Bononie pro duobus diebus
quibus ivit Savignum ad cytandum Contisellum de Savigno
pro robaria et homicidio facto in dicta terra ad rationem
duorum solidorum bononinorum pro qualibet die secundum
formam statutorum ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti notarii dicti domini potestatis.
Eodem die
xi
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Richo filio Dalmaxini nuntio comunis Bononie pro una die
qui ivit Salicetum ad cytandum Minum filium quondam
domini Dandi de Saliceto pro quodam mallefficio secundum
formam statutorum ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti eius notarii.
Eodem die
xii
Solvit dictus depositarius
quindecim libras bononinorum
domino Nicholao domini Rodolfini de499 Lameriis iudici et
ambaxatori, domino Royço de Royçis notario procuratori500
qui ituri sunt pro501 comuni Bononie Ravennam tanquam
ambaxatori pro questione pontis Ydicis pro domino
Lambertio Artuxino videlicet dicto domino Nicholao viiii
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: Lane[riis].
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata unisce i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
501
Segno di riempimento.
499
500
II. Edizione
104
libras bononinorum pro decem diebus ad rationem502 xviii
solidorum bononinorum pro qualibet die et dicto Royço
procuratori sex libras bononinorum pro decem diebus ad
rationem xii solidorum bononinorum pro qualibet die
ex503 forma refformationis conscilii populi scripte504 manu
Henrigipti de Querciis notarii anzianorum et consulum mense
augusti et precepti domini capitanei scripti manu domini
Gregorii sui notarii et quia placuit anzianis et consulibus
populi mense augusti ex instrumento scripto manu Henrigipti
de Querciis notarii.
Summa pagine librarum xvii, solidorum vi bononinorum
37r
27r
Eodem die
xiii
Solvit dictus depositarius
septem solidos bononinorum
domino Royço de Royçis quos expendit de suis propriis
denariis in scripturis factis505 occasione questionis506 iurium
pontis Ydicis in civitate Ravenne ex precepto dicti domini
capitanei507 scripto manu domini Gregorii notarii dicti domini
capitanei.
Eodem die
xiiii
Solvit dictus depositarius
viginti libras bononinorum
domino Gerardo quondam domini Bolognitti de Cocha pro
mendo et satisfatione medietatis508 extimationis unius sui
equi liardi cum una strella in fronte albi in muxo et balzani509
pedis sinistri posteriori sibi mortui in stabulo morte naturali.
Segno di riempimento.
Seguono cassate con tratto di penna un paio di lettere di difficile lettura.
504
Nel ms. sc(r)ipta concordando il caso con forma invece che, come di solito previsto dal formulario
burocratico reiterato, con refformationis. Segno - che indica l’andata a capo: sc(r)ip|ta.
505
Segno di riempimento
506
Nel ms. questeio(n)is.
507
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^ su parola cassata con tratto di penna e punti sottoscritti:
pot[estatis].
508
Segue cassato con punti sottoscritti: un[ius].
509
Segno - che indica l’andata a capo: balz|ani.
502
503
105
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Qui extimatus fuit in comuni xl libras bononinorum ex
forma refformationis conscilii populi scripte manu Henrigipti
de Querciis notarii anzianorum et consulum mense augusti
et precepti domini capitanei scripti manu domini Gregorii de
Gazeris sui notarii et quia placuit anzianis et consulibus populi
mense augusti ex instrumento scripto manu Henrigipti notarii
predicti.
xv
xvi
Die sabbati iiii intrante setembri
Solvit dictus depositarius
viginti quinque libras bononinorum
domino Thomaxino de Duglolo, domino Iohanni de Maxignis,
domino Richardo Buxolarie notario510 suprastantibus laborerii
muri, strate et canalis Strate Castilionis pro expensis dicti
laboreii faciendis511 et secundum formam refformationis
conscilii viiiC et populi scripte512 manu domini Bonvixini
Bologniti notarii ad refformationes comunis Bononie
scribendum et precepti domini potestatis513 scripti manu
domini Bonaiuti notarii domini potestatis et quia placuit
anzianis et consulibus populi514 mense augusti ex instrumento
scripto manu Henrigipti de Querciis notarii dominorum
anzianorum et consulum.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
viginti libras bononinorum
515
domino Iacobo domini Iachoboni Becharii pro satisfactione
medietatis extimationis516 xl libras bononinorum unius sui
equi bagli schuri cum una strella in fronte et albi in muxo et
balçani517 de ambobus pedibus posterioribus designatione
signo S. Qui equus mortuus fuit morte naturali in civitate
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i tre nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
511
Segno di riempimento.
512
Segno di riempimento.
513
Segno di riempimento.
514
Segue cassato con tratti di penna: sc(r)ipt(i).
515
Nel ms. Iachoboni aggiunto in interlinea con segno di rimando ^ su parola cassata con punti sottoscritti:
Iacobini.
516
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: uni(us).
517
Nel ms. balcani.
510
II. Edizione
106
Mutine et in cavalchata facta per comune Bononie de mense
novembris ex refformatione populi scripta manu Henrigipti
de Querciis notarii anzianorum et consulum mense augusti
et precepto domini capitanei scripto manu domini Gregorii
notarii domini capitanei et quia placuit anzianis et consulibus
mense augusti preterito ex instrumento scripto manu
Henrigipti notarii predicti.
Summa pagine librarum lxv,
solidorum vii bononinorum
37v
27v
Eodem die
xvii
Solvit dictus depositarius
quinquaginta libras bononinorum
Bitino Guidolini, Ugolino Cavaza qui dicitur «Scarpellatus»,
Ghino de Vachitinis518, Ture qui dicitus «Savorinus»,
Francischino Iacobini sartori domine Zalice et Garello
bechario519 qui520 ceperunt et in forcia comunis Bononie et
domino potestati presentaverunt et consignaverunt personam
Oliverii qui occidit Ugonem famulum Pauli de Lambertinis in
platea comunis Bononie. Qui Oliverius decapitatus521 fuit dicta
de causa ex forma refformationis conscilii populi scripte manu
Henrigipti de Querciis notarii anzianorum et consulum mense
augusti et precepti domini capitanei scripti manu domini522
Gregorii de Gazeris notarii domini capitanei et523 quia placuit
anzianis et consulibus mense augusti ex instrumento scripto
manu Henrigipti notarii dictorum524 anzianorum et consulum
mense augusti.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i tre nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
519
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i tre nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
520
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: p(re)sentaveru(n)t d(omino) pot(est)ati.
521
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: m.
522
Segno di riempimento.
523
Segue cassato con tratti di penna: p.
524
Segue cassato con tratto di penna: d[ominorum].
518
107
xviii
xviiii
xx
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
domino Rolando de Foscharariis pro quadam anbaxata secreta
quam ipse fecit mandato dominorum potestatis et capitanei
Bononie et anzianorum et consulum civitatis eiusdem ex
precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Zanuchullo de Forlivio et Albertino de Forlivio525 marochis
scilicet cuilibet eorum xii denarios bononinorum pro
eorum526 merito et labore quo substinuerunt pro una die,
primo setenbris, qua iverunt per civitatem cum domino
Bergamino notario domini potestatis per civitatem Bononie
ad capiendum porchos secundum formam statutorum ex
precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Bertholino de Brixia, Gerardino de Mutina527, Zanino de
Brixia et Francisco Cor de Lione de Bononia528 marochis pro
eorum merito et mercede. Qui iverunt per civitatem Bononie
cum dicto domino Peregrino notario domini potestatis
pro una die scilicet pro die iii setenbris ad rationem xii
denariorum bononinorum pro quolibet529 eorum secundum
formam statutorum530 ad capiendum porchos per civitatem
Bononie ex precepto domini potestatis scripto manu domini
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
526
Segno di riempimento.
527
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
528
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
529
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: die.
530
Segue cassato con tratto di penna: ex p(re)[cepto].
525
II. Edizione
108
Bonaiuti notarii531 domini potestatis.
Summa pagine librarum lii, solidorum vi bononinorum
38r
xxi
xxii
28r
Die lune vi intrante setenbri
Solvit dictus depositarius
decem libras bononinorum
Benno quondam domini Gozadini de Gozadinis notario ad
scribendas confessiones tormentatorum quas habere et recepere
debet a comuni Bononie pro suo feudo et sallario dicti sui
officii secundum formam statutorum ex forma refformationis
conscilii populi scripte manu Henrigipti de Querciis notarii
anzianorum et consulum populi mense augusti et precepti
domini capitanei scripti manu domini Gregorii notarii dicti
capitanei et quia placuit anzianis et consulibus dicti mensis
augusti ex instrumento scripto manu Henrigipti de Querciis
notarii prefati.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
Alberto Ariverii nuntio comunis Bononie pro tribus diebus
quibus ivit ad cridandum Guilliemucium domini comitis
Alexandri ad rationem duorum solidorum bononinorum pro
quolibet die ex precepto domini potestatis532 scripto manu
domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
xxiii
531
532
533
534
Bixani533
Solvit dictus depositarius
undecim libras et quatuor solidos
bononinorum
Petro quondam Richardi cappelle Sancte Marie Maioris
[tam] pro se et suo nomine quam procuratorio nomine
infrascriptorum534, Nicholao Receputi cappelle Sancti Ysaie,
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: Bon[aiuti].
Segno di riempimento.
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Segno di riempimento.
109
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Iacobo Stephani cappelle Sancti Blaxii, Iacobo Amici cappelle
Sancti Iohannis in Monte, Iacobo Zanbonelli cappelle Sancti
Leonardi, Michaeli de Mulitis, Guidutio Bonapartis cappelle
Sancte Marie de Muradellis, Guillielmo Accursitti cappelle
Sancti Michaelis, Bonamicho de Quinçano cappelle Sancti
Leonardi, Iohanni Benvenuti cappelle Sancte Catherine,
Iacobo Nasinbenis cappelle Sancti Christofori, Bonnollo
Bonixini cappelle Sancti Thome, Bonaventure Ganbari
calçolarii, Santo535 Petriçoli cappelle Sancti Thome, Iacobo
Bonfantis cappelle Sancti Fabiani, Galvano Syronis cappelle
Sancti Columbani536 custodibus castri Bixani qui pro comuni
Bononie steterunt ad custodiam dicti castri septem diebus
ultram terminum unius mensis de quibus solutionem aliquam
non habuerunt a comuni Bononie videlicet cuilibet eorum
xiiii solidos bononinorum ad rationem duorum solidorum
bononinorum pro quolibet eorum et qualibet die ex forma
refformationis conscilii viii[C] et populi scripte manu domini
Bonvixini Bologniti notarii ad scribendum refformationes
comunis et precepti domini potestatis scripti manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis et quia placuit anzianis
et consulibus populi mense augusti ex instrumento scripto
manu Henrigipti de Querciis notarii dictorum anzianorum et
consulum mense augusti.
Summa pagine librarum xxi, solidorum x bononinorum
38v
xxiiii
28v
Eodem die
treginta octo solidos et quatuor denarios
bononinorum
domino Iohanni de Schanello custodi massarie comunis
Bononie pro ducentis treginta panibus a duobus denariis pro
quolibet quos dare debet captivis carceris comunis qui sunt
numero xlvi pro quinque diebus videlicet pro hodierna die
Solvit dictus depositarius
Lettera o corretta su i.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i nomi elencati, ciascuno preceduto da
un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
535
536
II. Edizione
110
lune, martis, merchurii, iovis537 et veneris futuris sequentibus
ad rationem unius panis pro quolibet et qualibet die secundum
formam statutorum ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
Montisbellii
viginti unam libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
Iohanni Bernardini tam pro se et suo nomine quam procuratorio
nomine infrascriptorum quorum procurator est, Petro Baronis,
Anthonio Rodulfi, Michilino Alberti Gualterini, Zanbono
Petriçoli caldarerii539, Iohanni Petriçoli, Dominico Bonomi,
Iacobino Petriçoli de Vetrana, Iacobo Cavalchantis, Dominico
de Gonborutis, Dominico Andree, Rumiolo Lamberti,
Sighizello Bagli, Thomaxio Petriçoli, Aymericho Iacobini,
Iohanni Saglinbenis, Brandelixio Bennutii, Oxilitto Iacobini
Sosize, Venture de Bertalia, Petro Aççi, Carullo Arienti,
Bonino Guidonis sartoris, Iohanni Anthonii, Iacobino Iacobi,
Michilito qui dicitur «Ançianus», Guillielmino de Malpiglis,
Bertholo Petriçoli, Gregorio Rodolfini, Bertholo Gracioli,
Boxio Federici, Verardino de Baragaza, Gerardo Pasqualis,
Lambertino Iacobelli de Sangueneta, Bertholo Iohannis et
Nigro Zanini custodibus castri Montisbellii qui pro comuni
Bononie steterunt ad custodiam dicte terre pro sex diebus540
ultra terminum unius mensis quibus nullam solutionem
receperunt a comuni Bononie videlicet duodecim solidos
bononinorum pro quolibet eorum ad rationem duorum
solidorum bononinorum pro quolibet eorum et qualibet
die ex forma refformationis conscilii viiiC et populi scripte
manu domini Bonvixini Bolognitti notarii ad refformationes
comunis et precepti domini potestatis scripti manu domini541
Bonaiuti notarii domini potestatis et quia placuit anzianis et
538
xxv
537
538
539
540
541
Segno a forma di punto fermo reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Scioglimento non certo.
Segue cassato con tratti di penna: q(ui)b[us].
Segno di riempimento.
111
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
consulibus populi mense presenti542 setenbris543 ex instrumento
scripto manu Gerardi domini Richoboni de Plastellis notarii
anzianorum et consulum.
Summa pagine librarum xxii, solidorum xviii,
denariorum iiii bononinorum
39r
{xx}vi545
29r
Die martis vii intrante setenbri
Castri Franchi544
decem et octo libras, octo solidos
Solvit dictus depositarius
bononinorum
Thorelino domini Alpexani cappelle Sancti Donati custodi
pro se et suo nomine et procuratorio nomine infrascriptorum
custodium, Bernardino Thomaxini, Benvenuto domine Strelle
cappelle Sancti Cataldi, Petro Dominici cappelle Sancte Marie
Maioris, Zanpolo Gambelu[n]ghe, Ugolino Bonaventure
cappelle Sancti Felicis, Benedicto calçolario cappelle Sancti
Thome, Iacobo sartori cappelle Sancti Michaelis, Iohanni
Zacharie cappelle Sancti Malgarite, Dominico Iohannini
cappelle Sancti Nicholay, Thomaxino Tercii cappelle Sancte
Marie Maioris, Zanbonino Pacis cappelle Sancte Katerine,
Iohannino Serafini cappelle Sancte Christine, Guidotto
Thomaxini cappelle Sancti Leonardi, Nasinbene Adelardi
cappelle Sancti Proculi, Matheo Laurentii cappelle Sancte
Marie de Apoxa, Francischo Preytis cappelle Sancti Iuliani,
Francischo Iacobini cappelle Sancte Marie Mascharelle,
Phylippo sartori cappelle Sancti Iuliani, Iohanello Bonincuntri
cappelle Sancti Blaxii, Iohanni Cambii cappelle Sancti
Thome de Mercato, Taviano Pelipparii, Guidoni Ubaldini
cappelle Sancte Lucie custodibus Castri Franchi qui pro
comuni Bononie steterunt ad custodiam dicte terre pro octo
Segue cassato: augu(sti).
Segno - che indica l’andata a capo: se|te(n)br(is).
544
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
545
La lacuna materiale del supporto, a seguito della perdita di un lembo del margine del foglio di carta,
spinge a ricostruire per via indiziaria il numero della posta.
542
543
II. Edizione
112
diebus546 ultra terminum unius mensis de quibus solutionem
nullam receperunt a comuni Bononie videlicet cuilibet
eorum sedecim solidos bononinorum ad rationem duorum
solidorum bononinorum pro qualibet die et quolibet eorum
ex forma refformationis conscilii viiiC et populi scripte
manu domini Bonvixini Bolognitti notarii ad refformationes
comunis Bononie scribendum et precepti domini potestatis547
scripti manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis et quia
placuit anzianis et consulibus mense augusti ex instrumento
scripto manu Henrigipti de Querciis notarii anzinaorum et
consulum mense augusti.
xxvii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor libras, octo solidos bononinorum
Locto de Ferro capitaneo olim castri Barçi, Zunte548
Choradi, Lippo Bonazunte, Faciolo ba[r]berio, Mathyolo
Facii custodibus et capitaneo549 dicti castri qui steterunt ad
custodiam dicte terre ultra terminum unius mensis scilicet
dicto550 capitaneo per xiiii dies lvi solidos bononinorum ad
rationem quatuor solidorum bononinorum pro qualibet551
die et dictis custodibus pro quatuor diebus viii solidos
bononinorum pro quolibet eorum ad rationem ii solidorum
bononinorum pro quolibet eorum ex forma refformationis
conscilii viiiC et populi scripte manu dicti domini Bonvixini
notarii et precepti domini potestatis scripti manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis et quia placuit anzianis
et consulibus populi Bononie mense augusti ex instrumento
scripto manu Henrigipti de Querciis notarii dictorum
anzianorum et consulum dicti mensis augusti.
Summa pagine librarum xxii,
solidorum xvi bononinorum
546
547
548
549
550
551
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: d(e) q(ui)bus solut(ionem).
Segno di riempimento.
Segue cassato: Gerardi.
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^: (et) capit(aneo).
Nel ms. d(i)c(t)us.
Segno - che indica l’andata a capo: qua|libet.
113
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
39v
29v
Eodem die
xxviii
xxviiii
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Bonzanne Bernardini, Bertho Ruphini, Bertholomeo de
Sancto Georgio, Maynardo Bonomi, Iohanni Ugolini,
Iohannino de Parma, Ubaldino de Sancta Elena et Bonaventure
Petri nuntiis comunis Bononie qui interfuerunt iusticie et
truncaptioni capitis Ugolini de Schoveto die iovis secundo
setenbris ad rationem duodecim denariorum bononinorum
pro quolibet eorum secundum formam statutorum ex
precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notario domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
decem solidos bononinorum
Guidoni de Roffeno nuntio comunis Bononie pro eius merito
et labore pro v diebus quibus ivit Panichum, Val de Roncho,
Monseverio, Samodia, Tignanum, Castrum Episcopi,
Aglanun, ad Montem Achutum et A Le Mogne ad cridandum
quosdam homines dictorum locorum et terrarum pro552
quibusdam mallefficiis et excessis ad rationem553 duorum
solidorum bononinorum pro qualibet die secundum formam
statutorum ex precepto domini potestatis scripto manu
domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
xxx
552
553
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Petro Albertini nuntio comunis Bononie pro duobus diebus
qui iturus est Ciriolam mandato domini Ferri iudicis ad
mallefficia ad cridandum Lambertum Ubalducii pro quodam
mallefficio ad rationem duorum solidorum bononinorum
pro quolibet die ex precepto domini potestatis scripto manu
domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Segno di riempimento.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: duos.
II. Edizione
xxxi
114
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quinque solidos bononinorum
Iohannino de Brixia554, Iohanni de Seravalle555, Iohannino
de Ypra556, Paxino de Mediolano557, Baynino de Mediolano
marochis pro una die pro quolibet eorum qui iverunt die lune
sexto setenbris per civitatem Bononie ad capiendum porchos
cum domino Peregrino notario domini potestatis ad rationem
duodecim denariorum bononinorum pro quolibet eorum ex
precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Summa pagine solidorum xxvii bononinorum
40r
29bisr
Eodem die
Castri Sancti Petri
quindecim libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
Ribaldino Petriçoli olim capitaneo Castri Sancti Petri,
Andree Pasquali[s] cappelle Sancte Christine, Paci
Boninsegne cappelle Sancti Thome, Lencio domini Gerardi
cappelle Sancti Christofori, Roberto Richardi cappelle
Sancte Marie Maioris, Zafobello fratris Nasinbenis cappelle
Sancti * * *, Bertholomeo Angelelli cappelle Sancti Michaelis,
Iacobo Danilis de Arpinellis cappelle Sancti Prosperi,
Nicholao Thomaxini cappelle Sancte Marie * * *, Petro de
Quarto cappelle Sancte Cecilie, Gerardono Michaelis Laçari
cappelle Sancti Martini, Dino Achursitti cappelle Sancti
Michaelis, Morganello Constantinis cappelle Sancti Blaxii,
Benaço559 Dominici cappelle Sancti Benedicti, Petro Rodulfi
cappelle Sancte Marie de Guidoschalchis, Albertino Iacobi
tintoris cappelle Sancti Leonardi, Paulo Martini cappelle
558
xxxii
554
555
556
557
558
559
Riga che unisce questo al nome seguente.
Riga di riempimento.
Riga che unisce questo al nome seguente.
Riga di riempimento.
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Nel ms. Benaco.
115
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Sancti Bertholi, Mathyolo Francischi cappelle Sancti Iosep,
Petrobono calçolario cappelle Sancti Thomaxii, Dono
Iohannis Fantalocii cappelle Sanctorum Petri et Marçellini,
Dominico Mathey cappelle Sancte Cecilie, Parte Bellionis,
Pelegrino de Astis cappelle Sancti Antholini, Iacobo Pelliparii
capitaneo et custodibus Castri Sancti Petri. Qui pro comuni
Bononie steterunt ad custodiam dicti castri pro sex diebus
ultra terminum unius mensis de quibus nullam solutionem
receperunt a comuni Bononie videlicet dicto Ribaldino
capitaneo viginti quatuor solidos bononinorum ad560
rationem quatuor solidorum bononinorum pro qualibet die
dictorum sex dierum et dictis custodibus duodecim solidos
bononinorum pro quolibet eorum ad rationem duorum
solidorum bononinorum pro quolibet eorum et qualibet
die secundum formam refformationis conscilii viiiC et
populi scripte manu domini Bonvixini Bologniti561 notarii
ad scribendum refformationes comunis et precepti domini
potestatis scripti manu domini Bonaiuti562 notarii domini
potestatis et quia placuit anzianis et consulibus populi mense
setenbris presenti ex instrumento scripto manu Gerardi de
Plastellis notarii anzianorum et consulum mense setenbris
presenti.
Eodem die
xxxiii
Solvit dictus depositarius
decem libras bononinorum
fratri Iohanni et fratri Guillielmo563 qui eddifficaverunt in
terra Veçole, que est prope Farnetum, quandam ecclesiam
que vocatur «Santa Maria de La Veçola» ut possint dictam
ecclesiam complere et calicem et mesalem emere pro divino
officio celebrando ex forma refformationis conscilii populi
scripte564 manu Henrigipti de Querciis notarii anzianorum
et consulum mense augusti ellapso et quia placuit anzianis
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: Bolo|gniti.
562
Segno - che indica l’andata a capo: Bona|iuti.
563
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
564
Segno di riempimento.
560
561
II. Edizione
116
et consulibus mense augusti preterito ex instrumento scripto
manu dicti Henrigipti notarii.
Summa pagine librarum xxv bononinorum
40v
29bisv
Eodem die
xxxiiii
xxxv
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Iohanni domini Petri, Nicholao Phylippi, Andree Andree,
Iuliano Ugolini, Dandolo Gandulfi, Checcolo Blaxii, Berto
Petri et Checholo Ugolini pueris qui dederunt brevia in
conscilio duorum millium in pallatio veteri et novo comunis
Bononie die veneris tercio setenbris in quo conscilio facta
fuit ellectio dominorum et notariorum565 bladi et aliorum
officialium comunis ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis ad rationem
duodecim denariorum pro quolibet eorum.
Eodem die
Solvit dictus depositarius trescentas nonaginta sex libras bononinorum
fratri Marcho de Sancto Georgio, fratri Guillielmo Pançono,
fratri Benvenuto Lovati566 ad staderiam podialis; fratri
Grimaldo de Bonpetris, fratri Bolognitto notario, fratri Egidio
scriptore567 ad staderiam Sancti Spiritus; fratri Rolandino de
Vallis, fratri Michaeli Petri de Varegnana, fratri Bolognino,
fratri Iacobino Braçii, fratri Calamono de Butrio568 ad staderiam
de tubatis569 versus Aposam; fratri Iohanni de Albertonis,
fratri Iuliano de Goçadinis570 ad staderiam Machagnani; fratri
Segno di riempimento.
Un segno paratestuale a forma di parentesi tonda tiene uniti i tre nomi elencati, ciascuno preceduto da
un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
567
Un segno paratestuale a forma di parentesi tonda tiene uniti i tre nomi elencati, ciascuno preceduto da
un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
568
Un segno paratestuale a forma di parentesi tonda tiene uniti i cinque nomi elencati, ciascuno
preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
569
Segno di riempimento.
570
Un segno paratestuale a forma di parentesi tonda tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
565
566
117
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Lanfrancho Ubertini ad staderiam podialis; fratri Anthonio
quondam Marini, fratri Iacobo Horii, fratri Bongerardo
Ugolini571 ad staderiam Sancte Marie Maioris; fratri Guidoni
Signoricti, fratri Iohanni Levaldi, fratri Guidoni de Filo,
fratri Iacobo de Ditalibus, fratri Iohannino de Varegnana572
ad staderiam de tubatis versus mercatum officialibus comunis
Bononie pro eorum merito et mercede qui serviverunt et
servire debent comuni573 Bononie sex menses ad dictas
staderias scilicet cuilibet eorum xviii libras bononinorum ad
rationem trium librarum bononinorum pro quolibet eorum
et quolibet mense ex refformatione conscilii popoli scripta
manu574 Anthonii de Policino notarii anzianorum et consulum
mense iullii ellapso et575 scruptinii facti de mense augusti
scripti manu Henrigipti de Querciis notarii anzianorum et
consulum mense augusti et precepti domini capitanei scripti
manu domini Gregorii notarii domini capitanei et quia placuit
anzianis et consulibus mense augusti preterito ex instrumento
scripto manu Henrigipti notarii.
Summa pagine librarum iiiC lxxxxvi,
solidorum viii bononinorum
41r
xxxvi
30r
Die iovis nono setenbris
Solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
Iacobo Leonis nuntio comunis Bononie pro tribus diebus
quibus ivit Trasseram ad cridandum Martinum Guillielmi de
dicta terra pro morte uxoris sue ad rationem duorum solidorum
bononinorum pro qualibet die ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Un segno paratestuale a forma di parentesi tonda tiene uniti i tre nomi elencati, ciascuno preceduto da
un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
572
Un segno paratestuale a forma di parentesi tonda tiene uniti i cinque nomi elencati, ciascuno
preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
573
Segno di riempimento.
574
Segno di riempimento.
575
Segue cassato con tratti di penna: sc(r)ipt(i).
571
II. Edizione
xxxvii
118
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duodecim denarios bononinorum
Argumento Bonfigloli nuntio comunis Bononie pro una die
qua ivit ad Burgum Panichalis mandato domini Ferri iudicis
ad mallefficia ad cytandum massarium cum decem hominibus
dicte terre pro quadam inquisitione facienda ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis.
Eodem die
xxxviii
Solvit dictus depositarius
quatuor libras et quinque solidos
bononinorum
magisto Finitto fabro pro eius labore pro reaptatione martelli
campanelli576 comunis destructi et reffectione dicti martelli
ex forma refformationis conscilii viiiC et populli scripte
manu domini Bonvixini notarii ad refformationes comunis
et precepti domini potestatis scripti manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis et quia placuit anzianis et consulibus
populi mense setenbris577 presenti ex instrumento scripto
manu Gerardi de Plastellis notarii anzianorum et consulum
mense setenbris presenti.
Eodem die
xxxviiii Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
Michaeli de Schalanis pro se et sociis suis suprastantibus et
custodibus captivorum camere comunis Bononie videlicet
xx solidos bononinorum pro quatuor meretricibus, que
fuerunt578 fustichate per civitatem Bononie, ad rationem
v solidorum bononinorum pro qualibet earum et alios xx
solidos bononinorum pro trunchaptione et amputatione
capitis Ugolini de Schoveto secundum formam statutorum ex
preceptis domini potestatis qui sunt duo in una cedula scriptis
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Summa pagine librarum vi, solidorum xii bononinorum
576
577
578
Segno di riempimento.
Segno di riempimento.
Segno di riempimento.
119
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
41v
30v
Eodem die
xl
xli
xlii
Solvit dictus depositarius
treginta duos solidos bononinorum
Guidoni Zanelli et Martino Feragallo579 nuntiis comunis
Bononie qui serviverunt xvi diebus pro quolibet eorum
ad discum notarii sallegatarum et fanghi scilicet cuilibet
eorum sedecim solidos bononinorum ad rationem xii
denariorum bononinorum pro quolibet eorum et qualibet
die secundum formam statutorum videlicet dictus Guido
incipiendo die tercio augusti et finiendo die merchurii
xviii dicti mensis augusti et dictus Martinus580 incipiendo
die quinto augusti et finiendo die sabbati xxi dicti mensis
ex forma duorum preceptorum qui581 sunt in una cedula
domini potestatis scriptorum manu dicti Bonaiuti notarii
domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
Petro Albertini nuntio comunis Bononie pro tribus diebus
quibus ivit in servitio comunis Bononie ad Traseram ad
cytandum Martinum de dicta terra pro morte Belle sue582
uxoris ex precepto dicti domini potestatis scripti manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis ad rationem duorum
solidorum bononinorum pro quolibet die secundum formam
statutorum.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
tres libras, quatuor solidos bononinorum
Ubertino Guidonis pro quarterio Sancti Proculi, Iacobo
Iohannis pro porta Steri, Albertino Amighitti pro porta
Ravegnana, Bencevenni Clerfantis pro porta Sancti Petri
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
580
Salto logico dopo videlicet ‘cioè’ con il brusco passaggio dal dativo al nominativo, probabilmente
derivato dalla fonte.
581
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: fue(run)t.
582
Segno di riempimento.
579
II. Edizione
120
nuntiis qui servierunt et steterunt ad serviendum oficialibus
ad discum Ursi pro comuni Bononie xvi diebus pro quolibet
eorum inceptis die xx augusti et finitis die sabbati iiii
mense setenbris presenti videlicet cuilibet eorum xvi solidos
bononinorum ad rationem duodecim denariorum pro
quolibet eorum et qualibet die secundum formam statutorum
ex precepto domini potestatis scripto583 manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis exequendo formam refformationis
conscilii viiiC et populi scripte manu domini Bonvixini
Bologniti notarii ad refformationes comunis que loquitur de
solutione nuntiorum et qualiter eligi debeant et de modo et
forma quam observari debet tempore presentis potestatis.
Dicta refformatio est in filum presentis mensis inter preceptos
signatos signo xli et xlii.
xliii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
tres libras, quatuor solidos bononinorum
Guiducio de Romaniola, Alexandro Iacobi584, Rugerio
Iohannis et Iacobo Leonis585 nuntiis comunis Bononie. Qui
nuntii servierunt ad discum mallefficiorum586 xvi diebus de
mense augusti proxime preterito inceptis die martis iii augusti
et conpletis die iovis587 xx augusti scilicet cuilibet eorum
xvi solidos bononinorum ad rationem xii denariorum pro
quolibet eorum et qualibet die secundum formam statutorum
et precepti domini potestatis scripti manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Summa pagine librarum viii,
solidorum vi bononinorum
Segno di riempimento.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
585
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
586
Segno di riempimento.
587
Segno - che indica l’andata a capo: io|vis.
583
584
121
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
42r
xliiii
xlv
xlvi
588
589
590
591
592
31r
Eodem die
Solvit dictus depositarius
tres libras et quatuor solidos bononinorum
Albertino Rofini, Cino Pandeboni, Alberto Aymerii et
Guramonte Venture nuntiis comunis Bononie qui servierunt
ad discum Ursii sedecim diebus videlicet cuilibet588 eorum xvi
solidos bononinorum ad rationem duodecim denariorum pro
quolibet eorum et qualibet die secundum formam statutorum
inceptis die martis iii augusti et finitis die iovis xx589 augusti
ex duobus preceptis domini potestatis scriptis in una cedula
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
decem et octo libras, quindecim solidos
bononinorum
Vinciguerre de Goçadinis notario ad inquirendum confinatos
comunis Bononie pro xxv diebus quibus ivit et stetit in servitio
comunis Bononie ad inquirendum confinatos predictos590 partis
lambertaciorum ad rationem xv solidorum bononinorum pro
qualibet die ex forma refformationis conscilii populli scripte
manu Henrigipti de Querciis notarii anzianorum et consulum
populi mense augusti preterito et precepti domini capitanei
scripti manu domini Gregorii notarii domini potestatis et quia
placuit591 anzianis et consulibus mense augusti ex instrumento
scripto manu Henrigipti notarii predicti.
Die veneris x° intrante setenbri
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
magistro Danieli fabro pro feramentis et clausura ferea
cuiusdam fenestre camere domini Ferri iudicis ad mallefficia
que est in592 pallatio comunis ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii dicti potestatis.
Segno - che indica l’andata a capo e cassata con un punto sottoscritto una lettera: cu|il<l>ibet.
Segno di riempimento.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: ad rat(ionem).
Segno - che indica l’andata a capo: pla|cuit.
Segue cassato con tratti di penna: pp.
II. Edizione
xlvii
xlviii
122
Eodem die
Solvit dictus depositarius
treginta duos solidos bononinorum
Bonaventure Petri, Iohanni de Pragatuli593 nuntiis comunis
Bononie qui servierunt et steterunt cum domino Peregrino
notario domini potestatis ad selegatas deputato cuilibet
eorum pro sedecim594 diebus595 xvi solidos bononinorum
pro quolibet eorum ad rationem xii denariorum pro quolibet
eorum et qualibet die secundum formam statutorum et
precepti domini potestatis scripti manu domini Bonaiuti
notarii potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Guidoni de Roffeno nuntio comunis Bononie pro duobus
diebus quibus ivit Savignum mandato domini Ferri iudicis ad
mallefficia ad cridandum Ubertinum cui dicitur «Contexelus»
occasione cuiusdam malleffcii ad rationem duorum solidorum
pro qualibet die ex precepto domini potestatis scripto manu
domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Summa pagine librarum xxv,
solidorum xv bononinorum
42v
xlviiii
31v
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Step[h]ano Iohannis nuntio comunis Bononie pro una die
qua ivit ad terram Lignani596 mandato domini Ferri iudicis
ad mallefficia ad cytandum massarium cum l hominibus
dicte terre occasione cuiusdam mallefficii ex precepto domini
potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii domini
potestatis.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
594
Segno di riempimento.
595
Segue cassato con tratto di penna: ad rat(ionem).
596
Segno - che indica l’andata a capo: Lig(n)a|ni.
593
123
l
li
lii
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Eodem die
Solvit dictus depositarius
treginta duos solidos bononinorum
Gerardo de Lixerna et Petro de la Strata597 nuntiis comunis
Bononie pro xvi diebus quibus servierunt598 et steterunt ad
discum domini potestatis videlicet599 cuilibet eorum xvi solidos
bononinorum ad rationem xii denariorum bononinorum
pro quolibet et600 qualibet die secundum formam statutorum
inceptis die merchurii iiii augusti et finitis die veneris xx
augusti ex precepto domini potestatis scripto manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Petro de Varegnana nuntio comunis Bononie pro una die qua
ivit601 Lignanum mandato domini Ferri iudicis ad mallefficia
ad cytandum Martinellum Iacobini Palmerii602 pro quodam
mallefficio ex precepto domini potestatis scripto manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Iohanni Andree603, Bertho Petri, Nicholao Phylippi604,
Francischo Ugolini605 pueris qui dederunt brevia in quatuor
quarteriis in conscilio duorum millium die nono606 setenbris
in quo facta fuit ellectio dominorum bladi et officialium
ad sigelandum et bulandum607 castellatas ad rationem xii
denariorum bononinorum pro quolibet eorum secundum
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
598
Segno - che indica l’andata a capo: s(er)vi|eru(n)t.
599
Segno - che indica l’andata a capo: videli|cet.
600
Segno di riempimento.
601
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: Vareg[nana].
602
Segno - che indica l’andata a capo: Palme|rii.
603
Riga che unisce questo al nome seguente.
604
Riga che unisce questo al nome seguente.
605
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene unite le due coppie di nomi elencati, ciascuno
preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
606
Segno - che indica l’andata a capo: no|no.
607
Segno - che indica l’andata a capo: bula(n)|du(m).
597
II. Edizione
124
formam statutorum et precepti domini potestatis scripti manu
domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Summa pagine solidorum xl bononinorum
43r
32r
Eodem die
liii
liiii
Solvit dictus depositarius
viginti quinque libras bononinorum
fratri Uguicioni ordinis servorum Sancte Marie pro
celebratione festivitatis Beate Marie mense608 setenbris
presenti et pro constructione domus eorum secundum formam
refformationis conscili populi609 [scripte] manu Henrigipti de
Querciis notarii populi mense augusti preterito et precepti
domini capitanei scripti manu domini Gregorii notarii domini
capitanei et quia placuit anzianis et consulibus mense augusti
ex instrumento scripto manu Henrigipti de Querciis notarii
iam dicti.610
Eodem die
treginta duos solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Iuliano Iohannis et Iohanello Vitte611 nuntiis comunis
Bononie sedecim solidos bononinorum pro quolibet eorum
pro sedecim612 noctibus in quibus steterunt et servierunt super
pallatio comunis613 Bononie ad rationem xii denariorum
bononinorum pro qualibet nocte et quolibet eorum secundum
formam statutorum ex forma duorum preceptorum domini
potestatis qui sunt in una cedula614 scriptorum manu domini
Bonaiuti615 notarii domini potestatis inceptis die xx° augusti
et conpletis nocte diei sabbati iiii setenbris.
Segno di riempimento.
Segue cassato con tratto di penna: m(en)s(e) sete(n)br(is) p(re)s(enti) sc(r)ipt(e).
610
Nel ms. d(i)c(t)o.
611
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
612
Segno - che indica l’andata a capo: sede|cim.
613
Segno di riempimento.
614
Segue cassata con tratti di penna la lettera d.
615
Segno - che indica l’andata a capo: Bo(n)a|iuti.
608
609
125
lv
lvi
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Iohannino de Brisia, Baxanino de Mediolano616 marochis qui
iverunt die nono cum notario stratarum per civitatem Bononie
ad capiendum porchos in servitio comunis Bononie ad
rationem duodecim denariorum bononinorum pro quolibet
eorum ex precepto domini potestatis scripto manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
tres libras, quatuor solidos bononinorum
Ubaldino Petriçoli, Ugolino de Sancto Marino, Paulo Pelegrini,
Bertholomeo de Sancto Georgio nuntiis comunis Bononie qui
servierunt ad curiam mallefficiorum comunis Bononie pro xvi
diebus videlicet cuilibet eorum sedecim solidos bononinorum
ad rationem xii denariorum pro quolibet eorum et qualibet die
secundum formam statutorum ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis
inceptis die xx° augusti elapso et completis die quinto mense
setenbris presenti.
Summa librarum xxviiii, solidorum xviii bononinorum
43v
lvii
32v
Die sabbati xi° setenbris
Solvit dictus depositarius
treginta duos solidos bononinorum
617
Michaeli Severii, Iohanni Ugolini nuntiis comunis Bononie
scilicet cuilibet eorum xvi solidos bononinorum pro sedecim
noctibus quibus quilibet eorum servivit comuni Bononie in
pallatio618 de nocte inceptis die iiii mense augusti et finitis die
xviiii dicti mensis ad rationem xii denariorum pro qualibet
nocte secundum formam statutorum ex preceptis domini
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
617
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
618
Segno - che indica l’andata a capo: pa|llat(io).
616
II. Edizione
126
potestatis scriptis manu domini Bonaiuti notarii domini
potestatis. Que sunt duo precepta in uno taglolo.
lviii
lviiii
lx
619
620
621
622
623
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quinquaginta duos solidos bononinorum
Michaeli Bentevogli olim capitaneo Castri Franchi pro xiii
diebus quibus stetit ad custodiam dicte terre ultra terminum
unius mensis ad rationem quatuor solidorum bononinorum
pro qualibet die ex forma refformationis conscilii viiiC et
populi scripte manu domini Bonvixini Bologniti notarii ad
refformationes comunis et precepti domini potestatis scripti
manu domini Bonaiuti notarii domini619 potestatis et quia
placuit anzianis et consulibus mense presenti620 setenbris
ex instrumento scripto621 manu Gerardi de Plastellis notarii
anzianorum et consulum mense presenti augusti.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Alexandro Marçolini nuntio comunis Bononie pro una die
qua ivit mandato domini Ferri iudicis ad mallefficia622 ad
Caxaglam et Caxaliclum ad cridandum Mathyolum et Ducium
Floravantis et quosdam alios occasione unius notificationis ex
precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Eodem die
treginta octo solidos, quatuor denarios
bononinorum
Iohanni de Schanello custodi massarie comunis Bononie pro
ducentis xxx panibus a duobus denariis pro quolibet quos
dare debet captivis carceris comunis qui sunt numero xlvi pro
v diebus videlicet pro hodierna die sabbati, dominico, lune,
martis623 et merchurii futuris sequentibus ad rationem unius
Solvit dictus depositarius
Segue cassata con tratto di penna una lettera.
Segue cassata con tratti di penna una lettera.
Segno di riempimento.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti, forse: nova.
Segno a forma di punto fermo reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
127
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
panis pro quolibet eorum et qualibet die624 secundum formam
statutorum ex precepto domini potestatis scripto manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis.
Summa pagine librarum vi, solidorum iiii,
denariorum iiii bononinorum
44r
lxi
lxii
33r
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Orlandino Raynuçoli nuntio comunis Bononie pro duobus
diebus quibus ivit ad Savignum ad cytandum Ubertinum
vocatur «Contixellus de terra Savigni» mandato domini Ferri
iudicis ad mallefficia pro quadam inquisitione que sit contra
eum ut se ad excusandum conpareat ad rationem ii solidorum
bononinorum pro qualibet die secundum formam statutorum
ex precepto domini625 potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
viginti libras bononinorum
Alberto Iohannis Vixine et Bertholomeo Iacobi de Laygo626
suprastantibus laborerii Alegralcoris videlicet627 culibet
eorum pro quinquaginta diebus quibus steterunt ad dictum
laborerium fieri faciendum ad rationem quatuor solidorum
bononinorum pro quolibet eorum et qualibet die de quibus
nullam solutionem habuerunt a comuni Bononie secundum
formam refformationis conscilii viiiC et populi scripte manu
domini Bonvixini Bologniti notarii ad refformationes comunis
et precepti domini potestatis scripti manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis et quia placuit anzianis et consulibus
populi mense presenti setenbris ex instrumento scripto manu
Segno di riempimento.
Segno di riempimento.
626
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
627
Segno - che indica l’andata a capo: videli|cet.
624
625
II. Edizione
128
Gerardi de Plastellis628 notarii anzianorum et consulum mense
presenti setenbris.
lxiii
lxiiii
Die lune xiii intrante setenbri
Solvit dictus depositarius
quinquaginta libras bononinorum
domino Guillielmo domini Iacobini de Layguna sive de Aglano,
domino Magardo domini Gerardi de Layguna sive de Aglano et
Dondideo Zanconis de Ponticlo629 qui apresentaverunt domino
Amadori iudici domini Cursii de Donatis630 potestatis Bononie
ad mallefficia personam Vignonis Lanfranchi de Layguna
banniti comunis631 Bononie pro homicidio per eum comisso
in personam Rustighini Raynerii de Layguna632 condepnatam
tempore presentis potestatis secundum refformationem populi
scriptam manu Henrigipti de Querciis633 notarii anzianorum
et consulum mense augusti preterito et preceptum domini
capitanei scriptum manu domini Gregorii notarii domini
capitanei et quia placuit anzianis et consulibus populi mense634
augusti preterito ex instrumento scripto manu dicti Henrigipti
notarii.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
635
Gratiolo de Lerro nuntio comunis Bononie qui portavit
literas comunis ambaxatoribus nostris existentibus in terra
Castri Franchi pro concordia reginorum pro duobus diebus ad
rationem duorum solidorum bononinorum pro die secundum
preceptum domini capitanei scriptum manu domini Gregorii
notarii domini capitanei.
Summa pagine librarum lxx, solidorum viii bononinorum
Segno - che indica l’andata a capo: Plaste|llis.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i tre nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
630
Segno di riempimento.
631
Segno di riempimento.
632
Segno di riempimento.
633
Segno di riempimento.
634
Cassato con tratto di penna: p(re)ss[enti].
635
Nel ms. Lauro.
628
629
129
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
44v
33v
Eodem die
lxv
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Mirano de Milano, Prevede de Parma, Bertholino de Brixia,
Paxino de Milano, Azzitto de Regio, Ubertino de Placentia,
Rolando de Regio et Martinello marochis scilicet cuilibet
[eorum] xii denarios bononinorum qui iverunt xii die
setenbris cum domino Peregrino notario domini potestatis
ad capiendum porchos per civitatem Bononie ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis.
Eodem die
lxvi
lxvii
Solvit dictus depositarius
quinque solidos bononinorum
Prinçivalli curerio de Cremona qui apportavit636 literas
comuni Bononie a curia romana ex parte fratrum et sindici
comunis Bononie qui sunt in dicta curia ex precepto domini
potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii domini
potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
viginti quinque solidos bononinorum
Petro magistri Alberti, Matheo Andrioli637 pro reaptatione
et reparatione unius muri et fenestre existentis in camera
domini Ferri iudicis ad mallefficia et pro gisso ad
perfectionem ipsius operis opportuno pro duobus diebus
ad rationem v solidorum bononinorum pro quolibet eorum
et qualibet die ex precepto domini potestatis scripto manu
domini Bonaiuti notarii domini potestatis et v solidos
bononinorum in gisso operato per dictos magistros in
dicto laborerio conputato in dicta somma xxv solidorum
bononinorum.
Cassate con tratti di penna due lettere.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
636
637
II. Edizione
lxviii
130
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Bernardino Belicti nuntio comunis Bononie pro duobus diebus
quibus ivit Cento et Galleria638 ad requirendum Aymericum
Albertini de Cento mandato domini Ferri iudicis occasione
mallefficii commissi per eum ad rationem duorum solidorum
bononinorum pro qualibet die secundum formam statutorum
ex precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Eodem die
lxviiii
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Ansalo Iacobi nuntio comunis Bononie pro una die qua ivit
mandato domini Ferri iudicis ad mallefficia A la Padule de
Sala ad requirendum iiiior homines dicte terre pro quadam639
inquisitione secundum formam statutorum ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis.
Summa pagine librarum ii,
solidorum iiii bononinorum
45r
lxx
34r
Eodem die
Solvit dictus depositarius
treginta duos solidos bononinorum
Guillielmo de Padua, Richovero Ugolini640 nuntiis comunis
Bononie pro sedecim diebus quibus steterunt et servierunt
sindico comunis Bononie et eius notario ad rationem xii
denariorum bononinorum pro qualibet die et quolibet
eorum secundum formam statutorum inceptis die xxvi
augusti preteriti et conpletis die sabbati xi setenbris ex
preceptis domini potestatis scriptis manu domini Bonaiuti641
Nel ms. con segno - che indica l’andata a capo: Ga|lleria.
Segue ripetuto nel ms. p(ro) quadam.
640
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
641
Segno - che indica l’andata a capo: Bonaiu|ti.
638
639
131
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
notarii domini potestatis. Que precepta sunt duo in una
cedula.
lxxi
Die martis xiiii intrante setenbri
Solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
Rolandino Raynucii nuntio comunis Bononie videlicet
quatuor solidos bononinorum pro duobus diebus quibus
ivit mandato domini Ferri iudicis ad mallefficia ad Centum
et Galleriam ad cytandum Aymericum Alberti dicti loci
occasione cuiusdam mallefficii et in alia parte duos solidos
bononinorum pro una die qua ivit mandato dicti iudicis
ad requirendum Bastardum de Tignano pro quodam
mallefficio ad rationem duorum solidorum bononinorum
pro qualibet die secundum formam statutorum et ex
preceptis domini potestatis scriptis manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis. Que precepta sunt duo in una
cedula.
Eodem die
lxxii
lxxiii
642
643
644
Solvit dictus depositarius
viginti solidos bononinorum
Clerichino cursori pro eius merito et mercede qui iturus
est ad civitatem642 Arecii et alia diversa loca - si opus fuerit mandato domini643 potestatis ad explorandum, investigandum
et reducendum adque recuperandum vera nova de illis partibus
ex precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Gerardo Guazonis de Castro Francho qui apportavit literas
comuni Bononie644 ex parte ambaxatorum, qui sunt in terra
Castri Franchi, pro concordia reginorum ex precepto domini
potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii domini
potestatis.
Segno di riempimento.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: Fe(r)ri.
Segno di riempimento.
II. Edizione
lxxiiii
132
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Laurentio Peregrini nuntio comunis Bononie pro una die qui
ivit ad Caxaliclum ad cridandum viii personas dicte terre
occasione unius homicidii mandato domini Ferri iudicis ad
mallefficia secundum formam statutorum ex precepto domini
potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii domini
potestatis.
Summa pagine librarum iii,
solidorum iiii bononinorum
45v
lxxv
34v
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Laurentio Peregrini nuntio comunis Bononie pro una
die qua ivit ad Tignanum645 ad requirendum et cytandum
Bastardum de Tignano mandato domini Ferri iudicis ad
mallefficia secundum formam statutorum ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti646 notarii
domini potestatis.
Eodem die
Solutionis beroariorum domini capitanei647
treginta unam libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
Beri de Cazago, Albertino de Caçago, Petro Pichotti,
Honebene de Castraxonno, Iohannino Parola, Gerardino
de Arbusto, Iacobino sedazario, Petriçano barberio, Asiato
de Pallaço et Zanono de Belletrezze beroariis648 domini
Brexani de Salis capitanei populi Bononie presentis pro
eorum sallario649 et mercede presenti mense setenbris
Segno - che indica l’andata a capo: Tigna|num.
Segno di riempimento.
647
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta. Salta la numerazione
consueta della posta in numeri romani.
648
Cassata con punto sottoscritto una lettera: bero<r>ariis.
649
Segno - che indica l’andata a capo: salla|rio.
645
646
133
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
habentis xxxi dies, computato in ipsis diebus primo die
octubris proximo venturo, ad rationem duorum solidorum
bononinorum pro quolibet eorum et qualibet die secundum
formam refformationis conscilii popoli facte650 de mense iullii
proxime preterito scripte manu Anthonii de Policino notarii
anzianorum et consulum mense iullii predicti.
Requiratur dicta refformatio in signo xv mense iullii ellapso.
lxxvi
Eodem die
Solvit dictus depositarius
decem solidos bononinorum
magistro Iacobo medico pro medicamento cruris et pedis
Faraonis cui per sententiam comunis Bononie fuit pes
amputatus dicta die ex precepto domini potestatis651 scripto
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
lxxvii
Solvit dictus depositarius
duodecim solidos bononinorum
Iohanni Damiani notario ad cameram comunis Bononie pro
faciendo fieri unum librum in cartis peccudinis et pro cartis
banbuzinis pro registrandis daciis, pactis, promissionibus652 et
securitatibus prestitibus comuni Bononie occasione daciorum
qui venduntur ad incantum653 in conscilio viiiC et populi ex
precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Summa pagine librarum xxxii,
solidorum iiii bononinorum
46r
35r
Eodem die
lxxviii
650
651
652
653
Solvit dictus depositarius
sexcentas octuaginta quatuor libras
bononinorum
Iacobo Mediglaltri cappelle Sancti Felicis, Bernardino
Nel ms. f(a)c(t)a(m).
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: p(ro)|missio(n)ib(us).
Segno - che indica l’andata a capo: in|cantu(m).
II. Edizione
134
Dominici cappelle Sancte Marie Maioris claverii654, Iohanni
quondam Bondominici cappelle Sancti Nicholai, Albertino
cui dicitur «Tuschus» custodes Burgii Peradelli; Bonaventure
Iacobi Sinibaldi cappelle Sancte Marie de Karitate, Girmiolo
Bonachose cappelle Sancti Spiritus claverii, Petro Iuliani
Hungelerii cappelle Sancti Georgii, Minghino Chambii
cappelle Sancti Colu[m]bani custodes Burgi Sancti Felicis;
Nicholao Paini cappelle Sancti Benedicti, Magnano Nasinbenis
custodes, Petriçino655 Riçii cappelle Sancti Laurentii, Petro
Galiane cappelle Sancte Marie Maioris claverii Burgi Gallerie;
Benvenuto de Stignano, Zocho Paxolini de Sa[r]dellis claverii,
Bertholomeo calçolario cappelle Sancti Iuliani, Taurello
Bonaçunte eiusdem cappelle custodes Strate Maioris; Iohanni
Paxitti cappelle Sancte Lucie, Ariverio de Muxiglano cappelle
Sancti Damiani claverii, Guillielmo Pasqualis cappelle Sancti
Barbaçiani, Dominico Stephani cappelle Sancte Marie de
Baronzella custodes Strate Castilionis; Preyti capellario cappelle
Sancti Vitalis, Albertino Ardiçionis cappelle Sancti Egidii
claverii, Gerardo de Bubus cappelle Sancte Marie Madalene656,
Ugolino Petri eiusdem cappelle custodes Strate Sancti Donati;
Albertucio Astanove cappelle Sancti Blaxii, Rainerio Nasi
eiusdem cappelle claverii, Bendideo Albertucii cappelle
Sancti Thome, Bertholomeo pellipario custodes Strate Sancti
Stephani; Anthonio Henrigipti cappelle Sancti Ysaie, Galvano
All’interno di questa complessa lista le qualifiche riferite ai nomi degli ufficiali, siano essi responsabili
delle chiavi delle porte d’accesso cittadine (claverii) o di esse custodi (custodes), sono espresse al caso nominativo plurale o singolare in un caso (claverius, in fine di carta), probabilmente quale residuo di copia della
fonte. Per tale ragione le qualifiche non risultano concordate al caso dativo, in cui sono invece espressi i
nomi di persona. Ciascuno dei nomi elencati è preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di
mosca. Ciascuna coppia di nomi è resa solidale da un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata.
Infine, un ulteriore segno paratestuale a forma ancora di parentesi quadrata associa la coppia doppia,
formata da claverii e custodes, ad un luogo preciso della città relativo ad una porta urbana. La dispositio del
testo prefigura una distribuzione su due colonne di tali informazioni. L’elenco di questi ufficiali continua
anche nella pagina seguente, senza alcun apparente rimando, anche se ciò non modifica il fatto contabile,
per cui la cifra relativa al costo complessivo dei claverii e dei custodes cittadini assomma in modo integrato
tutti gli ufficiali i cui nomi risultano distribuiti sulle due carte in un unico conto che travalica lo spazio materiale di una singola carta. Per tale ragione la cifra viene computata una volta in modo univoco, mancando
di conseguenza somme parziali in ciascuna delle due carte interessate dalla corposa lista.
655
Nel ms. Petriçinus.
656
Segno - che indica l’andata a capo: Ma|dalene.
654
135
46v
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
qui dicitur «Ganellus» claverii, Iohanni Gerardi Paltonerii
cappelle Sancte Chaterine, Tebaldo Bertholi cappelle Sancte
Marie de Baronçella custodes Circle Sancti Mammi; Gherio
Alberti Aghynulfi cappelle Sancti Proculi, Ture Iacobi cappelle
Sancti Ysaie claverii, Iacobo scripturi cappelle Sancti Dominici,
Palmirolo Iohannis Tariçani custodes Malpertuxi; Valino
Palmeri cappelle Sancte Katerine657, Bertholomeo Guidonis
cappelle Sancti Barbaciani claverii, Cichonie miniatori cappelle
Sancti Andree658 de Ansaldis, Petro Bonagratie cappelle Sancti
Christofori custodes Saragoçie.
Bertholacio Talamacii cappelle Sancti Nicholai, Iohanni
piscatori claverii, Iacobo Mathei cappelle Sancte Marie
Maioris, Iohanni Henriçi sartoris cappelle predicte custodes
Burgi Lamarum; Bolognito Zagni cappelle Sancte Marie
de Mascharella, Iohanni quondam Anthonii659 chalçolari
claverii, Laurentio Alberti cappelle Sancti Thome de Mercato,
Nasinbeni Petri cappelle Sancti Homoboni custodes Strate
Sancti Vitalis; Venture Thomaxini cappelle Sancti Ysaie,
Petro Guillielmi Grinçi cappelle Sancte Katherine claverii,
Cambio barberio cappelle Sancti Damiani, Iohanni Henrigipti
cappelle Sancti Laurentii custodes Burgi Sancti Ysaie: Iohanni
Bonaçunte cappelle Sancte Marie Maioris claverius, Papaçino
bechario cappelle Sancti Laurentii, Martino Dominici cappelle
Sancti Benedicti custodes Pontis Merlati; | Iohannino Nicholai
cappelle Sancti Vitalis, Laçarino auriffici custodes, Francischo
sartori quondam Dominici cappelle Sancti Nicholai,
Montorio Iohannis claverii Burgi Sancti Petri; Bertholomeo
gualcitori cappelle Sancte Lucie, Dominico Mathey Buvalelli
custodes Pontis Apose; Iacobino Beltramis, Nicholao
Bardonis cappelle Sancti Thome custodes, Iohanni barberio,
Martino de Granarolo claverii Burgi Mascharelle; Cursolo
Guillielmi, Nicholao selario cappelle Sancti Thome claverii,
Alberto Zagni de Coloreto, Bonafino Bonafini cappelle
Sancte Marie Madalene custodes ad portam Sancti Iacobi
35v
Segno - che indica l’andata a capo: Kate|rine.
Segno - che indica l’andata a capo: An|dree.
659
Segue cassato con punti sottoscritti, anche se la lettura è resa quasi impossibile da un guasto meccanico
della carta costituito da un foro: c{ha}l.
657
658
II. Edizione
136
custodibus et claveriis portarum suprascriptarum civitatis
Bononie pro eorum feudo et salario presentium sex mensium
videlicet cuilibet custodi xiii librarum et decem solidorum
bononinorum et cuilibet claverio sex libras bononinorum
secundum formam refformationis conscilii populi facte de
mense augusti proxime preterito scripte manu Henrigipti de
Querciis notarii anzianorum et consulum mense predicto
augusti et precepti domini capitanei scripti manu domini
Gregorii notarii domini capitanei et quia placuit anzianis et
consulibus mense augusti elapso ex instrumento scripto manu
Henrigipti de Querciis notarii.
Summa pagine librarum viC lxxxiiii bononinorum660
Die iovis xvi intrante setenbri
octo solidos bononinorum
lxxviiii Solvit dictus depositarius
Petro Bonachose, Alberto Roffini, Ianino de Parma,
Bernardino Gerardini, Spinello Zaniboni, Bonzanino
Bernardini, Medico Nasinbenis, Ubaldino Petriçoli nuntiis
comunis Bononie videlicet cuilibet eorum xii denarios
bononinorum, qui interfuerunt truncaptioni et amputationi
pedis et ad iusticiam Faraonis die xiii setenbris ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis.
lxxx
Eodem die
quatuor solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Astolfo Mathey nuntio comunis Bononie pro duobus diebus
quibus ivit mandato domini Ferri iudicis ad mallefficia
Monçonem et Aguglatam ad requirendum Bitinum et
quosdam alios et massarium de Munçini occasione unius
iuquisitionis faciendi ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Summa pagine solidorum xii bononinorum
660
La cifra è trascritta a c. 46r (35r).
137
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
47r
36r
Eodem die
lxxxi
lxxxii
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Nicholao Phylippi, Guidoni domini Ugolini, Francischo
Ugolini, Francischo Blaxii, Ugolino Chinerici, Bertho Petri,
Iuliano Ugolini et Iacobo Iacobini pueris qui dederunt brevia
die xv setenbris in pallatio veteri et novo comunis in conscilio
duorum millium in quatuor quarteriis in quo fuerunt ellecti
officiales et custodes et capitanei castrorum et terrarum comunis
Bononie ad rationem duodecim denariorum bononinorum
pro quolibet eorum ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
Lanzalotto quondam Guidonis Taraffi, Bellocto quondam
Iacobini Bellocti notario661 officialibus ellectis pro comuni
Bononie ad exstimandum662 equos domini potestatis Bononie
videlicet pro quolibet ipsorum xx solidorum bononinorum
secundum formam statutorum ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
lxxxiii
Solvit dictus depositarius
tres solidos bononinorum
Prevede, Gerardino de Parma663, Baxanino de Mediolano664
marochis. Qui marochi iverunt dicta die per civitatem
Bononie cum domino Peregrino notario domini potestatis
super selegatis deputato665 ad capiendum porchos pro utilitate
et comodo666 comunis Bononie ad rationem xii denariorum
bononinorum pro quolibet eorum ex precepto domini
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
662
Segno - che indica l’andata a capo: exti|mandu(m).
663
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati.
664
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i tre nomi elencati, i due di Parma e il
terzo di Milano, ciascuno dei nomi è preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
665
Segno - che indica l’andata a capo: deputa|to.
666
Segno di riempimento.
661
II. Edizione
138
potestatis scripto manu667 domini Bonaiuti notarii domini
potestatis.
Eodem die
lxxxiiii Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Prevede de Parma, Mirando de Parma, Dominico de Feraria,
Albertino de Forlivio marochis qui iverunt per civitatem
Bononie die xv setenbris cum domino Peregrino notario
domini potestatis ad capiendum porchos in utilitate et servitio
comunis Bononie ex precepto domini potestatis scripto manu
domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Summa pagine solidorum lv bononinorum
47v
lxxxv
lxxxvi
667
668
669
36v
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Iacobo Leonis nuntio comunis Bononie pro duobus diebus qui
iturus est ad terram Mançolini ad precipiendum massario dicte
terre quod conpareat coram domino potestate vel eius iudice
sub pena c librarum bononinorum cum duodecim hominibus
legalioribus668 et melioribus sue terre occasione vulneris illati in
quendam qui vocatur «Albertus» per quosdam de Mançolino
ex precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Eodem die
treginta octo solidos, quatuor denarios
bononinorum
Iohanni de Schanello custodi massarie comunis Bononie pro
ccxxx panibus a duobus denariis pro quolibet quos dare debet
captivis carceris comunis Bononie qui sunt numero669 xlvi
pro v diebus scilicet pro hodierna die iovis, veneris, sabbati,
Solvit dictus depositarius
Segno - che indica l’andata a capo: ma|nu.
Cassata una lettera con punto sottoscritto: legalio<l>rib(us).
Segno - che indica l’andata a capo: nu|mero.
139
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
dominice670 et lune fucturis sequentibus ad rationem unius
panis pro quolibet eorum et qualibet die secundum formam
statutorum comunis Bononie ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
lxxxvii
Die sabbati xviii intrante setenbri
Solvit dictus depositarius
tres solidos bononinorum
Prevede de Parma, Gerardino de Parma, Paganino de
Cremona671 marochis qui iverunt per civitatem Bononie ad
capiendum porchos cum notario stratarum domini potestatis
in servitio comunis Bononie ad rationem xii denariorum pro
quolibet eorum ex precepto domini potestatis scripto manu
domini Bonaiuti672 notarii domini potestatis.
Eodem die
lxxxviii Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Bernardino Bellitti nuntio comunis Bononie pro duobus
diebus quibus ivit ad Dalmançatighi673, Sancti Alberti,
Ronchori, Bertalie, Sivratiçi674 et ad Castagnolum Maiorem
ad cytandum massarios illarum terrarum ut venirent coram
domino Federico de Ello milite domini capitanei occasione
strate qua itur Galleriam pro certis calanchis aptandis ex
precepto domini capitanei scripto manu domini Gregorii
de Gazeris notarii domini capitanei ad rationem duorum
solidorum bononinorum pro qualibet die.
Summa pagine solidorum xlviiii,
denariorum iiii bononinorum
Segno a forma di punto fermo reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i tre nomi elencati, ciascuno preceduto da
un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
672
Segno di riempimento.
673
Segno - che indica l’andata a capo: Dalma(n)çati|ghi. Come in altri casi la preposizione ad non pare
necessariamente reggere l’accusativo.
674
Segno a forma di punto fermo reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
670
671
II. Edizione
48r
140
37r
Eodem die
lxxxviiii Solvit dictus depositarius
duodecim solidos bononinorum
magistro Iohanni de Brixia et magistro Bertholino Michaelis675
videlicet cuilibet eorum sex solidos bononinorum ex eo quod
ipsi iverunt mandato domini capitanei, anzianorum et consulum
populi Bononie ad providedum et extimandum laborerium
quod fieri debet in clusa Reni ex precepto domini capitanei
scripto manu domini Gregorii notarii domini capitanei.
lxxxx
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Nasinbeni Alberti nuntio comunis Bononie pro suo
merito, qui portavit literas ex parte comunis Bononie
ambaxatoribus existentibus in terra Castri Franchi pro
concordia reginorum pro duabus diebus ad rationem
duorum solidorum bononinorum pro qualibet die ex
precepto domini capitanei scripto manu domini Gregorii
notarii domini capitanei.
Eodem die
lxxxxi
Solvit dictus depositarius
quatuor millia octingentas
octuaginta tres libras bononinorum
domino Leonardo de Guirçino depositario dominorum
bladi pro solvendo dacio bladi forensis conducti ad civitatem
Bononie exequendo formam refformationis conscilii populi
scripte manu Anthoni de Policino notarii anzianorum et
consulum populi mense iullii proxime preterito et precepti
domini capitanei scripti manu domini Gregorii notarii
domini capitanei et quia placuit anzianis et consulibus mense
presenti setenbris ex instrumento scripto manu Gerardi de
Plastellis notarii anzianorum et consulum mense presenti
setenbris.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
675
141
lxxxxii
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Eodem die
Solvit dictus depositarius
centum quadraginta libras bononinorum
domino Lambertino Rampone, domino Pace de Pace, domino
Guillielmo Ronbodevino, domino Anthonio de Migarano676
iudicibus, domino Alberto de Asinellis, domino Cervo de
Boateriis677 millitibus, domino Petro Merlino eorum notario
ambaxatoribus comunis Bononie qui sunt apud Castrum
Franchum pro concordia reginorum intrinsecorum678 et
extrinsecorum partis ecclesie tractando et faciendo pro
decem diebus cuilibet scilicet dicto domino Lambertino
Rampone treginta libras bononinorum ad rationem trium
librarum bononinorum pro qualibet die et dictis quinque
ambaxatoribus et iudicibus xx libras bononinorum pro
quolibet eorum ad rationem xl solidorum bononinorum pro
quolibet eorum et quolibet die et dicto eorum notario x libras
bononinorum ad rationem xx solidorum bononinorum
exequendo formam refformationis conscilii populi scripte
manu Henrigipti de Querciis notarii679 populi de mense
augusti preterito et exequendo formam duorum preceptorum
dominorum potestatis et capitanei qui sunt in uno taglolo
scriptorum manu dominorum Gregorii de Gazeris notarii
domini capitanei et Bonaiuti680 notarii domini potestatis et
quia placuit anzianis et consulibus mense presenti setenbris
ex instrumento scripto manu Gerardi de Plastellis notarii
anzianorum et consulum.
Requiratur dicta refformatio in mense augusti in signo cxii.
Summa pagine vM xxiii librarum,
xvi solidorum bononinorum
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati collegandoli
alla parola iudicibus, ciascuno dei nomi è preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
677
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
678
Segno - che indica l’andata a capo: int(r)in|seco(rum).
679
Segno di riempimento.
680
Segno di riempimento.
676
II. Edizione
48v
142
37v
Eodem die
lxxxxiii Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Petro Albertini nuntio comunis Bononie pro una die qua ivit
ad Tignanum ad cridandum Bastardum de Tignano secundum
formam statutorum ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti681 notarii domini potestatis.
Eodem die
lxxxxiiii Solvit dictus depositarius
viginti solidos bononinorum
Castagnolo filio Bertholi Avançaroli officiali ellecto ad brevia
pro comuni Bononie ad exstimandum equos dicti domini Cursii
potestatis Bononie ex precepto domini potestatis scripto manu
domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
lxxxxv
Die lune xx° setenbris
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Ubaldino Petriçoli nuntio comunis Bonoine pro duabus diebus
qui iturus est ad terram Manzolini682 ad cytandum Andream
Martini Cavalli contra quem proceditur per inquisitionem
occasione vulnerum683 per eum illatorum in personam
Alberti quondam Zannis de mandato domini Ferri iudicis
ad malleficia ad rationem duorum solidorum bononinorum
pro qualibet die ex precepto domini potestatis scripto manu
domini Bonaiuti684 notarii domini potestatis.
Eodem die
lxxxxvi Solvit dictus depositarius
viginti solidos bononinorum
Danieli Petri fabri pro infrascriptis causis, laboreriis, feramentis
et clavibus per eum factis et positis in pallatio comunis
Bononie videlicet pro duabus685 clavaturiis positis ad hostium
Predecholorii octo solidos bononinorum, [pro] una clavaturia
681
682
683
684
685
Segno - che indica l’andata a capo: Bo|naiuti.
Segno - che indica l’andata a capo: Ma(n)|zolini.
Segno di riempimento.
Segno di riempimento.
Segue cassato con tratti di penna: clavibus.
143
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
posita ad hostium domus in qua stant palee pro equis domini
potestatis iii solidos bononinorum, pro una clavaturia posita
ad cochinam686 beroariorum iii solidos bononinorum, pro
una clavi camere domini Gualterii militis domini potestatis xii
denarios bononinorum, pro una clavaturia, duabus clavibus
positis ad archibanchum dicti militis iii solidos bononinorum
et pro duabus clavibus [positis] ad archibanchum domicellorum
domini potestatis ii solidos bononinorum ex precepto domini
potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii domini
potestatis.
Eodem die
lxxxxvii Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Medico Nasinbenis nuntio comunis Bononie pro una die qua ivit
Pollicinum a mane Reni687 ad cytandum massarium et homines
dicte terre ut conpareant coram domino Ferro iudice ad mallefficia
occasione cuiusdam inquisitionis ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Summa pagine solidorum xlviii bononinorum
49r
38r
Eodem die
lxxxxviii Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Iacobo Leonis nuntio comunis Bononie pro una die qua
iturus est Poleçenum a mane Reni ad requirendum Bixellum
de Poleceno occasione unius inquisitionis et malleficii
secundum688 formam statutorum ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
686
687
688
Segno - che indica l’andata a capo: cochi|na(m).
Segno - che indica l’andata a capo: Re|ni.
Segno di riempimento.
II. Edizione
144
Eodem die
lxxxxviiii Solvit dictus depositarius
tres solidos bononinorum
Mirano et Paxino689 de Mediolano, Zanuchulo de Forlivio690
marochis scilicet xii denarios bononinorum pro quolibet
eorum qui iverunt dicta die cum domino Peregrino notario
domini potestatis per civitatem Bononie ad capiendum
porchos pro utilitate et comodo comunis Bononie ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis.
Eodem die
c
ci
cii
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Açolino Zacharie nuntio comunis Bononie pro una die qua
ivit A la Padule Sale ad requirendum massarium dicte terre
et omnes homines dicte terre ut conpareant coram domino
Ferro iudice domini potestatis ad mallefficia occasione unius
malleficii ex precepto domini potestatis scripto manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis.
Die merchurii xxii setenbris
Solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
pro uno centonario quartirolum seu denariis de ramo emptis et
datis domino Gerardo iudici et sindico comunis Bononie quos
habuit pro ponendo et mitendo singulas rationes officialium691
ad cuius mandatum pervenutas de peccunia comunis Bononie
ex precepto domini potestatis scripto692 manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Toschetto cursori de Casentino pro suo merito et labore qui
reduxit literas ab ambaxatoribus dicti comunis qui sunt Alle
Cha’ de dicto districto Parme ex precepto domini potestatis
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i tre nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
691
Segno - che indica l’andata a capo: officia|liu(m).
692
Segno di riempimento.
689
690
145
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Summa pagine solidorum
xvii bononinorum
49v
ciii
ciiii
38v
Eodem die
Solvit dictus depositarius
treginta octo solidos, quatuor denarios
bononinorum
Iohanni de Schanello custodi massarie comunis Bononie pro
ducentis tregi[n]ta panibus a duobus denariis pro quolibet
quos dare debet captivis carceris comunis qui sunt numero
xlvi pro quinque diebus videlicet pro693 herina die martis694,
hodierna die merchurii, iovis, veneris695 et die sabbati futuris
sequentibus ad rationem unius [panis] pro quolibet et qualibet
die ex precepto domini potestatis scripto manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Iacobo Leonis nuntio comunis Bononie pro duobus diebus
quibus ivit ad terram Mançolini696 ad requirendum Andream
Martini Cavalli propter quedam vulnera, contra quem
procedit per inquisitionem ad rationem duorum solidorum
bononinorum pro qualibet die secundum formam statutorum
ex precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Eodem die
cv
693
694
695
696
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Graciolo Erri nuntio comunis Bononie pro una die qua ivit
ad Poliçinum a mane Reni mandato domini Ferri iudice ad
mallefficia ad cridandum Blaxium cui dicitur «Baxilio»
Segue cassato con tratto di penna: d.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: die.
Segno a forma di punto fermo reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
Segno - che indica l’andata a capo: Ma(n)ço|lini.
II. Edizione
146
dicti loci ex precepto domini potestatis scripto manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis.
cvi
Die iovis xxiii intrante setenbri
Solvit dictus depositarius
viginti solidos bononinorum
domino Iacobo de Spersonaldis officiali ellecto ad brevia pro
comuni Bononie ad697 exstimandum equos domini698 Cursii
potestatis Bononie ex precepto dicti domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
cvii
Solvit dictus depositarius
sedecim solidos bononinorum
Guidocto Iohannis nuntio comunis Bononie pro sedecim
diebus quibus servivit et stetit ad discum domini potestatis
inceptis die xx° augusti proxime preterito et finitis die lune
sexto mense setenbris presenti ad rationem xii denariorum
bononinorum pro qualibet die secundum formam statutorum
ex precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Summa pagine librarum iiii, denariorum iiii bononinorum
50r
cviii
697
698
699
39r
Eodem die
Solvit dictus depositarius
sedecim solidos bononinorum
Iohanni Iacobi nuntio comunis Bononie pro sedecim diebus
quibus stetit et servivit ad discum domini potestatis inceptis die
vigesimo augusti proxime preterito et finitis die lune vi mense
setenbris presenti ad rationem xii denariorum bononinorum
pro qualibet die secundum formam699 statutorum ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis.
Segno di riempimento.
Segue cassato con tratto di penna: pot(estatis).
Segno di riempimento.
147
cviiii
cx
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Argomento Bonfigloli nuntio comunis Bononie pro duobus
diebus quibus ivit ad Manzolinum700 ad cridandum Andream
Martini Cavalli mandato domini Ferri iudicis potestatis per701
quedam vulnera ad rationem duorum solidorum bononinorum
pro qualibet die ex precepto domini potestatis scripto manu
domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Ubaldino Petriçoli nuntio comunis Bononie pro duobus
diebus quibus ivit ad Scovetum702 mandato domini Ferri iudicis
potestatis ad mallefficia ad requirendum xii homines dicte terre
occasione unius homicidii ad rationem duorum solidorum
bononinorum pro qualibet die ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
cxi
cxii
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
domino Iohanni quondam domini Zanboni notario officio
casse pro presenti mense setenbris pro eius salario et mercede
dicti offici mense presenti ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
decem solidos bononinorum
Michaeli Schalani custodi carçeratorum [camere] superioris
recipienti pro se et sociis suis703 pro amputatione pedis Faraonis
filii quondam Faraonis de Lastignano ex precepto domini
potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii domini
potestatis.
Summa pagine librarum iii, solidorum xiiii bononinorum
700
701
702
703
Segno - che indica l’andata a capo: Ma(n)|zolinu(m).
Nel ms. p(ro).
Segno - che indica l’andata a capo: Scove|tu(m).
Segno - che indica l’andata a capo: su|is.
II. Edizione
50v
cxiii
cxiiii
cxv
148
39v
Die veneris xxiiii intrante setenbri
Solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
Marchixino curerio pro eius merito et labore qui reduxit literas
comuni Bononie transmisas per ambaxatores dicti comunis
Bononie ad civitatem Bononie. Qui ambaxatores sunt A la
Cha’ de Deo pro concordia reginorum ex precepto domini
potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii domini
potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Laurentio Peregrini capitaneo Sancti Felicis nuntio comunis
Bononie pro quatuor diebus quibus ivit Parmam704 cum
literis transmisis ambaxatoribus comunis Bononie in eundo
et redeundo ad rationem duorum705 solidorum bononinorum
pro qualibet die ex precepto domini potestatis scripto manu
domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Bernardino Gerardini nuntio comunis Bononie pro una die
qua ivit ad terram Padulis Sale ad requirendum massarium cum
xii hominibus dicte terre quod compareant coram domino
Ferro iudice ad mallefficia pro quadam inquisitione facienda
ex precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Eodem die
cxvi
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Açolino Zacharie et Iuliano Iohannis706 nuntiis comunis
Bononie videlicet cuilibet eorum quatuor solidos
bononinorum pro duobus diebus quibus iverunt ad Aybum
Segno - che indica l’andata a capo: Pa(r)|ma(m).
Segno - che indica l’andata a capo: du|o(rum).
706
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
704
705
149
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
et Montembellium ad requirendum Uguicionem de Aybo
pro quadam inquisitione ad rationem duorum solidorum
bononinorum pro quolibet eorum et qualibet die secundum
formam statutorum ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
cxvii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Ubaldino Petriçoli nuntio comunis Bononie pro una die qua
ivit ad terram Predose707 ad requirendum Iacobum Pançonis et
massarium dicte terre cum x hominibus de Predosa mandato
domini Ferri iudicis mallefficiorum pro quadam inquisitione
ex precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Summa pagine solidorum xxvi bononinorum
51r
cxviii
40r
Die lune xxvii intrante setenbri
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Iacobo Leonis nuntio comunis Bononie pro duobus diebus
quibus ivit ad Montembellium708, Cuçanum, terram Ma[n]
drie et ad Sanctum Andream in Curiglano ad requirendum709
quosdam homines dictorum locorum et terrarum occasione
mortis domini Thomaxini de La Tonba de mandato domini
Ferri iudicis ad mallefficia ad rationem solidorum duorum
pro qualibet die secundum formam statutorum ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis.
Eodem die
cxviiii
707
708
709
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Nicholao Phylippi, Andree Benintendi, Iohanni domini
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: Monte(m)|belliu(m).
Segno - che indica l’andata a capo: require(n)|du(m).
II. Edizione
150
Petri, Bonino domini Petri710 pueris qui dederunt brevia
consciliorum711 in conscilio duorum millium die xxiiii
setenbris in quatuor quarteriis in pallatio veteri comunis
Bononie. In quo conscilio fuerunt officiales ellecti scilicet
unus notarius super blado et unus frater super salegatis Strate
Maioris et ad dandum loca in Porta Ravignana et712 super
platea comunis Bononie ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
cxx
cxxi
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Iacobo Leonis nuntio comunis Bononie pro una die qua ivit
mandato domini Ferri iudicis mallefficiorun ad requirendum
massarium de Puçichalvuli cum xx hominibus dicte terre
et massarium terre Russi cum xii hominibus dicte terre pro
quadam inquisitione ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis ad rationem
duorum solidorum bononinorum pro qualibet die.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
Spinello Zanbonini nuntio comunis Bononie pro tribus diebus
quibus ivit ad Savignanu[m]713 ad cridandum Iohennem
Bondidei714 massarium dicte terre pro quadam robaria ad
rationem duorum solidorum bononinorum pro qualibet die
secundum formam statutorum ex precepto domini potestatis715
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Summa pagine solidorum xvi bononinorum
710
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati, ciascuno
preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
711
Nel ms. (con)sciliar(um).
712
Segno di riempimento.
713
Integrazione non sicura poiché ad potrebbe reggere, come già accaduto in altri luoghi del testo, anche
altro caso obliquo diverso dall’accusativo. A quel punto la u finale potrebbe essere indicativa di una tale
uscita del caso, accettabile dal punto di vista fonetico nel bolognese medievale. Si preferisce propendere,
nonostate ciò, per un banale lapsus calami.
714
Lettura incerta.
715
Segno di riempimento.
151
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
51v
40v
Eodem die
cxxii
cxxiii
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
Thome de Brayna notario pro eius salario et mercede pro
eo et ex eo quod ipse fecit instrumentum liberationis et
absolutionis sallarii domini Uberti Freschobaldi de Florentia
ellecti in potestatem Bononie Martino Bagnarole sindico
comunis Bononie quod instrumentum idem716 Thomax
debet etiam scribere et exemplare in registro comunis
Bononie pro deffensione comunis Bononie ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis.
Die martis xxviii intrante setenbri
Solvit dictus depositarius
centum viginti libras bononinorum
Landino Petriçoli Passagerii, Iohanni Bonfantini notario,
Bertholomeo Bologniti et Iohanni Uguicionis717 custodibus
carçeris sive camere inferioris pro eorum salario et mercede,
qui718 servierunt et servire debent comuni Bononie ad
dictam custodiam faciendam pro presentibus sex mensibus
ad rationem treginta librarum bononinorum pro quolibet
dictorum custodum secundum formam refformationis
conscilii populi scripte manu Henrigipti719 de Querciis notarii
anzianorum et consulum populi Bononie mense augusti
proximo elapso et precepti domini capitanei scripti manu
domini Gregorii de Gazerris notarii domini capitanei et quia
placuit anzianis et consulibus populi mense augusti predicto
ex instrumento scripto manu Henrigipti de Querciis720 notarii
predicti.
Segno di riempimento.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati, ciascuno
preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
718
Nel ms. q(ui)b(us).
719
Segno - che indica l’andata a capo: Henrigi|pti.
720
Segno di riempimento.
716
717
II. Edizione
cxxiiii
152
Eodem die
Ursii721
treginta duos solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Nasinbeni de Gisso, Gerardo Zanboni722 nuntiis comunis
Bononie pro sedecim diebus quibus servierunt et steterunt
ad discum Ursii inceptis die vii setenbris et conpletis die
merchurii xxii dicti mensis ad rationem xii denariorum
bononinorum pro quolibet eorum et qualibet die ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis.
Eodem die
Bargi723
Solvit dictus depositarius octingentas quinquaginta libras bononinorum
Rubeo Iacobelli de Argellata qui conduxit a comuni
Bononie ad aptandum et faciendum laborerium terre
Bargi exequendo formam refformationis conscilii populi
scripte manu Anthonii de Puliçino724 notarii anzianorum
et consulum mense iullii ellapso et precepti domini Brexani
de Salis potestatis et capitanei725 scripti manu domini
Gregorii notarii dicti capitanei et potestatis et quia placuit
anzianis et consulibus populli Bononie dicti mensis iullii ex
instrumento scripto manu Anthonii de Poliçino726 notarii
predicti.
Requiratur dicta refformatio in mense iullii in signo lxvi.
Summa pagine librarum viiiiC lxxiii,
solidorum xii bononinorum
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati.
723
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta. Salta la numerazione
consueta della posta in numeri romani.
724
Segno - che indica l’andata a capo: Puliçi|no.
725
Segno - che indica l’andata a capo: capi|tanei.
726
Segno di riempimento.
721
722
153
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
52r
41r
Eodem die
cxxv
cxxvi
Solvit dictus depositarius
ducentas libras bononinorum
domino Iohanni quondam domini Bonachursii Lodoyci,
domino Gerardo domini Albertini de Ghisleriis727
suprastantibus deputatis et ellectis pro comuni Bononie ad
laboreria sive reaptationem728 pontis et circle Burgi Lamarum
et barachani sive turis dicte circle et etiam turris sive circle
Burghi Sancti Felicis ac etiam domunchulle sive circle Pontis
Merlorum e[xe]quendo formam refformationis conscilii viiiC
et populi scripte manu domini Bonvixini domini Bolognitti
notarii729 ad refformationes comunis Bononie scribendum
et precepti domini potestatis scripti manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis et quia placuit anzianis et consulibus
populi mense presente setenbris ex instrumento scripto manu
Gerardi de Plastellis notarii anzianorum et consulum mense
setenbris presenti.
Eodem die
Noctis730
treginta duos solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Henrigipto de Policino et Bertholomeo Iohannis731 nuntiis
comunis Bononie pro sedecim noctibus quibus quilibet eorum
stetit et servivit super pallatio comunis Bononie ad rationem
xii denariorum bononinorum pro quolibet eorum et qualibet
nocte secundum formam statutorum inceptis nocte diei xxiiii
mense augusti et conpletis die mercurii viii mense setenbris
ex precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
728
Segno - che indica l’andata a capo: rea|ptat(i)o(n)em.
729
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: d(omi)ni.
730
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
731
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
727
II. Edizione
cxxvii
154
Eodem die
Selegatarum732
treginta duos solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Bonangratie Guidolini, Guidone Rustighelli733 nuntiis comunis
Bononie scilicet cuilibet eorum sedecim solidos bononinorum
pro sedecim diebus quibus servierunt et steterunt cum domino
Peregrino734 notario domini potestatis ad selegatas ad rationem
xii denariorum bononinorum pro quolibet eorum et qualibet
die735 secundum formam statutorum ex precepto domini
potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii domini
potestatis i[n]ceptis die nono setenbris presenti et finitis die
xxiiii dicti mensis presentis.
Eodem die
Ursii
treginta duos solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Iohannino Lanfranchi, Alberixio Zanini737 nuntiis comunis
Bononie scilicet cuilibet eorum sedecim solidos bononinorum
pro sedecim diebus quibus quilibet eorum stetit et servivit
ad discum Ursii inceptis die vii mense setenbris et finitis
die merchurii xxii dicti mensis ad rationem xii denariorum
bononinorum pro quolibet eorum et qualibet die ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti738 notarii
domini potestatis.
736
cxxviii
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
734
Segno di riempimento.
735
Aggiunto in interlinea con segno di rimando /.
736
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
737
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
738
Segno - che indica l’andata a capo: Bona|iuti.
732
733
155
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Eodem die
Mallefficii739
tres libras, quatuor solidos bononinorum
cxxviiii Solvit dictus depositarius
740
Petro Bonaschose , Iohannino Benvenuti, Astone de
Panicho741, Bonoiohanni B[er]nardini742 nuntiis comunis
Bononie scilicet cuilibet743 eorum xvi solidorum bononinorum
pro sedecim diebus quibus quilibet eorum stetit et servivit ad
discum mallefficiorum inceptis die vii setenbris et conpletis die
merchurii xxii mense predicto ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis ad
rationem xii denariorum bononinorum pro quolibet eorum
et qualibet die.
Summa pagine librarum ccviii bononinorum
52v
cxxx
cxxxi
41v
Eodem die
quatuor solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Iohanni Aldrevandi nuntio comunis Bononie pro duobus
diebus quibus ivit Schovetum, Montefraschuni744 et Al Sasso
ad cytandum et requirendum omnes homines illarum terrarum
occasione unius mallefficii de mandato domini Ferri iudicis ad
mallefficia ad rationem ii solidorum bononinorum pro qualibet
[die] secundum formam statutorum ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
quatuor solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Martino Iohannis et Ubertino Guidonis745 nuntiis comunis
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Riga che unisce questo al nome seguente.
741
Riga che unisce questo al nome seguente.
742
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
743
Segno - che indica l’andata a capo: cuili|bet.
744
Segno - che indica l’andata a capo: Mo(n)tefras|chuni.
745
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
739
740
II. Edizione
156
Bononie scilicet cuilibiet eorum duos solidos bononinorum746
qui iverunt mandato domini Boniffacii assessoris domini
potestatis ad requirendum massarios Sanchielne, Burgi
Panichalis et Ceule et de Gisso et ad precipiendum747 eis et
cuilibet eorum quod extrahant clausam si quam fecerunt in
flumine Lavini sub pena xxv libras bononinorum et quod
non extrahant aliquem ramum de dicta aqua Lavini748 sub
dicta pena secundum formam statutorum ex precepto domini
potestatis scripto manu domini Bonaiuti749 notarii domini
potestatis.
cxxxii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Michaeli Severii, Benceveni Bonachose, Alberto Rofini,
Medicho Nasinbenis, Alberto Iohannis, Boniohanni
Bernardini, Ianino de Parma et Bernardino Boniohannis
nuntiis comunis Bononie750 scilicet cuilibet eorum xii denarios
bononinorum. Qui nuntii fuerunt presentes751 iustitie et
amputationi capitis Pergolani ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti752 notarii domini potestatis.
Eodem die
cxxxiii
746
747
748
749
750
751
752
753
754
Solvit dictus depositarius
duodecim libras bononinorum
Iohanni de Schanello custodi massarie comunis Bononie pro
eius merito et labore quod substinuit et substinere debet in
presentibus sex mensibus in dicto officio suo massarii faciendo
et exercendo ad rationem xl solidorum bononinorum pro
quolibet mense secundum formam refformationis conscilii
viiiC et populi scripte753 manu domini Bonvixini Bologniti
notarii ad refformationes comunis Bononie scribendum754
Segue cassato con tratto di penna: p(ro).
Segno - che indica l’andata a capo: p(re)cipi|end(um).
Segno - che indica l’andata a capo: La|vini.
Segno - che indica l’andata a capo: Bonaiu|ti.
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^.
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: Bona|iuti.
Segue cassato con tratto di penna: manum.
Segno - che indica l’andata a capo: scri|bend(um).
157
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
et precepti domini potestatis scripti manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis et quia placuit755 anzianis et
consulibus mense presenti setenbris ex instrumento scripto
manu Gerardi de Plastellis notarii dictorum anzianorum et
consulum.
Summa pagine librarum xii,
solidorum xvi bononinorum
53r
42r
Die merchurii xxviiii setenbris
cxxxiiii Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Petro Nasinbenis nuntio comunis Bononie pro duobus diebus
quibus ivit ad Montebellium ad requirendum Signoritum
Avenantis et Uguicionem de Aybo pro quadam inquisitione ad
rationem duorum solidorum bononinorum pro qualibet die
ex precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
cxxxv
755
756
Eodem die
Solutionis Castri Sancti Petri756
septuaginta duas libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
Thomaxino Petri, Iacobo de Ferro, Albertino Iacobi tintoris,
Gardolo Iacobi, Bertholino Alberti Venture, Nicholao
Iohannis, Mino Maltalento, Machaferro de Sancta Maria de
Turlionibus, Benvenuto Blanchi, Bazalerio Gratiani, Laurentio
Iohannis schudarii, Matheo sartori, Paxolino Bonazunte,
Guillielmo Benvenuti, Bonbello Rolandini, Bolognito
Nicholay, Guillielmucio calçolario, Guidocto Henrec, Petro
magistri Dominici, Bonmartino Albertini, Raynerio coregario,
Octonello sartori, Albertucio de Beveraria, Nicholao Ca[m]
bii omnibus custodibus Castri Sancti Petri qui ituri sunt ad
custodiam dicte terre pro uno mense scilicet cuilibet ipsorum
tres libras bononinorum ad rationem duorum solidorum
Segno - che indica l’andata a capo: placu|it.
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
II. Edizione
158
bononinorum pro quolibet eorum et qualibet die secundum
formam757 trium refformationum conscilii viiiC et populi
scriptarum758 manu domini Bonvixini Bologniti notarii ad
refformationes comunis Bononie scribendum et preceptorum
domini potestatis scriptorum manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis et quia placuit anzianis et consulibus populi
mense presenti augusti ex instrumentis scriptis manu Gerardi
de Plastellis notarii anzianorum et consulum mense presenti
setenbris.
Summa pagine librarum lxxii, solidorum iiii bononinorum
53v
cxxxvi
757
758
759
42v
Eodem die
Solutionis Castri Franchi759
septuaginta duas libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
Ugolino Francischi, Coradino Gilioli, Iuliano Ribaldini,
Yvano Ubertini, Bonamicho Quinçani, Cambio
Guidonis, Guillielmo Petri, Petro Rodulfi, Simoni qui
dicitur «Monzellus», Phylippo Bonaçunte, Benvenuto
Ugolini, Bonaventure Iacobini, Vinçigure Benvenuti,
Iohanni zavaterio, Vinturino Marchoaldi, Albertinello
de Tiçano, Richardo Iohannis, Guillielmo Ghiberti,
Octobono calçolario, Iacobo Petri, Francischo Iacobini,
Petro Raynaldini, Mathyolo Francischi, Iacobino Ubaldini
omnibus custodibus Castri Franchi qui ituri sunt pro comuni
Bononie ad custodiam dicte terre pro uno mense videlicet
cuilibet ipsorum tres libras bononinorum ad rationem ii
solidorum bononinorum pro quolibet eorum et qualibet
die secundum formam refformationum conscilii viiiC et
populi scriptarum manu domini Bonvixini Bologniti notarii
supradicti, que refformationes sunt tres, et preceptorum
domini potestatis scriptorum manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis et quia placuit anzianis et consulibus
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: reffo(rmationis).
Segno di riempimento.
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
159
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
populli mense presenti setenbris ex instrumentis scriptis
manu Gerardi de Plastellis notarii anzianorum et consulum
mense presenti setenbris.
Eodem die
Solutionis Stagni760
novem libras bononinorum
cxxxvii Solvit dictus depositarius
Benvenuto Bonandree, Guidoni Rolandini, Marchixino
Bonazu[n]te761 custodibus Stagni qui ituri sunt pro comuni
Bononie ad custodiam762 dicte terre pro uno mense videlicet
cuilibet ipsorum tres libras bononinorum ad rationem
duorum solidorum bononinorum pro quolibet763 eorum et
qualibet die secundum formam refformationis conscilii viiiC
et populi scripte manu domini Bonvixini Bologniti notarii
supradicti et precepti domini potestatis scripti manu domini
Bonaiuti notarii domini764 potestatis et quia placuit anzians
et consulibus populi Bononie mense presenti setenbris
ex instrumento scripto manu Gerardi de Plastellis notarii
anzianorum et consulum mense presenti setenbris.
Summa pagine librarum lxxxi bononinorum
54r
43r
Solutionis castri Bixani765
Sexaginta libras bononinorum
cxxxviii Solvit dictus depositarius
domino Ugolino domini Iohannis Goçoli capitaneo, Gratiano
Michaelis, Iohanni Gerardi, Bertholomeo zavaterio, Malatigna
Nicholai, Guillielmino de Malpiglis, Iohanni domini Iacobini,
Thomaxino Bonmartini, Bondi Guidonis, Dominico
Guidonis Rubbe, Iacobo Bartholi, Ugolino Amiritti, Symoni
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i tre nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
762
Segno - che indica l’andata a capo: cu|stodiam.
763
Segno - che indica l’andata a capo: quo|libet.
764
Segno di riempimento.
765
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
760
761
II. Edizione
160
Iacobini, Baxio Federici, Petro Bonandi, Iohanni Iacobi,
Benceveni Gillioli Saccacii capitaneo et custodibus qui ituri
sunt pro comuni Bononie ad custodiam castri Bixani scilicet
pro duobus mensibus dicto capitaneo sex libras bononinorum
pro quolibet mense ad rationem iiii solidorum bononinorum
pro quolibet die et dictis custodibus pro uno mense tres libras
bononinorum pro quolibet eorum custodum ad rationem
duorum solidorum bononinorum pro qualibet die et quolibet
ipsorum secundum formam trium refformationum766 conscilii
viiiC et populi scriptarum manu domini Bonvixini Bologniti
notarii supradicti et trium preceptorum domini potestatis
scriptorum manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis et
quia placuit767anzianis et consulibus mense presenti setenbris
ex instrumentis scriptis manu Gerardi de Plastellis notarii768
anzianorum et consulum mense presenti setenbris.
Eodem die
Solutionis Bargi769
duodecim libras bononinorum
cxxxviiii Solvit dictus depositarius
Iacobino Bixella, Petro Aççonis, Zanino Bonagratie,
Megloramento de Sancto Columbano custodibus castri Bargi
qui ituri sunt pro comuni Bononie ad custodiam dicte terre pro
uno mense videlicet cuilibet ipsorum tres libras bononinorum
ad rationem duorum solidorum bononinorum pro quoli[bet]
eorum et qualibet die exequendo formam refformationis
conscilii viiiC et populi scripte manu domini Bonvisini770
Bologniti notarii supradicti et precepti domini potestatis
scripti manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis et quia
placuit anzianis et consulibus populli Bononie mense presenti
setenbris ex instrumento scripto manu Gerardi de Plastellis
notarii supradicti.
Summa pagine librarum lxxii bononinorum
766
767
768
769
770
Segno - che indica l’andata a capo: ref|format(ionum).
Segno di riempimento.
Segno di riempimento.
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Segno - che indica l’andata a capo: Bo(n)vi|sini.
161
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
54v
43v
Eodem die
Solutionis Montisbellii
quadriginta duas libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
Paulo fratris Iacobi de Savignano capitaneo, Francischo
Iacobi, Iacobo Cavalchantis, Phylippo Michaelis, Laurentio
Bonazunte, Iohanni Gerardini, Guidoctino Parixii, Iohanni
Guidocti, Bertholo Petruçoli, Iohanni de Regio calçolario,
Gerardo Guillielmi de Leuciis supradictis capitaneo et
custodibus castri Montisbelli[i] qui ituri sunt ad custodiam
dicte terre videlicet dicto capitaneo pro duobus mensibus772
sex libras bononinorum pro quolibet773 mense ad rationem
quatuor solidorum bononinorum pro quolibet774 die et775
supradictis custodibus pro uno mense tres libras bononinorum
pro quolibet ipsorum custodum ad rationem duorum
solidorum bononinorum pro quolibet eorum et qualibet die
exequendo formam duarum refformationum conscilii viiiC
et populi scriptarum manu domini Bonvixini Bologniti
notarii supradicti et duorum preceptorum domini potestatis
scriptorum manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis
et quia placuit anzianis et consulibus populi Bononie mense
setenbris ex duobus instrumentis scriptis manu Gerardi de
Plastellis notarii predicti.
771
cxl
cxli
771
772
773
774
775
776
Eodem die
quatuor solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Ubaldino Petriçoli nuntio comunis Bononie pro duobus
diebus quibus ivit ad Sanctam Aghatam776 ad requirendum
Albertum filium Zannis de Spezano pro quodam homicidio
ad rationem duorum solidorum bononinorum pro qualibet
die secundum formam statutorum ex precepto domini
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: soll.
Segno di riempimento.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: eo(rum) (et) quo die.
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: Agha|tam.
II. Edizione
162
potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii domini
potestatis.
cxlii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
Achuriglaltri Guidonis nuntio comunis Bononie et
dominorum Buvalelli de Artinixiis et Ugolini777 de Querciis et
sociorum qui presunt ad extimandum caxamenta bannitorum
partis lambertaciorum et stationes et loca comunis Bononie
pro merito et sallario suo quadraginta dierum inceptorum
in medio mensis iullii ad rationem duodecim denariorum
bononinorum pro qualibet die quibus servivit et stetit cum
dictis dominis in officio antedicto ex precepto dicti domini
capitanei scripto manu domini Gregorii de Gazeris notarii
domini capitanei.
Summa pagine librarum xliiii, solidorum iiii bononinorum
55r
cxliii
44r
Die iovis xxx mense setenbris
Solvit dictus depositarius
novem libras, duodecim solidos
bononinorum
domino Brandelixio de Richadonis, domino Anthonio de
Richolis iudicibus et ambasatoribus778 et domino Bernardino
de Banbaglolis notario779, ambaxatoribus et notario qui ituri
sunt pro comuni Bononie ad dominos episcopos Faventie et
Ymole quibus conmissum est presens negotium et ipsorum
intencionem prescire et cum eis confferre que expediant780 pro
utilitate eorum que facienda sunt pro comuni Bononie super
literis domini pape dellatis781 sive patratis per fratres minores
Segno - che indica l’andata a capo: Ugoli|ni.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati.
779
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i tre nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
780
Segno di riempimento.
781
Segno di riempimento.
777
778
163
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
qui pro comuni Bononie erant in romana curia pro quatuor782
diebus videlicet dictis ambaxatoribus ad rationem xviii
solidorum bononinorum pro quolibet783 eorum et qualibet die
et dicto notario ad rationem xii solidorum bononinorum pro
qualibet die secundum formam refformationis conscilii viiiC
et precepti scripti manu domini Bonvixini Bologniti notarii784
supradicti et precepti domini potestatis scripto manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis et quia placuit785 anzianis
et consulibus populi mense presenti setenbris ex instrumento
scripto manu Gerardi de Plastellis786 notarii anzianorum et
consulum predictorum.
cxliiii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quinquaginta libras bononinorum
787
Lapo et Nicholao fratribus et filiis Saglinbene de Caxaliclo,
Bitino Iacobini et Guillielmo Verardi788 de dicta terra Caxalicli789
qui ceperunt et in fortia domini potestatis et comunis Bononie
presenteverunt790 Bernardum olim famulum791 domini
Guillielmi de Pavanensibus qui interfecerat Valexinum
famulum dicti domini Guillielmi. Cui vero Bernardo fuit
per dictum dominum potestatem et per eius sententiam
amputa{tum ca}pud792 secundum formam refformationis
conscilii viiiC et populi scripte manu domini Bonvixini
Bologniti notarii predicti et precepti domini potestatis scripti
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis et quia placuit
anzianis et consulibus mense presenti setenbris ex instrumento
scripto manu Gerardi de Plastellis eorum notarii.
Segno - che indica l’andata a capo: qua|tuor.
Segno di riempimento.
784
Segno di riempimento. Segue cassato con tratto di penna: anz[ianorum].
785
Segno - che indica l’andata a capo: pla|cuit.
786
Segno di riempimento.
787
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
788
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati. ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
789
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene unite le due coppie di nomi.
790
Segno - che indica l’andata a capo: p(re)sente|veru(n)t.
791
Segno - che indica l’andata a capo: famu|lum.
792
Lacuna materiale del supporto, lacerazione della carta, che ha creato un foro.
782
783
II. Edizione
cxlv
164
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Bernardino Gerardini nuntio comunis Bononie pro duobus
diebus quibus ivit ad Montem793 Veglum ad cridandum
Segnorettum Avenantis de dicto loco ad rationem duorum
solidorum bononinorum pro qualibet die ex precepto domini
potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii domini
potestatis.
Summa pagine librarum lviiii, solidorum xvi bononinorum
55v
44v
Eodem die
Nuntiorum potestatis
treginta duos solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Gerardo Pandeboni, Cursolo Guaschonis795 nuntiis comunis
Bononie pro quolibet eorum sedecim solidos bononinorum
pro sedecim diebus quibus servierunt et steterunt ad discum
domini potestatis inceptis die vii septenbris et conpletis
die iovis xxiii dicti mensis ad796 rationem xii denariorum
bononinorum pro quolibet eorum et qualibet die secundum
formam statutorum ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
794
cxlvi
cxlvii
Eodem die
quadraginta solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Gerardo domini Richoboni de Plastellis notarii anzianorum et
consulum populi Bononie pro presenti mense setenbris quos
habere et recipire debet a comuni Bononie pro libris, cartis,
cera, vernice et inclaustro797 et aliis rebus neccesariis ad dictum
suum oficium exercendum et in eius officio operatis tempore
Segno di riempimento.
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
795
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, ciascuno preceduto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
796
Segno di riempimento.
797
Segno a forma di virgola alta / reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
793
794
165
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
antescripto ex precepto domini capitanei scripto manu domini
Gregorii notarii domini capitanei.
cxlviii
Eodem die
treginta octo solidos bononinorum, quatuor
denarios798 [bononinorum]
Iohanni de Scanello custodi massarie comunis Bononie pro
ducentis treginta panibus a duobus denariis pro quolibet quos
dare debet captivis carceris comunis Bononie qui sunt numero
xl sex799 pro quinque diebus videlicet pro dominica xxvi
setenbris, lune, martis, merchurii800 et iovis futuris sequentibus
ad rationem unius panis pro quolibet eorum et qualibet die
secundum formam statutorum comunis Bononie ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notario
domini potestatis.
Solvit dictus depositarius
Eodem die
cxlviiii Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Iohanni de Pragatuli nuntio comunis Bononie pro duabus
diebus quibus ivit ad Sanctam Aghatam801 ad cridandum
Albertum filium Zannis de Spezano pro quodam homicidio ad
rationem duorum solidorum bononinorum pro qualibet die
ex precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
cl
Eodem die
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Alberto Ariverii nuntio comunis Bononie pro quatuor
diebus quibus ivit mandato domini Ferri iudicis ad
requirendum infrascriptis de Capognano: massarium dicte
terre, Ugolinellum, Mellum, Clarençuolum et Manducium
Aggiunto nell’interlinea inferiore all’interno di una specie di cartiglio.
Nel ms. il notaio scrive la seconda parte del numero con le lettere dopo essere andato a capo, reputando
che fosse meno ambiguo per la leggibilità della cifra non proseguire con la trascrizione dei numeri romani:
xl|sex.
800
Segno a forma di virgola alta / reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
801
Segno - che indica l’andata a capo: Agha|tam.
798
799
II. Edizione
166
de Pedona802 occasione unius robarie ad rationem duorum
solidorum bononinorum pro qualibet die secundum formam
statutorum ex precepto domini potestatis scripto manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis.
Summa pagine librarum vi, solidorum ii,
denariorum iiii bononinorum
56r
45r
Eodem die
cli
clii
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Petro de Roffeno nuntio comunis Bononie pro quatuor
diebus quibus ivit mandato domini Ferri iudicis ad cridandum
infrascriptis de Capognano scilicet: massarium dicte
terre, Ugolinellum803 cui dicitur «Malabestia», Mellum,
C[l]arenzuolum, Manducium de Pedona, Palmerium Ghiberti
occasione unius robarie ad rationem duorum solidorum
bononinorum pro qualibet die804 secunudm formam
statutorum ex precepto domini potestatis scripto manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
treginta duos solidos bononinorum
Medico Nascinbenis, Rolandino Raynucii805 nuntiis comunis
Bononie scilicet pro quolibet eorum xvi solidos bononinorum
pro sedecim diebus quibus servierunt et steterunt cum syndico
domini potestatis comunis Bononie et eius notario ad eorum
officium syndicatus inceptis die martis xiiii setenbris et
finitis die ultimo dicti mensis ad rationem xii denariorum
bononinorum pro quolibet eorum et qualibet die secundum
formam statutorum ex precepto domini potestatis scripto
Segno di paragrafo a forma di piede di mosca reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
Segno di riempimento.
804
Segno di riempimento. Segno di paragrafo a forma di piede di mosca reiterato con la funzione
di segnalare una pausa breve.
805
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
802
803
167
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
cliii
Solvit dictus depositarius
duodecim libras bononinorum
Paci Iacobini Pegolotti et Iohanni Bendidei suprastantibus
laborerii Castri Franchi pro uno mense pro quolibet
eo[rum] videcilet cuilibet ipsorum sex libras bononinorum
ad rationem quatuor solidorum bononinorum pro quolibet
ipsorum et qualibet die exequendo806 formam refformationis
conscilii viiiC et populi scripte manu domini Bonvixini
notarii supradicti et precepti domini potestatis manu domini
Bonaiuti notari domini potestatis et quia placuit anzianis et
consulibus mense presenti setenbris ex instrumento scripto
manu Gerardi de Plastellis notarii anzianorum et consulum
predictorum.
Summa pagine librarum xiiii bononinorum
Summa summarum omnium expensarum factarum de dicto mense setenbris807 per
dictum depositarium scilicet a die primo dicti mensis setenbris cum ipsa die usque ad
diem ultimo dicti mensis et cum ipsa die808 capit et est librarum viiiM cxxiii, solidorum
v bononinorum809
56v
45v
Kalende Octubris810
i
Die veneris primo octubris
decem solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
domino Petro de Banbaglolis notario pro eo et ex eo quod ipse
fecit scripturas et cartas presentium librorum et scripturarum,
facte per dominum Brixanum de Salis capitaneum populli
Segno di riempimento.
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^.
808
Segno di riempimento.
809
La descrizione monetaria è isolata nella colonna di destra della pagina, come usuale nella mise en texte
del ms.
810
Lettere di modulo maggiore e artificiosamente tracciate.
806
807
II. Edizione
168
Bononie, notariis qui sunt ad acta populi et in conscilio populi
Bononie de libris et scripturis notarii ipsius domini capitanei
ex precepto domini capitanei predicti ex instrumento scripto
manu domini Gregorii de Gazerris notarii domini capitanei.
Eodem die
ii
Solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
Ugheto Provinçiali, Albertino de Furlivio, Prevede de Parma,
Paxino de Mediolano, Gerardino de Parma, Mirano de
Mediolano marochis scilicet pro quolibet eorum xii denarios
bononinorum. Qui marochi iverunt die811 ultimo septenbris per
civitatem Bononie ad capiendum porchos cum Peregrino notario
domini potestatis super selegatis ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
iii
iiii
Solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
Alberto de Panicho nuntio comunis Bononie pro tribus diebus
quibus ivit ad Pietram Coloram ad requirendum Dinam et
Zanni de dicto loco occasione unius homicidii ad rationem
duorum solidorum bononinorum pro qualibet die ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Açolino Zacharie nuntio comunis Bononie pro duobus diebus
quibus ivit ad Montemveglum ad requirendum Signoretum
Avenantis de dicto loco ad rationem duorum solidorum
bononinorum pro qualibet die secundum formam statutorum
ex precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Summa pagine solidorum xxvi bononinorum812
Segno di riempimento.
Precede cassato con tratto di penna, in seguito a banale errore di copia, poiché trascrive in questa carta
la somma di denaro riguardante le poste della pagina successive: S(umma) pag(ine) l(i)b(rarum) xxvii,
s(olidorum) xii, den(ariorum) iiii bon(oninorum).
811
812
169
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
57r
46r
Eodem die
v
vi
vii
Solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
Marxilio Guidi nuntio comunis Bononie pro tribus diebus
quibus ivit ad Pietracoloram ad requirendum Dinam et Zanni
de dicto loco occasione unius homicidii ad rationem813 duorum
solidorum bononinorum pro qualibet die secundum formam
statutorum ex precepto domini potestatis scripto manu814
domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
treginta octo solidos, quatuor denarios
bononinorum
815
Iohanni de Schanello custodi massarie comunis Bononie pro
ccxxx panibus a duobus denariis pro quolibet quos dare debet
captivis carçeris comunis qui sunt numero xlvi pro quinque
diebus scilicet pro hodierna die veneris kallendarum octubris,
sabbati, dominico, lune et martis816 futuris sequentibus ad
rationem unius panis pro quolibet eorum et qualibet die
secundum formam statutorum comunis Bononie ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis.
Solvit dictus depositarius
Die sabbati secundo intrante octubri
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Iohanni Petri, Zuliano Ugolini, Becco Petri, Guidoni Ugolini,
Andriolo domini Benintendi, Cole Phylippi, Cecco Ugolini
et Francho Albertini [pueris] qui dederunt brevia in conscilio
duorum millium in quatuor quarteriis in pallatio veteri817
et novo comunis Bononie in quo ellecti fuerunt sindici
Segue cassato con punti sottoscritti: uni(us).
Segno - che indica l’andata a capo: ma|nu.
815
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: mass[ario].
816
Il copista fa ricorso ad una serie di segni interpuntivi, come la virgola alta / e il punto fermo, in funzione
di pausa breve così da distinguere i nomi dei giorni.
817
Segno - che indica l’andata a capo: ve|teri.
813
814
II. Edizione
170
ad syndicandum dominum capitaneum818 veterem et eius
familiam ad rationem xii denariorum bononinorum pro
quolibet eorum ex precepto domini potestatis scripto manu
domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
viii
Solvit dictus depositarius
viginti quinque libras bononinorum
domino Bertholomeo domine Clare notario cançellerio
comunis Bononie pro eius merito et labore dicti sui819 officii
pro sex mensibus presentibus quos habere debet a comuni
Bononie pro dicto suo officio exercendo, exequendo formam
refformationis conscilii viiiC et populi scripte manu domini
Bonvixini Bologniti820 notarii821 ad refformationes comunis et
precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti822
notari domini potestatis et quia placuit anzianis et consulibus
mense setenbris ellapso ex instrumento823 Gerardi de Plastellis
notarii anzianorum et consulum dicti mensis setenbris.
Summa pagine librarum xxvii, solidorum xii,
denariorum iiii bononinorum
57v
46v
Eodem die
viiii
818
819
820
821
822
823
Solvit dictus depositarius
mille centum quadradraginta libras,
octo solidos bononinorum
domino Bonachursio de Donatis potestati civitatis Bononie
pro merito, salario et mercede dicte sue potestarie videlicet
lxxxx libras et octo solidos bononinorum pro conplemento
mensis iullii proxime ellapsi. Superfluum sallarii dicti mensis,
quod fuit cclviiii librarum, xii solidorum bononinorum,
solutum fuit domino Bresano de Salis capitaneo qui exercuit
Segno - che indica l’andata a capo: capi|taneu(m).
Soprascritta i su o.
Segno - che indica l’andata a capo: Bo|logniti.
Segue cassato con tratto di penna: de.
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: inst|rume(n)to.
171
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
et fecit officium potestarie xxiii diebus de dicto mense
iullii secundum formam refformationis conscilii populi
facte de dicto mense iullii signate in lxxxxiii, que est in
filo dicti mensis iullii. Residuum autem vero quod est mille
quinquaginta librarum bononinorum habuit et recepit dictus
dominus potestas pro tribus mensibus824 scilicet augusto,
setenbri et octubre presentibus ad rationem iiiC l librarum
bononinorum pro mense secundum formam statutorum
comunis Bononie exequendo formam refformationis conscilii
viiiC et populli scripte manu Bonvisini825 Bologniti notarii
ad refformationes comunis et precepti dicti domini potestatis
scripti manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis et quia
placuit anzianis et consulibus populi mense setenbris ellapso
ex instrumento scripto manu Gerardi domini Richoboni
de Plastellis notarii anzianorum et consulum dicti mensis
setenbris.
Eodem die
Solvit dictus depositarius826
ducentas libras bononinorum
Baldaxino Attaviani, Cionino Maynitti, Guillielmo Iacobi,
Petrucio Martini, Bello Capitonis, Montone Baldancie, Zono,
Bancho, Lapo fratribus et filiis Martini827, Palono Ugolini828,
Zecho Gregorii, Meglore Gardi, Chele Bonfigloli, Muntino
Buoni, Paulo de Sancto Petro Maiore, Bertino de Sancto
Geminiano, Arrughino de Trento, Amadaxio de Mantua,
Cursio Fabri, Cambio Rexalli829 beroariis domini Bonachursii
Donati potestatis Bononie pro tribus mensibus et octo diebus
quibus serviverunt et servire debent comune Bononie cum
dicto domino potestate pro eorum merito et labore scilicet
octo diebus mense iullii proxime preterito et mensibus
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: Bo(n)vi|sini.
826
Un segno paratestuale a forma di parentesi tonda collega questa alla posta precedente, giustificando
l’omissione della numerazione della posta, altrimenti consueta.
827
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i nomi elencati.
828
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
829
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
824
825
II. Edizione
172
augusti habentis xxxi dies, setenbris habentis xxx dies et
octubris habentis xxxi dies830 ad rationem duorum solidorum
bononinorum pro quolibet eorum831 et qualibet die secundum
formam statutorum exequendo formam refformationis viiiC et
populi832 et precepti domini potestatis et consensu anzianorum
et consulum superius scriptorum.
Summa pagine mille iiiC xl librarum,
viii solidorum bononinorum
58r
47r
Die martis v° intrante octubri
Solvit dictus depositarius
decem et octo denarios bononinorum
Arigho magistro lignaminis pro reaptatione et reparatione
et confictione unius banchi existentis super pallatio comunis
Bononie prope cappellam comunis ex precepto domini
potestatis scripto manu domini Bonaiuti833 notarii domini
potestatis.
x
Eodem die
Solvit dictus depositarius
viginti solidos bononinorum
Bandino Bernardi magistro lapidum pro eius merito et
mercede qui834 substinuit in murando et aptando fenestrum
ad dischum Aquile de propriis lapidibus et calçina835 et gisso
dicti magistri Bandini. Que fenestra est super pallatio veteri
comunis Bononie ex precepto domini potestatis scripto manu
domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
xi
Eodem die
xii
830
831
832
833
834
835
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Ubaldino Petriçoli nuntio comunis Bononie pro duobus diebus
Segno a forma di punto fermo reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
Segue cassato con punti sottoscritti: eo(rum).
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: sc(r)ipt(e).
Segno - che indica l’andata a capo: Bo|naiuti.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: substinit.
Segno - che indica l’andata a capo: calçi|na.
173
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
quibus ivit Tignanum et Monseverium ad requirendum
Bastardum de Tignano et Pietrum Lazari de Monseverio836
pro conbustione domorum et derobaria quam fecerunt ad
presens in terra Schoveti et pro ipsa requisitione facienda ex
precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis ad rationem duorum solidorum pro
qualibet die.
xiii
xiiii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Orlandino Rainuçoli nuntio comunis Bononie pro
duobus diebus quibus ivit ad Tignanum et Monseverium
ad requirendum Bastardum de Tignano et Petrum de
Monseverio pro conbustione domorum et de[ro]baria quam
fecerunt ad presens in terra Schoveti ad rationem duorum
solidorum bononinorum pro qualibet die ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti837 notarii
domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Bonaventure Petri nuntio comunis Bononie pro duobus
diebus quibus ivit ad Centum Episcopi Bononie ad
requirendum massarium dicte terre et xxv bonos homines
dicte terre et etiam hos testes dicte terre scilicet Iohanellum
Iacobi, Albertonzellum de Solaria et Boniiacobum Andree de
dicto loco pro testestificationibus cuiusdam risse ad rationem
duorum solidorum pro qualibet die secundum formam
statutorum ex precepto domini potestatis scripto manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis.
Summa pagine solidorum xxxiii,
denariorum vi bononinorum
836
837
Segno - che indica l’andata a capo: Mo(n)seve|rio.
Segno - che indica l’andata a capo: Bona|iuti.
II. Edizione
58v
174
47v
Die merchurii vi intrante octubri
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Iacobo Leonis nuntio comunis Bononie pro duobus diebus
quibus ivit ad Salam Aygonum838 ad requirendum quosdam
testes de dicta terra pro quadam inquisitione facienda pro
raptura cuiusdam mulieris ad rationem duorum solidorum
bononinorum pro qualibet die ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
xv
xvi
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Nasinbeni Alberti nuntio comunis Bononie pro duobus
[diebus] quibus ivit ad Sanctum Andream in Curiglano
mandato domini Ferri iudicis ad malleficia ad cytandum
quosdam testes pro quadam inquisitione839 facienda ad
rationem duorum solidorum bononinorum pro qualibet die ex
precepto domini potestatis840 scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Eodem die
xvii
838
839
840
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Nicholao Phylippi, Berto Petri, Francho Petri, Iacobo Iacobini,
Andree Benintendi, Iohanni Andree, Francischo Blaxii et
Ugolino Aymeriçi pueris qui dederunt brevia in conscilio
iiM in quatuor quarteriis in pallatio veteri et novo comunis
Bononie in quo ellecti fuerunt capitaneus et custodes qui ituri
sunt pro comuni Bononie ad custodiam Regii ad rationem xii
denariorum bononinorum pro quolibet eorum ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis.
Segno - che indica l’andata a capo: Ay|gonu(m).
Segno - che indica l’andata a capo: inq(ui)|sit(i)o(n)e.
Segno di riempimento.
175
xviii
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Eodem die
treginta octo solidos, quatuor denarios
bononinorum
Iohanni de Schanello custodi massarie comunis Bononie pro
ducentis treginta panibus a duobus denariis pro quolibet quos
dare debet841 captivis carceris comunis qui sunt numero xlvi
pro quinque diebus videlicet pro hodierna die merchurii,
iovis, veneris, sabbati et die842 dominico futuris sequentibus
ad rationem unius panis pro quolibet eorum et qualibet die
secundum formam statutorum ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Solvit dictus depositarius
Summa pagine solidorum liiii, denariorum iiii bononinorum
59r
xviiii
48r
Die iovis vii intrante octubri
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Gerardo Aliserni nuntio comunis Bononie pro duobus
diebus quibus ivit Tignanum et Monseverium ad cridandum
Bastardum de Tignano et Petrum Laçari de Monseverio pro
conbustione843 domorum et derobaria quam fecerunt ad
presens in terra Schoveti ad rationem duorum solidorum
bononinorum pro qualibet die ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
xx
841
842
843
844
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Zanino de Brixia et Ugheto Provinciali844 marochis scilicet
cuilibet eorum xii denarios bononinorum qui iverunt die vi
octubris cum domino Peregrino notario domini potestatis ad
capiendum porchos per civitatem Bononie ex precepto domini
potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii domini
potestatis.
Segue cassato con tratti di penna: d.
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: (con)bu|stione.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati.
II. Edizione
xxi
xxii
176
Eodem die
Solvit dictus depositarius
viginti solidos bononinorum
Paulo Advocati pittori pro eius merito et labore pro pictura
aquile disci et curie ad quam sedet dominus Amadore assessor
domini potestatis ad iura redendo in pallatio veteri comunis
Bononie. Quam dictus Paulus pi[n]xit et fecit ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
treginta sex solidos bononinorum
Dominico Venture notario cappelle Sancte Marie Maioris
pro eius merito et salario sex dierum quibus ivit in servitio
comunis Bononie in Lonbardiam ad rationem vi solidorum
bononinorum pro qualibet die ex precepto domini Bindi
Bascherie capitanei populi Bononie scripto manu domini
Clari quondam Lamberti de Florentia notarii dicti domini
capitanei.
Summa pagine librarum iii, solidorum ii bononinorum
59v
xxiii
48v
Die veneris viii intrante octubri
Solvit dictus depositarius
duodecim libras bononinorum
Dondideo Bençevenis bannitori et sindico, Veneticho
domini Michaelis Aymerii notario et ambaxatori845 qui
ituri sunt pro comuni Bononie ad denuntiandum domino
Anthonio de Fixirago de Laudo de novo ellecto in potestate
Bononie pro viii diebus cuilibet eorum ad rationem
xviii solidorum bononinorum dicto Veneticho notario et
ambaxatori pro qualibet die et dicto Dondideo syndico xii
solidos bononinorum pro qualibet die secundum formam
refformationis conscilii viiiC et populli Bononie scripte manu
domini846 Bonvixini Bologniti notarii ad refformationes
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
846
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: Bonaiuti not(arii) d(omi)ni pot(estatis) (et).
845
177
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
comunis Bononie scribendum et precepti domini potestatis
scripti manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis et
quia placuit anzianis et consulibus populi Bononie mense847
octubris ex instrumento scripto manu Yvani Bentivogli notarii
dictorum anzianorum et consulum.
xxiiii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Berto Petri, Nicholao Phylippi, Bonino Petri, Francischo
Blaxii848 pueris qui dederunt brevia in conscilio duorum
millium in pallatio veteri comunis Bononie in quatuor
quarteris in quo conscilio ellecti fuerunt pedites et capitaneus
[qui] debentur ire Regium loco illorum qui cassati fuerunt ire
Regium ex precepto domini potestatis scripto manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
xxv
Solvit dictus depositarius
viginti tres solidos, quatuor denarios
bononinorum
Corra Rolandini pro infrascriptis rebus per eum venditis et
datis occasione mitendi et reponendi, custodiendi et salvandi
pignora de discho Ursi in quadam camera super pallatio
comunis et reaptatione et reparatione ipsius camere scilicet
in duabus stanghis iii solidos, in quatuor ferlis de ferro duos
solidos, in quatuo[r] capistris et quatuor parasidibus xl
denarios bononinorum, in claudi[s] parvis pro se[s] storiis
fungendis denarios xii, in quatuor storiis magnis et duabus
minoribus xii solidos bononinorum et magistro qui fecit
dictum laborerium et conficavit ferlas et stangas pro suo salario
ii solidos bononinorum ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Summa pagine librarum xiii, solidorum vii,
denariorum iiii bononinorum
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: sete[nbris].
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati preceduti
ciascuno da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
847
848
II. Edizione
60r
xxvi
xxvii
178
49r
Die sabbati viiii intrante octubri
Solvit dictus depositarius
quinque solidos bononinorum
Albertino de Forlivio, Ugheto Provi[n]ciali, Paxino de
Mediolano, Paganino de Cremona, Paxanino de Mediolano849
marochis et barateriis qui iverunt cum domino Peregrino
notario presentis potestatis per civitatem Bononie die viii
octubris causa capiendi porchos ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius centum treginta quatuor libras bononinorum
domino Lambertino Ra[m]pone doctori legum, domino
Paci de Pace850 cuilibet istorum pro novem diebus, domino
Guillielmo de Ronbodevino doctori legum, domino Alberto
de Asinellis, domino Cervo de Boateriis et domino Anthonio
de Migarano851 cuilibet eorum pro decem diebus, Petro
Merlino eorum notario pro novem diebus852 ambaxatoribus et
notario qui iverunt et ste[te]runt in servitio comunis Bononie
in anbaxata in partibus Lonbardie occasione conpositionis
et pacis reginorum tractande ultra viginti dies, pro quibus
solutiones receperunt a comuni Bononie scilicet dicto
domino Lambertino pro novem diebus viginti septem libras
bononinorum ad rationem trium librarum bononinorum pro
qualibet die et dicto domino Paci xviii libras bononinorum
pro dictis novem diebus ad rationem xl solidorum
bononinorum pro qualibet die et predictis aliis quatuor
anbaxatoribus lxxx libras bononinorum scilicet cuilibet
eorum xx libras bononinorum pro dictis decem diebus ad853
rationem xl solidorum bononinorum pro quolibet eorum et
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i cinque nomi elencati preceduti
ciascuno da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
850
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati.
851
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati.
852
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i tre gruppi di nomi elencati, ciascuno
preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
853
Segno di riempimento.
849
179
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
qualibet die et dicto notario eorum pro novem854 die novem
libras bononinorum ad rationem xx solidorum bononinorum
ex precepto domini potestatis scripto manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis exequendo etiam formam
refformationis conscilii populi facte855 de mense augusti scripte
manu Henrigipti de Querciis notarii anzianorum et consulum
mense augusti ellapso.
Requiratur dicta refformatio in filo augusti signato signo cxii.
Summa pagine librarum cxxxiiii, solidorum v bononinorum
60v
49v
Eodem die
xxviii
854
855
856
Solvit dictus depositarius
quingentas sexaginta quatuor libras
bononinorum
domino Argotto de Corbano conestabili, [domino] Romeo
Alberti, domino Beltramo de Traus856, domino Guillielmo de
La Mota, domino Raymundo de Mayneto, domino Guidoni
de Castro Forti, domino Nardo de La Motta, domino Ugoni
Savino, domino Beltramo de Mirlino, domino Cervasio de
Mirlino, domino Fredericho de Mirlino, domino Ughetto
de Verçena, domino Stephano Trafini, domino Poncio de
Aquilano, domino Raymundo de La Gorça, domino Guillielmo
de Villanova, domino Guillielmo de Palaraga, domino Ponzio
Aldigherii, domino Andree Belboni, domino Bernardo de
Sancto Pontio, domino Guarino de Maleto, domino Raymundo
de Ragna, domino Arnoldo de Malamorte, domino Falchetto
de Barda, domino Raymundo Arnaldi, domino Petro Arnaldi,
domino Beltramo de Manuascha, domino Beltramo de
Vacheriis, domino Raimundo de Uglacietis, domino Verlione
de Turtoreto, domino Petro Gualfredi, domino Guillielmo
de Sancto Anthonio, domino Iohanni de Frichorte, domino
Lencio de Muglano, domino Petruçolo de Fano, domino
Bulgaro de Badalo, domino Armano de Sauleto, domino
Segno - che indica l’andata a capo: no|ve(m).
Nel ms. f(a)c(t)a(m), concordando, diversamente dal solito, con formam invece che con refformationis.
Lettura incerta dell’ultima lettera.
II. Edizione
61r
Gilioto Beltrami, domino Richobono de Donadeo, domino
Ugoni de Riveria, domino Iohanni Arnaldi, domino Francischo
de Tortoreto conestabili, millitibus et stipendiariis comunis
Bononie qui pro dicto comuni Bononie ituri sunt in servitio
domini comitis Romaniole pro quindecim diebus ad rationem
duodecim solidorum bononinorum cuilibet857 habenti duos
equos et dicto conestabili pro una banderia et duabus trombittis
ad rationem sex librarum bononinorum pro qualibet banderia
et trombita secundum formam refformationis conscilii viiiC
et populi scripte manu domini Bonvixini Bologniti notarii ad
refformationes comunis Bononie et precepti domini potestatis
scripti manu domini Bonaiuti notarii et precepti domini Bindi
Bascherie capitanei858 [populi] Bononie scripti manu domini
Benvenuti Auliveri notarii domini capitanei et quia placuit
anzianis et consulibus populi Bononie mense presenti octubris
ex instrumento scripto manu domini Ivani Bentivogli notarii
dictorum anzianorum et consulum.
Domino859 Roberto de Manoascha, domino Raimundo de
Villa, domino Petro Ysnardi, domino Travisino Gabiani,
domino Flaviano de Sancto Amanti, domino Arnaldo de
Syvrano, domino Doxino de Boviano, domino Bonino de
Mirlino, domino Colino de Taunino, domino Henricho de
Salinbatto, domino Ugheto de Belforte, domino Colino de
Barlexe, domino Stephano de Verçuni, domino Guillielmo
dayneges, domino Bernardo Benlengerii, domino Petro
Lamberti, domino Zauleto de Altari, domino Guillielmo
Baxani, domino Rugerio de Trochaffe, domino Marcho de
Contraguerra, domino Gillotto de Lagnino, domino Guarino
de Fano, domino Transmondo Cadelli, domino Provinçalino
de Ugono, domino Guillielmo de Xena, domino Beltramo
Botto, domino Ughetto Perotti et Guidoni de Parma
cavalchatoribus et stipendiariis comunis Bononie qui ituri sunt
pro dicto comuni in servitio domini860 comitis Romaniole pro
180
50r
Segno - che indica l’andata a capo: cui|libet.
Segue cassata una parola, forse: ass[essoris].
859
Continua l’elenco di cavalieri con unico cavallo a disposizione, integrando la lista iniziata nella posta
della carta precedente, in cui i cavalieri avevano a disposizione due cavalli.
860
Segno di riempimento
857
858
181
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
xv diebus quilibet eorum cum uno equo ad rationem octo
solidorum bononinorum pro quolibet eorum et qualibet die
secundum formam refformationis conscilii viiiC et populi
et preceptorum domini potestatis et capitanei et consensu
anzianorum et consulum ex alia parte scriptorum861. Quantitas
peccuniarum soluta862 scripta est cum aliis stipendiariis ab alia
parte scriptis.
Summa pagine librarum vC lxiiii bononinorum863
xxviiii
Die lune undecimo intrante octubri
treginta octo solidos, quatuor denarios
Solvit dictus depositarius
Iohanni de Schanello custodi massarie comunis Bononie
pro ducentis xxx panibus a duobus denariis pro quolibet
quos dare debet captivis carceris comunis Bononie qui sunt
numero864 xlvi pro quinque diebus videlicet pro hodierna865
die lune, martis, merchurii, iovis866 et veneris futuris
sequentibus ad rationionem unius panis pro quolibet eorum
et qualibet die secundum formam statutorum ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis.
Summa pagine solidorum xxxviii,
iiii denariorum bononinorum
61v
xxx
50v
Die martis xii intrante octubri
ducentas decem libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
domino Alberto de Verona conestabili, domino Guillielmo
de Verona, domino Thorexendo de Verona, domino Oddino
Sottintende precepti vergato nella carta precedente, con cui concorda al caso genitivo singolare.
Segno di riempimento.
863
La cifra complessiva legata alla posta che si estende sulle due carte si trova vergata al termine
di c. 60v (49v).
864
Segno di rimepimento
865
Nel ms. hordie(r)na.
866
Segno a forma di virgola alta / reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
861
862
II. Edizione
182
de Mirapesce, domino Blaxio Malvicii, domino Iohanni de
Ravenna, domino Petriçolo de Ponticlo, domino Matheo
Dominici Maymeline conestabili militum et stipendiariis
qui ituri sunt867 pro comuni Bononie in servitio868 comitis
Romaniole cum duobus equis et una banderia pro xv
diebus ad rationem duodecim solidorum bononinorum pro
quolibet eorum et qualibet die et sex libras bononinorum
dicto conestabili pro banderia antedicta869 exequendo
formam870 refformationis conscilii viiiC et populi
antedictam scripte manu dicti domini Bonvixini que est in
xxviii signo.
Domino Pero de Platex, domino Iacobo Petriçoli, domino
Nordiglo de Nordiglis, domino Guidoni de Primadiciis,
domino Gabrieli de Burgo, domino Princivalli de Lausone,
domino Ugeto armato, domino Pacino de Prata, domino
Savino quondam Damgli, domino Guillielmo Iacobini
claresbaliensi, domino Petro Iacobini, domino Thomaxino
pichardo, domino Ubaldino Petriçoli, domino Partucio
Petriçoli, domino Iohanni de Calcharia, domino Ianni
de871 Ecclesia, domino Bitino de Truvo, domino Beltrami
provinciali, domino Piglo Mirapesse, domino Piçolo
Gerardi domino Anthonio de Castro Novo, Tronbita de
Regio millitibus et stipendiariis qui ituri sunt pro comuni
Bononie cum supradictis viii millitibus sub dicta banderia
in servitio dicti domini comitis Romaniole pro xv diebus ad
rationem viii solidorum bononinorum pro quolibet eorum
et qualibet die secundum formam dicte refformationis et
predictorum preceptorum scriptorum in xxviii signo.
Summa pagine librarum
ccx bononinorum
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^.
Segue cassato con punti sottoscritti: ce.
869
Seguono cancellate alcune lettere di cui l’inchiostro sbiadito rende complicata l’identificazione,
forse: eq.
870
Segue cassato con tratto di penna: d(i)c(t)e.
871
Segue cassato con punti sottoscritti: Eccl(es)a.
867
868
183
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
62r
51r
Eodem die
Solvit dictus depositarius
ducentas libras bononinorum
domino Bresano de Salis olim capitaneo populi Bononie
recipienti pro conplemento sallarii dicti sui officii capitanei
mense setenbris proximo ellapso quos habere et recipere
debebat a comuni Bononie pro dicto suo officio capitanei
exercendo, exequendo formam refformationis conscilii populi
super hoc facto scripte manu Anthonii de Pollicino notarii
anzianorum et consulum mense iullii proximo ellapso.
Requiratur dicta refformatio in filo iullii in signo xv dicti mensis.
872
Eodem die
xxxi
xxxii
viginti unam libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
domino Brandelixio de Gozadinis iudici, domino Ursolino
de Ursiis, domino Bertholomeo de Pavanensibus, domino
Petro de Crespelano, domino Vilanello Bonaveris, domino
Vinciguerre Rovixii et domino Petro Gerardi de Butrio
notariis873, syndici[s] et notariis ellectis per comune Bononie
ad sindicandum dominum Brexanum de Salis874 olim
capitaneum populi Bononie et eius familiam videlicet cuilibet
eorum tres libras bononinorum secundum formam statutorum
scriptorum manu Petri Gerardi de Butrio notarii et precepti
domini potestatis scripti manu domini Bonaiuti notarii dicti
domini potestatis et quia placuit875 anzianis et consulibus
mense presenti octubris ex instrumento scripto manu domini
Yvani Bentivogli notarii anzianorum et consulum dicti mensis
presentis.
Eodem die
sex libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
domino Gerardo domini Richoboni de Plastellis olim notario
Salta la numerazione consueta della posta in numeri romani.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi dei notai elencati, che
vengono collegati con anche gli altri nomi elencati da una seconda e maggiore parentesi quadrata.
874
Segue cassato con tratti di penna e punti sottoscritti: ca.
875
Segno - che indica l’andata a capo: pla|cuit.
872
873
II. Edizione
184
anzianorum et consulum mense setenbris ellapso pro eius
salario et mercede dicti sui officii ex forma refformationis
conscilii populi876 facta tempore domini Brexani de Salis
olim capitanei populi Bononie scripte manu Gerardi predicti
de Plastellis notarii dictorum anzianorum et consulum dicti
mensis setenbris et precepti domini Bindi Bascherie capitanei
populi Bononie scripti manu domini Benevenuti notarii dicti
domini capitanei et quia877 placuit anzianis et consulibus
mense presenti octubris ex instrumento scripto manu domini
Yvani Bentevogli notarii dictorum anzianorum et consulum.
Summa pagine librarum
ccxxvii bononinorum
62v
xxxiii
xxxiiii
876
877
878
879
51v
Die mercurii xiii intrante octubri
Solvit dictus depositarius
sedecim solidos bononinorum
Facio Guillielmi ollim custodi Castri Franchi pro octo
diebus quibus stetit et servivit878 comuni Bononie ad dictam
custodiam faciendo ultra terminum unius mensis de quibus
nullam879 solutionem recepit a comuni Bononie ad rationem
duorum solidorum bononinorum pro qualibet die secundum
preceptum domini potestatis scriptum manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit depositarius supradictus
quadraginta solidos bononinorum
domino Gregorio de Navi notario et officiali ad cassam pro
comuni Bononie pro presenti mense octubris pro eius sallario
et mercede dicti sui officii ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Segno di riempimento.
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: s(er)vi|vit.
Segno - che indica l’andata a capo: nul|lam.
185
xxxv
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Ubertino de Papia et Zanuchulo de Furlivio880 marochis881
scilicet cuilibet eorum xii denarios bononinorum pro eorum
merito et salario qui iverunt882 per civitatem Bononie die xi
dicto mense ad capiendum porchos883 cum domino Peregrino
notario domini potestatis ex precepto884 domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
xxxvi
Solvit dictus depositarius
tres solidos bononinorum
Mirano de Mediolano et Zanuchulo de Furlivio885 marochis886
videlicet dicto Mirano xii denarios bononinorum qui ivit
[pro] una die cum dicto domino Peregrino887 ad capiendum
porchos per civitatem Bononie et dicto Zanuchulo solidos
duos bononinorum pro888 duabus vicibus quibus ivit die xii
octubris cum dicto domino Peregrino notario ad capiendum889
porchos per civitate Bononie ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii antedicti.
Summa pagine librarum iii, denariorum xii bononinorum
63r
xxxvii
880
881
882
883
884
885
886
887
888
889
52r
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Gratiolo de Lerro nuntio comunis Bononie pro eius salario
et mercede duorum dierum quibus ivit in servitio comunis
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati.
Segue cassato con tratto di penna: q(ui).
Segue cassato con tratti di penna: p(ro).
Segue cassato con tratto di penna: p(er).
Segno di riempimento.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati.
Segue cancellata una lettera di cui l’inchiostro sbiadito rende complicata l’identificazione, forse: q(uod).
Segno di riempimento.
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: ca|piendum.
II. Edizione
186
Bononie ad portandum literas ex parte dicti comunis ad
Castrum Franchum et Montebellium ad rationem duorum
solidorum bononinorum pro qualibet die secundum formam
statutorum ex precepto domini potestatis scripto manu domini
Bonaiuti eius notarii.
xxxviii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Bernardino Gerardini nuntio comunis Bononie pro eius
salario et mercede pro quatuor diebus qui iturus est in servitio
comunis Bononie cum literis dicti comunis ad terram Bargi
et Stagni ad rationem duorum solidorum bononinorum
pro qualibet die secundum formam statutorum ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii dicti
domini potestatis.
Eodem die
xxxviiii Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Rugerio Iohannis nuntio comunis pro suo merito et labore
pro una [die] qua ivit in servitio890 comunis Bononie891 cum
literis892 dicti comunis ad terram Castri Sancti Petri secundum
formam statutorum ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
viginti solidos bononinorum
Michaeli Schalani custodi carceratorum carceris comunis
superioris recipienti pro se et sociis suis pro iustitia et
amputatione capitis Pergolani quondam Paxitti becharii
secundum formam statutorum ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii predicti.
xl
xli
890
891
892
Eodem die
Solvit dictus depositarius
decem et octo libras bononinorum
domino Raynerio domini Leonardi de Tuscholis procuratori
Segno di riempimento.
Cassate con tratto di penna tre lettere: cul.
Nel ms. literas.
187
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
domini Iacobi Aimoniti sindico893 comunis Bononie in curia
romana pro solutione dicti domini894 Iacobi unius mensis quo
stetit in curia romana pro dicto comuni Bononie ad rationem
xii solidorum bononinorum pro qualibet die secundum
formam refformationis conscilii viiiC et populi scripte manu
domini Bonvixini Bologniti notarii895 ad refformationes
comunis et precepti domini potestatis scripti manu domini
Palialo896 notarii897 domini potestatis et quia placuit anzianis
et consulibus populi mense augusti ellapso ex instrumento
scripto manu Henrigipti de Querciis tunc notarii dictorum
anzianorum et consulum.
Summa pagine librarum xviiii, solidorum xiiii bononinorum
63v
xlii
893
894
895
896
897
898
52v
Eodem die
mille centum nonaginta quatuor libras
bononinorum
infrascriptis capitaneis et custodibus qui ituri sunt pro
comuni Bononie pro uno mense ad civitatem Regii. Nomina
quorum capitaneorum et custodum sunt hec videlicet898: de
quarterio Porte Sancti Petri Step[h]ano Petri, Bonacapto
sartori, Benedicto Vicentii, Petro pellippario, Paulo Raynaldi,
Iacobino Schagni, Iohanni Anthonii Auliverii, Bertholomeo
Francisci, Berthalotto Iacobi, Palmirolo Cambii, Paulo
Lanfranchini, Ture Rolandini de Ferro, Bonachose Ghisilberti,
Iacobo Nasinbenis, Iacobo Gnocho, Dominico Acharixii,
Petriçolo Merchati, Iacobo Bernardi Predarii, Iohanni Blondi,
Petro Barone, Ubertino Donadei, Martino beccario, Andree
Iohannis Cavalerii, Thoulino Alpexani, Alberto Daynixii,
Bonafidei Guidotii, Zuzo Marchixelli, Benedicto Pauli
Solvit dictus depositarius
Segno - che indica l’andata a capo: sindi|co.
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^: d(omini).
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: d(omi)ni.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: lolo.
Segno di riempimento.
I nomi, a differenza di quanto ci si sarebbe potuto attendere sono trascritti al caso dativo.
II. Edizione
64r
64v
Amodei, Dominico Iohannis, Symoni Michaelis Predarii,
Matheo de Abellis, Ghavarello Iohannis fabri, Fucio Gerardini,
Bonsavere Geminiani, Pace Bonachursii, Gratiano calçolario,
Santo Bertholotti, Ugolino Ugolini, Deodato Guidonis,
Nicholao Thomaxini, Gerardino Dondidei, Zogolo Petriçoli,
Gerardino Albini, | Iacobo899 Petri Tercii, Bitino Bazalerii,
Petro de Broilo, Michaeli Bontevogli, Bechario domini
Landulfi; de Porta Ravignana Iohanni Blanchito, Ugolino
Rope, Henrigipto quondam Ubertini, Iohanni Iohannini,
Iohanni Petri, Mengho fratris Iacobi, Ghiberto Deulai,
Ugolino Bochone, Martino Fabiani, Bonbolognio900
Boninsegne, Locto de Ferro, Alberto Zacharie, Francischo
de Guirçino, Bertholomeo de Guirçino, Mathiolo Migloris,
Mathyolo de Flexo, Viviano Petri, Ugolino spadario, Bitino
Arardi, Iacobo Uguicionis, Guillielmo Achursii bechario,
Nicholao Nicholini, Iacobo Benvenuti, Petro Iacobini, Iacobo
beccario, Nerio Boninchuntri, Acharixio Andree, Dominico
de Falachaze, Mathyolo Cambii, Iohanni Ghiberti, Ghetto
Petri Longhi, Bolognino Iohannini, Dominicho domini
Iacobini, Rayniero Naxo, Bertho domini Iacobini, Benaxai
Guidonis, Mino sartori, Iacobo Bernardi, Bertholo Gratioli,
Petro Alberti Sosciçe capitaneo, Laurentio Benvenuti,
Phylippo Gerardini sartore, Gheto Iohanniti, Nicholao
nappario, Ugolino Riçardi napparii, Petro Thederiçi, Bertho
Petriçoli, Iohanni de Serenariis, Facio Guillielmi, Bernardino
bechario; de Porta Sterii Maxio Alberti de Ello, Pellegrino
Lambertini de Astis, Nicholao Bonaventure de Pasqualis,
Petro Iacobi, Armanino sartore, Benvenuto Ugolini Martini,
Bertholino Uguicionis, Auliverio Thomaxini, Rolandino
Fasinelli, Raynerio Alberti, Henrigipto Corporaxo, Alberto
Chabrielis, Dominico Magnani | Aymerico901 Iacobi, Matheo
Thomaxii, Paulo Petri sedeçarii, Venture quondam Iuliani de
Bertalia, Zessabo domini Bertholomei Zessabonis, Iacobo
Petriçolli Bonbelli, Thomaxio Petriçoli Bonbelli, Iohanni
188
53r
53v
Continua l’elenco. La distribuzione del testo passa dalle due colonne della carta precedente a tre
colonne distinte. Ciascun nome è denotato da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
900
La i è stata aggiunta in interlinea.
901
Continua l’elenco.
899
189
65r
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Ugolini, Iacobo barberio, Francischo Mathei, Rolandino Boni,
Petro Gerardini, Bernardino Thomaxini, Iacobo Iohanini,
Albertino Rainaldini, Gerardino Gerardi, Luche Venture,
Bonaventure Ugolini Pauli, Gualengho Nigri, Bonaventure
Albergipti, Bertholino Michaelis Corvi, Ugolino Abbaluffi,
Henrico Petri Cleri, Iohanni de Zubonibus, Ubaldino
fratris Arduini, Bendideo calçolario, Mellegio Iohannis,
Fino902 Guidonis de Muxiglano, Dominico Oxelli, Rumiolo
Lamberti, Baldino Bertholomei Scardevelle, Armanino de
Abbaluffis, Iohanino Baldiçionis, Cambio Mathei, Zanbonino
Petriçoli caldararii, Zanbonino Boniohannis, Petro calçolario,
Paulo Iuliani Rovixii, Mathyolo de Unzola, Nicholao domini
Allamanni de Guarinis cappelle Sancti Antholini; de Porta
Sancti Proculi Baldança Schappe, Dominico Iohannis
de Pragatuli, Rainerio Mancharolo, Bertholino Iacobi,
Iohanni de Sabluni, Hostaxino Bondiei, Marcho de Erciis,
Phylippo quondam Alberti, Petro de Unçola, Cambiolo
Benlafaremo, Guillielmo domini Albertini Alexii, Bardo
domini Ariverii de Muxiglano, Bertholino domini Zohenis
de Tencharariis, Laurentio Roberti, Iohanni Petriçoli, Zenne
Scharpa, Anthonio Henrigipti, Maghinardo Alberti, Matheo
Buvalelli, Dominico Bertoli, Iacobo Benvenuti de Pino, Iacobo
Bonagratie, Michelino Benvenuti, Iacobo Iohannis fabri,
Francisco sartori, Mino fratris Egidii, Petro de Crespellano,
Bertholucio Petri, Duçolo de Orexello, Iohanni de Bergadelli,
Guidoni de Ymola, Iacobo Bonitti, Bitino Roberti, | domino903
Rolando Christiani sartoris, Guiducio Benimpare, Dondo
Bernardini, Dominico Zanini barberii, Benno cui dicitur
«Ricius» capitaneo, Dominicho Egidii Anbroxii, Ugolino
Andree, Iohanni Petriçoli Passagerii, Iohanni Bonaventure de
Bagno, Andree de Roffeno, Marcho de Cerveleriis, Andree
Barnabe, Laurentio Ugonis Belle, Blaxio Auliverii notario
54r
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: Ioha(nn)is.
Continua l’elenco. La distribuzione del testo avviene su due colonne. I casi dei nomi tutti al nominativo
vengono adeguati al dativo. Viene cassata la s finale di ogni nome sia della I, sia della II, sia della III con
un punto sottoscritto. Viene corretta anche la penultima lettera del nome. Ad esempio: a in e nel caso dei
nomi della I, u in o nel caso dei nomi della II, e in i nel caso dei nomi della III.
902
903
II. Edizione
190
capitaneo, Guillielmo Andree omnibus predictis904 capitaneis
et custodibus qui sunt numero clxxxxviiii, qui ituri sunt
pro comuni905 Bononie pro uno mense in servitio comunis
et hominum civitatis Regii videlicet cuilibet eorum sex libras
bononinorum ad rationem quatuor solidorum bononinorum
pro quolibet eorum et qualibet die secundum formam
refformationis conscilii populi super hoc facto scripte manu
domini Yvani Bentivogli notarii anzianorum et consulum
mense presenti octubris et precepti domini Bindi capitanei
predicti scripti manu906 domini Benvenuti Oliverii notarii
dicti domini capitanei et quia placuit907 anzianis et consulibus
mense presenti octubris ex instrumento scripto manu dicti
domini Yvani notarii. Qui custodes et capitanei iverunt ad
ipsam custodiam dicta die merchurii.
Summa pagine librarum
mclxxxxiiii bononinorum908
xliii
Die iovis xiiii intrante octubri
centum libras minus duodecim
Solvit dictus depositarius
denarios [bononinorum]
fratri Francischo de Ygnano909 [de] ordine fratrum minorum
de Bononie910 recipienti suo911 nomine et vice et nomine dicti
conventus fratrum minorum pro subventione festivitatis Beati
Francisci mense octubris exequendo formam refformationis
conscilii viiiC et populli scripte manu domini Bonvixini
notarii predicti et precepti domini potestatis scripti manu
domini Bonaiuti notarii dicti domini potestatis et quia placuit
anzianis et consulibus populli mense octubris presenti ex
Corretto om(n)ib(us) su om(n)es integrato con b(us) in fine e p(re)d(i)c(t)i(s) corretto su p(re)d(i)c(t)i
con la integratazione di s aggiunta in interlinea.
905
Segno di riempimento.
906
Segno di riempimento. Segue ripetuto nel ms. script(i) manu.
907
Segno di riempimento.
908
La cifra complessiva legata alla posta che si estende su più carte è al termine di c. 64r (53r).
909
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^ su parola cassata con tratto di penna e punti sottoscritti:
ordin(e).
910
Segue cassato con punti sottoscritti: recipienti.
911
Segno di riempimento
904
191
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
instrumento scripto manu domini Yvani Bentivogli notario
dominorum anzianorum et consulum.
Summa pagine librarum c minus xii
denariorum bononinorum
65v
xliiii
xlv
912
913
914
915
54v
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quindecim libras bononinorum
domino Nicholao Rodolfini iudici et ambaxatori, domino
Royço de Roycis notario syndico912 a[m]baxatori et syndico
qui ituri sunt pro comuni Bononie pro x diebus Ravenam913
pro causa et questione que monetur comuni Bononie de
ponte et possessionibus pontis Ydicis scilicet dicto domino
Nicholao iudici novem libras bononinorum ad rationem
xviii solidorum bononinorum pro qualibet die et dicto
Royço914 sindico et ambaxatori sex libras bononinorum
ad rationem xii solidorum bononinorum pro quolibet
[die] secundum formam refomationis conscilii viiiC et
populi scripte manu domini Bonvixini notarii predicti
et915 precepti domini potestatis scripti manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis et quia placuit anzianis
et consulibus populi mense presenti ex instrumento
scripto manu domini Yvani Bentivogli notarii dictorum
anzianorum et consulum.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
tres solidos et sex denarios bononinorum
Danieli fabro pro infrascriptis rebus et clavibus scilicet pro una
clavi camere domini Ferri iudicis ad mallefficia et conficatura
ipsius clavaturie xviii denarios bononinorum et pro duabus
clavibus camere et casse beroariorum neccesariis et uno
catenaço ad ipsam cassam posito duos solidos bononinorum
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati.
Segno - che indica l’andata a capo: Ra|ven(am).
Nel ms. Royco.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: q(ui)a placuit anz(ianis) et (con)sul(ibus).
II. Edizione
192
ex precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
xlvi
xlvii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
tredecim solidos bononinorum
Danieli Petri fabri pro pretio et reparatione clavium et
seraturarum in pallatio comunis916 ex parte domini capitanei
oppurtunarum et positarum ex precepto dicti domini Bindi917
capitanei918 scripto manu domini Benvenuti notarii domini
capitanei.
Die veneris xv° intrante octubri
Solvit dictus depositarius
treginta solidos bononinorum
Arardello Iacobi et Bertholomeo Iohannis, Raynerio919 nuntis
gabelle et comunis Bononie pro eorum merito et labore,
qui ituri sunt Ferariam mandato dominorum de gabella pro
negotiis920 ipsius gabelle ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis scilicet
cuilibet dictorum nuntiorum x solidos bononinorum.
Summa pagine librarum xvii, solidorum vi,
denariorum vi bononinorum
66r
xlviii
55r
Eodem die
trescentas quadraginta sex libras, tredecim
solidos, quatuor denarios bononinorum
domino Bonangratie domini Armani, domino Iuliano Cambii
iudicibus921, domino Richobono de Plastellis, domino Iacobo
de Lastignano, domino Laurentio Scharii et domino Guidoni
Solvit dictus depositarius
Aggiunto in interlinea con segno di rimando /.
Segue cassato: nota(rii).
918
Segno di riempimento.
919
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i tre nomi elencati, ciascuno introdotto
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
920
Segno di riempimento.
921
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, collegandoli alla
parola iudicibus.
916
917
193
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Bontalenti notariis922, domino Nauclerio de Pavanensibus,
domino Petriçolo de Medicina, domino Alberto de Flexo et
domino Boniohanni de Zovençonibus laycis923 dominis et
officialibus comunis Bononie ad statuta de novo condenda924
pro comuni Bononie deputatis videlicet pro quinque mensibus
et sex diebus pro quolibet eorum quibus steterunt ultra
terminum925 primi anni conputatis in hiis diebus926 usque
ad kallendas octubris, scilicet dictis iudicibus et notariis et
cuilibet ipsorum quadraginta tres librarum, sex solidorum
et octo denarios bononinorum pro rata eius quod tangit
quemlibet predictorum habere debere pro dictis quinque
mensibus et sex diebus ad rationem videlicet centum librarum
bononinorum, quam habuerunt predicti a comuni Bononie
pro primo anno in prima solutione, et dominis laycis cum dictis
iudicibus et notariis ad dicta statuta deputatis videlicet cuilibet
predictorum laycorum viginti unam libras, tredecim solidos
et quatuor denarios bononinorum pro rata eius quod tangit
quemlibet predictorum in dictis quinque mensibus et sex
diebus ad rationem927 quinquaginta librarum bononinorum,
quam habuerunt predicti et quilibet eorum a comuni Bononie
pro primo anno in prima solutione, exequendum formam
refformationis conscilii viiiC et populi scripte manu domini
Bonvixini notarii supradicti et precepti domini potestatis
scripti manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis et
quia placuit anzianis et consulibus mense setenbris ellapso ex
instrumento Gerardi de Plastellis notarii.
xlviiii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
viginti solidos bononinorum
Azolino muratori pro eius merito et labore quod substinuit
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati, collegandoli
alla parola notariis.
923
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati, collegandoli
alla parola laycis. Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata collega le tre coppie distinte di nomi
elencati, ciascuno preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
924
Nel ms. (con)de(n)pda.
925
Segno - che indica l’andata a capo: t(er)mi|nu(m).
926
Segno di riempimento.
927
Segno di riempimento.
922
II. Edizione
194
pro reparatione et gisso presepii comunis ex parte domini
capitanei ex precepto domini Bindi capitanei predicti scripto
manu domini Benvenuti928 notarii domini929 capitanei.
l
Eodem die
Solvit dictus depositarius
decem et octo solidos bononinorum
Iohanni de Schanello custodi masserie comunis pro expensis
per eum factis in candelis et cartis occasione ellectionis future
potestatis ex precepto domini Bindi capitanei predicti scripto
manu domini Benvenuti sui notarii.
Summa pagine librarum iiiC xlviii, solidorum xi,
denariorum iiii bononinorum
66v
li
lii
55v
Die sabati xvi intrante octubri
Solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
Dominico Albertini nuntio comunis Bononie pro tribus
diebus quibus ivit Bixanum ad portandum930 literas capitaneo
et custodibus dicti castri mandato anzianorum et consulum
et domini potestatis Bononie ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti eius notarii ad rationem ii
solidorum bononinorum pro qualibet die.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
sex libras bononinorum
fratri Renoardo Bernardi cappelle Sancte Catheline, fratri
Henrigipti fratris Blanchi931 videlicet cuilibet eorum tres libras
bononinorum pro eorum merito et labore quod substinuerunt
et substinere debent in faciendum bullari castellatas et alia
assagia civitatis932 Bononie exequendo formam refformationis
Corretto su Bo(n)aiuti.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: pot(estatis).
930
Segno - che indica l’andata a capo: por|tand(um).
931
Un segno pararatestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
932
Segue ripetuto nel ms. et civitat(is).
928
929
195
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
conscilii viiiC et populi scripte manu domini Bonvixini
Bolognitti notarii predicti et precepti domini potestatis scripti
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis et quia
placuit anzianis et consulibus populi mense presenti octubris
ex instrumento scripto manu domini Yvani Bentevogli notarii
anzianorum et consulum predictorum.
Eodem die
liii
liiii
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Gerardo Iohannis nuntio comunis Bononie pro duobus diebus
quibus ivit ad Sanctam Aghatam933 [ad cridandum] Bitinellum
et Sighifredum et quosdam alios dicti loci contra quos
proceditur per inquisitionem pro morte Alberti et Guidonis
eius filii ad rationem duorum solidorum bononinorum pro die
ex precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
sui notarii.
Eodem die
Ursii934
treginta duos solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Stephano Iohannis et Iohanni Ugolini935 nuntiis comunis
Bononie videlicet cuilibet eorum xvi solidos bononinorum
[pro sedecim diebus] quibus quilibet eorum stetit et servivit
ad descum Ursii inceptis die xxiii setenbris et conpletis die
nono octubris ad rationem xii denariorum bononinorum
pro quolibet eorum et qualibet die secundum statuta comunis
Bononie ex precepto domini potestatis scripto manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis.
Summa pagine librarum viiii,
solidorum ii bononinorum
Segno - che indica l’andata a capo: Agha|ta(m).
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
935
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
933
934
II. Edizione
67r
196
56r
Eodem die
Ursii
treginta duos solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Ugolino Petri et Gerardo Guiçardini937 nuntiis comunis
Bononie videlicet cuilibet xvi solidos bononinorum pro
xvi diebus quibus quilibet eorum stetit et servivit ad
dischum Ursii inceptis die xxiii setenbris et conpletis die
nono octubris ad rationem xii denariorum pro quolibet
et qualibet die secundum formam statutorum ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti eius
notarii.
936
lv
lvi
Eodem die
Mallefficiorum938
tres libras, quatuor solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Michaeli Severii et Alberto Iohannis, Boniohanni Bernardini
et Benzevenni Bonachose939 nuntiis comunis Bononie
videlicet cuilibet eorum940 xvi solidos bononinorum
[pro diebus] quibus quilibet stetit et servivit ad discum
mallefficiorum comunis Bononie inceptis die xxiii setenbris
et finitis die octavo octubris presenti ad rationem xii
denariorum bononinorum pro quolibet eorum et qualibet
die941 secundum formam statutorum ex duobus preceptis in
una cedula domini potestatis scriptis manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
938
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
939
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati, preceduti
ciascuno da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
940
Segno di riempimento.
941
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^: (et) q(u)alib(et) die.
936
937
197
lvii
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Eodem die
Nuntiorum noctis942
treginta duos solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Medico Nasinbenis et Alberto de Rofeno943 nuntiis comunis
Bononie videlicet cuilibet eorum sedecim944 solidos
bononinorum pro sedecim noctibus quibus quilibet eorum
stetit et servivit super pallatio comunis Bononie ad rationem
xii denariorum bononinorum pro quolibet eorum et qualibet
nocte secundum formam statutorum ex precepto domini
potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii domini
potestatis inceptis die xxiii setenbris et conpletis nono [die]
octubris.
Eodem die
lviii
quatuor solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Medico Nasinbenis nuntio comunis Bononie pro duobus
diebus quibus ivit Panichum ad cridandum Martinum et
Iohannem domini Aldini pro homicidio perpetrato in
personam presbiteri Martini ad rationem duorum solidorum
bononinorum pro quolibet die secundum statuta comunis
Bononie ex precepto domini potestatis scripto manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis.
Summa pagine librarum vi, solidorum xii bononinorum
67v
lviiii
56v
Eodem die
treginta octo solidos, quatuor denarios
[bononinorum]
Iohanni de Schanello custodi massarie comunis Bononie
pro ducentis treginta panibus a duobus denariis pro quolibet
quos dare debet captivis ca[r]ceris comunis qui sunt numero
xlvi pro quinque diebus videlicet pro hodierna die sabbati,
Solvit dictus depositarius
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
944
Seguono due lettere illeggibili a causa di una macchia di inchiostro e cassate con punti sottoscritti.
942
943
II. Edizione
198
dominico, lune, martis et merchurii945 futuris sequentibus
ad rationem unius panis pro quolibet eorum et qualibet die
secundum formam statutorum comunis Bononie ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis.
lx
lxi
lxii
Die lune xviii intrante octubri
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Stephano Iohannis nuntio comunis Bononie pro quatuor
diebus quibus ivit Parmam cum literis comunis Bononie
misis anbaxatoribus comunis Bononie pro concordia et pace
reginorum intrinsecorum et extrinsecorum ad rationem duorum
solidorum bononinorum pro qualibet die secundum formam
statutorum comunis Bononie ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
Iacobino Federici notario pro remuneratione sui laboris quem
substinuit et substinere debet in intrumentis faciendis omnibus
solventium affictum possessionum lambertaciorum946 domino
Ugolino iudice domini capitanei presentatis et presentandis
ex precepto domini Bindi capitanei scripto manu domini
Benvenuti notarii domini capitanei.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
tres libras bononinorum
domino Betucio de Pavanensibus, domino Falchono de
Venetiis947 scilicet dicto Betucio xl solidos bononinorum pro
pretio octo brachiorum et dimidii zindonis ab eo e(m)ptorum
pro faciendo penonem delato per pedites pro comuni Bononie
destinatos ad custodiam948 civitatis Regii et castrorum ipsius
civitatis et dicto domino Falchono xx solidos bononinorum
Segno a forma di virgola alta / reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
Segno - che indica l’andata a capo: lam|b(er)tac(i)o(rum).
947
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
948
Ripetuto nel ms. ad custod(iam).
945
946
199
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
pro pretio zindonis rubei et purpurei949 ac syrichi pro cruce et
armis domini regis Karuli Martelli appositis penoni dellato per
supradictos pedites destinatos ad dictam custodiam950 Regii ex
duobus preceptis dicti domini capitanei scripto manu domini
Benvenuti951 notarii domini capitanei et pro sutura ipsius
penonis.
Summa pagine librarum vii, solidorum vi,
denariorum iiii bononinorum
68r
lxiii
lxiiii
57r
Eodem die
Solvit dictus depositarius
tredecim libras, decem solidos bononinorum
domino Mathyolo de Ronchore notario ambaxatori comunis
Bononie pro quindecim diebus quibus iturus est pro comuni
Bononie in provinciam Romaniole ad p[re]sentandum domino
comiti Romaniole centum stipendiarios ad dictum dominum
comitem per comune Bononie destinatos et ad faciendum
circam de stipendiariis supradictis ad rationem decem et octo
solidorum bononinorum pro qualibet die secundum formam
refformationis conscilii populii scripte manu domini Yvani
Bentivogli notarii anzianorum et consulum mense presenti
octubris et precepti dicti domini Bindi capitanei scripti manu
domini Benvenuti notarii domini capitanei et quia placuit
anzianis et consulibus mense presenti octubris ex instrumento
scripto manu domini Yvani notarii predicti.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duodecim solidos bononinorum
Guidoni Zanelli, Iohannino Benvenuti, Rolandino Alberti
et Rolandino de Vedegheto952 nuntiis comunis Bononie
videlicet cuilibet ipsorum tres solidos bononinorum pro
Segno - che indica l’andata a capo: pur|purei.
Segno - che indica l’andata a capo: cu|stodia(m).
951
Segno - che indica l’andata a capo: Be(n)|venuti.
952
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati, preceduti
ciascuno da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
949
950
II. Edizione
200
tribus diebus quibus quilibet eorum953 stetit in servitio
comunis Bononie cum dominis presidentibus954 ad
granaria comunis Bononie pro frumento causa vendendi
ad rationem xii denariorum bononinorum pro quolibet
eorum et qualibet die ex precepto dicti domini Bindi
capitanei scripto manu domini Benvenuti notarii domini
capitanei.
Eodem die
lxv
Solvit dictus depositarius
viginti unam libras, quatuor solidos
[bononinorum]
domino Alberto Boniohannis Vixine et domino Bertholomeo
Iacobi de Lago955 suprastantibus laborerii Alegralcoris pro
quinquaginta956 tribus diebus quibus steterunt et stabunt ad
dictum laborerium fieri faciendum videlicet cuilibet ipsorum
decem libras, duodecim solidos bononinorum ad rationem
quatuor solidorum bononinorum pro quolibet eorum et
qualibet die secundum formam refformationis conscilii
viiiC et populi scripte manu domini Bonvixini Bologniti
notarii ad refformationes comunis scribendum et precepti
domini potestatis scripti manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis et quia placuit anzianis et consulibus
mense setenbris proximo ellapso ex instrumento scripto manu
Gerardi de Plastellis notarii anzianorum et consulum dicti
mensis setenbris.
Summa pagine librarum xxxv,
solidorum vi bononinorum
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: p(re)si|dent(ibus).
955
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
956
Segno - che indica l’andata a capo: qui(n)|quagi(n)ta.
953
954
201
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
68v
57v
Eodem die
Nuntiorum sindicatus
Solvit dictus depositarius
treginta958 solidos bononinorum
Zanbono de Monteaguto, Albertino Henrigipti959 nuntiis
comunis Bononie scilicet cuilibet eorum xv solidos bononin
rum pro960 decim diebus quibus quilibet eorum961 ivit962
et servivit ad officium sy[n]dicatus963 domini Gerardi964
syndici965 comunis Bononie incipiendo die secundo mense
octubris presenti et conpletis die dominico xvii dicto mense
ad rationem xii denariorum bononinorum pro quolibet
eorum et quolibet die secundum formam statutorum ex
precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis per civitatem Bononie et burgos de
mandato * * *.
957
lxvi
lxvii
Die martis xviiii intrante octubri
octo solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Alberto Petri, Nicholao Phylippi, Bunino Petri, Andree
Benintendi, Guidoni Ugolini, Iacobo Iacobini, Francischo
Blaxii et Francischo Ugolini pueris scilicet cuilibet eorum
xii denarios bononinorum, qui dederunt dicta die brevia in
conscilio iiM in pallatio veteri et novo comunis Bononie in
quatuor quarteriis in quo fuerunt ellecti capitanei et custodes
castrorum comunis Bononie ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Segue cassato con punti sottoscritti: duos.
959
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
960
Seguono cassate alcune lettere non intellegibili a causa di una macchia di inchiostro che le ricopre.
961
Segue cassato con tratto di penna: stet(it).
962
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^.
963
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: cum.
964
Segno - che indica l’andata a capo: Gerar|di.
965
Le vocali finali risultano corrette da o ad i modificando il caso delle tre parole da dativo a genitivo:
d(omi)n<o>i Gerard<o>i syndic<o>i.
957
958
II. Edizione
lxviii
202
Eodem die
Solvit dictus depositarius
tres libras, decem solidos bononinorum
Leonardo, Bonvixino et Iohanni966 notariis ad dischum domini
potestatis videlicet xl solidos bononinorum pro quinque
instrumenta sy[n]dicatus de pace Regii, que habuerunt
anbaxatores civitatis Parme, Regii et Cremone et anbaxatores
Bononie qui iverunt Regium, et treginta solidos bononinorum
quos dicunt se expendisse967 in cartis tam peccudinis quam
banbuçinis pro brevibus omnium consciliariorum de conscilio
duorum millium scilicet in tribus mensibus preteritis et
in ellectione officialium et peditum ellectorum ex duobus
preceptis in una cedula domini potestatis scriptis manu domini
Bonaiuti968 notarii domini potestatis.
Summa pagine librarum v, solidorum viii bononinorum
69r
58r
Eodem die
lxviiii
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Alexandro Iacobi nuntio comunis Bononie pro una die qua
ivit ad Salam969 Aygonum ad requirendum quosdam testes
occasione unius inquisitionis faciendi secundum formam
statutorum ex precepto domini potestatis scripto manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
Nuntiorum potestatis
treginta duos solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Boninsegne Beliçonis et Maynardo Bonomi971 nuntiis
970
lxx
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i tre nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
967
Segno - che indica l’andata a capo: expen|diss(e).
968
Segno - che indica l’andata a capo: Bonaiu|ti.
969
Segno di riempimento.
970
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
971
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
966
203
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
comunis Bononie scilicet cuilibet eorum sedecim solidos972
bononinorum pro sedecim diebus quibus quilibet eorum
stetit et servivit ad discum domini potestatis inceptis die
xxiiii mense setenbris et conpletis die undecimo octubris ad
rationem xii denariorum bononinorum pro qualibet die et
quolibet eorum secundum formam statutorum ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis.
lxxi
lxxii
lxxiii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duodecim denarios bononinorum
Mirano de Mediolano qui ivit die xviiii octubris per
civitatem Bononie cum Peregrino notario domini potestatis ad
capiendum porchos per civitatem Bononie ex precepto domini
potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii domini
potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Iacobo Leonis nuntio comunis Bononie pro una die qua ivit ad
Castrum Episcopi mandato domini Ferri iudicis ad mallefficia
ad requirendum Beninum de dicto loco pro furto cere
secundum formam statutorum ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
Anthonio filio Selvagni cursori qui reduxit literas victoriosas
comunis Luche973 comuni Bononie de expugnatione et invaxione
Castri Asciani dudum comunis Pisarum974 ex precepto domini
potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Summa pagine librarum iii,
solidorum xvii bononinorum
972
973
974
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: Lu|che.
Segno - che indica l’andata a capo: Pi|sca(rum).
II. Edizione
69v
204
58v
Eodem die
lxxiiii
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Iohanni de Schanello custodi massarie comunis Bononie
pro emendo oleum et quamdam975 lampadem pro lumine
redendo et faciendo in cappellam pallatii976 comunis Bononie
secundum formam statutorum ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti977 notarii domini potestatis.
Eodem die
lxxv
lxxvi
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Iohanni Aspectati nuntio comunis Bononie pro una die qua
ivit ad Sanctum Iohanem978 in Persiceto ad requirendum
Ghibertinum qui fuit de Mutina, qui moratur in molendino
dicte terre, occasione unius inquisitionis que fit ex officio iudicis
mallefficiorum ad rationem duorum solidorum bononinorum
secundum formam statutorum ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
domino Bertholomeo domine Clare notario cancellerio
comunis Bononie qui fecit scribi literas missas domino
Anthonio de Fucirago979 potestatis comunis Bononie
secundum statuta comunis Bononie ex precepto domini
potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii domini
potestatis.
Eodem die
lxxvii
975
976
977
978
979
Solvit dictus depositarius
viginti quinque libras bononinorum
fratri Petro domini Guillielmi napparii deputato per comune
Segno - che indica l’andata a capo: qua(m)|dam.
Segue ripetuto nel ms. pallatii.
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: Ioha|nem.
Lettura incerta.
205
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Bononie ad fieri faciendum980 unum pontem lapideum qui est
in Burgo Strate Maioris iuxta seralium circle de foris et spondas
ipsius pontis et ipse pons debeat refici, reaptari, salegari et
predicte sponde relevari de bono muro et maxignis secundum
formam refformationis conscilii viiiC et populi scripte manu
domini Bonvixini Bologniti notarii ad refforrmationes comunis
et precepti domini981 potestatis scripti manu domini Bonaiuti
notarii982 domini potestatis et quia placuit anzianis et consulibus
mense octubris ex instrumento scripto manu domini Yvani
Bentevogli notarii anzianorum et consulum predictorum.
Summa pagine librarum xxvii, solidorum x bononinorum
70r
59r
Eodem die
lxxviii
Solvit dictus depositarius
sex libras bononinorum
Dondideo Guidonis de Castro Britonum et Bonrecupero filio
domini Petroboni983 officialibus comunis Bononie ellectis
ad vendendum res mobiles dicti comunis pro sex mensibus
proximis scilicet cuilibet eorum tres libras bononinorum
secundum formam statutorum comunis Bononie ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis et quia placuit anzianis et consulibus984
mense presenti octubris ex instrumento scripto manu domini
Yvani Bentevogli notarii dominorum anzianorum et consulum
predictorum.
Eodem die
lxxviiii Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Albertino de Montorio et Magnano Nasinbenis985 nuntiis
Segno - che indica l’andata a capo: faci|end(um).
Segno di riempimento.
982
Segue cancellato: s.
983
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
984
Segno di riempimento.
985
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
980
981
II. Edizione
206
comunis Bononie scilicet cuilibet eorum xii denarios
bononinorum. Qui nuntii iverunt per cappellas civitatis
Bononie ad requirendum massarios et ministralles dictarum
cappellarum pro coronis mandato notarii domini potestatis ex
precepto domini986 potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Eodem die
lxxx
lxxxi
986
987
988
989
990
Solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
Iohanello Ugolini nuntio comunis Bononie pro tribus diebus
quibus ivit ad Rognaticum987, Podium et L’Uxelinum ad
precipiendum massariis dictarum terrarum ut ad citationem
testium conpareant coram domino potestate vel domino
Ferro eius iudice ex eo quod dicitur eos receptare988 banitos
comunis Bononie ad rationem ii solidorum bononinorum
pro quolibet die secundum formam statutorum ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis.
Eodem die
sexaginta septem libras, decem solidos
bononinorum
domino Bonaprese quondam domini Michaelis Lamandine
ambaxatori olim comunis Bononie in989 curia romana pro
septuaginta quinque diebus ad rationem decem et octo
solidorum bononinorum pro quolibet die quibus stetit in
servitio comunis Bononie in curia romana occasione interdicti
et excomunicationis cum fratre Iohanne de Anchona et
socio exequendo formam refformationis conscilii populi
scripte manu domini Yvani Bentivogli notarii anzianorum et
consulum mense presenti et precepti domini Bindi Bascherie
capitanei populi scripti manu domini Benvenuti notarii
domini990 capitanei et quia placuit anzianis et consulibus
Solvit dictus depositarius
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: Ro|gnaticu(m).
Segno - che indica l’andata a capo: re|ceptar(e).
Segno di riempimento.
Segue cassato con punti sottoscritti: pot(estatis).
207
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
predictis ex instrumento scripto manu domini Yvani notarii
predicti.
Summa pagine librarum lxxiii,
solidorum xviii bononinorum
70v
lxxxii
lxxxiii
59v
Die iovis vigesimo primo intrante octubri
Solvit dictus depositarius
quinque solidos bononinorum
domino Iacobo aurefici pro remuneratione reactationis
marchorum comunis ex precepto dicti domini Bindi capitanei
scripto manu domini Benvenuti notarii domini capitanei.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
treginta duos solidos bononinorum
Zunte Venture et Zacherie Guidonis991 nuntiis comunis
Bononie videlicet xvi992 solidos cuilibet993 eorum pro sedecim
diebus quibus quilibet ipsorum servivit et stetit ad discum
domini potestatis inceptis die xxiiii mense setenbris et
conpletis die xi mense octubris ad rationem xii denariorum
bononinorum pro quolibet eorum et quolibet die secudum
statuta comunis Bononie ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
lxxxiiii Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Petro Bonachose nuntio comunis Bononie pro una die qua
ivit ad Castrum994 Episcopi ad requirendum Beninum dicte
terre contra quem proceditur per inquisitionem pro furto
cere995 ad rationem duorum solidorum bononinorum pro
qualibet die secundum formam statutorum ex precepto
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
992
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: int.
993
Segno - che indica l’andata a capo: cuili|bet.
994
Segno di riempimento.
995
Segno - che indica l’andata a capo: ce|re.
991
II. Edizione
208
domini996 potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis.
lxxxv
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duodecim denarios bononinorum
Bernardino Gerardini nuntio comunis Bononie pro eius
merito et labore quia cytavit die nono997 octubris xxviiii
homines pro quadam denunciatione super qua proceditur
ex officio coram Palealogo notario domini potestatis super
coronis ex precepto domini potestatis scripto manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis.
Summa pagine solidorum xl bononinorum
71r
lxxxvi
lxxxvii
60r
Die veneris xxii intrante octubri
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Argomento Bonfigloli nuntio comunis Bononie pro una die
qua ivit ad Castrum Episcopi ad cridandum Boninum Ubertini
de dicto loco contra quem proceditur per inquisitionem pro
furto cere998 ad rationem duorum solidorum pro die secundum
formam statutorum ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
sexaginta libras bononinorum
domino Bonaventure de Savignano, domino Nigro Genarii
dominis999, Ugoni Bo[r]ghexani eorum notarii officalibus
ad granaria comunis Bononie pro sex mensibus presentibus
videlicet cuilibet ipsorum1000 viginti libras bononinorum
Segno di riempimento.
Segue cassata con tratto di penna e punti sottoscritti una parola di lettura incerta.
998
Segno - che indica l’andata a capo: ce|re.
999
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca. Questi nomi sono collegati a quello del notaio tramite
una seconda parentesi quadrata.
1000
Segno di riempimento.
996
997
209
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
pro dicto eorum officio exercendo1001 secundum formam
statutorum et secundum preceptum domini potestatis
scriptum manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis
et quia placuit anzianis et consulibus populi mense presenti
octubris ex instrumento scripto manu domini Yvani Bentevogli
notarii dictorum anzianorum et consulum populli.
Eodem die
lxxxviii Solvit dictus depositarius
quinquaginta libras bononinorum
domino Petro de Funi cappelle Sancti Laurentio et domino
Sachetto domini Iacobini Sachitti1002 notariis et officialibus
ad armaria populli videlicet cuilibet ipsorum viginti quinque
libras bononinorum pro1003 merito et sallario dicti eorum
officii pro sex mensibus presentibus secundum formam
statutorum et precepti domini potestatis scripti manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis et quia placuit anzianis
et consulibus mense presenti octubris ex instrumento
scripto manu domini Yvani Bentivogli notarii dictorum1004
anzianorum et consulum.
Eodem die
lxxxviiii Solvit dictus depositarius
viginti quinque libras bononinorum
fratri Iohanni ordinis fratrum appostollorum procuratori
et sindici dicti conventus fratrum appostolorum recipienti
suo nomine et vice et nomine conventus dictorum fratrum
appostollorum1005 de Bononia pro festivitate dictorum
fratrum celebranda, exequendo formam refformationis
conscilii populi scripte manu1006 domini Yvani Bentevogli
notarii anzianorum et consulum mense presenti et precepti
domini capitanei predicti scripti manu domini Benvenuti
notarii dicti capitanei et quia placuit anzianis et consulibus
Segno - che indica l’andata a capo: ex(er)|cendo.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1003
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: d(i)c(t)o.
1004
Segno di riempimento.
1005
Segno - che indica l’andata a capo: apposto|lo(rum).
1006
Segno - che indica l’andata a capo: ma|nu.
1001
1002
II. Edizione
210
populi mense presenti octubris ex instrumento scripto manu
domini Yvani notarii predicti.
Summa pagine librarum cxxxv, solidorum ii bononinorum
71v
lxxxx
lxxxxi
lxxxxii
1007
1008
1009
1010
1011
60v
Eodem die
Solvit dictus depositarius
treginta septem solidos bononinorum
magistro Foldo pro pretio lignaminis opportuni a
reparacionem1007 dischorum ad scribendum1008 et fenestrarum
pallatii novi et stabuli domini capitanei ab eo empti et pro
magisterio1009 suo ex precepto domini capitanei scripto manu
domini Benvenuti notarii domini capitanei.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
treginta octo solidos, quatuor denarios
bononinorum
Iohanni de Schanello custodi massarie comunis Bononie
pro ccxxx panibus a duobus denariis pro quolibet quos
dare debet captivis carceris comunis qui sunt numero xlvi
pro v diebus scilicet pro die iovis xxi octubris, hodierna die
veneris, sabbati, dominico1010 et die lune futuris sequentibus
ad rationem unius panis pro quolibet eorum et quolibet die
secundum formam statutorum comunis Bononie ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos, sex denarios bononinorum
Iohanni de Schanello custodi massarie comunis Bononie
quos dedit et solvit de suis denariis uni magistro qui reparavit
et reaptavit situlam que est in claustro1011 pallatii comunis
Così nel ms. rep(ar)acio(n)em.
Segno - che indica l’andata a capo: scri|bend(um).
Segno - che indica l’andata a capo: ma|gisterio.
Segno a forma di virgola alta / reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
Segno - che indica l’andata a capo: clau|stro.
211
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Bononie secundum statuta Bononie ex precepto domini
potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii domini
potestatis.
Die sabbati xxiiio intrante octubri
lxxxxiii Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
1012
Iohanino de Brixia et Paganino de Cremona marochis qui
iverunt die xxi octubris per civitatem Bononie ad capiedum
porchos cum Peregrino notario domini potestatis super selegatis
ad rationem xii denariorum bononinorum pro quolibet eorum
ex precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Summa librarum iiii, denariorum xxii bononinorum
72r
61r
Eodem die
lxxxxiiii Solvit dictus depositarius
viginti septem solidos, sex denarios
bononinorum
Alberto et Gerardo1013 assazatoribus qui sazaverunt
frumentum comunis venditum et datum fornariis civitatis
Bononie secundum formam refformationis conscilii populi
scilicet mcvi corbes frumenti ad rationem duorum solidorum
bononinorum et sex denariorum pro quolibet centonario ex
precepto domini capitanei scripto manu domini1014 Benvenuti
notarii domini capitanei.
lxxxxv
Die lune xxv intrante octubri
Solvit dictus depositarius
decem libras, quinque solidos bononinorum
domino Bonaprese de Lamandinis recipienti vice et nomine
illorum qui expenses fecerunt fratribus minoribus veniendo a
curia romana et pro victuris equorum dictorum fratrum qui
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1013
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1014
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: Bonaiuti not(arii).
1012
II. Edizione
212
supervenerunt et etiam unius nuntii qui portavit literas a dicta
curia romana sicut litere continebant Iacobi Aymoniti syndico
comunis Bononie in dicta curia romana in hiis computatis
gabellis comunis Bononie secundum formam refformationis
conscilii viiiC et populi scripte manu domini Bonvixini
Bologniti1015 notarii ad refformationes comunis Bononie et
precepti domini1016 potestatis scripti manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis et quia placuit anzianis et consulibus
populi mense presenti octubris ex instrumento scripto manu
domini Yvani Bentivogli notarii dictorum anzianorum et
consulum.
Eodem die
lxxxxvi Solvit dictus depositarius
quinque libras, octo solidos bononinorum
domino Iacobino de Medicina ambaxatori1017 pro sex diebus
quibus ivit ad dominum comitem Romaniole ad excusandum
comune Bononie si ad presens de mitendo ad ipsum miliciam
Bononie1018 sua1019 petitione non audita sive adimpleta ad
rationem decem et octo solidorum bononinorum pro qualibet
die secundum formam statutorum exequendo formam
refformationis conscilii viiiC et populi scripte manu domini
Bonvixini notarii supradicti et precepti domini potestatis
scripti manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis et quia
placuit anzianis et consulibus populi mense presenti octubris
ex instrumento scripto manu domini1020 Yvani Bentivogli
notarii dictorum anzianorum et consulum.
Eodem die
lxxxxvii Solvit dictus depositarius
treginta sex solidos bononinorum
Veneticho domini Michaelis Aymerii pro duobus diebus1021
quibus ivit et stetit ultra [terminum] de quibus nullam
1015
1016
1017
1018
1019
1020
1021
Segno - che indica l’andata a capo: Bolo|gniti.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: Bonaiuti not(arii) d(omi)ni.
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^.
Segue cassato con tratto di penna e punto sottoscritto: b.
Segno di riempimento.
Segue cassato con tratto di penna e punto sottoscritto: b.
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^.
213
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
solutionem a comuni Bononie recepit. Qui ivit Florentiam
pro comuni Bononie pro facto domini Anthonii de Fuxirago
ad rationem xviii solidorum bononinorum pro quolibet die
secundum formam statutorum ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Summa pagine librarum xviii, solidorum xvi,
denariorum vi bononinorum
72v
61v
Eodem die
lxxxxviii Solvit dictus depositarius
quinque solidos bononinorum
Spinabello Giambonelli nuntio comunis Bononie. Qui nuntius
ivit Galleriam in servitio comunis Bononie mandato domini
potestatis pro domino Veneticho de Cazanimiçis et pro
duobus anzianis et domino Alberto de Asinellis ut sociarent
ipsum dominum potestatem ad castra comunis Bononie ex
precepto domini potestatis scripto manu Bonaiuti notarii
domini potestatis.
Eodem die
lxxxxviiii Solvit dictus depositarius
quinque solidos bononinorum
Cato Guillielmi pro remuneratione sui laboris, qui1022 reduxit
literas de pace reginorum1023 ex precepto domini1024 capitanei
scripto domini Benvenuti notarii domini capitanei.
c
1022
1023
1024
Die martis xxvi intrante octubri
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Petro Albertini nuntio comunis Bononie pro quatuor diebus
quibus ivit Regium ad potestatem et comune Regii cum
literis comunis Bononie ad rationem duorum solidorum
bononinorum pro quolibet die secundum statuta comunis
Bononie ex precepto domini potestatis scripto manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis.
Lettura incerta.
Segno - che indica l’andata a capo: re|gino(rum).
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: pot(estatis) sc[ri]pt[o].
II. Edizione
ci
cii
214
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Stephano de Bagno nuntio comunis Bononie pro una die qua
ivit ad Sala Aygonum ad requirendum quosdam homines dicti
loci qui sunt numero xv pro quodam mallefficio ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notario
domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Baxanino de Mediolano et Bonamicho de Cremona1025
marochis scilicet pro quolibet eorum xii denarios
bononinorum. Qui marochi iverunt dicta die cum Peregrino
notario domini potestatis per civitatem Bononie ad capiendum
porcos ex precepto domini potestatis scripto manu dicti
domini Bonaiuti notarii
Summa pagine solidorum xxii bononinorum
73r
ciii
ciiii
62v
Eodem die
Solvit dictus depositarius
viginti quatuor solidos bononinorum
Dondideo bannnitori comunis Bononie sindico dicti comunis
pro duobus diebus quibus superstetit in servitio comunis
Bononie quando ivit Florentiam ad denuntiandum potestati
domino Anthonio de Fixirago, de quibus duobus diebus
nullam solutionem recepit a comuni Bononie ad rationem1026
duodecim solidorum bononinorum pro qualibet die ex
precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
decem solidos bononinorum
Iohannino Benvenuti nuntio comunis Bononie pro v
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1026
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: duo(rum) s[olidorum].
1025
215
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
diebus quibus ivit de mandato dicti domini capitanei ad
requirendum xxvi comunia pro facto strate Ronchastaldi ad
rationem duorum solidorum bononinorum pro quolibet die
secundum formam statutorum ex precepto domini capitanei
scripto manu domini Benvenuti notarii dicti domini
capitanei.
Eodem die
cv
Solvit dictus depositarius
decem solidos bononinorum
Ianino de Sanbro nuntio comunis Bononie pro v diebus
quibus ivit de mandato dicti domini capitanei ad requirendum
xxvi comunia1027 pro facto strate Ronchastaldi ad rationem
duorum solidorum bononinorum pro qualibet die ex precepto
domini capitanei scripto manu domini Benvenuti1028 notarii
predicti.
cvi
cvii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
domino Bertholomeo de Labia notario pro remuneratione sui
laboris, quem substinuit in conficiendo quoddam magnum
instrumentum continens precepta facta comuni Bononie per
venerabilem presulem dominum Bernardum cardinalem olim
apostolice sedis legatum ex precepto domini capitanei scripto
manu domini Benvenuti notarii domini capitanei.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
octo solidos, octo denarios bononinorum
magistro Beni pro uno discho et una bancha ad scribendum
pro notario domini capitanei ex precepto dicti domini
capitanei scripto manu domini Benvenuti notarii domini
capitanei.
Summa pagine librarum iiii, solidorum xii,
denariorum viii bononinorum
1027
1028
La a finale risulta corretta su altra lettera non distinguibile.
Segno - che indica l’andata a capo: Be(n)venu|ti.
II. Edizione
73v
cviii
216
62v
Eodem die
Solvit dictus depositarius
treginta octo solidos, quatuor denarios
[bononinorum]
Iohanni de Schanello custodi massarie comunis Bononie
pro ducentis treginta panibus a duobus denariis pro quolibet
quos dare debet captivis carceris comunis Bononie qui sunt
numero xlvi pro quinque diebus scilicet pro hodierna
die martis, merchurii, iovis, veneris1029 et sabbati futuris
sequentibus ad rationem unius panis pro quolibet eorum et
quolibet die secundum statuta Bononie ex precepto domini
potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii domini
potestatis.
Eodem die
cviiii
Solvit dictus depositarius
quatuordecim solidos bononinorum
magistro Iohanni [de] Schanello pro stanghis de suo lignamine
factis et aptatis in pallatio1030 novo apud discum ubi sedet
dominus Ugolinus iudex domini capitanei ex precepto ipsius
domini capitanei scripto manu domini Benvenuti notarii dicti
domini capitanei.
Eodem die
cx
1029
1030
Solvit dictus depositarius
decem et octo libras bononinorum
domino Ysnardo domini Iohannis de Argele, domino
Gualengo domini Aldrevandini, domino Michilino domini
Cambii, domino Lapo de Grecis, domino Petro de Argele,
domino Cavalchaleone magistri Uxeppi, domino Donato
Cambii, domino Aldrevandino domini Caravite, domino
Alberico domini Sydonii, domino Hostexano domini
Hostexani Diarolimi, domino Uguicioni de Sabbatinis,
domino Iohanni Anthonii, domino Bonbologno de
Culforatis, domino Perolino de Sala, domino Rodaldo
quondam Petroboni, domino Ribaldino Petriçoli, domino
Segno a forma di virgola alta / reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
Segno - che indica l’andata a capo: pal|lat(i)o.
217
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Iacobo domini Henrigitti Calanchi, domino Mathyolo de
Malpiglis, domino Guidone de Liuciis, domino Guidoni
quondam Giramontis, domino Petro de Rodaldis, domino
Sinibaldo qui dicitur «Benvenutus», domino Lotto de Ferro,
domino Ugolino quondam Iacobini de Granarolo millitibus
qui de mandato domini potestatis iverunt ad terram Caxi causa
sociandi dominum Bindum Bascherie venientem ad officium
capitanerie populi Bononie pro tribus diebus pro quolibet
eorum ad rationem v solidorum bononinorum pro quolibet
et qualibet die secundum formam refformationis conscilii
viiiC et populi scripte manu domini Bonvixini notarii ad
refformationes comunis et precepti domini potestatis scripti
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis et quia
placuit anzianis et consulibus populi mense presenti octubris
ex instrumento scripto manu domini Yvani Bentivogli notarii
anzianorum et consulum predictorum.
Summa pagine librarum xx, solidorum xii,
denariorum iiii bononinorum
74r
63r
cxi
1031
1032
Die merchurii xxvii intrante octubri
Montisbellii1031
Solvit dictus depositarius quadraginta octo libras, quatuordecim solidos
[bononinorum]
Tucio sive Tuçolino quondam Ugolini de Querciis
capitaneo, Petro Alberti, Iohanni Guidonis, Petruçolo
Bellonis, Ghiberto Gerardi, Nicholao Bonazunte, Andree
calçolario, Iohanni Anthonii, Iohanni Petriçoli, Iacobino
Stagni, Anthonio Benvenuti, Dominico Boni, Anselmo
Guillielmi, Albertino sartore, Alberto Petri, Prinçivalli1032
Sovrani, Bonachapto sartore, Mino fratris Egidii, Richolo
Iacobini, Mathyolo Mathyoli, Gerardo Spinelli, Stephano
Ruffi, Bitino Albiroli, Laurentio Petroni, Millino Arduyni,
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: Petri.
II. Edizione
218
Alberto Iacobi, Nigro Gerardi, Petro Raymundi, Iohanni
Saglinbenis, Oxilitto de Sosizis, Venture de Bertalia, Uxeppo
Aspectati, Placito Calandrini, Paulo Guidonis, Homodeo
Iacobi et Iacobo Benvenuti capitaneo et custodibus terre
Montisbellii videlicet capitaneo pro sedecim diebus et1033
custodibus pro tredecim diebus ad rationem quatuor
solidorum bononinorum pro dicto capitaneo et pro qualibet
die et ad rationem duorum solidorum bononinorum pro
dictis custodibus et pro quolibet1034 eorum et qualibet die
quibus ultra terminum primi mensis steterunt in servitio
dicti comunis, de quibus nullam1035 solutionem receperunt a
comuni secundum formam duarum refformationum conscilii
viiiC et populi scriptarum1036 manu domini Bonvixini
notarii supradicti et duorum preceptorum domini potestatis
scriptorum manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis
et quia placuit anzianis et consulibus mense presenti octubris
ex instrumento scripto manu domini Yvani Bentevogli
notarii dictorum anzianorum et consulum.
cxii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
Iohanni Ugolini qui dicitur «Rubeus» nuntio comunis
Bononie pro tribus diebus quibus ivit Mutinam mandato
domini Ferri cum literis comunis Bononie nomine et occasione
unius inquisitionis que fit pro abbate et abbatia de Nunantula
ex precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Summa pagine librarum xlviiii bononinorum
1033
1034
1035
1036
Segno di riempimento.
Segno di riempimento.
Segue ripetuto nel ms. nulla(m).
Nel ms. sc(r)ipto(rum).
219
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
74v
63v
Eodem die
Stagni
Solvit dictus depositarius quatuor libras, quatuor solidos bononinorum
Iuliano Ubaldini cappelle Sancte Catherine, Bonavere Gerardi
cappelle Sancti Homoboni, Dominico Anthonii cappelle
Sancte Marie de Muradellis1038 custodibus castri Stagni qui
steterunt ad custodiam dicte terre pro xiiii diebus1039 ultra
terminum prime solutionis, de quibus nullam solutionem
receperunt a comuni Bononie ad rationem duorum solidorum
bononinorum pro quolibet eorum et quolibet die secundum
formam refformationis conscilii viiiC et populli scripte
manu1040 domini Bonvixini Bologniti notarii suprascripti
et precepti domini potestatis scripti manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis et quia placuit anzianis et consulibus
mense presenti octubris ex instrumento scripto manu domini
Yvani Bentevogli notarii.
1037
cxiii
cxiiii
Eodem die
Bargi1041
sex libras, octo solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Verardino de Baragaça, Boniohanni Useppi, Alberto Bonafidei,
Petro Placiti1042 custodibus castri Bargi pro sedecim diebus
quibus steterunt pro comuni Bononie ad dictam custodiam
ultra terminum eorum primi mensis, de quibus solutionem
aliquam non habuerunt a comuni Bononie ad rationem
duorum solidorum bononinorum pro quolibet eorum et
qualibet die secundum formam refformationis conscilii viiiC
et populi scripte manu domini Bonvixini1043 notarii predicti
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i tre nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1039
Segno - che indica l’andata a capo: di|ebus.
1040
Segno - che indica l’andata a capo: ma|nu.
1041
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
1042
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati, preceduti
ciascuno da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1043
La lettera i in fine di parola è stata soprascritta alla lettera o.
1037
1038
II. Edizione
220
et precepti domini potestatis scripti manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis et quia placuit anzianis et consulibus
mense presenti octubris ex instrumento scripto manu domini
Yvani Bentevogli notarii dictorum anzianorum et consulum.
Eodem die
Bixani
viginti libras, sedecim solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
domino Ugolino de Codeghellis capitaneo, Petro domine
Laurentie, Albertino Blaxii, Castelano Francisci, Iohanni
Gerardi, Facio Guillielmi, Leonardo Gerardini, Aldrevando
Rolandi, Bellotto Dominici Alberti, Bernardino Petrucii,
Stephano Geminiani, Guillielmo Cavaça, Rodulfo Paxitti,
64r
Iohanni Nicholay Baylardi, Dino Guidonis Muxiglani |
1045
Symoni
Iacobini Bellitti, Dominico Alberti capitaneo et
custodibus qui pro comuni Bononie steterunt ad custodiam
castri Bixani pro sedecim diebus dicto capitaneo et dictis
custodibus pro xi diebus quibus steterunt ultra terminum primi
mensis ad dictam custodiam pro comuni Bononie faciendam ad
rationem quatuor solidorum bononinorum1046 dicto capitaneo
et pro qualibet die et dictis custodibus ad rationem duorum
solidorum bononinorum pro quolibet1047 eorum et qualibet
die exequendo formam refformationis conscilii viiiC et populi
scripte manu domini Bonvisini1048 Bologniti notarii predicti et
precepti potestatis scripti manu domini Bonaiuti notarii eiusdem
domini1049 potestatis et quia placuit anzianis et consulibus
populi mense presenti ex instrumento scripto manu domini
Yvani Bentevogli notarii dictorum anzianorum et consulum.
1044
cxv
75r
Summa pagine librarum xxxi, solidorum
viii bononinorum1050
1044
1045
1046
1047
1048
1049
1050
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Continua l’elenco.
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: quoli|b(et).
Segno - che indica l’andata a capo: Bo(n)vi|sini.
Segno di riempimento.
La notazione contabile si trova a c. 74v (63v).
221
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Eodem die
cxvi
Castri Franchi1051
Solvit dictus depositarius
viginti quatuor libras, quatuor solidos
[bononinorum]
Ugolini Bonaventure, Symoni Michaelis Predarii, Iacobo
Iuliani, Dominico Martini, Iohanni Recevuti, Alexio Açolini,
Bertholo Gratioli, Aldrevandino Ubertini, Montorio Iohannis,
Petro Bonazunte, Paulo Benedicti, Aldrevando de Raxuriis,
Iacobino Bixella, Dono Iohannis Fantalocii, Dominico Egidii,
Charolo Arienti, Francischo domine Lixe, Petro Rudulfi,
Benvenuto Ugolini, Paulo quondam Rovixii, Fino Guidonis
de Muxiglano, Zunte Bavoxo1052 custodibus qui pro comuni
Bononie steterunt ad custodiam Castri Franchi pro undecim
diebus ultra terminum primi mensis, de quibus nullam
solutionem recepererunt a comuni Bononie ad1053 rationem
duorum solidorum bononinorum pro quolibet eorum et
quolibet die secundum formam refformationis conscilii viiiC
et populi scripte manu domini Bonvixini Bologniti notarii
supradicti et precepti domini potestatis scripti manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis et quia placuit anzianis
et consulum populi mense presenti octubris ex instrumento
scripto manu domini Yvani Bentevogli notarii dictorum
anzianorum et consulum.
Summa pagine librarum xxiiii,
solidorum iiii bononinorum
75v
64v
Eodem die
Castri Sancti Petri
viginti sex libras, octo solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Michilino Alberti, Iohanni de Sabluni, Ugolino Benvenuti,
Bandino Petri, Bertholino Sylvestri, Cambiolo Benlafaremo,
1054
cxvii
1051
1052
1053
1054
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Aggiunta in interlinea la prima o.
Segno di riempimento.
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
II. Edizione
222
Bertholino Gandolfini, Nicholao selario, Bertholo Petri,
Dominico Albertutii Amyghitti, Ugolino Bochone, Rolandino
Bonaventure, Christiano Rolandi, Mathiolo Francisci,
Nigro spadario, Giliolo Zanbonini, Petro Cavrenello, Bexe
sartori, Guillielmo Zampa, Bonbello Petriçoli, Bonaventure
Saglinbenis, Thomaxino Iohannis Boni, Pace sartore, Iohanni
Petriçoli custodibus Castri Sancti Petri qui pro comuni
Bononie steterunt ad custodiam dicte terre pro undecim diebus
ultra terminum primi mensis, de quibus solutionem aliquam
non receperunt a comuni Bononie ad rationem duorum
solidorum bononinorum pro quolibet eorum et quolibet die
secundum formam duarum refformationum conscilii viiiC et
populi scriptarum manu domini Bonvixini Bologniti notarii
ad refformationes comunis et duorum preceptorum domini1055
potestatis scriptorum manu domini Bonaiuti notarii domini
potestatis et quia placuit anzianis et consulibus populi mense
presenti octubris ex duobus instrumentis scriptis manu domini
Ivani Bentevogli1056 notarii dictorum anzianorum et consulum.
cxviii
Die iovis xxviii intrante octubri
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Spinabello Gambonini nuntio comunis Bononie. Qui nuntius
portabat literas ad1057 dictum dominum potestatem apud
Crevalcore ad rationem duorum solidorum bononinorum pro
die secundum formam statutorum ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Summa pagine librarum xxvi, solidorum x bononinorum
76r
65r
cxviiii
1055
1056
1057
Die veneris xxviiii octubris
Solvit dictus depositarius
viginti quatuor solidos bononinorum
magistro Paganello Coradi ingegnerio ituro de mandato
militis domini capitanei ad providendum opus et laborerium
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: Bona[iuti].
Segno - che indica l’andata a capo: Be(n)tevo|gli.
Segno di riempimento.
223
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
fiendum de ponte L’Uxelini, qui debet reffici per formam1058
refformationis conscilii populi Bononie ad incantum pro
tribus diebus ad rationem octo solidorum bononinorum pro
qualibet1059 die ex precepto domini capitanei scripto manu
domini Benvenuti Oliverii notarii domini capitanei.
cxx
cxxi
Eodem die
Solvit dictus depositarius
viginti quatuor solidos bononinorum
Laurentio de Magistris ingegnerio ituro de mandato militis
domini capitanei ad providendum opus et laborerium fiendum
de ponte L’Uxelini qui debet reffici per formam refformationis
ad incantum pro tribus diebus ad rationem octo solidos
bononinorum pro qualibet die ex precepto domini capitanei
scripto manu domini Benvenuti notarii domini capitanei.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
viginti quatuor solidos bononinorum
Guidoni domini Nicholai notario pro tribus diebus quibus ire
debet cum magistris Paganello1060 et Laurentio ingeniariis de
mandato militis domini capitanei ad reducendum in scriptis
quid provisum fuerit de laborerio fiendo circa reaptationem
pontis L’Uxelini1061 debentis reffici ad incantum ad rationem
octo solidorum bononinorum pro die1062 ex precepto domini
capitanei1063 scripto manu domini Benvenuti notarii domini
capitanei.
Eodem die
cxxii
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Astoni de Panico nuntio comunis Bononie pro una die qua ivit
ad Pradori et La Laguna1064 ad requirendum Aldebrandinum
de dicto loco occasione unius inquisitionis que fit ex officio
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: qua|libet.
1060
Segno - che indica l’andata a capo: Pa|ganello.
1061
Segno - che indica l’andata a capo: Luxe|lini.
1062
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^: p(ro) die.
1063
Segno - che indica l’andata a capo: ca|pitanei. Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti:
not(arii) d[omini].
1064
Segno - che indica l’andata a capo: La|laguna.
1058
1059
II. Edizione
224
contra eum ex precepto domini potestatis scripto manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis.
cxxiii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
treginta sex solidos bononinorum
domino Nicholao Rodolfini Ursi iudice olim ambaxatori
comunis Bononie pro duobus diebus1065 quibus superstetit in
civitate Ravenne pro comuni Bononie ultra dies, pro quibus,
secundum refformationem iudicis, secundam solutionem
recepit occasione questionis pontis Ydicis, que coram
domno ravenati1066 archiepiscopo ventilata ad rationem
xviii solidorum bononinorum pro qualibet die ex precepto
domini1067 capitanei scripto manu domini Benvenuti notarii
domini capitanei.
Summa pagine librarum v,
solidorum x bononinorum
76v
cxxiiii
1065
1066
1067
1068
1069
65v
Eodem die
Solvit dictus depositarius
treginta quinque solidos bononinorum
Royço de Roycis syndico et ambaxatori comunis Bononie
pro duobus diebus quibus stetit Ravennam occasione
questionis pontis Ydicis ultra terminum sibi per comune
Bononie asignatum videlicet xxiiii solidos bononinorum
pro dictis duobus diebus occasione dicte questionis pontis
Ydicis ad rationem xii solidorum bononinorum pro quolibet
die et undecim solidos bononinorum, quos1068 ipse de suo
pro scripturis pro comuni Bononie opportunis in predicta
questione se expendisse1069 iuravit ex precepto domini
capitanei scripto manu domini Benvenuti notarii domini
capitanei.
Segno - che indica l’andata a capo: die|bus.
Segno di riempimento.
Segno di riempimento.
Lettura incerta.
Segno - che indica l’andata a capo: ex|pendiss(e).
225
cxxv
cxxvi
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Die sabbati xxx octubris
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
Gerardo Ferarii notario pro remuneratione laboris quem
substinuit in scribendo ellectionem futuri potestatis et omnes
scripturas circa ipsam ellectionem neccessarias faciendas et
etiam in faciendas et exemplandas scripturas omnes opportunas
circa anbaxatam faciendas per ambaxatores comunis Bononie ad
romanam curiam destinandos ex precepto domini capitanei1070
scripto manu domini Benvenuti notarii domini capitanei.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor libras, sedecim solidos bononinorum
domino Brandelixio de Richadonis et domino Anthonio
de Richolis1071 ambaxatoribus, domino Bernardino de
Ba[m]baglolis eorum notario1072 ambaxatoribus et notario
pro duobus diebus quibus steterunt1073 pro comuni Bononie
ultra terminum eis inpositis in provinciam Romaniole a[d]
dominos episcopos Faventie et Ymole et pro ipsius comunis
Bononie negotiis pertractandis videlicet dictis ambaxatoribus
ad rationem xviii solidorum bononinorum pro quolibet eorum
et quolibet die et dicto Bernardino notario ad rationem xii
solidorum bononinorum pro quolibet die secundum formam
refformationis conscilii viiiC et populi scripte manu domini
Bonvixini Bologniti notarii1074 ad refformationes comunis et
precepti domini potestatis scripti manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis et quia placuit anzianis et consulibus populi
mense presenti octubris ex instrumento1075 scripto manu domini
Yvani Bentevogli notarii anzianorum et consulum predictorum.
Summa pagine librarum viii,
solidorum xi bononinorum
Segno di riempimento.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati.
1072
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i nomi dei due ambasciatori con quello
del notaio, preceduti ciascuno da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1073
Segno - che indica l’andata a capo: ste|teru(n)t.
1074
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: d(omi)ni.
1075
Segno di riempimento.
1070
1071
II. Edizione
77r
cxxvii
cxxviii
226
66r
Die dominico xxxi mense octubris
Solvit dictus depositarius
duodecim denarios bononinorum
Dominico de Bononia marocho qui ivit cum Peregrino notario
domini potestatis ad capiendum porchos ex precepto domini
potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii domini
potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
1076
Baxanino et Potella
marochis de Mediolano videlicet
cuilibet eorum xii denarios bononinorum. Qui marochi
iverunt per civitatem Bononie die xxx octubris cum domino
Peregrino notario domini potestatis ad capiendum porchos
ex precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Eodem die
cxxviiii Solvit dictus depositarius
duomillia quingentas libras bononinorum
domino Guillielmo de Monteumbrario nuntio1077 massarii
et depositarii dominorum bladi pro solvendo dacio bladi
forensis conducti ad civitatem Bononie exequendo formam
refformationis conscilii populi scripte manu domini
Gerardi de Plastellis notarii anzianorum et consulum
mense setenbris ellapso …1078 facti per dominum Bindum
Bascheriam capitaneum populi Bononie scripti manu
domini Yvani Bentevogli notarii anzianorum et consulum
mense presenti octubris et precepti domini capitanei scripti
manu domini Benvenuti notarii domini Bindi capitanei
predicti et quia placuit anzianis et consulibus mense
presenti octubris ex instrumento scripto manu domini
Yvani notarii predicti.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1077
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^.
1078
Unità di scrittura non compresa.
1076
227
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
cxxx
Eodem die
Solvit dictus depositarius
ducentas viginti quinque libras bononinorum
domino Bindo Bascherie de La Tosa capitaneo populi Bononie
videlicet ducentas libras bononinorum pro ipsius domini
capitanei salario presenti mense octubris et viginti quinque
libras bononinorum pro cartis, incaustro, pennis et vernice
secundum formam statutorum ex duobus preceptis dicti
domini capitanei scriptis manu domini Benvenuti notarii dicti
domini capitanei in una cedula1079 et quia placuit anzianis et
consulibus populi mense presenti octubris ex instrumento
scripto manu domini Yvani Bentevogli notarii dictorum
anzianorum et consulum.
Summa pagine mm viiC xxv librarum,
iii solidorum bononinorum
77v
66v
Eodem die
Solvit dictus depositarius
treginta libras bononinorum
Bindo Baldronis, Pagno Bandini, Fiorucio Guidi, Gualberto
Bonafedis, Ianucio Martini, Symoni Michaelis, Bonizzo
Meglorati, Betto Iunte, Zane Mannucii, Zacha Rinaldi
beroariis ipsius domini capitanei pro eorum salario et mercede
xxx dierum mense presenti octubris ad rationem duorum
solidorum bononinorum pro quolibet eorum et qualibet
die secundum formam statutorum ex precepto dicti domini
capitanei scripto manu domini Benvenuti notarii domini
capitanei1081 et quia placuit anzianis et consulibus mense
presenti octubris ex instrumento scripto manu domini Yvani
Bentevogli notarii dictorum anzianorum et consulum. Quod
preceptum et consensus anzianorum et consulum sunt in una
cedula cum precepto solutionis sallarii domini capitanei ex
alio latere istius folii in signo cxxx.
1080
1079
1080
1081
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^: i(n) una cedula.
Salta la numerazione consueta della posta in numeri romani.
Nel ms. pot(estatis).
II. Edizione
cxxxi
78r
1082
1083
1084
1085
228
Eodem die
Solvit dictus depositarius ducentas setuaginta tres libras bononinorum
domino Morando notario de Zexena procuratori
infrascriptorum conistabilis et stipendiariorum, qui pro
comuni Bononie sunt in servitio domini comitis Romaniole,
recipienti procuratorio nomine eorum scilicet pro domino
Alberto de Verona conistabili, domino Guillielmo de Verona,
domino Petriçolo de Ponticlo, domino Blaxio Malvicio,
domino Iohanni de Ravenna, domino Thorixendo domini
Alberti, domino Fulchitto de Barda, domino Lencio de
Moglano, domino Petriçolo de Fano, domino Bulgaro de
Badalo, domino Gigletto Beltramis, domino Richobono
Donadei, domino Iohanni Aynaldi, domino Andree de
Belbono omnibus predictis cum duobus equis videlicet equum
armigerum et ronzinum, qui sunt numero xiiii et infrascripti
cum uno equo armigero qui sunt numero xxii: | domino
67r
1082
Nordiglo de Nordiglis , domino Guidoni de Primadiciis,
domino Princivalli de Lauxone, domino Ugucio Amato,
domino Salino1083 quondam Domghi, domino Guillielmo
Cleralbane, domino Petro Iacobini, domino Thome pichardo,
domino Partucio Petriçoli, domino Zanne de Calcata, domino
Bitino de Tubio, domino Pere de Blaces, domino Anthonio
de Castel Novo, domino Iacobo Petriçoli, domino Zanne de
Ecclesia, domino Pacino de Porta, domino Trombita de Regio
cum uno tamburello, domino Ugetto de Belforte, Colino de
Barleye, Ugetto Perotto, Guidoni de Parma, Guarino de Parma
conistabili et stipendiariis comunis Bononie qui steterunt et
stare debent pro comuni Bononie in servito domini comitis
Romaniole pro xv diebus ultra illos quindecim dies de quibus
a dicto comuni et massario stipendia receperunt videlicet1084
domino Alberto conistabili1085 decem et octo libras
bononinorum pro paga dupla sue persone cum duobus equis
ad rationem xxiiii solidorum bononinorum pro quolibet die
et pro una banderia sex libras bononinorum ad rationem octo
Continua l’elenco preceduto da: E(odem) d(ie).
La i corregge precedente a.
Segue cassato con tratto di penna: d(i)c(t)o.
Segno di riempimento.
229
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
solidorum bononinorum pro quolibet die et cuilibet dictorum
stipendiariorum habenti duos equos1086 videlicet armigerum
et ronçinum novem libras bononinorum1087 ad1088 rationem
duodecim solidorum bononinorum pro quolibet eorum
et quolibet die et cuilibet dictorum habenti solum unum
equum armigerum sex libras bononinorum ad rationem octo
solidorum bononinorum pro quolibet ipsorum et quolibet die
exequendo formam refformationis conscilii populi Bononie
scripte manu domini Yvani Bentevogli notarii anzianorum et
consulum dicti mensis octubris et precepti domini capitanei
scripti manu domini Benvenuti notarii dicti domini capitanei
et quia placuit anzianis et consulibus populi Bononie mensi
octubris presenti ex instrumento scripto manu dicti domini
Yvani notarii.
Summa pagine librarum iiiC tres1089 bononinorum1090
Summa summarum omnium expensarum factarum per dictum depositarium de dicto
mense octubris scilicet1091 a die veneris primo dicti mensis octubris et cum ipsa die
usque ad diem dominico ultimam dicti mensis et cum ipsa die capit et est viiM viiC
xxxvii librarum, xi solidorum iiii denariorum bononinorum1092
78v
67v
Kalende1093 Novembris1094
i
Die lune primo novembris
Solvit dictus depositarius
sex libras bononinorum
domino Yvano Bentevoglo notario anzianorum et consulum
Segno di riempimento.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: ad rat(ionem) xii s(olidorum) bon(oninorum).
1088
Segno di riempimento.
1089
Corretto su precedente non più leggibile.
1090
La cifra è vergata a c. 77v (66v).
1091
Segno di riempimento.
1092
La descrizione monetaria è isolata nella colonna di destra della pagina, come usuale nella mise en texte
del ms.
1093
Segue cassato con tratti di penna: octu[bris].
1094
Lettere di modulo maggiore e artificiosamente tracciate.
1086
1087
II. Edizione
230
comunis Bononie mense octubris proximo ellapso pro suo
sallario ipsius mensis secundum formam statutorum ex
precepto domini capitanei scripto1095 manu domini Benvenuti
notarii domini capitanei et quia placuit anzianis et consulibus
populi Bononie mense octubris ellapso ex instrumento scripto
manu domini Yvani notarii predicti.
Eodem die
Ursii
tres libras, quatuor solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Ansalo Iacobi, Martino Ugolini, Corsolo Guasconis,
Primerano Martinelli1097 nuntiis comunis Bononie videlicet
cuilibet ipsorum xvi solidos bononinorum pro xvi diebus
quibus quilibet eorum stetit et servivit ad discum Ursi cum
domino Tebaldo iudice domini potestatis inceptis die x°
octubris et conpletis die xxvi dicto mense octubris ad rationem
xii denariorum bononinorum pro quolibet eorum et qualibet
die secudum formam statutorum ex duobus preceptis in una
cedula domini potestatis scriptis manu domini Bonaiuti1098
notarii domini potestatis.
1096
ii
iii
Eodem die
viginti quatuor libras, quindecim solidos
Solvit dictus depositarius
bononinorum
Iohanni Bencevennis notario, procuratori et sindico
dominarum et sororum Sancti Salvatoris recipienti nomine et
vice dictarum dominarum Sancti Salvatoris extra circla Sancti
Stephani pro reaptatione domorum dicte ecclesie et ecclesie
dictarum dominarum in qua celebratur divinum officium
exequendo formam refformationis conscilii populi scripte
manu domini Yvani Bentevogli1099 notarii anzianorum et
consulum mense octubris ellapso et precepti domini capitanei
Segno di riempimento.
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
1097
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati, preceduti
ciascuno da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1098
Segno - che indica l’andata a capo: Bo|naiuti.
1099
Segno - che indica l’andata a capo: Be(n)te|vogli.
1095
1096
231
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
scripti manu domini Benvenuti notarii domini capitanei et quia
placuit anzianis et consulibus populi mense1100 octubris ellapso
ex instrumento scripto manu domini Yvani notarii predicti.
Summa pagine librarum xxxiii, solidorum xviiii bononinorum
79r
iiii
v
68r
Die martis secundo intrante novembri
Solvit dictus depositarius
ducentas septuaginta sex libras
bononinorum
domino Alberto domini Oddofredi legum doctori, domino
Beccadino de Bechadellis, domino Gerardo Ferarii eorum
notarii1101 ambaxatoribus et notario qui ituri sunt pro comuni
Bononie pro xl diebus ad curiam domini pape pro interdicto
et occasionis interdicti et excomunicationis comunis Bononie
videlicet cuilibet dictorum ambaxatorum cxx libras
bononinorum ad rationem trium librarum bononinorum
pro quolibet eorum et quolibet die et dicto eorum notario
treginta sex libras bononinorum ad rationem xviii
solidorum bononinorum pro quolibet die secundum formam
refformationum conscilii populi, que sunt due, scriptarum
manu domini Yvani Bentevogli notarii anzianorum et
consulum populi Bononie mense octubris ellapso et duorum
preceptorum domini capitaeni scriptorum manu domini
Benvenuti notarii domini capitanei et quia placuit anzianis
et consulibus populi Bononie mense octubris ellapso ex
instrumentis1102 scriptis manu domini Yvani Bentevogli
notarii predicti.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Gerardo Iohannis nuntio comunis Bononie pro una die qua
ivit Corvariam et ad Sanctum Rophyllum ad requirendum
Segno di riempimento.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i tre nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1102
Segno di riempimento.
1100
1101
II. Edizione
232
massarios et syndicos dictorum locorum mandato domini
Ferri iudicis ad mallefficia ad rationem duorum solidorum
bononinorum pro quolibet die secundum formam statutorum
ex precepto domini potestatis scripto1103 manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis.
vi
Eodem die
quatuordecim libras, tredecim solidos,
quatuor denarios bononinorum
Iohanni Uguicionis, Iohanni de Roffeno, Duzolo Federici
zavaterio, Laurentio Zagonello1104 custodibus turris comunis
de subtus videlicet cuilibet eorum tres libras, xiii solidos,
quatuor denarios bononinorum pro xxii diebus quibus ultra
terminum sex mensium steterunt ad custodiam dicte turris,
de quibus solutionem aliquam non habuerunt a comuni
ad rationem pro rata treginta librarum bononinorum pro
quolibet secundum tenorem refformationis conscilii populi
facte tempore domini Brexani de Salis capitanei olim populi
Bononie exequendo formam refformationis conscilii viiiC
et populi scripte manu domini Bonvixini notarii predicti
et precepti domini potestatis scripti manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis et quia placuit anzianis et consulibus
populi Bononie mense octubris ellapso ex instrumento
scripto manu domini Yvani notarii dictorum anzianorum et
consulum dicti mensis octubris.
Solvit dictus depositarius
Summa pagine librarum cclxxxx, solidorum xv,
denariorum iiii bononinorum
79v
68v
Eodem die
vii
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Ubaldino Petriçoli nuntio comunis pro duobus diebus quibus
de mandato domini capitanei ivit ad terram Sancte Aghate
Segno di riempimento.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati, preceduti
ciascuno da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1103
1104
233
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
ad cytandum massarium ipsius terre ad rationem duorum
solidorum bononinorum pro quolibet die ex precepto
domini1105 capitanei scripto manu domini Benvenuti notarii
dicti domini capitanei.
Eodem die
viii
Solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
Laurentio Peregrini nuntio comunis Bononie pro tribus
diebus quibus de mandato domini Ferri iudicis ivit Mutinam
cum literis comunis Bononie et ipsas presentavit potestati et
capitaneo Mutine ex precepto domini potestatis scripto manu
domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
viiii
x
1105
1106
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Guidoni Ugolini nuntio comunis Bononie pro una die qua
ivit Corvariam et ad Sanctum Rophyllum ad requirendum
massarios et syndicos dictarum terrarum mandato domini
Ferri iudicis ad rationem ii solidorum bononinorum pro die
secundum statuta comunis ex precepto domini potestatis
scripti manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
treginta octo solidos, quatuor denarios
bononinorum
domino Iohanni de Scanello custodi massarie comunis
Bononie pro ducentis treginta panibus a duobus denariis pro
quolibet quos dare debet captivis carceris comunis Bononie
qui sunt numero xlvi pro quinque diebus videlicet pro die
dominico ellapso ultimo octubris, lune, martis hodierna die1106,
merchurii et iovis futuris sequentibus ad rationem unius panis
pro quolibet eorum et quolibet die secundum statuta comunis
Bononie ex precepto domini potestatis scripto manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis.
Solvit dictus depositarius
Segue cancellato l’inchiostro della lettera p.
Segno a forma di virgola alta / reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
II. Edizione
xi
234
Die mercurii tercio intrante novembri
Solvit dictus depositarius
tres solidos bononinorum
domino Alberto Poete aurifici pro remuneratione reaptationis
marchorum comunis Bononie ex precepto domini capitanei
scripto manu domini Benvenuti notarii domini capitanei.
Summa pagine solidorum liii, denariorum iiii bononinorum
80r
69r
Eodem die
xii
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Petro Bonachose nuntio comunis Bononie pro una die qua
ivit ad terram Gleole1107 ad requirendum Zanni Alberti dicti
loci pro quodam mallefficio ad rationem duorum solidorum
bononinorum pro qualibet die ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
xiii
Solvit dictus depositarius
tres solidos bononinorum
Potella et Baxanino de Mediolano1108, Petro de Bononia1109
marochis scilicet pro quolibet eorum xii denarios
bononinorum, qui iverunt dicta die per civitatem Bononie ad
capiendum porchos cum Peregrino notario domini potestatis
super selegatis ex precepto domini potestatis scripto manu
domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius1110
trescentas quinquaginta libras
bononinorum
domino Cursio de Donatis potestati civitatis Bononie
pro merito et salario dicte sue potestarie mense presenti
Segno - che indica l’andata a capo: Gleo|le.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati collegandoli alla
città di provenienza. Un segno paratestuale a forma di parentesi tonda collega questa alla posta precedente.
1109
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i tre nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1110
Salta la numerazione consueta della posta in numeri romani.
1107
1108
235
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
novembris exequendo formam refformationis conscilii viiiC
et populi scripte manu domini Bonvixini Bologniti notarii ad
refformationes comunis Bononie facte de mense octubris.
Requiratur dicta refformatio in mense octubris in signo viiii.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
sexaginta libras bononinorum
Baldixino Attaviani, Cionino Mainitti, Guillielmo Iacobi,
Petrucio Martini, Bello Capitonis, Montone Baldantie, Zono,
Bancho, Lapo fratribus et filiis Martini1112, Palono Ugolini, Zecho
Gregorii, Meglore Gardi, C[h]ele Bonfigloli, Muntino Buoni,
Paulo de Sancto Petro Maiore, Bertino de Sancto Geminiano,
Arugino de Trento, Amadaxio de Mantua, Cursio Fabri, Cambio
Rexalli beroariis dicti domini Bonachursii potestatis Bononie
pro merito et sallario eorum presenti mensi novembris habenti
xxx dies ad rationem ii solidorum bononinorum pro quolibet
eorum et quolibet die secundum formam refformationis conscilii
viiiC et populi scripte manu domini Bonvisini Bologniti notarii
supradicti facte de mense octubris ellapso.
Requiratur dicta refformatio in mense octubris cum illa domini
potestatis in viiii signo.
1111
Summa pagine iiiiC x librarum et v solidorum bononinorum
80v
69v
Eodem die
xiiii
duos solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Laurentio Peregrini nuntio comunis Bononie pro merito et
labore sue vie qui ivit Parmam cum literis1113 comunis Bononie
ad ambaxatores dicti comunis mandato domini potestatis pro
una die de qua nullam solutionem recepit a comuni scilicet
pro ipsa una die ex precepto domini potestatis scripto manu
domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Salta la numerazione consueta della posta in numeri romani.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1113
Ripetuto nel ms. cu(m) lict(er)is.
1111
1112
II. Edizione
xv
xvi
236
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quinquaginta libras bononinorum
Sclarito domino Coradini, Iohanni Damiani1114 notariis ad
armaria et acta comunis Bononie scilicet viginti quinque libras
bononinorum pro quolibet eorum pro merito et sallario1115
eorum dicti eorum officii pro sex mensibus presentibus
secundum formam statutorum ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii dicti domini potestatis
et quia placuit anzianis et consulibus populi Bononie mense
octubris ellapso ex instr[umen]to scripto manu domini Yvani
Bentevogli notarii anzianorum et consulibus mense octubris
preterito.
Die iovis quinto intrante novembri
Solvit dictus depositarius
centum decem et octo libras bononinorum
domino Iohanni Perini, domino Paci Rolandini spadarii,
domino Henrigipto Feliciani et [domino] Phylippo de
Guirçino notariis officio mallefficiorum1116, domino
Iuliano Rovixii, [domino] Alberto Laurentii notariis officio
extimatorum1117; [domino] Deudato1118 Nicholai, domino Petro
Alixerii, domino Mateo domini Ioahannis, [domino] Egidio
domini Bertolomei, domino Uguicioni de Soldaderiis, domino
Iohanni domini Bencevenis1119 notariis ad discum Ursii; domino
Bonvixino Bologniti, domino Leonardo de Magnanis, domino
Iacobino Francholi, domino Iohanni de Rofeno1120 notariis ad
discum domini potestatis, [domino] Bertholomeo Piçolpassi,
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1115
Segno di riempimento.
1116
Un duplice segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati,
preceduti ciascuno da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1117
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1118
Lettura incerta.
1119
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata e delle righe di collegamento tengono uniti i sei
nomi elencati su due colonne; ciascuno dei nomi è preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede
di mosca.
1120
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata e delle righe di collegamento tengono uniti i
quattro nomi elencati; ciascuno dei nomi è preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1114
237
81r
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
[domino] Iohanni Bonaventure notariis ad discum Grifonis1121;
| domino1122 Lentio de Soris, [domino] Iacobo domini Guidonis
de Montebellio, [domino] Iacobo domini Petroboni, [domino]
Guillielmo de Pançis1123 notariis ad discum Aquile; domino
Ioachino Arduini, [domino] Iohanni Iohannini Napparii1124
notariis ad discum Bovis; domino Guidoni Bontalenti, domino
Petriçolo Albanixii, domino Symoni Iacobini, domino Princivalli
de Canitullo, domino Petro de Floranis, [domino] Bertholo
Venture de Albirolis1125 notariis officio bannitorum; domino
Iohanni de Bixano, domino Boninchuntro Ca[m]bii1126 notariis ad
discum procuratorum; domino Martino de Piçolo, domino Thome
de Unçola1127 notariis ad discum Equi; domino Iohanni Butrigario,
domino Paulo Venture1128 notariis ad discum Vulpis; domino
Laurentio Michaelis de Butrio, domino Iacobo Symocarii1129
notariis ad discum Montonis officialibus comunis Bononie pro
comuni Bononie ad supradicta officia deputatis pro presentibus
sex mensibus scilicet cuilibet supradictorum quatuor notariorum
deputatorum officio mallefficiorum quatuor libras bononinorum
pro quolibet eorum pro cartis eorum officii neccesariis et dictis
aliis notariis superius nominatis et specificatis1130 qui sunt numero
xxxiiii cuilibet eorum tres libras bononinorum pro cartis dictis
eorum officiis neccesariis1131 secundum formam statutorum
70r
Un segno paratestuale a forma di parentesi tonda tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1122
Contina l’elenco preceduto dal sintagma: E(odem) d(ie).
1123
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata e delle righe di collegamento tengono uniti i
quattro nomi elencati; ciascuno dei nomi è preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1124
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1125
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata e delle righe di collegamento tengono uniti i sei
nomi elencati; ciascuno dei nomi è preceduto da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1126
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1127
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1128
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1129
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1130
Segno - che indica l’andata a capo: speci|ficatis.
1131
Nel ms. d(i)c(t)is eo(rum) officiis.
1121
238
II. Edizione
exequendo forma v refformationum conscilii viiiC et populli
scriptarum manu domini Bonvixini Bologniti notarii ad
refformationes comunis et quinque preceptorum domini
potestatis scriptorum manu domini Bonaiuti notarii domini
potestatis et quia1132 placuit anzianis et consulibus mense
octubris ellapso ex quinque instrumentis scriptis manu
domini Yvani Bentevogli notarii anzianorum et consulum
predictorum.
Summa pagine librarum clxviii, solidorum ii bononinorum1133
xvii
Eodem die
decem solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Spinabello Iambonini nuntio pro quinque diebus quibus
ivit Cesenam et Faventiam cum literis comunis Bononie ad
rationem duorum solidorum bononinorum pro qualibet die
secundum formam statutorum ex precepto domini capitanei
scripto manu domini Benvenuti notarii domini capitanei.
Summa pagine solidorum x bononinorum
81v
xviii
70v
Eodem die
treginta novem solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
magistro Benvenuto pro pretio lignaminis, stangarum et
achutorum unius dischi1134 noviter facti in pallatio novo, ubi
sedeat milex domini capitanei deputatus super viis et aquis et eius
notarius, et pro assidibus pro duabus fenestris in stabulo domini
capitanei factis et pro laborerio suo ex precepto domini capitanei
scripto manu domini Benvenuti notarii dicti domini capitanei.
Eodem die
xviiii
1132
1133
1134
Solvit dictus depositarius
Segno di riempimento.
La cifra è vergata a c. 80v (69v).
Segno - che indica l’andata a capo: dis|chi.
decem solidos bononinorum
239
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Cherichino cursori de1135 Bononia pro merito et labore sue
vie qui reduxit1136 literas comuni Bononie a romana curia ex
precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Eodem die
xx
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
magistro Azolino qui reaptavit et reperavit cum suis pallanchis
et gisso et clavis et clappis domum pallatii comunis Bononie
quam inhabitant beroarii1137 domini potestatis et etiam pro
laborerio et operibus qui misit in dicto opere perficiendo1138
ex precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
xxi
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Rolandino Raynuçoli nuntio comunis Bononie pro duobus
diebus quibus ivit mandato domini capitanei ad Bazanum ad
videndum verum in castro Bazani aliqua fortilicia1139 de novo
fabricentur ad rationem duorum solidorum bononinorum
pro die secundum preceptum domini capitanei scriptum
manu domini Benvenuti notarii dicti capitanei.
Eodem die
xxii
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Albertino Henrigipti nuntio comunis Bononie qui de mandato
domini capitanei ivit ad Burgum Panichalis et Unçolam ad
cytandum massarios ipsarum terrarum ex precepto domini
capitanei1140 scripto manu domini Benvenuti notarii domini
capitanei.
Summa pagine librarum iiii, solidorum xv bononinorum
1135
1136
1137
1138
1139
1140
Segue cassato con tratto di penna e una macchia d’inchiostro: p(ro).
Segno - che indica l’andata a capo: re|dux(it).
Segno - che indica l’andata a capo: bero|arii.
Segno - che indica l’andata a capo: p(er)fi|ciendo.
Segno - che indica l’andata a capo: fo(r)|tilicia.
Segno di riempimento.
II. Edizione
82r
240
71r
Eodem die
xxiii
xxiiii
xxv
xxvi
1141
1142
1143
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Nasinbene Principini nuntio comunis Bononie pro una die
qua ivit ad Quartum de Super ad requirendum massarium et
sindicum de dicto loco occasione unius inquisitionis de falso
ex precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Die veneris quinto intrante novembri
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Medico Nasinbenis nuntio comunis Bononie pro una die qua
ivit ad terram1141 Spisi ad cridandum presbiterum Iacobum
pro quadam inquisitione que fit contra eum per iudicem
mallefficiorum ex precepto domini potestatis scripto manu
domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
decem et octo denarios bononinorum
Iohanni de Schanello custodi massarie comunis Bononie pro
una clave quam ipse emit pro camera Duci notarii domini
potestatis ex precepto domini potestatis scripto manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
treginta octo solidos, quatuor denarios
bononinorum
Iohanni de Scanello custodi massarie comunis Bononie pro
ccxxx panibus a duobus denariis pro quolibet quos dare debet
captivis carceris comunis Bononie qui sunt1142 numero xlvi
pro quinque diebus videlicet pro hodierna die veneris, sabbati,
dominico, lune1143 et martis futuris sequentibus ad rationem
unius panis pro quolibet eorum et quolibet die secundum
statuta comunis Bononie ex precepto domini potestatis scripto
Solvit dictus depositarius
Segno di riempimento.
Segno di riempimento.
Segno a forma di punto fermo reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
241
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
xxvii
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Azolino Zacharie nuntio comunis Bononie pro una die qua
ivit ad Puçichalvuli1144 ad requirendum massarium dicti loci et
Thomaxium Bonefideis pro quadam inquisitione de vulneribus
que fit ex officio ex precepto domini potestatis scripto manu
domini Bonaiuti notarii domini potestatis
Summa pagine solidorum xlv, denariorum x bononinorum
82v
xxviii
71v
Die sabbati sexto intrante novembri
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Argomento Bonfigloli nuntio comunis Bononie pro una
die qua ivit ad Castrum Episcopi ad cridandum Mercatum
et Iacobucium et Boniohannem et Iohannem et dominam
Zaçam eius uxorem pro quadam inquisitione que fit contra eos
ex officio pro quodam robaria ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
xxviiii
1144
1145
1146
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Gratiolo de Lerro nuntio comunis Bononie pro duobus
diebus quibus ivit ad Sanctum Iohannem in Persiceto et
ad Sanctam Agatam et Unçolam et Burgum Panicalis ad
requirendum massarios et sindicos dictorum locorum pro
quadam inquisitione que fit ex officio1145 domini Palialoghi
notarii domini potestatis ad rationem duorum solidorum
bononinorum pro quolibet1146 die secundum formam
statutorum ex precepto domini potestatis scripto manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis.
Segno - che indica l’andata a capo: Puçi|chalvuli.
Segno - che indica l’andata a capo: offi|cio.
Segno - che indica l’andata a capo: q(u)oli|bet.
II. Edizione
xxx
242
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quindecim solidos bononinorum
magistro Açolino qui reaptavit et reffecit quochinam pallatii1147
comunis Bononie et salam dicti pallatii super qua homines
condolantur cum suis lappidibus integris, gisso1148 et calçina
et allis rebus neccesariis ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
xxxi
Solvit dictus depositarius
novem libras, duodecim solidos
bononinorum
domino Guidoni de Stiphunti, domino Vinçiguerre de
Goçadinis1149 notariis pro comuni Bononie destinatis
Paduam ad faciendam inquisitionem confinatorum
partis lambertaciorum1150 de mense setenbris proximo
ellapso pro octo diebus quibus dicta de causa steterunt1151
in eundo, stando et redeundo ut declararunt eorum
iuramento1152 prestito corporali ad rationem duodecim
solidorum bononinorum pro quolibet eorum et quolibet
die secundum formam statutorum et precepti domini
capitanei scripti manu domini Benvenuti notarii domini
capitanei1153 et quia placuit anzianis et consulibus populi
Bononie mense presenti novembris ex instrumento scripto
manu domini Uguicionis de Soldaderiis1154 notarii anzianorum
et consulum predictorum.
Summa pagine librarum x, solidorum xiii bononinorum
Segno di riempimento.
Segno a forma di virgola alta / reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
1149
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca. Nel ms. Gocadinis.
1150
Segno - che indica l’andata a capo: la(m)b(er)taci|o(rum).
1151
Segno - che indica l’andata a capo: ste|terunt.
1152
Segno di riempimento.
1153
Corretto su parola cassata tramite assorbimento dell’inchiostro: p[otestatis].
1154
Segno - che indica l’andata a capo: Sol|daderiis.
1147
1148
243
83r
xxxii
xxxiii
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
72r
Eodem die
Nuntiorum mallefficiorum1155
tres libras, quatuor solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Nasinbene de Gisso, Aççolino Zacharie, Beninchase Martini
et Azzetto Benvenuti1156 nuntiis comunis Bononie scilicet
sedecim solidos bononinorum pro1157 quolibet ipsorum
[pro sedecim diebus] quibus quilibet servivit et stetit1158 ad
discum mallefficiorum de mense octubris ellapso1159 inceptis
die viiii octubris et finitis die dominico1160 xxiiii dicto mense
ad rationem duodecim denariorum pro quolibet eorum et
quolibet die secundum1161 statuta comunis Bononie ex duobus
preceptis domini potestatis in una cedula scriptis manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
Nuntiorum noctis1162
treginta duos solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Iacobo Stephani et Petro de Varignana1163 nuntiis comunis
Bononie scilicet cuilibet ipsorum sedecim solidos
bononinorum pro sedecim noctibus quibus quilibet eorum1164
servivit et stetit super pallatio comunis Bononie de mense
octubris preterito inceptis nocte precedenti diei decimo
octubris et completis nocte precedenti diei lune xxv octubris
ad rationem xii denariorum pro quolibet eorum et qualibet
nocte ex precepto domini potestatis scripto manu domini
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati, preceduti
ciascuno da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1157
Segno di riempimento.
1158
Segue nel ms. sedecim dieb(us).
1159
Segno di riempimento.
1160
Segno di riempimento.
1161
Segno di riempimento.
1162
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
1163
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1164
Segno di riempimento.
1155
1156
II. Edizione
244
Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
xxxiiii
Solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
Berto Petri, Michilino Ugolini, Iuliano Ugolini, Checho
Ugolini, Nicholao Phylippi, Andree Benintendi pueris qui
dederunt brevia dicta die in tribus quarteriis in pallatio veteri1165
et novo comunis Bononie. In quo conscilio ellecti fuerunt
officiales comunis Bononie scilicet unus frater ad cavandum
ramum de Reno et unus custos ad Castrum Franchum ad
rationem duodecim denariorum bononinorum pro quolibet
et quolibet die ex precepto domini potestatis scripto manu
domini Bonaiuti notarii dicti potestatis.
Summa pagine librarum v, solidorum ii bononinorum
83v
xxxv
xxxvi
1165
1166
1167
1168
72v
Die lune viii intrante novembri
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Iacobino Federici notario qui exemplavit et autenticavit
quedam acta, mandato domini Ferri iudicis ad mallefficia, que
supersint de actis depositis qualiter1166 dominis Lambertino et
Paci de Pacibus doctoribus legum fuit satisfactum a comuni
Bononie et pro quibus1167 diebus, cum ipsi essent advocati in
facto Saragotie1168 ex precepto domini potestatis scriptu manu
domini Bonaiuti notario domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
tres solidos bononinorum
Argumento Bonfigloli nuntio comunis Bononie scilicet
duodecim denarios bononinorum, qui de mandato domini
Ferri iudicis ad mallefficia ivit ad Burgum Panicalis ad
Segno - che indica l’andata a capo: ve|teri.
Segno - che indica l’andata a capo: quali|ter.
Nel ms. quos.
Segno - che indica l’andata a capo: Sa|ragotie.
245
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
requirendum1169 massarium et sindicum de dicto loco pro
quadam inquisitione et duos solidos bononinorum qui
de mandato dicti iudicis ivit ad Quartum Superiorem ad
requirendum sindicum et massarium de dicto loco pro quadam
inquisitione ex duobus preceptis domini potestatis1170 scriptis
in una cedula manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
xxxvii
xxxviii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
tres libras, quatuor solidos bononinorum
Ubaldino Petriçoli, Guidolino de Bagnarola, Bernardino
Bonzagnis et Michaeli Ugolini1171 nuntiis comunis Bononie
scilicet cuilibet ipsorum1172 sedecim solidos bononinorum
pro sedecim diebus quibus quilibet servivit et stetit ad discum
domini potestatis inceptis die x° octubris et conpletis die
xxvi octubris ad rationem xii denariorum bononinorum pro
quolibet eorum et quolibet1173 die ex duobus preceptis domini
potestatis in una cedula scriptis manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duos solidos, sex denarios bononinorum
Phylippo domini Bonaventure pro conçatura unius clavis rutte
et duabus clavibus1174 positis ad unum scrineum et pro guercitis
ipsius scrinei quod est comunis Bononie in quo Bernardinus
domiçellus domini potestatis tenet panem ex precepto domini
potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii domini
potestatis.
Summa pagine librarum iii, solidorum xiii,
denariorum vi bononinorum
Segno - che indica l’andata a capo: req(ui)|rendu(m).
Segno di riempimento.
1171
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati, preceduti
ciascuno da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1172
Segno di riempimento.
1173
Segno - che indica l’andata a capo: q(u)o|libet.
1174
Segno - che indica l’andata a capo: cla|vibus.
1169
1170
II. Edizione
84r
246
73r
Die martis viiii intrante novembri
xxxviiii Solvit dictus depositarius
octuaginta libras bononinorum
domino Iohanni Oddolini, domino Thome Albergi beccario,
domino Michaeli de Schalainis, domino Mathyolo Paxolini
Astanove1175 custodibus camere superioris scilicet cuilibet
eorum xx libras bononinorum secundum formam statutorum
pro merito1176 et labore eorum quod substinuerunt et substenere
debent in dicto eorum officio exercendo pro sex mensibus
presentibus exequendo formam precepti domini potestatis
scripti manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis et
quia placuit anzianis et consulibus populi Bononie mense
octubris ellapso ex instrumento1177 scripto manu domini Yvani
Bentevogli notarii dictorum anzianorum et consulum.
xl
Eodem die
Solvit dictus depositarius
ducentas quadraginta libras bononinorum
domino Bicerno beccario, domino Bongerardo domini
Iacobini Bongerardi, Petro domini Gilii cappelle Sancte Marie
de Muradellis, Bitino Gerardini cappelle Sancti Martini de
Sanctis1178, domino Teste de Rodaldis, domino Candaleoni de
Gozadinis, domino Iohanni Nicholai de Bertalia et domino
Cambio domini Petri cappelle Sancti Iosep aprobatoribus
securitatum videlicet cuilibet eorum treginta libras
bononinorum secundum formam statutorum pro merito et
labore eorum quod substinuerunt et substinuere debent in
dicto eorum officio exercendo pro sex mensibus secundum
preceptum domini potestatis scriptum manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati, preceduti
ciascuno da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1176
Segno - che indica l’andata a capo: me|rito.
1177
Segno di riempimento.
1178
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati, preceduti
ciascuno da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1175
247
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
xli
Eodem die
quatuor libras, decem et septem solidos
[bononinorum]
domino Yvano domini Bentevogli notario videlicet xl solidos
bononinorum pro remuneratione laboris quem substinuit
in exemplando refformationes conscilii viiiC et populi ad
romanam curiam destinatas et alios xl solidos bononinorum
pro remuneratione laboris quem substinuit in [exemplando]
refformationes conscilii populi super facto interdicti et
excomunicationis et Medicine1179 per eum scriptas et
publicatas et ad romanam curiam destinatas et decem et
septem solidos bononinorum pro cartis operatis in officio
anzianorum de mense octubris proximo preterito, quo ipse
fuit notarius anzianorum ex tribus preceptis domini capitanei
in una cedula scriptis manu domini Benvenuti notarii domini
capitanei.
Solvit dictus depositarius
Summa pagine librarum iiiC xxiiii,
solidorum xvii bononinorum
84v
xlii
xliii
1179
1180
73v
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Guidoni Ugolini nuntio comunis Bononie pro duobus diebus
quibus stetit cum domino capitaneo cum ivit ad Castrum
Sancti Petri ad rationem duorum solidorum bononinorum
pro quolibet die ex precepto domini capitanei scripto manu
domini Benvenuti notarii domini capitanei.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
viginti quinque solidos bononinorum
magistro Symoni Ubaldini pro eius salario et labore unius
fenestre per eum noviter1180 facte in sala pallatii domini
capitanei et pro pretio gissi ibidem opportuni ex precepto
Segno - che indica l’andata a capo: Me|dicine.
Segno di riempimento.
II. Edizione
248
domini capitanei scripto manu domini Benvenuti notarii
domini capitanei.
xliiii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
domino Petro Banbagloli notario pro remuneratione laboris
quem substinuit in scribendo quedam ordinamenta sacrata et
sacratissima delata per ambaxatores bononienses1181 imperatori
romanorum occasione terre Medicine ex precepto domini
capitanei scripto manu domini1182 Benvenuti notarii domini
capitanei.
Eodem die
xlv
Solvit dictus depositarius
quatuor libras, quinque solidos
bononinorum
domino Iacobino Federici notario1183 scilicet xl solidos
bononinorum pro remuneratione laboris quem substinuit
de mandato ipsius domini capitanei in scribendo omnia
comunia1184 comitatus Bononie et gabellas per ipsa communia
debitas comuni Bononie et1185 xl solidos bononinorm pro
remuneratione sui laboris quem substinuit de mandato1186
ipsius domini capitanei in scribendo omnes securitates
massariorum comunium et terrarum comitatus1187 Bononie
occasione gabellarum comuni Bononie debitarum et v solidos
bononinorum pro remuneratione laboris quem substinuit in
scribendo nomina ducentorum hominum debentium ire ad
brevia occasione custodie Regii ex tribus preceptis domini
capitanei in una cedula scriptis manu domini Benvenuti notarii
domini capitanei.
Summa pagine librarum vii, solidorum xiiii bononinorum
1181
1182
1183
1184
1185
1186
1187
Segno di riempimento.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: Yva[ni].
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: co(mun)is Bon(onie).
Segno - che indica l’andata a capo: co|munia.
Segno di riempimento.
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: co|mitat(us).
249
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
85r
74r
Eodem die
xlvi
Solvit dictus depositarius
decem solidos bononinorum
Astisano Iacobi nuntio pro v diebus quibus ivit cum literis
comunis Bononie Cesenam1188, Favenciam et Forlivium ad
rationem ii solidorum bononinorum pro quolibet die ex
precepto domini capitanei scripto manu domini Benvenuti
notarii domini capitanei.
Eodem die
xlvii
Solvit dictus depositarius
treginta sex solidos bononinorum
domino Royço de Royçis procuratori domini Lambertini
Artuxini administratoris pro comuni1189 Bononie
possessionum hospitalis et pontis Ydicis, qui iturus est
Ravennam tanquam ambaxator comunis Bononie occasione
questionis ipsius pontis et hospitalis pro tribus diebus
ad rationem1190 duodecim solidorum bononinorum pro
quolibet die ex precepto domini capitanei scripto manu
domini Benvenuti notarii domini capitanei.
Eodem die
xlviii
xlviiii
1188
1189
1190
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Michaeli Ugolini nuntio comunis Bononie pro una die qua
ivit Maranum ad cridandum Iacobum vocatum «Minarellus»
de dicto loco de mandato domini Ferri iudicis ad mallefficia
pro quodam mallefficio ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Die mercurii decimo intrante novembri
Solvit dictus depositarius
quinque solidos et septem denarios
bononinorum
Iohanni clavario pro quadam seratura cum clavi posita per
eum cippis pallatii domini capitanei deputatis ad captivorum
Segno - che indica l’andata a capo: Ce|sena(m).
Segno di riempimento.
Segno di riempimento.
II. Edizione
250
hominum ligaturam et pro quadam alia 1191 clavatura cum clavi
posita hostio cuiusdam camere pallatii domini capitanei in qua
detinentur comunis Bononie debitores ex precepto domini
capitanei scripto manu domini Benvenuti notarii domini
capitanei.
l
Eodem die
Solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
Danieli Petri pro una clave porte claustri pallatii et reaptatione
ipsius firmadure et clavis et pro duabus aliis clavibus positis ad
arcibanchum quod est beroariorum domini potestatis in quo
tenent panem et est comunis Bononie ipsum arçibanchum1192
ex precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Summa pagine librarum ii,
solidorum xviiii,
denariorum vii bononinorum
85v
74v
Eodem die
li
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Berto Petri, Bonino Petri, Chicho1193 Ugolini1194, Iohanni
Petri, Andree Benintendi, Francisco Blaxii, Iacobo Iacobini,
Nicholao Phylippi pueris qui dederunt [brevia] dicta die
in conscilio duorum millium in pallatio1195 veteri et novo
comunis Bononie in quo fuerunt ellecti officiales super blavo
et mensuratores et aliqui custodes ad L’Uxolinum ad rationem
duorum solidorum bononinorum pro quolibet eorum ex
precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: ar|çibanchu(m).
1193
Segue cassato con punti sottoscritti: Petri.
1194
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1195
Segno di riempimento.
1191
1192
251
lii
liii
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Die iovis undecimo intrante novembri
Solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
Ubertello de Placentia, Iohanni de Urçellis, Zanuchulo
de Forlivio, Dominico de Bono[nia]1196, item Dominico
de Bononia, item Zanuchulo de Furlivio1197 marochis qui
iverunt die x° novembris, scilicet dicti Ubertellus, Iohannes,
Zanucholus et Dominicus ad capiendum porchos per civitatem
Bononie cum domino Peregrino notario domini potestatis
ad rationem xii denariorum bononinorum pro quolibet
eorum1198; et dictis Dominico de Bononia et Zanuchulo de
Forlivio xii denarios bononinorum pro quolibet eorum in alia
parte, qui iverunt ipsa die una alia vice1199 cum dicto notario ad
capiendum porchos ex duobus preceptis domini potestatis1200
scriptis manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis in
una cedula.
Eodem die
treginta octo solidos, quatuor denarios
bononinorum
Iohanni de Scanello custodi massarie comunis Bononie pro
ducentis treginta panibus a duobus denariis pro quolibet quos
dare debet captivis carceris comunis qui sunt numero xlvi
pro quinque diebus videlicet pro herina die merchurii1201,
pro hodierna die iovis, veneris, sabbati1202 et dominico futuris
sequentibus1203 ad rationem unius panis pro quolibet eorum et
quolibet die secundum formam statutorum ex precepto domini
potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii predicti.
Solvit dictus depositarius
Summa pagine solidorum lii, denariorum iiii bononinorum
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati, preceduti
ciascuno da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1197
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1198
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: et quolib(et).
1199
Segno di riempimento.
1200
Segno di riempimento.
1201
Segno - che indica l’andata a capo: m(er)chu|rii.
1202
Segni a forma di virgola alta / o di punto fermo reiterati con la funzione di segnalare una pausa breve.
1203
Segno - che indica l’andata a capo: se|que(n)tib(us).
1196
II. Edizione
86r
75r
liiii
lv
1204
1205
1206
1207
1208
1209
1210
1211
252
Die sabbati xiii° intrante novembri
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Rinerio Iohannis pro depositione et reaptatione et aplicatione
campanelle comunis Bononie et pro tribus clavis infisis in
spranghis1204 fereis et substentatione1205 campanelle prefate
existentis super pallatio veteri comunis Bononie ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis.
Eodem die
septingentas quadraginta quinque libras
[bononinorum]
1206
fratri Raynerio de Ghisileriis ellecto
ad faciendum fieri
laborerium cluse de Reno et canalis et saiguatorii exequendo
formam refformationis conscilii populi1207 scripte manu
Uguicionis de Soldaderiis notarii anzianorum et consulum
populi Bononie presenti mense novembris et precepti domini
capitanei scripti manu domini Benvenuti notarii eiusdem
domini capitanei et quia placuit anzianis et consulibus populi
Bononie presenti mense novembris ex instrumento scripto
manu Uguicionis Soldaderii notarii anzianorum et consulum
predictorum secundum provixionem factam super dicto
laborerio faciendo et conplendo per dominos magistrum1208
Iohannem de Brisia, magistrum Bertholinum de Campo
Bovum una cum domino Pace de Saliceto, domino Acharixio
Raymundini et domino Laurentio Rolandi1209 missos1210
per dominum capitaneum anzianorum et consulum ad
providendum quid sit faciendum super utilitate cluse capitalis
ipsius et super canale et saiguatorio1211.
Solvit dictus depositarius
Ripetuto nel ms. in sp(r)angis.
Segno - che indica l’andata a capo: subste(n)|tat(i)o(n)e.
Nel ms. ellec(t)us.
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: ma|gistru(m).
Segno – che indica l’andata a capo: Rola|n(di).
Nel ms. missi.
Segno - che indica l’andata a capo: saiguato|rio.
253
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Eodem die
Solvit dictus depositarius
viginti solidos bononinorum
magistro Iohanni custodi massarie comunis Bononie pro pretio
duarum learum quas pro comuni Bononie fecit fieri et ferari
ex precepto domini capitanei scripto manu domini Benvenuti
notarii domini capitanei.
lvi
Summa pagine librarum viiC xlvi,
solidorum ii bononinorum
86v
lvii
lviii
lviiii
1212
75v
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Ubaldino Petriçoli nuntio comunis Bononie pro duobus
diebus quibus ivit mandato domini Ferri iudicis ad mallefficia
ad Badalum ad cridandum Francischum de dicto loco pro
quodam mallefficio ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Bertholomeo Iohannis nuntio comunis Bononie destinato ad
Castrum Sancti Petri per dominum Ugolinum iudicem domini
capitanei ad cytandum massarium dicti castri pro una die ex
precepto domini capitanei scripto manu domini Benvenuti
notarii domini capitanei.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
decem solidos bononinorum
Petriçolo Beloni nuntio comunis Bononie per dominum
capitaneum destinato cum literis comunis Bononie
Faventiam et Forlivium pro labore ipsius v dierum ad
rationem duorum solidorum pro qualibet die ex precepto
domini capitanei1212 scripto manu domini Benvenuti notarii
domini capitanei.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: not(arii).
II. Edizione
lx
lxi
254
Eodem die
Solvit dictus depositarius
tres libras bononinorum
domino Egidio de Foscharariis doctori decretorum, domino
Leonardo fratris Bonvixini notario1213 scilicet dicto domino
Egidio xl solidos bononinorum pro allegatis per eum factis
et per ambaxatorem comunis Bononie ad romanam curiam
transmissis et viginti solidos bononinorum dicto domini
Leonardo pro remuneratione laboris quem substinuit in
scribendo alegationes predictas ex duobus preceptis domini
capitanei scriptis in una cedula manu domini Benvenuti notarii
domini capitanei.
Die lune xv intrante novembri
Solvit dictus depositarius
decem solidos bononinorum
domino Gualterio Bonapartis ligatori librorum pro assidibus
et ligatura duorum magnorum librorum in quibus sunt
possessione et bona rebellium ex precepto domini capitanei
scripto manu domini Benvenuti notarii domini capitanei.
Summa pagine librarum iiii, solidorum vi bononinorum
87r
76r
Eodem die
Solvit dictus depositarius
centum decem et septem libras
bononinorum
domino Guillielmo de Monteumbrario nunc massario et
depositario dominorum bladi pro solvendo datio bladi
forensis conducti ad civitatem Bononie exequendo formam
refformationis conscilii populi scripte manu domini Gerardi
de Plastellis notarii anzianorum et consulum mense setenbris
ellapso et precepti domini capitanei scripti manu domini
Benvenuti notarii domini capitanei et quia placuit anzianis et
consulibus populi mense octubris ellapso ex instrumento scripto
manu domini Yvani Bentivogli tunc notarii anzianorum et
1214
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1214
Salta la numerazione consueta della posta in numeri romani.
1213
255
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
consulum dicti mensis octubris pro conplemento denariorum
datii vini perventi ad manos dicti depositarii.
Requiratur dicta refformatio in mense octubris in signo
cxxviiii.
Eodem die
lxii
lxiii
Solvit dictus depositarius
tres solidos bononinorum et
sex denarios bononinorum
Zoanino de Parma, Zomfredo de Parisio, Benciveni
Clerfantis1215 marochis scilicet dicto Zohanino duos solidos
bononinorum in pluribus vicibus et dicto Zomfredo xii
denarios bononinorum. Qui marochi dicta die iverunt cum
Peregrino notario domini potestatis ad capiendum porchos
per civitatem Bononie et dictus Benzevenne1216 vi denarios
bononinorum qui emit cordas de suis denariis pro ligandis1217
porçis et ducendis ad pallatium comunis Bononie ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis.
Eodem die
treginta octo solidos, quatuor denarios
bononinorum
Iohanni de Scanello custodi massarie comunis Bononie pro
ducentis treginta panibus a duobus denariis pro quolibet
quos dare debet captivis carceris Bononie qui sunt1218 numero
xlvi pro quinque diebus videlicet pro hodierna die lune,
martis, merchurii, iovis1219 et veneris futuris sequentibus
ad rationem unius panis pro quolibet eorum et qualibet
die secundum formam statutorum comunis Bononie ex
precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii predicti.
Solvit dictus depositarius
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i tre nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1216
Sottinteso recepit o analogo.
1217
Segno - che indica l’andata a capo: liga(n)|dis.
1218
Segno di riempimento.
1219
Segno a forma di punto fermo reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
1215
II. Edizione
lxiiii
256
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Nasinbeni de Gisso nuntio comunis Bononie qui ivit mandato
iudicis mallefficiorum Ceulam ad requirendum iiii homines
de dicta terra occasione unius mallefficii ex precepto domini
potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii domini
potestatis.
Summa pagine librarum cxviiii,
solidorum iii,
denariorum x bononinorum
87v
lxv
76v
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
domino Guidoni Bontalenti notario pro se et sociis pro
remuneratione laboris quem1220 substinuerunt in exemplando
publice banna illorum de Medicina que nuper ad romanam
curiam per ambaxatam comunis Bononie sunt delata ex
precepto domini capitanei scripto manu domini Benvenuti
notarii domini capitanei.
Eodem die
lxvi
1220
1221
1222
Solvit dictus depositarius
quinque solidos bononinorum
Iacobo Zençoris1221 Melice notario qui scripsit refformationem
de libro refformationum de absolutione1222 dicti domini
potestatis et eius familie de laboreriis Machagnani et Cortixelle
et quibusdam clavichis et pontibus, ad que dominus potestas
et eius familia faciendum et fieri faciendum tenebantur ut in
ipsa refformatione et absolutione plenius sunt expressa, ex
precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Lettura incerta.
Nel ms. Zencoris.
Segno - che indica l’andata a capo: abso|lut(i)o(n)e.
257
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
lxvii
lxviii
lxviiii
Die martis xvi intrante novembri
Solvit dictus depositarius
viginti solidos bononinorum
magistro Iohanni custodi massarie comunis Bononie pro
precio v librarum candellarum de cera conbustarum tempore
noctis in conscilio populi ad rationem quatuor solidorum
bononinorum pro qualibet libra ex precepto domini capitanei
scripto manu domini Benvenuti notarii domini capitanei.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
Iacobo Gilioli nuntio pro tribus diebus quibus ivit ad
Montemveglum et ad Castrum Franchum cum literis comunis
Bononie ad rationem duorum solidorum bononinorum
pro quolibet die secundum formam statutorum ex precepto
domini capitanei scripto manu domini Benvenuti notarii
domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
viginti solidos bononinorum
domino Leonardo Bonvixini notario pro remuneratione
instrumenti per eum confecti de absolutione excomunicationis
facta per dominum Bernardum prepositum de Carpineta de
potestate et comuni Bononie occasione detemptionis de eo
facte pro concordia reginorum ex precepto domini capitanei
scripto manu domini Benvenuti notarii domini capitanei.
Summa pagine librarum iiii,
solidorum xi bononinorum
88r
77r
Eodem die
lxx
1223
Solvit dictus depositarius
ducentas libras bononinorum
domino Bindo Bascherie de La Tosa capitaneo populi
Bononie pro ipsius domini capitanei salario1223 presente mense
novembris secundum formam statutorum exequendo formam
Segno - che indica l’andata a capo: sala|rio.
II. Edizione
258
precepti ipsius domini capitanei1224 scripti manu domini
Benvenuti notarii domini capitanei et quia placuit anzianis
et consulibus populi Bononie presenti mense novembris ex
instrumento scripto manu domini Uguicionis de Soldaderiis
notarii dictorum anzianorum et consulum.
Eodem die
Solvit dictus depositarius1225
treginta libras bononinorum
Bindo Boldeonis, Pagno Bandini, Fiorucio Guidi, Gualberto
Bonafedis, Zacha Rinaldi, Ianutio Martini, Symoni Michaellis,
Bonuntio Meglorati, Berto Iunte, Zane Mannucii beroariis
domini Bindi capitanei predicti pro eorum sallario presenti
mense novembris habente xxx dies ad rationem duorum
solidorum bononinorum pro quolibet eorum et qualibet die
secundum1226 formam statutorum ex precepto dicti domini
capitanei scripto manu domini Benvenuti notarii domini
capitanei et quia placuit anzianis et consulibus populi mense
novembris ex instumento1227 scripto manu domini Uguicionis
de Soldaderiis notarii anzianorum et consulum predictorum.
Quod preceptum et consensus anzianorum est in una cedula
cum preterita solutione dicti capitanei.
lxxi
Eodem die
quadraginta solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
1228
magistro Benvenuto Auliverii pro pretio assidum et factura
duorum hostiorum, unus videlicet in camera secreta domini
capitanei et alterius in camera1229 sale superioris, et pro
reactatura tribunalis et dischi sale pallatii domini capitanei
et pro feramentis et eius labore ex precepto domini capitanei
scripto manu domini Benvenuti notarii capitanei.
Segno - che indica l’andata a capo: capi|tanei.
Un segno paratestuale a forma di parentesi tonda collega la presente posta, non numerata, a quella
precedente.
1226
Segno di riempimento.
1227
Segno di riempimento.
1228
Segue cassato con punti sottoscritti: Al.
1229
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: sup(er).
1224
1225
259
lxxii
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
Alberto Boniohannis cappelle Sancti Laurentii, Bertholomeo
Iacobi cappelle Sancti Ysaie1230 videlicet cuilibet eorum
viginti solidos bononinorum pro duabus diebus quibus
iverunt mandato domini potestatis ut suprastantes operis et
laboreriorum terre Alegralcoris et ad ipsam1231 terram iverunt
ad hostendendum ipsi domino potestati opera et laboreria
dicte terre ad rationem decem solidorum bononinorum pro
quolibet eorum et qualibet die ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini1232 potestatis.
Summa pagine librarum iiC xxxiiii bononinorum
88v
lxxiii
lxxiiii
77v
Eodem die
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Ubertino Guidonis nuntio comunis pro salario quatuor dierum
quibus ivit cum1233 literis comunis Bononie ad Castrum Sancti
Petri et Regium ad rationem duorum solidorum bononinorum
pro qualibet die secundum formam statutorum ex precepto
domini capitanei scripto manu domini Benvenuti1234 notarii
domini capitanei.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Nasinbeni nuntio comunis destinato de mandato domini
capitanei Casaliclum ad1235 cytandum massarium dicte terre ex
precepto domini capitanei scripto manu domini Benvenuti1236
notarii domini capitanei.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1231
Segno di riempimento.
1232
Nel ms. d(omi)no.
1233
Segno di riempimento.
1234
Segno - che indica l’andata a capo: Be(n)venu|ti.
1235
Segno di riempimento.
1236
Segno di riempimento.
1230
II. Edizione
lxxv
lxxvi
260
Eodem die
Solvit dictus depositarius
viginti sex solidos bononinorum
Iohanni portonario comunis Bononie quos recipere et habere
debet a comuni Bononie pro purgatura schalarum pallatii et
claustri comunis Bononie et domini potestatis ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis.
Die mercurii xvii intrante novembri
Solvit dictus depositarius
quatuor libras bononinorum
domino Lançalotto quondam Guidonis Taraffi, Belloto
quondam Iacobini Bellocti notario, domino Iacobo de
Despersonaldis, domino Castagnolo Iacobi1237 officialibus
comunis Bononie qui extimaverunt equos domini capitanei
presentis videlicet cuilibet eorum viginti solidos bononinorum
secundum formam statutorum ex duobus preceptis domini
capitanei scriptis in una cedula manu domini Benvenuti notarii
domini capitanei.
Summa pagine librarum v,
solidorum xvi bononinorum
89r
lxxvii
78r
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Rolandino Alberti nuntio comunis pro salario duorum
dierum quibus de mandato domini1238 capitanei ivit Bixanum
cum literis comunis Bononie ad rationem duorum solidorum
bononinorum pro1239 quolibet1240 die secundum formam
statutorum comunis Bononie ex precepto domini capitanei
scripto manu domini Benvenuti notarii domini capitanei.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati, preceduti
ciascuno da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1238
Segno di riempimento.
1239
Segno di riempimento.
1240
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: eor(um).
1237
261
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
lxxviii
Eodem die
treginta octo solidos, quinque denarios
bononinorum
magistro Benvenuto Iohannini de Ferro pro pretio corigiarum
ferearum ponendarum portis Castri Sancti Petri et duarum
clavaturiarum et clavorum pro ipsius portis muniendis ex
precepto domini capitanei scripto manu domini Benvenuti
notarii domini capitanei.
Solvit dictus depositarius
Die veneris xviiii intrante novembri
lxxviiii Solvit dictus depositarius
decem solidos bononinorum
Nasinbeni Cervati nuntio comunis Bononie per dominum
Iohannem iudicem domini capitanei destinato1241 Bargi cum
literis comunis Bononie pro remuneratione v dierum ad
rationem duorum solidorum bononinorum pro qualibet die
secundum formam statutorum ex precepto domini capitanei
scripo manu domini Benvenuti notarii domini capitanei.
Eodem die
Castri Franchi
nonaginta libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
Nicholao domini Iacobini de Boytis capitaneo, Iohanni domini
Pacis, Carbono calçolario, Egidio Corvolini, Bençevenni
Guidonis, Guidocto Ubaldi, Iohanni Deutalevi, Venantio
Pergolane, Cambio Rolandi cartholario, Paulo Falechaze,
Mathyolo Iohannis capitaneo et custodibus terre Castri
Franchi qui ituri sunt ad custodiam dicte terre pro duobus
mensibus pro comuni Bononie videlicet dicto capitaneo
quindecim libras bononinorum pro dictis duobus mensibus ad
rationem quinque solidorum bononinorum pro qualibet die et
dictis custodibus septem libras et decem solidos bononinorum
pro quolibet eorum pro dictis duobus mensibus ad rationem
decem imperialium pro quolibet eorum et qualibet die
exequendo formam quatuor refformationum conscilii viiiC
et populi scriptarum manu domini Bonvixini Bologniti
1242
lxxx
1241
1242
Segno - che indica l’andata a capo: de|stinat(o).
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
II. Edizione
262
notarii ad refformationes comunis et quatuor preceptorum
domini potestatis scriptorum manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis et quia placuit anzianis et consulibus populi
Bononie mense novembris presenti ex quatuor instrumentis
scriptis manu Uguicionis de Soldaderiis notarii anzianorum et
consulum predictorum.
Summa pagine librarum lxxxxii, solidorum xii,
denariorum v bononinorum
89v
lxxxi
lxxxii
1243
1244
1245
78v
Die sabbati vigesimo intrante novembri
Solvit dictus depositarius
viginti quatuor solidos bononinorum
magistro Egidio magistri Alberti pro suo sallario duorum
dierum quibus ivit ad videndum laborerium Castri Sancti Petri
ad rationem duodecim solidorum bononinorum pro qualibet
die ex precepto domini capitanei scripto manu domini
Benvenuti notarii domini capitanei.
Eodem die
Castri Bixani1243
septuaginta quinque libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
Guillielmo de Malpiglis, Petriçino de Riçiis, Galiçiano
Bonaçunte, Thome Iacobi, Dominico Iohannis, Bonzagni
Lambertini1244, Petro Placiti, Nicholao de Varegnana,
Bertholino Martini cartholario, Dominicho Boni custodibus
qui ituri sunt pro comuni Bononie ad custodiam terre Bixani
pro duobus mensibus scilicet cuilibet eorum1245 septem libras et
decem solidos bononinorum ad rationem decem imperialium
pro quolibet eorum et quolibet die secundum formam
quatuor refformationium conscilii viiiC et populi Bononie
scriptarum manu domini Bonvixini notarii predicti et quatuor
preceptorum domini potestatis scriptorum manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis et quia placuit anzianis
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Lettura incerta.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: decem imp(er)ial(ium).
263
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
et consulibus populi Bononie mense presenti novembris
ex quatuor instrumentis scriptis1246 manu Uguicionis de
Soldaderiis notarii dictorum anzianorum et consulum.
lxxxiii
Eodem die
Montisbellii1247
septuaginta quinque libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
Gratiano Bazerle, Rodulfo Zacharie, Vandolino Iohannis,
Iacobo Uguicionis, Maxio Iohannis, Martino Ugolini,
Benvenuto Bertholomee domine St[r]elle, Michaeli
Bonachose, Adhygerio domini Alberti Aghinulfi, Michaeli
Iohannis custodibus castri Montisbellii qui ituri sunt pro
comuni Bononie ad custodiam dicte terre pro1248 duobus
mensibus scilicet cuilibet eorum custodi septem libras et
decem solidos bononinorum ad rationem decem imperialium
pro quolibet die secundum formam trium1249 refformationum
conscilii viiiC et populi scriptarum manu domini Bonvixini
notarii supradicti et trium preceptorum domini potestatis
scriptorum manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis
et quia placuit anzianis et consulibus populi presenti mense
novembris ex tribus instrumentis scriptis manu dicti Uguicionis
de Soldaderiis notarii.
Summa pagine librarum cli, solidorum iiii bononinorum
90r
79r
Eodem die
Barçi1250
quadraginta quinque libras bononinorum
lxxxiiii Solvit dictus depositarius
Paulo Rovixii capitaneo, Santo Cambii, Alberto Bonafidei,
Francisco domine Marie, Berto Petriçoli capitaneo et
custodibus castri Barçi qui ituri sunt ad custodiam dicte terre
1246
1247
1248
1249
1250
Segno di riempimento.
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: quatuor me(n)s(ibus).
Segue cassato con tratti di penna e punti sottoscritti: p(re)cept(orum).
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
II. Edizione
264
pro comuni Bononie pro duobus mensibus scilicet dicto
capitaneo xv libras bononinorum ad rationem1251 quinque
solidos bononinorum pro quolibet die et dictis custodibus
septem libras et decem solidos bononinorum pro quolibet
ipsorum ad rationem decem imperialium pro quolibet eorum
et quolibet die secundum formam duarum refformationum
conscilii viiiC et populi scriptarum manu domini Bonvixini1252
Bologniti notarii predicti et duorum preceptorum domini
potestatis scriptorum manu domini Bonaiuti1253 notarii
domini potestatis et quia placuit anzianis et consulibus populi
Bononie mense presenti novembris1254 ex duobus instrumentis
scriptis manu Uguicionis Soldaderii notarii predicti.
Eodem die
Castri Sancti Petri
nonaginta libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
Thomaxino Corvolini capitaneo, Bertholo Paxitti, Iacobo
Albertonis, Blaxio Leonardi, Iohanni Petriçoli, Guidoni
Zunte, Rainerio corezario, Iacobo Zagonelli, Nicholao
Iohannis, Piçolo Michaelis, Lambertino Petri capitaneo et
custodibus Castri Sancti Petri qui ituri sunt pro comuni
Bononie ad custodiam dicte terre pro duobus mensibus
videlicet dicto capitaneo xv libras bononinorum ad rationem
quinque solidorum bononinorum pro quolibet die et dictis
custodibus septem libras et decem solidos bononinorum
cuilibet ipsorum ad rationem decem imperialium pro
quolibet1256 eorum et quolibet die secundum formam quatuor
refformationum conscilii viiiC et populi scriptarum manu
domini Bonvixini notarii predicti et quatuor preceptorum
domini potestatis scriptorum1257 manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis et quia placuit anzianis et consulibus
1255
lxxxv
1251
1252
1253
1254
1255
1256
1257
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: Bo(n)vixi|ni.
Segno - che indica l’andata a capo: Bona|iuti.
Segno - che indica l’andata a capo: no|ve(m)br(is).
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Segno - che indica l’andata a capo: q(u)o|libet.
Segno di riempimento.
265
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
populi Bononie mense presenti novembris ex quatuor
instrumentis scriptis manu domini Uguicionis Soldaderii1258
notarii predicti.
Summa pagine librarum cxxxv bononinorum
90v
lxxxvi
79v
Eodem die
Stagni1259
quadraginta quinque libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
Bertholomeo domini Benvenuti capitaneo, Dondo Zanini
Zuzii, Gerardino domini Beldimandi, Bertholomeo
Gandolfini, Zunte Coradini capitaneo et custodibus castri
Stagni qui ituri sunt pro comuni Bononie ad custodiam dicte
terre pro duobus mensibus scilicet dicto capitaneo xl libras
bononinorum ad rationem quinque solidorum bononinorum
pro quolibet die et cuilibet dictorum custodum septem
libras et decem solidos bononinorum ad rationem decem
imperialium pro quolibet eorum esequendo formam duarum
refformationum conscilii viiiC et populi scriptarum manu
domini Bonvixini notarii antedicti1260 et duorum preceptorum
domini potestatis scriptorum manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis et quia placuit anzianis et consulibus populi
Bononie mense presenti novembris ex duobus instrumentis
scriptis manu Uguicionis Soldaderii notarii anzianorum et
consulum predictorum.
Eodem die
lxxxvii
1258
1259
1260
1261
1262
Peditum Regii1261
Solvit dictus depositarius
quadrigentas quinquaginta sex libras
[bononinorum]
1262
domino Nicholao domini Allamanni de Guarinis capitaneo
Segno di riempimento.
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Segno - che indica l’andata a capo: ante|d(i)c(t)i.
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Segno - che indica l’andata a capo: Gauri|nis.
II. Edizione
91r
de quarterio Porte Steri, domino Henrigipto Corpiraxi,
domino Rolandino Boni, domino Zanbonino Boniohannis,
domino Iacobo Iohanini, domino Melegio Iohannis, domino
Raynerio Alberti, domino Matheo Thomaxini, domino
Cambio Mathei, domino Nicholao Bonaventure Pasqualis,
domino Zessabo Bertholomei Zessabonis, domino Francisco
Mathey, domino Alberto Cabrielis, domino Venture Iuliani
de Bertalia, domino Petro Iacobi, domino Paulo Iuliani
Rovixii, domino Gualengo Nigri, domino Dominico Oselli,
domino Iohanni Zanboni, domino Beldoino Bertholomei
Stardovelle1263, domino Auliverio Thomaxini, domino
Benvenuto Ugolini Martini, domino Bernardino Thomaxini,
domino Zanbonino Petriçoli Caldararii, domino Armanino
de Abbalufis.
De quarterio Sancti Petri domino Beccario1264 Lamdulfi
capitaneo, domino Santo Bertollotti, domino Petro de Broylo,
domino Bonachose Ghiselberti, domino Dominico Acharisii,
| Thorilino1265 Alpexani, Iohanni domini Anthonii Auliverii,
Nicholao Thomaxini, Paci Bonachursii, Martino beccario,
Symoni Michaelis Predarii, Stephano Petri, Petriçolo Mercati,
Gratiano calçolario, Alberto Daynixii, Palmirolo Cambii,
Iohanni Blondi, Ubertino Donadei, Andree Iohannis
Cavalerii, Zuço Marchixelli, Dominico Iohannis, Bonafidei
Guidocti, Gavarello Iohannis Fabri, Petro Baronis, Benedicto
Vicentii.
De quarterio Sancti Proculi domino Blaxio Auliverii
capitaneo, Bitino Ramberti, Bertholino Zohenis de
Tencharariis, Baldançe Scappe, Iohanni Bonaventure
de Bagno, Bertholino Iacobi, Phylippo Alberti, Iohanni
Petricoli, Cambio Benlafaremo, Anthonio Henrigipti,
Matheo Buvalelli, Guillielmo Andree, Raynerio Mancharolo,
Michilino Benvenuti, Ducio de Aurixello, Maghynardo
Alberti, Dominico Bertholi, Ugolino Andree, Dominico
Iohannis de Pragatuli, Francisco sartori, Laurentio Uguicionis
266
80r
Lettura incerta.
Cassato con tratti di penna s in fine di parola: Beccario<s>.
1265
Continua l’elenco. I nomi vengono distribuiti su tre invece che su due colonne di testo, come avviene
nella pagina che precede. L’elenco è preceduto dal sintagma: E(odem) d(ie).
1263
1264
267
91v
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Belle, Dominico Zannis barberio, Petro de Crespelano,
Guidoni de Ymola, Andree Barnabe.
De quarterio Porte Ravenatis Laurentio Benvenuti capitaneo,
Ugolino spadario, Facio Guillielmi, Berto domini Iacobi,
Ugolino Robba, Petro Iacobini, Iohanni domini Giberti,
Bernardino beccario, Iacobo Benvenuti, Dominico Iacobini,
Dominico Falecaze, Lotto de Ferro, Iohanni Serenario,
Nicholao Nicholai, Martino Fabiani, Ugolino Boccone,
Mathyolo Cambii, Bertholo Gratioli1266, Ghetto Petri Longhi,
Bolognino Boninsegne, Bertholomeo de Guerçino, Ghiberto
Deulay, Mengo fratris Iacobi, Iohanni Blanchitti, Petro
domini Thederici1267 | supradictis1268 capitaneis et custodibus
qui steterunt et stare debent pro comuni1269 Bononie pro uno
mense in servitio comunis et hominum civitatis Regii videlicet
dictis capitaneis et cuilibet eo[rum] sex libras bononinorum
ad rationem quatuor1270 solidorum bononinorum pro quolibet
eorum et quolibet die et dictis custodibus pro quolibet eorum
quatuor libras et decem solidos bononinorum ad rationem
trium solidorum bononinorum pro quolibet eorum et
quolibet die secundum formam refformationis conscilii populi
scripte manu Uguicionis de Soldaderiis notarii anzianorum
et consulum populi Bononie presenti mense novembris et
precepti domini capitanei scripti manu domini Benvenuti1271
notarii domini capitanei et quia placuit anzianis et consulibus
populi Bononie presenti mense novembris ex instrumento
scripto manu1272 Uguicionis notarii predicti.
80v
Summa pagine librarum vC i bononinorum1273
Abbreviazione sopranumeraria.
Tre righe di riempimento servono a colmare lo spazio bianco rimasto a disposizione nella parte
conclusiva dell’ultima colonna di testo all’interno di una mise en texte della lista di nomi articolata su tre
colonne.
1268
Continua il testo relativo alla posta, preceduto dal sintagma: E(odem) d(ie).
1269
Segno di riempimento.
1270
Segno di riempimento.
1271
Segno - che indica l’andata a capo: Be(n)venu|ti.
1272
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: d(omi)ni.
1273
La cifra è vergata a c. 90v (79v).
1266
1267
II. Edizione
268
Eodem die
lxxxviii Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Corbelano Thomaxini nuntio comunis Bononie pro eius
sallario duorum dierum quibus de mandato domini Gualandi
militis domini capitanei ivit Centum et ad Plebem1274 ad
cytandum massarios ipsarum terrarum occasione strate Gallerie
ad rationem duorum solidorum bononinorum pro qualibet die
secundum formam statutorum ex precepto domini capitanei
scripto manu domini Benvenuti notarii domini capitanei.
Eodem die
Solutionis ambaxatorum Regii1275
ducentas septuaginta quatuor libras
lxxxviiii Solvit dictus depositarius
bononinorum
domino Guillielmo de Ronbodevino legum doctori, domino
Cervo de Boateriis et domino Anthonio de Migarano, domino
Petro Merlino eorum notario1276 ambaxatoribus et notario pro
comuni Bononie in partibus Lombardie pro conpositione
et pace reginorum pertractanda videlicet1277 dicto domino
Guillielmo lxvi libras bononinorum pro xxxiii diebus
quibus stetit1278 in servitio comunis Bononie in ambaxata
in partibus Lombardie occasione compositionis dicte pacis
reginorum ultra treginta dies pro quibus solutionem recepit
a comuni Bononie ad rationem xl solidorum bononinorum
pro quolibet die et supradictis dominis Cervo et Anthonio
pro quolibet eorum lxxxiiii libras bononinorum pro xlii
diebus quibus steterunt in servitio comunis Bononie ultra
solutionem xxx dierum pro quibus solutionem receperunt
a comuni Bononie ad rationem xl solidorum bononinorum
pro quolibet eorum et quolibet1279 die et dicto notario pro xl
diebus xl libras bononinorum quibus stetit ultra solutionem
Segno - che indica l’andata a capo: Ple|bem.
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
1276
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati, preceduti
ciascuno da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1277
Segno - che indica l’andata a capo: vide|licet.
1278
Segno - che indica l’andata a capo: ste|tit.
1279
Segno - che indica l’andata a capo: quo|libet.
1274
1275
269
92r
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
xxviiii dierum pro quibus solutionem recepit a comuni
Bononie ad rationem | viginti1280 solidorum bononinorum pro
quolibet die secundum preceptum domini potestatis scriptum
manu Bonaiuti notarii domini potestatis et quia placuit
anzianis et consulibus populi Bononie mense novembris
ex instrumento scripto manu Uguicionis Soldaderii notarii
anzianorum et consulum predictorum et exequendo etiam
formam1281 refformationis conscilii populi Bononie mense
augusti ellapso scripte manu Henrigipti de Querciis notarii
anzianorum et consulum dicti mensis augusti.
Requiratur dicta refformatio in mense augusti in cxii signo.
81r
Summa pagine librarum iiC lxxiiii,
solidorum iiii bononinorum1282
lxxxx
Die lune xxii intrante novembri
decem solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
magisto Azolino de Bononia pro operibus et laboreriis per
eum factis in reparatione et reaptatione ma[n]zaturiarum
stabulorum pallatii comunis Bononie et pro scalis quas misit
ad ipsas mançaturias de suo proprio et pro una clavaturia
et una clavi quas posuit et fixit ad hostium domus comunis
ubi reconditur fenum pro equis ipsius domini potestatis ex
precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Eodem die
lxxxxi
Nuntiorum mallefficii
tres libras, quatuor solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Mercadello Nasinbenis, Benino Anthonii, Guidoni
Dianeli1283, Bertholo Viviani1284 nuntiis comunis Bononie
Il testo continua ed è preceduto dal sintagma: E(odem) d(ie).
Segno di riempimento.
1282
La cifra è vergata a c. 91v (80v).
1283
Il nome viene modificato cassando con un punto sottoscritto una lettera i e una lettera s: Danielis
diviene così Dianeli, con la i aggiunta con segno di rimando /.
1284
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati, preceduti
ciascuno da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1280
1281
II. Edizione
270
scilicet cuilibet eorum xvi solidos bononinorum pro
sedecim diebus quibus quilibet eorum servivit et stetit pro
comuni Bononie ad discum mallefficiorum inceptis die
xxv octubris et finitis die xii novembris presenti ex duobus
preceptis domini potestatis in una cedula scriptis manu
domini Bonaiuti notarii domini potestatis ad rationem xii
denariorum pro quolibet [eorum] et quolibet die secundum
formam statutorum.
lxxxxii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
magistro Arigo magistri lignaminis pro aptatione facienda de
muro et assidibus1285 camere in qua stat notarius stratarum in
pallatio sive domibus pallatii comunis Bononie ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis.
Summa pagine librarum v,
solidorum xiiii bononinorum
92v
81v
Eodem die
lxxxxiii Solvit dictus depositarius
tres libras bononinorum
1286
Petro de Vetrana, Stephano de Gisso
nuntiis comunis
Bononie scilicet xxx solidos bononinorum pro quolibet eorum
pro treginta diebus quibus quilibet1287 eorum ivit per civitatem
Bononie et bu[r]gos de mandato domini Gerardi iudicis
domini potestatis et sindici comunis Bononie et eius notarii ad
sindicati officium deputatis inceptis die xviii intrante octubri
proxime preterito et finitis die merchurii xvii presenti mense
novembris ex duobus preceptis domini potestatis scriptis in
una cedula manu1288 domini Bonaiuti notarii domini potestatis
Segno di riempimento.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1287
Segno - che indica l’andata a capo: quili|bet.
1288
Segno - che indica l’andata a capo: ma|nu.
1285
1286
271
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
ad [rationem] xii denariorum bononinorum pro quolibet
eorum1289 et quolibet die secundum statuta comunis Bononie.
Eodem die
lxxxxiiii Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
Iacobino Federici notario pro eius merito et labore quod
substinuit in scribendo mandatum domini Tebaldi iudicis
domini potestatis ad discum Ursi omnes debitores comunis
Bononie tam daciorum circlarum quam aliorum daciorum
diversorum et gabellarum terrarum comitatus Bononie cum
eorum securitatibus ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
lxxxxv
Eodem die
Solvit dictus depositarius
treginta octo solidos, quatuor denarios
bononinorum
Iohanni de Scanello custodi massarie comunis Bononie pro
ducentis treginta1290 panibus a duobus denariis pro quolibet
quos dare debet captivis carceris comunis qui sunt numero
xlvi pro quinque diebus videlicet pro die sabbati ellapso xx
mense presenti novembris, dominica sequenti, hodierna die
lune, martis1291 et merchurii futuris sequentibus ad rationem
unius panis pro quolibet eorum et quolibet die secundum
formam statutorum ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti1292 notarii domini potestatis.
Eodem die
lxxxxvi Solvit dictus depositarius
treginta octo denarios bononinorum
Bonaventure de Candelis pro oleo et soga et duobus clovis.
Que omnia sunt apposita in cappella comunis Bononie ex
precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Summa pagine librarum vii, denariorum xviii bononinorum
1289
1290
1291
1292
Segno - che indica l’andata a capo: eo|ru(m).
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: di|ebus.
Segno a forma di punto fermo reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
Segno - che indica l’andata a capo: Bonaiu|ti.
II. Edizione
93r
272
82r
Die martis xxiii intrante novembri
lxxxxvii Solvit dictus depositarius
sedecim libras, sedecim solidos
bononinorum
domino Alberto de Asinellis, domino Cathelano de Malavoltis,
domino Galixio de Vercellis, domino Angellello de Mançolino,
domino Iohanni de Rofeno notario1293 ambaxatoribus et
notario qui fuerunt et iverunt1294 cum domino potestate
ad confinia comitatus videlicet ad Castrum Franchum et
Alegralcoris1295 et alia castra confinium pro quatuor diebus1296
ad rationem xviii solidorum bononinorum pro quolibet
dictorum quatuor ambaxatorum et quolibet die et dicto
notario ad rationem xii solidorum bononinorum pro qualibet
die secundum formam refformationis conscilii viiiC et populi
scripte manu domini Bonvixini1297 notarii ad refformationes
comunis et precepti domini potestatis scripti manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis et quia placuit anzianis
et consulibus populi Bononie mense presenti novembris
ex instrumento scripto manu Uguicionis Soldaderii notarii
anzianorum et consulum predictorum.
Eodem die
Nu[n]tii domini potestatis1298
treginta duas solidos bononinorum
lxxxxviii Solvit dictus depositarius
Iohanni de Pragatuli, Alberto Genoini1299 nuntiis comunis
Bononie scilicet xvi solidos bononinorum pro quolibet eorum
pro sedecim diebus quibus quilibet ipsorum stetit et servivit ad
discum domini potestatis inceptis die xvii octubris proxime
preterito et finitis die x° novembris presenti ad rationem xii
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i cinque nomi elencati, preceduti
ciascuno da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1294
Segno - che indica l’andata a capo: ive|ru(n)t.
1295
Segno - che indica l’andata a capo: Alegral|coris.
1296
Segno - che indica l’andata a capo: di|ebus.
1297
Segno - che indica l’andata a capo: Bo(n)|vixini.
1298
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
1299
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1293
273
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
denariorum bononinorum pro quolibet die et quolibet ipsorum
secundum formam statutorum ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
lxxxxviiii Solvit dictus depositarius
treginta duos solidos bononinorum
Iohanino de Parma, Guidoni de Vado1300 nuntiis comunis
Bononie scilicet xvi solidos bononinorum pro quolibet
eorum1301 pro sedecim noctibus quibus quilibet eorum stetit et
servivit iudicem et notarium domini potestatis inceptis die xxv
octubris et finitis die iovis xi novembris presenti ad rationem xii
denariorum bononinorum pro quolibet eorum et qualibet nocte
secundum formam statutorum ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
c
Solvit dictus depositarius
duodecim denarios bononinorum
Baxanino de Mediolano marocho qui ivit die xxii dicti
mensis cum Peregrino notario domini potestatis per civitatem
Bononie ad capiendum porchos ex precepto domini potestatis
scripto1302 manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Summa pagine librarum xx, denariorum xii bononinorum
93v
ci
82v
Die iovis xxv intrante novembri
Nuntiorum Ursii1303
tres libras, quatuor solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Rustighello Timidei, Thomaxio Iohanini, Albertino de
Montorio et Ugolino Guidocti1304 nuntiis comunis Bononie
scilicet xvi solidos bononinorum pro quolibet ipsorum
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1301
Segno di riempimento.
1302
Segno di riempimento.
1303
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
1304
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
1300
II. Edizione
274
pro sedecim diebus quibus quilibet eorum stetit et servivit
ad discum Ursii inceptis die xxv octubris et finitis die xii
presenti mense novembris1305 ad rationem xii denariorum
bononinorum pro quolibet eorum et quolibet die secundum
formam statutorum ex duobus preceptis domini potestatis in
una cedula scriptis manu domini Bonaiuti1306 notarii domini
potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
magistro Symoni Ubaldini pro eius salario et mercede laboris
quem ipse cum tribus manoalibus et sex barateriis substinuit
in destruendo muros existentes in sala et camara pallatii
superioris domini capitanei et disgonborando ex1307 ipsis muris
ipsas salam et cameram ex precepto domini capitanei scripto
manu domini Benvenuti notarii domini capitanei.
cii
ciii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
Petrobono de Bagno pro pretio treginta duarum corbium gissi
ab eo empti pro constructione muri noviter facti inter salam
et camaram pallatii superioris domini capitanei ad rationem
xv denariorum bononinorum pro qualibet corbe ex precepto
domini capitanei scripto manu domini Benvenuti notarii
domini capitanei.
Eodem die
ciiii
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
magistro Galvano Manelli pro suo sallario et sex manoalibus
constructionis muri noviter facti inter salam et camaram
pallatii superioris dicti domini capitanei ex precepto domini
capitanei scripto manu domini Benvenuti notarii domini
capitanei.
Summa pagine librarum viiii, solidorum iiii bononinorum
1305
1306
1307
Segno - che indica l’andata a capo: no|ve(m)br(is).
Segno - che indica l’andata a capo: Bonaiu|ti.
Segno di riempimento.
275
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
94r
83r
Eodem die
cv
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Vicentio Honebenis, Ture quondam Amadoris, Iohanni
Andree, Andree Benintendi, Raynerio Iohannis, Iacobo
Iacobini1308 pueris qui dederunt brevia die xxiiii novembris1309
in conscilio duorum millium in1310 quatuor1311 qua[r]teriis in
pallatio veteri et novo comunis Bononie, in quo conscilio ellecti
fuerunt officiales comunis Bononie, ad rationem duorum
solidorum bononinorum pro quolibet dictorum Vicentii1312
et Ture1313, qui dederunt brevia in1314 dicto conscilio duorum
millium in quarterio Porte Ravegnane et Steri, et dictis1315
aliis quatuor ad rationem xii denariorum bononinorum pro
quolibet ipsorum qui dederunt brevia1316 in conscilio duorum
millium in iiii1317 quarteris ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
cvi
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Guidoni Ugolini nuntio comunis Bononie destinato per
dominum Iohannem iudicem domini capitanei ad Castrum
Sancti Petri ad cytandum quosdam inhobedientes domini
capitanei pro eius sallario duorum dierum ad rationem duorum
solidorum bononinorum pro quolibet die secundum formam
statutorum ex precepto domini capitanei scripto manu domini
Benvenuti notarii domini capitanei.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i sei nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca. Corretto l’ultimo nome, tramite l’espunzione della
lettera finale s, modificando il caso: Iacobini<s>.
1309
Segno - che indica l’andata a capo: nove(m)|bris.
1310
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: quo (con)scili(o).
1311
Segno - che indica l’andata a capo: quatu|or.
1312
Segno - che indica l’andata a capo: Vicen|tii. L’ultima i corretta su o, modificando il caso da dativo a
genitivo: Vicenti<o>i.
1313
Segue cassato con tratto di penna: (et) xii d[enarios].
1314
Segue ripetuto nel ms. in.
1315
Segno di riempimento.
1316
Segno - che indica l’andata a capo: b(re)|via.
1317
Aggiunto in interlinea su parola cassata: qua(r)teriis.
1308
II. Edizione
cvii
276
Eodem die
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Ubaldino Petriçoli nuntio comunis Bononie destinato per
dominum capitaneum cum literis1318 comunis Bononie Caxum
ad dominum comitem Spinellum pro eius salario quatuor
dierum ad rationem duorum solidorum bononinorum per
diem secundum formam statutorum ex precepto domini
capitanei scripto manu domini Benvenuti notarii domini
capitanei.
Eodem die
cviii
Solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
Spinabello Zanbonini nuntio comunis Bononie pro tribus
diebus quibus ivit1319 mandato iudicis mallefficiorum ad
cridandum Dominicum Belle ad rationem duorum solidorum
bononinorum pro quolibet die secundum statuta comunis
Bononie ex precepto domini potestatis scripto manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis.
Summa pagine solidorum xxvi bononinorum
94v
83v
Eodem die
cviiii
1318
1319
1320
Solvit dictus depositarius
viginti solidos bononinorum
magistro Iohanni custodi massarie comunis Bononie pro
pretio quinque librarum candellarum1320 de cera, de quibus tres
libras habuerunt domini ellectores anzianorum et consulum
futurorum pro eorum officium exercendo et due libre conbuste
fuerunt in conscilio populi noturno die ad rationem quatuor
solidorum bononinorum pro libra ex precepto domini
capitanei scripto manu domini Benvenuti notarii domini
capitanei.
Segno - che indica l’andata a capo: li|teris.
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: ca(n)del|lar(rum).
277
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Eodem die
Solvit dictus depositarius
sedecim solidos bononinorum
Alexandro fabro de Bononia pro reaptatione et reparatione
catene et gabie et sitularum putei existentis in claustro pallatii
veteris comunis Bononie et pro eius feudo dicti operis ex
precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti1321
notarii domini potestatis.
cx
cxi
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Bertholo Dominici nuntii comunis Bononie pro duobus diebus
quibus ivit ad terram Alegralcoris ad requirendum quosdam
homines dicte terre ex inquisitione que fit ex officio domini
Ferri iudicis ad mallefficia pro quadam scriptura missa in capsa
ad rationem duorum solidorum bononinorum pro quolibet die
secundum formam statutorum ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
cxii
Solvit dictus depositarius
quindecim solidos bononinorum
Açolino de Bononia pro reparatione et muramento unius
hostii domus pallatii1322 comunis Bononie in qua morantur
beroarii domini potestatis quod laborerium fecit de lapidibus
et gisso ipsius Açolini et pro reparatione et aptatura unius
fenestre camere in qua moratur dominus Guido notarius
domini potestatis et pro operibus1323 et feudo ipsius domini
Açolini ex precepto domini potestatis scripto manu domini
Bonaiuti1324 notarii domini potestatis.
Eodem die
cxiii
1321
1322
1323
1324
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Mercadello Nasinbenis nuntio comunis Bononie per dominum
Iohannem iudicem domini capitanei destinato Gessum ad
Segno - che indica l’andata a capo: Bonaiu|ti.
Segno - che indica l’andata a capo: pal|latii.
Segno - che indica l’andata a capo: ope|ribus.
Segno - che indica l’andata a capo: Bona|iuti.
II. Edizione
278
cytandum quosdam1325 occasione cuiusdam inquisitionis pro
eius salario unius diei ad rationem ii solidorum bononinorum
pro quolibet die secundum formam statutorum ex precepto
domini capitanei scripto1326 manu domini Benvenuti notarii
domini capitanei.
Summa pagine solidorum lvii bononinorum
95r
84r
cxiiii
cxv
1325
1326
1327
1328
1329
1330
Eodem die
Solvit dictus depositarius
treginta octo solidos, quatuor denarios
bononinorum
Iohanni de Scanello custodi massarie comunis Bononie pro
ducentis treginta panibus a duobus denariis pro quolibet quos
dare debet captivis carceris comunis qui sunt numero xlvi
pro quinque diebus videlicet pro hodierna die iovis, veneris,
sabbati, dominico1327 et lune futuris sequentibus ad rationem
unius panis pro quolibet1328 eorum et pro quolibet die
secundum formam statutorum comunis Bononie ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
domini potestatis.
Die veneris1329 xxvi intrante novembri
Solvit dictus depositarius
decem solidos bononinorum
Michaeli Guericci nuntio comunis Bononie scilicet duos
solidos bononinorum pro una die qua ivit mandato iudicis
mallefficiorum Ceolam ad requirendum quosdam homines
dicte terre pro quodam1330 mallefficio et quatuor solidos
bononinorum pro duobus diebus [quibus] ivit Pradori ad
requirendum Orlandum Ubaldini de Reno pro quodam
Sottinteso homines.
Segno di riempimento.
Segno a forma di punto fermo reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
Segno - che indica l’andata a capo: quoli|b(et).
Segue cassato con tratto di penna: xxvii.
Segno di riempimento.
279
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
mallefficio et in alia parte1331, quatuor solidos bononinorum
pro duobus diebus quibus ivit ad Gargognanum mandato
dicti iudicis ad requirendum massarium dicte terre cum octo
hominibus dicti loci pro quodam testimonio ferendo super
quadam causa criminali ad rationem duorum solidorum
bononinorum pro quolibet die secundum formam statutorum
ex precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti1332
notarii domini potestatis.
cxvi
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
magisto Benvenuti Oliverii pro pretio unius novi hostii nuper
facti in introitu1333 camere comunis seu comunalis pallatii
domini capitanei et unius1334 hostii noviter facti in capitanei
scallas1335 iuxta turrim domini capitanei et unius fenestre nove
facte in camara inferiori dicte turris et pro accutis et feramentis
dictorum hostiorum et pro una stangha et pro remuneratione
unius fenestre et pro eius magisterio ex precepto domini
capitanei scripto manu domini1336 Benvenuti notarii domini
capitanei.
Eodem die
cxvii
Solvit dictus depositarius
sedecim solidos bononinorum
Iacobo Petri cartholario pro pretio unius quaterni cartarum
banbuçinorum1337 et octo cartarum peccudis pro scribendis
nominibus futurorum anzianorum et consulum et pro
brevibus1338 faciendis ex precepto domini capitanei scripto
manu domini Benvenuti notarii domini capitanei.
Summa pagine librarum v, solidorum iiii,
denariorum iiii bononinorum
1331
1332
1333
1334
1335
1336
1337
1338
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: Bona|iuti.
Segno - che indica l’andata a capo: introi|tu.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: fenestre nove f(a)c(t)e in cam(ar)a inferiori.
Nel ms. scalla(rum).
Segno di riempimento.
Nel ms. banbuçinu(m).
Segno - che indica l’andata a capo: brevi|bus.
II. Edizione
95v
280
84v
Eodem die
cxviii
cxviiii
cxx
1339
1340
1341
1342
1343
Solvit dictus depositarius
viginti quinque libras bononinorum
Iacobello quondam Benivegne converso syndico et procuratori
dominarum sororum et conventus ecclesie Sancte Marie de
Virginibus civitatis Bononie recipienti vice et nomine dictarum
dominarum pro1339 reaptandis domibus et dormitorio1340 dicte
ecclesie exequendo formam refformationis conscili populi
scripe manu domini Uguicionis1341 de Soldareriis notarii
anzianorum et consulum populi civitatis Bononie et precepti
domini capitanei scripti manu domini Benvenuti notarii
domini capitanei et quia placuit1342 anzianis et consulibus
populi presenti mense novembris ex instrumento scripto manu
dicti Uguicionis de Soldareriis notarii supradicti.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
treginta libras bononinorum
domino Bertholomeo Labie notario et officiali comunis
Bononie ad dandum et scribendum multas pro comuni
Bononie pro eius sallario et mercede dicti sui officii pro sex
mensibus presentibus secundum formam refformationis
conscili viiiC et populi scripte manu domini Bonvixini
Bologniti1343 notarii ad refformationes comunis scribendum
et precepti domini potestatis scripti manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis et quia placuit anzianis et consulibus
populi Bononie mense presenti novembris ex instrumento
scripto manu Uguicionis de Soldaderiis notarii anzianorum et
consulum predictorum.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
viginti libras bononinorum
fratri Petro nappario preposito et ellecto pro comuni Bononie
Segue cassato con tratti di penna e punti sottoscritti: rep(r)e.
Nel ms. do(r)mitori(or)um.
Segno - che indica l’andata a capo: Ugui|tionis.
Segno - che indica l’andata a capo: pla|cuit.
Segno - che indica l’andata a capo: Bo|logniti.
281
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
ad faciendum fieri laborerium pontis lapidei circle Burgi
Strate Maioris, que defficiunt pro dicto laborerio faciendo
et conplendo et pro ipso laborerio expediendo, exequendo
formam refformationis conscilii viiiC et populi scripte
manu domini Bonvixini notarii predicti et precepti domini
potestatis scripti manu domini Bonaiuti notarii domini
potestatis et quia placuit anzianis et consulibus populi
Bononie presenti mense novembris ex instrumento scripto
manu domini Uguicionis de Soldaderiis notarii dictorum
anzianorum et consulum.
cxxi
Eodem die
Solvit dictus depositarius
treginta quinque solidos bononinorum
magistro Guidoni Michaelis pro pretio asidum, planellarum et
acutorum, ex quibus facte sunt nuper panche in sala superiori
pallatii domini capitanei, ab eodem Guidone emptis1344 ex
precepto domini capitanei scripto manu domini Benvenuti
notarii domini1345 capitanei.
Summa pagine librarum1346 lxxvi,
solidorum xv bononinorum
96r
cxxii
85r
Die sabbati xxvii intrante novembri
Solvit dictus depositarius
duodecim solidos bononinorum
magistro Guidoni Michaelis pro suo sallario trium dierum
quibus stetit ad faciendum1347 quoddam hostium et panchas
scranatas et pro feramentis in sala superiori pallatii domini
capitanei ad rationem iiii solidorum bononinorum pro
quolibet die ex precepto domini capitanei scripto1348 manu
domini Benvenuti notarii domini capitanei.
Nel ms. e(m)ptas. Se invece si riferisce alle panche sarà da intendersi empte e sarà da spostare dopo tale
parola la virgola.
1345
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: pot(estatis).
1346
Segue cassato con tratti di penna e punti sottoscritti: cx bon(oninorum).
1347
Segno - che indica l’andata a capo: faci|end(um).
1348
Segno - che indica l’andata a capo: sc(r)ip|to.
1344
II. Edizione
282
Eodem die
cxxiii
cxxiiii
Solvit dictus depositarius
treginta duos solidos, sex denarios
bononinorum
magistro Iohanni custodi massarie comunis Bononie scilicet
treginta solidos bononinorum pro purgatione platee iuxta
portam pallatii domini capitanei, quam de mandato ipsius
domini capitanei fieri fecit de lapidibus, calcinaciis et aliis
ibidem existentibus, et decem et octo denarios bononinorum
pro reactatione quam fieri fecit de duobus cistellis in scrineum
massarie et xii denarios bononinorum pro candellis cere
combustis in conscilio ex duobus preceptis domini1349 capitanei
scriptis in una cedula manu domini Benvenuti notarii domini
capitanei.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
domino Iacobo de Cosppis notario deputato cum dominis octo
ad ellectiones futurorum1350 anzianorum et consulum anni
futuri proxime deputatorum pro remuneratione scripturarum
et laboris quem substinuit in ipso officio secundum formam
statutorum populi Bononie ex precepto domini capitanei
scripto manu domini Benvenuti notarii domini capitanei.
Eodem die
cxxv
cxxvi
1349
1350
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Nasinbeni Alberti nuntio comunis Bononie pro una die qua
ivit mandato domini Ferri iudicis ad mallefficia ad terram
Paderni et de Caybola ad requirendum quosdam homines
dictorum locorum pro quadam inquisitione fienda ex officio
ex precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii dicti potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
domino Petro Iacobelli ambaxatori pro comuni Bononie ituro
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: futuro|rum.
283
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Ymolam et ad alias partes pro eius sallario quatuor dierum
ad rationem decem solidorum bononinorum pro qualibet1351
die ex precepto domini1352 capitanei scripto manu domini
Benvenuti notarii domini capitanei.
Summa pagine librarum vi,
solidorum vi,
denariorum vi bononinorum
96v
cxxvii
cxxviii
85v
Die lune xxviiii intrante novembri
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Orlanducio Albertini nuntio comunis Bononie pro duobus
diebus quibus ivit ad Pegolam mandato domini Bonifatii
iudicis et vicarii domini potestatis predicti ad portandum
literas comunis Bononie dominis Bonangratie et Perbilino
de Dongellis qui ibant Ferariam pro comuni Bononie ad
rationem duorum solidorum bononinorum pro quolibet die
secundum formam statutorum ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
[domino] Rolando domini B[er]nardini et domino Dominico
domini Bertholi1353 notariis pro remuneratione laboris quem
substinuerunt in scribendo pro comuni Bononie xli cedulas
nuper destributas inter ministrales omnium societatum
civitatis Bononie ex precepto domini capitanei scripto manu
domini Benvenuti notarii domini capitanei.
Eodem die
cxxviiii Solvit dictus depositarius
decem solidos bononinorum
Dominico Albertini nuntio comunis Bononie destinato cum
Segno - che indica l’andata a capo: qua|libet.
Segue cassato con tratti di penna: pot[estatis].
1353
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1351
1352
II. Edizione
284
literis comunis Bononie ad Maghynardum de Soxenana et
ad Aledoxium pro eius salario quinque dierum ad rationem
duorum solidorum bononinorum pro qualibet die secundum
formam statutorum ex precepto domini capitanei scripto
manu domini Benvenuti notarii domini capitanei.
cxxx
Die martis xxx novembris
Nuntiorum Ursii1354
tres libras, quatuor solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Martino de Ulgiano, Iohanni Bertholomei, Iohanni
Aldrevandi, Gratiolo Erri1355 nuntiis comunis scilicet xvi
solidos bononinorum pro quolibet eorum pro sedecim diebus
quibus quilibet eorum stetit et servivit pro comuni Bononie
ad discum Ursi inceptis die xii novembris et finitis die xxvii
dicti mensis ad rationem xii denariorum bononinorum pro
quolibet eorum et qualibet die secundum formam statutorum
ex duobus preceptis domini potestatis in una cedula scriptis
manu domini Bonaiuti1356 notarii domini potestatis.
Summa pagine librarum v,
solidorum xviii bononinorum
97r
cxxxi
86r
Eodem die
quadraginta solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Petro domini Gerardelli de Butrio notario quos recipere
debet a comuni Bononie nomine sui sallarii et mercedis.
Qui notarius stetit pro comuni Bononie officialis ad cassam
de mense novembris presenti1357 secundum statuta comunis
Bononie ex precepto domini potestatis scripto manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis.
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati, preceduti
ciascuno da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1356
Segno - che indica l’andata a capo: Bona|iuti.
1357
Segue cassato con tratti di penna: ex p(recepto).
1354
1355
285
cxxxii
cxxxiii
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Eodem die
treginta octo solidos, quatuor denarios
bononinorum
Iohanni de Scanello custodi massarie comunis Bononie pro
ducentis treginta panibus a duobus denariis pro quolibet
quos dare debet captivis carceris qui sunt numero xlvi1358
pro quinque diebus videlicet pro hodierna die martis,
merchurii, iovis, veneris1359 et sabbati futuris sequentibus
ad rationem unius panis pro quolibet eorum et quolibet
die secundum statuta comunis Bononie ex precepto domini
potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii domini
potestatis.
Solvit dictus depositarius
Eodem die
Nuntiorum mallefficiorum1360
tres libras, duos solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Naso Alberti, Iuliano Iohannis, Paulo Pellegrini, Henrigipto
de Policino1361 nuntiis comunis Bononie scilicet xvi solidos
bononinorum dictis Naso, Iuliano1362 et Paulo pro xvi
diebus quibus quilibet ipsorum stetit et servivit ad discum
mallefficiorum pro comuni Bononie inceptis die decimo
novembris et finitis die xxvi dicti mensis ad1363 rationem xii
denariorum bononinorum pro quolibet eorum et quolibet
die secundum formam statutorum et dicto Henrigipto1364
de Policino xiiii solidos bononinorum pro xiiii diebus
quibus1365 stetit et servivit ad dictum officium inceptis die
decimo novembris et finitis die xxiiii novembris ad rationem
xii denariorum bononinorum pro quolibet die ex duobus
Seguono cassate con tratti di penna, verosimilmente, due lettere non distinguibili con chiarezza,
forse: ad.
1359
Segno a forma di punto fermo reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
1360
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
1361
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati, preceduti
ciascuno da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1362
Segno - che indica l’andata a capo: Iuli|ano.
1363
Segno di riempimento.
1364
Segno - che indica l’andata a capo: H(e)nrigip|to.
1365
Segue nel ms. quilibet eo(rum).
1358
II. Edizione
286
preceptis domini potestatis in una cedula1366 scriptis manu
domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
Nuntiorum noctis1367
tregintas duos solidos bononinorum
cxxxiiii Solvit dictus depositarius
Iohanni Ugolini cappelle Sancte Lucie, Iacobo Gerardi1368
nuntiis comunis Bononie scilicet xvi solidos bononinorum
pro quolibet eorum pro xvi noctibus quibus quilibet1369
eorum stetit et servivit comune Bononie in pallatio comunis
ad rationem xii denariorum bononinorum pro quolibet
eorum et qualibet nocte secundum formam statutorum ex
precepto domini potestatis scripto1370 manu domini Bonaiuti
notarii predicti inceptis die x° novembris et finitis die xxvii
novembris.
Summa pagine librarum viii, solidorum xii,
denariorum iiii bononinorum
97v
86v
Eodem die
cxxxv
quinque solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Vicentio Benamati, Iacobo Iacobini, Iohanni Petri, Guidoni
Ugolini, Nicholao Phylippi1371 pueris qui dederunt brevia
die lune penultimo mensis novembris in conscilio duorum
millium in utroque pallatio comunis Bononie in quatuor1372
quarteriis, in quo ellecti fuerunt officiales pro comuni Bononie
scilicet depositarius bladi et nuntius et alii officiales ad
rationem xii denariorum bononinorum pro quolibet eorum
Segno - che indica l’andata a capo: ce|dula.
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
1368
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1369
Segno - che indica l’andata a capo: q(ui)li|bet.
1370
Segno di riempimento.
1371
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i cinque nomi elencati, preceduti
ciascuno da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1372
Segno di riempimento.
1366
1367
287
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
ex precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
cxxxvi
Eodem die
Solvit dictus depositarius
tres libras, quatuor solidos bononinorum
Alexandro Iacobi, Petro Bonachose, Bencevenni Clerfantis,
Deutachorre Frugerii1373 nuntiis comunis Bononie pro quolibet
ipsorum xvi solidos bononinorum pro secedim diebus quibus
quilibet eorum stetit1374 et servivit comune Bononie ad discum
domini potestatis inceptis1375 die duodecimo novembris
proxime preterito et finitis die lune penultimo dicti mensis ad
rationem xii denariorum bononinorum pro quolibet eorum
et quolibet die ex duobus preceptis domini potestatis scriptis
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis in una cedula.
Summa pagine librarum iii, solidorum viiii [bononinorum]
Summa summarum omnium expensarum factarum per supradictum depositarium de
dicto mense novembris scilicet a die lune primo novembris et cum ipsa die usque ad die
martis ultimo1376 dicti mensis et cum ipsa die capit et est iiiM viC lxxxxi librarum, iiii
solidorum, x denariorum [bononinorum]1377
98r
87r
Kalende Decembris1378
i
Die merchurii primo decembris
quindecim libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
Nicholucio Damiani campanario comunis Bononie quas
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati, preceduti
ciascuno da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1374
Segno - che indica l’andata a capo: ste|tit.
1375
Segno - che indica l’andata a capo: in|cept(is).
1376
Dal momento che ultimo è concordato con die, non si può presumere un lapsus calami dello scrivente
per die(m) e, come si è potuto constatare in altri luoghi del testo, ad si trova a reggere il caso dativo o
ablativo.
1377
La descrizione monetaria è isolata nella colonna di destra della pagina, come usuale nella mise en texte
del ms.
1378
Lettere di modulo maggiore e artificiosamente tracciate.
1373
II. Edizione
288
recipere et habere debet a comuni Bononie pro suo sallario
et ratione dicti sui1379 sallarii et mercedis ex summa librarum
xxv librarum bononinorum pro suo sallario sex mensium
secundum statuta comunis Bononie ex precepto domini
potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii domini
potestatis et quia placuit1380 anzianis et consulibus mense
novembris ellapso ex instrumento scripto manu Uguicionis
Soldaderii notarii anzianorum et consulum predictorum.
ii
iii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
ducentas quinquaginta libras bononinorum
domino Upiçino de Lamandinis et domino Iacobo Berardi
notario1381 prepositis pro comuni Bononie ad faciendum
fieri campanas populi pro expensis faciendis in faciendo
fieri dictas campanas et aliis laboreriis et rebus opportunis
pro dictis campanis1382 exequendo formam refformationis
conscilii populi bononinorum scripte manu domini Yvani
Bentevogli1383 notarii anzianorum et consulum populi
Bononie mense octubris ellapso et precepti domini capitanei
scripti manu domini Benvenuti notarii dicti capitanei et quia
placuit anzianis et consulibus populi Bononie dicti mensis
octubris ex instrumento scripto manu Yvani Bentevogli1384
notarii predicti.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
septem solidos bononinorum
Bonzani Bernardini, Laurentio Pellegrini, Iacobo Gerardi,
Zanino de Parma1385, Iohanni vocato1386 «Rubeus», Iohanni
Segue cassato con tratti di penna: officii.
Segno di riempimento.
1381
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1382
Segno - che indica l’andata a capo: ca(m)|panis.
1383
Segno - che indica l’andata a capo: Be(n)|tevogli.
1384
Segno - che indica l’andata a capo: Be(n)te|vogli.
1385
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati, preceduti
ciascuno da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1386
Nel ms. vocatus.
1379
1380
289
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
de Bagno, Iacobo Leonis1387 nuntiis comunis Bononie pro
quolibet eorum xii denarios bononinorum secundum formam
statutorum. Qui interfuerunt fustigationi et iusticie facte
de Raymundo qui dicitur «Guercius de Cremona1388» die
penultimo mensis novembris ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti1389 notarii domini potestatis
Summa pagine librarum iiC lxv,
solidorum vii bononinorum
98v
iiii
v
vi
87v
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
Rodaldo domini Iacobini Bellavare pro victura unius ronzini
et pro remuneratione laboris quem substinuit in portando
quadrigentas sexaginta1390 libras bononinorum capitaneis et
custodibus existentibus pro comuni Bononie in servitio1391
reginorum ex precepto domini capitanei scripto manu domini
Benvenuti notarii domini capitanei.
Die iovis secundo decembris
Solvit dictus depositarius
decem et novem solidos bononinorum
magistro Bonacapto Dominici pro reaptatione camere secrete
pallatii superioris domini capitanei et pro calcina et gisso et pro
actatione parve campanelle1392 ex precepto domini capitanei
scripto manu domini Benvenuti notarii domini capitanei.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
decem solidos bononinorum
domino Boniiacobo domini Ugolini Guiçardini notario pro
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i tre nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1388
In alternativa: «Gue(r)cius» de C(re)mona.
1389
Segno di riempimento.
1390
Segno - che indica l’andata a capo: se|xagi(n)ta.
1391
Segno - che indica l’andata a capo: s(er)|vit(i)o.
1392
Segno - che indica l’andata a capo: ca(m)|panelle.
1387
II. Edizione
290
remuneratione laboris1393 quem substinuit in exemplando
literas represaliarum bononiensium contra comune Mediolani
ad romanam curiam nuper misas ex precepto domini capitanei
scripto manu domini Benvenuti notarii domini capitanei.
Eodem die
vii
Solvit dictus depositarius
quatuor libras bononinorum
domino Guillielmo de Ronbodevino, domino Gardino de
Gardinis legum doctoribus1394, domino Nicholao Soldaderii,
domino Iuliano Cambii iudicibus1395 scilicet viginti solidos
bononinorum pro quolibet eorum. Qui iudices aprobaverunt
officiales nuper1396 ellectos pro comuni Bononie in conscilio
duorum millium et ipsis aprobatores interfuerunt et hoc
secundum statuta comunis Bononie ex duobus preceptis
domini potestatis scriptis in una cedula manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Summa pagine librarum vii,
solidorum viiii bononinorum
99r
viii
88r
Die veneris tercio intrante decembri
Solvit dictus depositarius
novem libras bononinorum
domino Gualando de Bargi ambaxatori comunis Bononie
pro feudo et sallario treginta dierum quibus stetit in servitio
comunis Bononie ad videndum et faciendum fieri laborerium
castri Bargi ad rationem sex solidorum bononinorum pro
quolibet die1397 secundum formam refformationis conscilii
populi facte de mense octubris elapso1398 manu domini
Segno - che indica l’andata a capo: la|boris.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1395
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati. Un secondo segno
paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati, preceduti ciascuno da un
segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1396
Segno - che indica l’andata a capo: nu|per.
1397
Segno di riempimento.
1398
Segue cassata con tratto di penna e punto sottoscritto una lettera.
1393
1394
291
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Yvani Bentevogli notarii anzianorum et consulum populi
Bononie dicti mensis octubris et precepti domini capitanei
scripti manu domini Benvenuti notarii domini capitanei et
quia placuit1399 anzianis et consulibus populi presenti mense
decembris ex instrumento scripto manu1400 Rigutii Pacis1401
notarii anzianorum et consulum predictorum.
Eodem die
viiii
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
magistro Gerardino pictori quondam Gerardini de Bononia
pro eius merito et labore1402 pro pictura quam pinsit super
arengheriam pallatii veteris comunis Bononia ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii dicti
potestatis.
Eodem die
x
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
magistro Açolino Petriçini pro suo laborerio et feudo et pro
gisso quem emit de suis denariis in aptatione et reparatione
et smaltatione arengherie pallatii veteris comunis Bononie
ex precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Eodem die
xi
1399
1400
1401
1402
1403
Solvit dictus depositarius
quinquaginta libras bononinorum
fratri Liazario de Boccafogaciis ambaxatori comunis Bononie
expendendis per eum super reaptatione razalis quod est in
navigio comunis Bononie apud Cortixellam et per reaptatione
viarum de restariis secundum refformationem populi scriptam
manu Uguicionis1403 de Soldaderiis notarii anzianorum
et consulum populi Bononie mense novembris ellapso et
preceptum domini capitanei scriptum manu domini Benvenuti
notarii dicti capitanei et quia placuit anzianis et consulibus
Segno di riempimento.
Segue cassato con tratti di penna: d[omini].
Segno - che indica l’andata a capo: Pa|cis.
Segno - che indica l’andata a capo: la|bore.
Segno - che indica l’andata a capo: Uguiti|onis.
II. Edizione
292
populi dicti mensis novembris ex instrumento scripto manu
dicti Uguicionis notarii dictorum anzianorum et consulum
populi Bononie.
Summa pagine librarum lxiii bononinorum
99v
xii
88v
Die sabbati quarto intrante decembri
Solvit dictus depositarius
viginti quinque libras bononinorum
domino Laurentio Scharii notario pro expendendo in nuntiis
mictendis et spiis in Romaniola, Tusciam et Lombardiam
pro factis comunis secundum formam refformationis
conscilii populi scripte manu Uguicionis Soldaderii notarii
anzianorum et consulum populi Bononie mense novembris
ellapso et precepti domini capitanei scripti manu domini
Benvenuti1404 notarii domini capitanei et quia placuit
anzianis et consulibus populi Bononie mense novembris
predicto ex instrumento scripto manu Uguicionis Soldaderii
notarii predicti.
Eodem die
xiii
xiiii
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
magitro Iohanni custodi massarie comunis Bononie pro
duabus taschis quas fieri fecit in quibus acta et scriptas comunis
Bononie coram domino capitanei recondantur ex precepto
domini capitanei scripto manu domini Bonaiuti notarii dicti
capitanei.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
treginta septem solidos bononinorum
Astigiano de Asti, Benvenuto Quatropani1405 scilicet dicto
Astigiano xxii solidos bononinorum, qui ivit Florentiam
cum literis comunis Bononie, et dicto Benvenuto xv solidos
bonononinorum, qui ivit Ferariam cum literis comunis
Segno di riempimento.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1404
1405
293
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Bononie, ex duobus preceptis domini potestatis scriptis in una
cedula manu domini Bonaiuti notarii potestatis.
xv
Eodem die
Solvit dictus depositarius
treginta octo solidos bononinorum
Donino de Regio, Neri filio Brexani de Brixia1406 scilicet dicto
Donino xvi solidos bononinorum, qui ivit ad dominum
comitem Romaniole cum literis comunis Bononie, et dicto
Nerio xxii solidos bononinorum, qui ivit cum literis comunis
Bononie Mutinam, Regium, Parmam et Cremonam1407 ex
duobus preceptis domini potestatis scriptis in una cedula
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Summa pagine librarum xxviiii, solidorum iii bononinorum
100r
xvi
xvii
99r
Die dominica quinto intrante decembri
Solvit dictus depositarius
undecim solidos bononinorum
magistro Açolino Petriçini de Bononia quos debet recipere
et abere a comune Bononie pro suo feudo et laborerio et pro
lapidibus et gisso per eum de suis propriis denariis emptis pro
aptatione et reparatione et1408 muratione duarum fenestrarum
pallatii prope arengheriam1409 comunis ex precepto domini
potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
treginta octo solidos, quatuor denarios
bononinorum
Iohanni de Scanello custodi massarie comunis Bononie pro
ducentis treginta panibus a duobus denariis pro quolibet quos
dare debet captivis carceris comunis Bononie qui sunt numero
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1407
Segno a forma di punto fermo reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
Nel ms. P(ar)me et C(re)mone.
1408
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: remutat(i)o(n)e.
1409
Nel ms. arenghenria(m).
1406
II. Edizione
294
xlvi pro quinque diebus scilicet pro die dominica hodierna,
lune, martis, merchurii1410 et iovis futuris sequentibus ad
rationem unius panis pro quolibet eorum et quolibet die1411
secundum formam statutorum ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
xviii
xviiii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
tregintas sex solidos bononinorum
magistro Iohanni custodi massarie comunis Bononie pro pretio
xlviii librarum stupinorum de seppo1412 conbustorum nocte
sabbati iiii huius mensis in pallatio comunis occasione rumoris
ad rationem viii denariorum bononinorum pro qualibet libra
ex precepto domini capitanei scripto manu domini Benvenuti
notarii dicti capitanei.
Die lune sexto intrante decembri
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Baxanino de Mediolano marocho qui ivit die sabbati quarto
mense decembris per civitatem ad capiendum porcos pro comuni
Bononie cum domino Peregrino notario domini potestatis
duabus vicibus1413 dicta die ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Summa pagine librarum iiii, solidorum vii,
denariorum iii bononinorum
100v
xx
89v
Die martis vii intrante decembri
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
1414
Guidoni Ugolini, Iohanello Ugolini
nuntiis comunis
Bononie qui iverunt de mandato domini capitanei ad Castrum
Segno a forma di punto fermo reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
Segno di riempimento.
1412
Segno - che indica l’andata a capo: se|ppo.
1413
Segno - che indica l’andata a capo: vici|bus.
1414
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1410
1411
295
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Sancti Petri scilicet unus cum literis comunis et aliter ad
cytandum quosdam1415 occasione pacis illorum de Castro
Sancti Petri, uterque ipsorum pro duobus diebus ad rationem
duorum solidorum bononinorum pro quolibet ipsorum
et quolibet die secundum formam statutorum ex precepto
domini capitanei scripto manu domini Benvenuti notarii dicti
capitanei.
xxi
xxii
xxiii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
viginti solidos bononinorum
magistro Iohanni custodi massarie comunis Bononie pro
quadam fenestra nuper facta in turi et remuratione alterius
fenestre in pallatio domini capitanei et pro gisso et pretio
laborature seu magisterii ex precepto domini capitanei
scripto1416 manu domini Benvenuti notarii domini
capitanei.
Die merchurii octavo intrante decembri
Solvit dictus depositarius
tres solidos, novem denarios bononinorum
Dominico Ghiberti pro pretio unius libre candellarum de
cera combustis1417 coram dominis anzianis nocte presenti
pro literis comunis Bononie faciendis ex precepto domini1418
capitanei scripto manu domini Benvenuti notarii dicti
capitanei.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
treginta unum solidos bononinorum
Leonardo de Magnanis notario videlicet soldos octo
bononinorum quos dedit de1419 sua propria peccunia uni
nuntio qui ivit Ferariam pro negotiis comunis et residuum pro
cartis ab eo emptis pro scribendis militibus comunis Bononie
Sottinteso homines.
Segno di riempimento.
1417
Segno di riempimento. Il notaio corregge il sintagma, non evitando comunque una certa confusione
dei casi.
1418
Segno di riempimento.
1419
Segno di riempimento.
1415
1416
II. Edizione
296
ex precepto domini potestatis scripto1420 manu domini
Bonaiuti notarii domino potestatis.
Summa pagine librarum iii,
solidorum ii,
denariorum viiii bononinorum
101r
xxiiii
xxv
xxvi
1420
1421
90r
Die iovis nono intrante decembri
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
domino Iacobino Francholi notario ad discum domini
potestatis quos habere et recipere debet a comuni pro cartis
officialium et hominum de conscilio duorum millium emptis
de propriis denariis ipsius Iacobini ex precepo domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Corbellano Thomaxini nuntio comunis Bononie per
dominum Gualandum militem domini capitanei destinato
Centum et ad Plebem et alias partes ad cytandum massarios
Centi et Plebis et xiiii alio occasione strate Pescarole pro eius
solutione iiii dierum ad rationem duorum solidorum Bononie
pro qualibet die secundum formam statutorum ex precepto
domini capitanei scripto manu domini Benvenuti notarii
domini capitanei.
Die veneris x° intrante decembri
Solvit dictus depositarius
viginti quinque solidos bononinorum
domino Petro Banbaglolo notario pro remuneratione et
labore quem substinuit in scribendo pro comuni Bononie
omnes confinatos comunis Bononie primi gradus ex precepto
domini capitanei1421 scripto manu domini Benvenuti notarii
capitanei.
Segno di riempimento.
Segno di riempimento.
297
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
xxvii
Eodem die
treginta octo solidos, quatuor denarios
bononinorum
Iohanni de Scanello custodi massarie comunis Bononie pro
ducentis treginta panibus a duobus denariis pro quolibet
quos debet dare captivis carceris comunis Bononie qui sunt
numero xlvi pro quinque diebus scilicet pro hodierna
die veneris, sabbati, dominica, lune1422 et martis futuris
sequentibus ad rationem unius panis pro quolibet eorum et
quolibet die1423 secundum formam statutorum ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
potestatis.
Solvit dictus depositarius
Eodem die
xxviii
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Iohannino Iohannis Caxarii1424, Iacobo de Unçola, Iohanni
Ugolini1425, Nasinbene Albertini nuntiis comunis Bononie
scilicet duos solidos Bononie pro quolibet eorum pro una
die presenti1426 mense decembris presentis, qua iverunt cum
domino Ferro iudice mallefficiorum pro comuni Bononie
extra circlas comunis Bononie occasione inquisitionis facte
per dictum iudicem super facto rumoris nuper1427 inimici in
Burgo Sancti Felicis ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti1428 notarii domini potestatis.
Summa pagine librarum v,
solidorum xviiii,
denariorum iiii bononinorum
1422
1423
1424
1425
1426
1427
1428
Segno a forma di punto fermo reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
Segno di riempimento.
Riga che unisce questo al nome seguente.
Riga che unisce questo al nome seguente.
Segno di riempimento.
Lettura incerta. Segno di riempimento.
Segno di riempimento.
II. Edizione
101v
xxviiii
xxx
298
90v
Die sabbati undecimo intrante decembri
Solvit dictus depositarius
centum decem libras bononinorum
domino Guillielmo de Pavanensibus depositario predicto,
domino Mercadante Octovrini, domino Bertholo
Bellandini1429 notariis1430 scilicet quinquaginta libras
bononinorum sibi ipsi depositario et cuilibet1431 dictorum
notariorum treginta1432 libras bononinorum pro eorum
sallario et mercede depositarie predicte pro sex mensibus
presentibus secundum formam statutorum comunis Bononie
et precepti domini potestatis scripti manu domini Bonaiuti
notarii potestatis et quia placuit anzianis et consulibus populi
Bononie presenti mense decembris ex instrumento scripto
manu1433 Rigucii Pacis notarii anzianorum et consulum
predictorum.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
ducentas libras bononinorum
domino Bindo Bascera de La Tosa capitaneo populi Bononie
pro eius salario capitanerie presente mense decembris ex
precepto dicti domini capitanei scripto manu domini
Benvenuti notarii capitanei secundum formam statutorum et
quia placuit anzianis et consulibus1434 populi Bononie presenti
mense decembris ex instrumento scripto manu Rigucii Pacis
notarii anzianorum et consulum predictorum.
Eodem die
Solvit dictus depositarius1435
treginta unam libras bononinorum
Bindo Boldronis, Pagano Bandini, Fiorucio Guidi, Gualiberto
Bonafidei, Zacha Rainaldi, Ianutio Martini, Symoni Michaelis,
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata collega il nome del depositario con quello dei due
notai, preceduti ciascuno da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1431
Segno - che indica l’andata a capo: cui|libet.
1432
Segno - che indica l’andata a capo: tre|gi(n)ta.
1433
Segue cassato con tratti di penna: d[omini].
1434
Segno - che indica l’andata a capo: (con)su|lib(us).
1435
Un segno paratestuale a forma di parentesi tonda unisce questa alla posta precedente.
1429
1430
299
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Bonizo Meglorati, Betto Zunte, Zono Manutii beroariis
domini Bindi capitanei pro eorum paga et sallario presente
mense decembris habenti xxxi dies ad rationem duorum
solidorum bononinorum pro quolibet eorum et quolibet die
secundum formam statutorum comunis Bononie et precepti
domini capitanei scripti manu domini Benvenuti notarii
capitanei et quia placuit anzianis et consulibus presenti mense
decembris ex instrumento scripto manu Rigucii Pacis notarii
anzianorum et consulum predictorum. Quod preceptum
et consensus anzianorum sunt in una cedula cum solutione
supradicti domini capitanei.
Summa pagine librarum iiiC xli bononinorum
102r
xxxi
xxxii
1436
1437
1438
1439
91r
Eodem die
Solvit dictus depositarius
novem libras bononinorum
domino Petro Belino de Dongellis ambaxatori comunis
Bononie pro decem diebus quibus ivit et stetit in partibus
Romaniole pro quibusdam arduis1436 negotiis comunis
Bononie pertractandis de mandato domini capitanei
anzianorum et consulum ad rationem1437 xviii solidorum
bononinorum pro qualibet die ex forma refformationis
conscilii viiiC et populi scripte manu domini Bonvixini
notarii predicti et precepti domini potestatis scripti manu
domini Bonaiuti1438 notarii potestatis et quia placuit anzianis
et consulibus populi Bononie1439 ex instrumento scripto
manu Rigucii Pacis notarii anzianorum et consulum mense
decembris presenti.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
nonaginta novem libras bononinorum
Iohanni Albertini, Alberto de Briçanella, Dominico
Nel ms. arduinis.
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: Bo|naiuti.
Segue cassato con tratti di penna: sc(ri)p[to].
II. Edizione
300
Gratiadei, Conpagnono Lamberti, Pergolano Thomaxini,
Petro Albertini nuntiis comunis Bononie scilicet cuilibet
eorum xxx solidos bononinorum. Qui servierunt de mense
octubris1440 elapso domini capitanei iudicem et eius familiam
totam1441 ad rationem duodecim denariorum bononinorum
pro quolibet eorum et quolibet die secundum formam
statutorum comunis Bononie et infrascriptis duodecim
nuntiis qui serviverunt et servire debent comune Bononie,
dominum capitaneum predictum et eius familiam1442 scilicet
cuilibet eorum septem libras et decem solidos bononinorum
pro quinque mensibus scilicet pro mensibus novembris,
decembris, iannuarii, februarii1443 et martii proximis venturis
ad rationem duodecim1444 denariorum bononinorum pro
quolibet eorum et quolibet die. Nomina quorum nuntiorum
sunt hec scilicet: Iohaninus1445 Albertini, Albertus de
Briçanella, Dominicus Gratiadei, Conpagninus Lamberti,
Pergolanus Thomaxini, Bonave[n]tura Petri, Iohaninus
de Sanbro, Iohaninus Benvenuti, Albertus Rofini, Petrus
Nasinbenis, Rolandinus Alberti, Nasinbene Principini
exequendo formam refformationis populi scripte manu
domini Yvani Bentevogli notarii anzianorum et consulum
mense octubris preterito et precepti domini capitanei ex
instumento scripto manu domini Benvenuti notarii domini
capitanei et quia placuit anzianis et consulibus presenti mense
decembris ex instrumento scripto manu Henrigucii Pacis
notarii anzianorum et consulum predictorum.
Summa pagine librarum cviii bononinorum
Segno - che indica l’andata a capo: octu|br(is).
Nel ms. tote, quasi come fosse un avverbio.
1442
Segno - che indica l’andata a capo: fa|milia(m).
1443
Segno a forma di punto fermo reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
1444
Segno - che indica l’andata a capo: duode|cim.
1445
Espunta tramite un punto sottoscritto la vocale i e modificata l’uscita del nome per cambiare il caso
da dativo a nominativo, trasformando la o in u e aggiungendo una s: Io<i>h(ani)n<o>us.
1440
1441
301
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
102v
xxxiii
91v
Die lune xiii intrante decembri
Solvit dictus depositarius
viginti libras bononinorum
Leonardo de Guirçino pro mendo et satisfactione unius sui equi
scuri cum aliquot pili albi in fronte sibi mortui in stabulo morte
naturali pro dimidio extimi dicti equi. Extimatio cuis fuit in comuni
xl librarum bononinorum secundum formam refformationis
conscilii populi scripte manu Uguicionis de Soldaderiis notarii
anzianorum et consulum mense novembris preterito et precepti
domini capitanei scripti manu domini Benvenuti notarii domini
capitanei et quia placuit anzianis et consulibus populi Bononie
presenti mense decembris ex instumento scripto manu Rigucii
Pacis notarii anzianorum et consulum predictorum.
Eodem die
xxxiiii
xxxv
1446
1447
1448
Solvit dictus depositarius
sex libras bononinorum
Prinzivalli de Cremona nuntio destinato a domino Iacobo
Aymoniti cum literis de curia romana ad civitatem Bononie
scilicet viginti quatuor toronensium1446 grossorum et xlii
solidos bononinorum pro xiiii diebus quibus stetit in civitate
Bononie1447 pro responsione habenda de literis supradictis quas
portavit comuni Bononie secundum formam refformationis
conscilii populi scripte manu Uguicionis Soldaderii notarii
anzianorum et consulum mense novembris preterito et precepti
domini capitanei scripti manu domini Benvenuti notarii domini
capitanei et quia placuit anzianis et consulibus populi Bononie
presenti mense decembris ex instrumento scripto manu1448
Rigucii Pacis notarii anzianorum et consulum predictorum.
Eodem die
quindecim libras, decem et septem solidos,
sex denarios [bononinorum]
Guillielmo Butiglerio, domino Petro Iohannis Specialis scilicet
dicto Guillielmo Butiglerio xii libras bononinorum pro eius
Solvit dictus depositarius
Segno di riempimento.
Nel ms. Bononie.
Segue cassato con tratto di penna: d(omi)ni.
II. Edizione
302
merito et labore quod substinuit in portandis literis ex parte domini
principis, in quibus continebatur de1449 relasatione carcerum
et fortie ipsius illorum de Aragona et dicto Petro1450 Specialis
tres libras, decem et septem solidos, vi denarios bononinorum
pro xxiiii libris, iiii unçiis cere conbustis in dobleriis cum una
libra candellarum de cera in conscilio populi facto de sero, die
lune viii novembris ellapso, super facto domini abbatis Sancti
Felicis et Iacobini Advocati ex duabus refformationis conscilii
populi scriptis in una cedula manu Uguicionis de Soldareriis
notarii populi mense novembris1451 ellapso et precepto domini
capitanei scripto manu domini Benvenuti notarii capitanei
et quia placuit anzianis et consulibus populi presenti mense
decembris ex instrumento scripto1452 manu1453 Rigucii Pacis
notarii anzianorum et consulum predictorum.
Summa pagine librarum xli, solidorum xvii,
denariorum vi bononinorum
103r
xxxvi
xxxvii
92r
Eodem die
Solvit dictus depositarius
viginti octo solidos bononinorum
Petriçolo Belonis nuntio ituro cum literis comunis Florentie
pro eius salario et mercede ex precepto domini capitanei
scripto manu domini Benvenuti notarii domini capitanei.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duodecim libras, decem et octo solidos
bononinorum
domino Blancho Cose, domino Iacobo Baldoini, domino
Richobono de Plastellis1454 ambaxatoribus pro comuni
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: relasa[t](i)o(n)e.
Lettura incerta.
1451
Segno di riempimento.
1452
Segno di riempimento.
1453
Segue cassato con tratti di penna: d[omini].
1454
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i tre nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1449
1450
303
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Bononie apud Ferariam ad dominum marchionem transmissis
pro conducendo ad civitatem1455 Bononie Guillielmum de
Saliceto et Benzevenem Blancholini scilicet dicto domino
Blancho pro tribus diebus et dictis domino Iacobo et
Richobono pro quatuor diebus, cuilibet ad rationem decem et
octo solidorum pro quolibet et qualibet die secundum formam
statutorum et predictis dominis Iacobo et Richobo[no] tres
libras bononinorum pro expensis per eos factis in conductione
predictorum ad civitatem Bononie tam in naulo navis et
custodia ipsorum quam in aliis expensis dicta occasione
secundum formam refformationis conscilii1456 populi scripte
manu Uguicionis de Soldaderiis notarii anzianorum et
consulum mense novembris et precepti domini capitanei
scipti manu domini1457 Benvenuti notarii capitanei et quia1458
placuit anzianis et consulibus mense presenti decembris ex
instrumento scripto manu Rigucii Pacis notarii anzianorum et
consulum predictorum.
Eodem die
xxxviii
Solvit dictus depositarius
viginti libras bononinorum
Bonbologno de Corbellariis et Ugolino de Dongellis
notario1459 una cum Iacobo Falconi deputati[s]1460 officio
granariorum pro comuni Bononie pro eorum1461 sallario et
mercede quinque millium corbium venditorum per eos de
mense madii et iunii exequendo formam refformationis populi
scripte manu Uguicionis Soldaderii notarii anzianorum et
consulum mense novembris preterito et precepti domini
capitanei scripti manu domini Benvenuti notarii dicti capitanei
et quia placuit anzianis et consulibus mense presenti decembris
ex instrumento scripto manu Rigucii Pacis notarii anzianorum
et consulum predictorum.
Segno di riempimento.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: viiiC.
1457
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: Uguit(i)o(n)is.
1458
Segno di riempimento.
1459
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1460
Segno di riempimento.
1461
Segno di riempimento.
1455
1456
II. Edizione
304
Eodem die
xxxviiii Solvit dictus depositarius
treginta septem solidos bononinorum
magistro Iohanni custodi massarie comunis Bononie pro
pretio unius dischi ad scribendum et unius hostii facti in
pallatio domini capitanei et pro feraturiis et aliis feramentis
et pro magisterio ipsorum laboreriorum, que ipse magister
Iohannes fieri procuravit ex precepto domini capitanei scripto
manu domini Benvenuti notarii capitanei.
Summa pagine librarum xxxvi,
solidorum iii bononinorum
103v
xl
92v
Die martis xiiii intrante decembri
Solvit dictus depositarius
treginta libras bononinorum
domino Cervo de Boateriis, domino Anthonio de Migarano1462
ambaxatoribus pro comuni Bononie ituris Regium pro pace
et concordia reginorum ad perfectionem ducendam pro
decem diebus pro quolibet ad rationem treginta solidorum
bononinorum pro quolibet eorum et quolibet die secundum
formam statutorum exequendo formam refformationis conscilii
viiiC et populi scripte manu domini Bonvixini Bologniti
notarii ad refformationes comunis Bononie et precepti domini
potestatis scripti manu domini Bonaiuti notarii potestatis et
placuit anzianis et consulibus populi Bononie presenti mense
decembris ex instrumento scripto manu Rigucii Pacis notarii
anzianorum et consulum predictorum.
Eodem die
xli
Solvit dictus depositarius
quinque solidos bononinorum
domino Royço de Royçis notario quos de suo solvit Ravenne
pro scripturis in causa pontis Ydicis ex precepto domini
capitanei scripto manu domini Benvenuti notarii domini
capitanei.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1462
305
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
xlii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quinquaginta solidos bononinorum
domino Bonvixino Bologniti notarii ad discum domini
potestatis scilicet viginti solidos bononinorum pro instrumentis
sindicatus scriptis per eum et missis ad romanam curiam pro
negotiis comunis Bononie ibidem expediendis et treginta
solidos bononinorum pro refformationis factis per eum et
exhybitis ambaxatoribus comunis et Parme et ambaxatoribus
qui venerunt pro tractando compositione reginorum et
ambaxatoribus Cremone pro dicto negotio expediendo1463
ex duobus preceptis domini potestatis scriptis manu domini
Bonaiuti notarii potestatis in una cedula.
Eodem die
xliii
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
magistro Açolino Petriçini de Bononia pro suo feudo et
sallario et suis lappidibus et gisso et hediffictio et muratione
per eum factis sub porthicu et curtili pallatii comunis Bononie
et pro una ducia ligni quam posuit supra ipsam portichum
ex precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Summa pagine librarum xxxiiii, solidorum xl bononinorum
104r
xliiii
1463
1464
1465
93r
Die merchurii xv intrante decembri
Solvit dictus depositarius
quatuor libras, sedecim solidos bononinorum
domino Royço de Royçis notario ambaxatori comunis Bononie
qui ivit Ravennam1464 occasione litis et cause hospitalis Ydicis
pro octo diebus quibus stetit occasione dicte litis, quod nullam
solutionem recepit, ad rationem xii solidorum bononinorum
pro qualibet die secundum formam refformationis conscilii
populi scripte manu Uguicionis de Soldaderiis1465 notarii
anzianorum et consulum populi Bononie mense novembris
Segno - che indica l’andata a capo: expedie(n)|do.
Segno - che indica l’andata a capo: Ra|ve(n)na(m).
Segno - che indica l’andata a capo: Solda|der(iis).
II. Edizione
306
elapso et precepti domini capitanei scripti manu domini
Benvenuti notarii domini capitanei et quia placuit anzianis
et consulibus populi Bononie presenti mense decembris ex
instrumento scripto manu Rigucii Pacis notarii1466 anzianorum
et consulum predictorum.
xlv
xlvi
1466
1467
1468
1469
1470
1471
1472
1473
Eodem die
Solvit dictus depositarius
decem octo libras bononinorum
domino Anthonio de Richolis ambaxatori comunis Bononie
ituro Mutinam, Savignanum1467, Parmam et Cremonam pro
comuni Bononie occasione tractandi1468 conpositionem inter
mutinenses intrinsecos et extrinsecos, qui sunt de parte ecclesie
et Aygonum civitatis predicte, et quod mutinenses intrinseci et
extrinseci se debeant conpromitere in civitatibus1469 Bononie,
Parme et Cremone, pro quindecim diebus ad rationem xxiiii
solidorum bononinorum pro qualibet die secundum formam
statutorum, secundum formam refformationis [conscilii] viiiC
et populi scripte1470 manu domini Bonvixini1471 Bologniti
notarii supradicti et precepti domini potestatis scripti manu
domini Bonaiuti notarii potestatis et quia placuit anzianis
et consulibus populi Bononie mense presenti decembris ex
instrumento scripto manu Rigucii Pacis notarii anzianorum et
consulum predictorum.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
decem et octo libras bononinorum
domino Rolando de Sabadinis ambaxatori comunis Bononie
pro quindecim diebus quibus ivit Mutinam, Savignanum,
Parmam1472 et Cremonam pro comuni Bononie occasione
tractandi conpositionem1473 inter mutinenses intrinsecos et
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: Savi|gnanu(m).
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: pace(m).
Segue ripetuto nel ms. civit(atibus).
Segno di riempimento.
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^.
Segno a forma di virgola alta / reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
Segno - che indica l’andata a capo: (con)po|sit(i)o(n)em.
307
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
extrinsecos, qui sunt de parte ecclesie et Aygonum1474 civitatis1475
predicte, ad rationem xxiiii solidorum bononinorum pro
quolibet die secundum formam statutorum, secundum
formam refformationis conscilii viiiC et populi scripte manu
domini Bonvixini notarii supradictii et1476 precepti domini
potestatis scripti manu domini Bonaiuti notarii potestatis
et quia placuit anzianis et consulibus populi Bononie mense
presenti decembris ex instrumento scripto manu Rigucii Pacis
notarii anzianorum et consulum predictorum.
Eodem die
xlvii
Solvit dictus depositarius
decem et octo solidos bononinorum
Laurentio Benvenuti cappelle Sancte Marie de Mascharella
lactori seu portatori quarundam literarum missarum Cremone
pro comuni Bononie et pro responsione habenda pro suo
salario1477 et feudo dicti ytineris ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii potestatis.
Summa pagine librarum xli, solidorum xiiii bononinorum
104v
xlviii
1474
1475
1476
1477
93v
Die iovis xvi intrante decembri
Solvit dictus depositarius
decem et octo solidos bononinorum
Nasinbeni Alberti, Laurentio Peregrini, Astoni Maphei
nuntiis comunis Bononie scilicet cuilibet ipsorum sex solidos
bononinorum pro tribus diebus quibus quilibet eorum ivit
ad Montaxigum ad requirendum et cridandum Laygonem de
Scoveto, Casaliclum de Caxaliclum de Caxaliclo, Sandrum de
Rofeno et quosdam alios pro inquisitione quadam que fit contra
eos ex officio domini Ferri iudicis ad mallefficia ad rationem
duorum solidorum bononinorum pro quolibet eorum et
quolibet die secundum formam statutorum ex precepto domini
potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii potestatis.
Segno di riempimento.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: Bon(onie).
Segue cassato con tratti di penna: q(ui)a.
Segno - che indica l’andata a capo: sa|lar(io).
II. Edizione
xlviiii
l
308
Eodem die
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Laurentio Peregrini nuntio comunis Bononie pro quatuor
diebus quibus ivit1478 ad terram Prade ad cridandum
Maridellum Maynitti pro quodam mallefficio ad rationem
duorum solidorum bononinorum pro qualibet die secundum
formam statutorum ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
decem et octo solidos bononinorum
Bernardino Gherardini, Iacobo Gerardi, Boniohanni
Bernardini1479 nuntiis comunis Bononie scilicet cuilibet eorum
sex solidos bononinorum pro tribus diebus quibus quilibet
ipsorum ivit ad Scaregalasenum, scilicet duo nuntii1480 a[d]
requirendum et tercius ad cridandum Zachariam filium olim
Ausilitti de dicta terra de popolo Mongodoris pro quadam
inquisitione facienda de mandato domini Ferri iudicis1481 ad
mallefficia ad rationem duorum solidorum bononinorum
pro qualibet die secundum formam statutorum ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
potestatis.
Eodem die
li
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
Iacobo Blasemaltorti notario et officiali ad cassam pro comuni
Bononie pro presenti mense decembris pro sallario dicti sui
officii ex precepto domini potestatis scripto manu domini
Bonaiuti notarii predicti.
Summa pagine librarum iiii,
solidorum iiii bononinorum
Segno di riempimento.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i tre nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1480
Sottinteso iverunt.
1481
Segno di riempimento.
1478
1479
309
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
105r
94r
Die veneris xvii intrante decembri
Barzi
decem octo libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
Zohenni Damiani Rophyni capitaneo, Petro Açonis,
Iacobino Bixella, Megloramento de Sancto Colonbano,
Zanino Bonangratie1483 capitaneo et custodibus olim terre
Bargi1484, qui pro comuni Bononie steterunt ad custodiam
dicte terre, scilicet dicto1485 capitaneo pro treginta octo diebus
ad rationem quatuor solidorum bononinorum pro qualibet
die et dictis custodibus quatuo[r] pro xxvi diebus quibus
quilibet stetit ad custodiam dicte terre ultra terminum prime
solutionis ad rationem duorum solidorum bononinorum
pro quolibet et qualibet die secundum formam duarum
refformationum conscilii populi scriptarum in una cedula
manu Rigucii1486 Pacis notarii anzianorum et consulum
populi Bononie presenti mense decembris et precepti domini
capitanei scripti manu domini Benvenuti notarii domini1487
capitanei et quia placuit anzianis et1488 consulibus populi
Bononie presenti mense decembris ex instrumento scripto
manu Rigucii notarii predicti.
1482
lii
liii
Eodem die
decem et septem solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
magistro Açolino Petriçini pro reaptatione et remuratione
camini pallatii superioris domini capitanei et pro gisso ex
precepto domini capitanei scripto manu domini Benvenuti
notarii capitanei.
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i cinque nomi elencati preceduti
ciascuno da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1484
Segno - che indica l’andata a capo: Ba(r)|gi.
1485
Nel ms. dictus.
1486
Segno - che indica l’andata a capo: Rigu|cii.
1487
Segue cassato con tratti di penna: p[otestatis].
1488
Segno di riempimento.
1482
1483
II. Edizione
310
Eodem die
liiii
Solvit dictus depositarius
viginti tres solidos et sex denarios
bononinorum
Alberto Viviani de Bononia quos habere et recipere debet
a comuni Bononie pro lapidibus et gisso et magisterio unius
hostii murati inter salam domini capitanei e domini potestatis.
Quas res omnes predictus Albertus emit de sui denario pro
ipso opere faciendo ex precepto domini potestatis scripto
manu domini1489 Bonaiuti notarii potestatis.
Eodem die
lv
Solvit dictus depositarius
viginti tres solidos, sex denarios
bononinorum
Alberto Viviani pro remuratione hostii quod erat inter
pallatium domini potestatis1490 et pallatium domini capitanei
nuper facti ex parte ipsius domini capitanei1491 ex precepto
domini capitanei scripto manu domini Benvenuti notarii
domini capitanei.
Summa pagine librarum xxi, solidorum iiii bononinorum
105v
94v
Die sabbati xviii intrante decembri
Solvit dictus depositarius
tres solidos bononinorum
magistro Açolino quondam Petriçini quos habere debebat
a comuni Bononie pro suo feudo et sallario quia fregit duas
maxignas ad rengheriam seu pilastrum comunis Bononie in
quo loco pinguntur ymagines ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii potestatis.
lvi
Eodem die
lvii
1489
1490
1491
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
Soldo magistro filio Raulis pro pretio hostiorum unius magne
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: Ben(venuti).
Segno - che indica l’andata a capo: po|testat(is).
Segno di riempimento.
311
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
fenestre1492 nuper factorum in sala pallatii domini capitanei
ubi ius reditur et pro feramentis ipsorum hostiorum et pro
magisterio eorundem ex precepto domini capitanei1493 scripto
manu domini Benvenuti notarii domini capitanei.
lviii
lviiii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
octuaginta novem libras bononinorum
domino Bertholomeo de Scappis, domino Matheo domini
Bonvixini dominis1494, domino Ugolino domini Ambroxii,
domino Bencevenne de Saliceto notariis1495, Spinabello Petenarii
eorum nuntio1496 officialibus et dominis, notariis et nuntio
p[re]sidentibus pro comuni Bononie officio molendinorum1497
pro presentibus sex mensibus in dicto1498 officio scilicet cuilibet
dictorum dominorum et notariorum viginti libras bononinorum
et dicto nuntio novem libras bononinorum pro feudo et sallario
ipsorum dicti eorum officii secundum1499 formam statutorum
exequendo formam refformationis conscillii viiiC et populi
Bononie scripte manu domini Bonvixini notarii supradicti
et precepti domini potestatis scripti manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis et quia placuit anzianis et consulibus
populi Bononie mense novembris preterito ex instrumento
scripto manu domini Uguicionis Soldaderii notarii anzianorum
et consulum predictorum.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
decem libras bononinorum
Iacobo Falconis una cum Bobologno de Corbellariis et
Ugolino de Dongellis deputatis officio granariorum pro
comuni Bononie pro suo sallario et mercede quinque millium
corbium * * * venditorum per eum una cum predictis de
Segno - che indica l’andata a capo: fe|nestre.
Segno - che indica l’andata a capo: ca|pitan(ei).
1494
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati.
1495
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati.
1496
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata collega i cinque nomi elencati, preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1497
Segno - che indica l’andata a capo: mol(e)n|dino(rum).
1498
Segno di riempimento.
1499
Segno di riempimento.
1492
1493
II. Edizione
312
mensibus madii et iunii proximis preteritis secundum formam
refformationis conscilii populi scripte manu Uguicionis de
Soldaderiis notarii anzianorum et consulum mense novembris
elapso et precepti domini capitanei scripti manu domini
Benvenuti notarii domini capitanei et quia placuit anzianis
et consulibus populi Bononie presenti mense decembris ex
instrumento scripto1500 manu Rigucii Pacis notarii anzianorum
et consulum predictorum.
Summa pagine librarum ci, solidorum iii bononinorum
106r
95r
Eodem die
lx
Solvit dictus depositarius
treginta duos solidos bononinorum
magistro Iohanni custodi massarie comunis Bononie pro pretio
catenarum, quibus catenatum est statutum populi Bononie in
pallatio novo et unius magne clavaturie cum clavi et clodis
posite porte Castri Sancti Petri et duarum clavium positarum
in scrineis existentibus in camara massarii comunis et pro
portatura c stupinorum de sepo ad Castrum Sancti Petri. Que
omnia idem magister Iohannes fieri fecit ex precepto domini
capitanei scripto manu domini Benvenuti notarii capitanei.
lxi
1500
1501
Eodem die
treginta octo solidos, quatuor denarios
bononinorum
Iohanni de Scanello custodi massarie comunis Bononie pro
cc treginta panibus a duobus denariis pro quolibet quos dare
debet captivis carceriis comunis Bononie qui sunt numero xlvi
pro quinque diebus scilicet pro die merchurii xv decembris,
iovis, veneris, sabbati1501 et dominico [futuris] sequentibus
ad rationem unius panis pro quolibet eorum et quolibet die
secundum formam statutorum ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii potestatis.
Solvit dictus depositarius
Segno di riempimento.
Segno a forma di punto fermo reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
313
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
lxii
lxiii
lxiiii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuordecim denarios bononinorum
Danieli fabro pro una clavi et aptatura unius catenacii ad
hostium Melioris et Cursii beroariorum domini potestatis
positum1502 in domo pallatii comunis Bononie in qua dicti
beroarii hospitantur ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti notarii potestatis.
Eodem die
viginti quatuor solidos, decem denarios
bononinorum
Nicholutio campanario pro xxviiii libris stupinorum quos
denarios debet habere a comuni Bononie pro ipsis stupinis
ex precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii potestatis.
Solvit dictus depositarius
Eodem die
viginti quatuor solidos, decem denarios
bononinorum
Iacobo de Muglolis de Bononie pro xxviiii libris stupinorum
quos habere et recipere debet a comuni Bononie pro ipsis
stupinis quos reduci fecit in pallatio comunis ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
potestatis.
Solvit dictus depositarius
Summa pagine librarum vi, denariorum xiiii
106v
lxv
1502
95v
Die lune xx intrante decembri
Solvit dictus depositarius
viginti libras bononinorum
domino Iacobo de Bagno pro mendo et satisfactione unius
sui equi mortui in stabulo, quem consignaverat in comuni
secundum formam refformationis [conscilii] viiiC et populi
scripte manu Bonvixini notarii supradicti et precepti domini
potestatis scripti manu domini Bonaiuti notarii potestatis
Segue nel ms. (et).
II. Edizione
314
et quia placuit anzianis et consulibus populi Bononie ex
instrumento scripto manu Rigucii Pacis notarii anzianorum et
consulum populi Bononie mense decembris presenti.
Eodem die
lxvi
lxvii
lxviii
Solvit dictus depositarius
septem libras, quatuor solidos
bononinorum
domino Blancho Cose ambaxatori comunis Bononie pro viii
diebus quibus ivit et stetit in servitio comunis Bononie ad
civitatem Ferarie de mandato domini capitanei anzianorum
et consulum ad rationem xviiii solidos bononinorum pro
quolibet die secundum formam refformationis conscilii populi
scripte manu Rigucii Pacis notarii anzianorum et consulum
populi Bononie presenti mense decembris et precepti domini
capitanei scripti manu domini Benvenuti notarii capitanei et
quia placuit anzianis et consulibus populi Bononie presenti
mense decembris ex instrumento scripto manu dicti Rigucii
Pacis notarii.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Primerano Martinelli nuntio comunis Bononie per dominum
capitaneum destinato ad Castrum Franchum cum literis
ipsius domini capitanei pro eius salario duorum dierum ad1503
rationem ii solidorum bononinorum per diem secundum
formam statutorum ex precepto domini capitanei scripto
manu domini Benvenuti notarii domini capitanei.
Die merchurii xxii intrante decembri
Solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
Iacobo Gierlini, Bernardino Gerardini, Guidoni Ugolini1504
nuntiis comunis Bononie scilicet dicto Iacobo pro una die
qua ivit Poliçinum a sero Reni duos solidos bononinorum et
dicto Bernardino duos solidos bononinorum pro una die qua
ivit Maranum et dicto Guidoni duos solidos bononinorum
Segno di riempimento.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1503
1504
315
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
pro una die qua ivit ad Castrum Britonum1505. Qui nuntii
iverunt ad dictam loca mandato domini Ferri iudicis ad
mallefficia ad requirendum massarios et sindicos dictarum
terrarum occasione inquisitionis facte contra eos occasione
quarundam1506 accusationum de falso factarum1507 in curia
dicti domini potestatis ex precepto potestatis scripto manu
domini Bonaiuti notarii potestatis.
Summa pagine librarum xxvii,
solidorum xiiii bononinorum
107r
lxviiii
1505
1506
1507
96r
Eodem die
Solvit dictus depositarius
undecim millia octuagentas quadraginta
septem libras, quatuor solidos,
novem denarios bononinorum
De quarterio Porte Sancti Petri die xxv decembris domino
Petro domini Ursolini de Ursiis, domino Laurentio
Zagonelli, domino Montanario domini Iacobi Montanarii,
domino Petro domini Nasini, domino Nicholao domini
Aymerii, domino Ugolino de Garixindis, domino Alberto de
Sabbadinis, domino Iuliano de Sabbadinis, domino Nicholao
Borghexani, domino Zangarello de Burgo, domino Nicholao
de Scappis; die xxvii setenbris domino Iohanni de Garixindis,
domino Ugolino domini Ottoboni, domino Cabrieli de
Calamatonibus, domino Benino Iacobini Cavalerii, domino
Rumiolo quondam Yvani de Sancto Georgio, domino
Bra[n]delixio de Garixindis; die xxviii setenbris domino
Gandolino domini Zanelli de Regio, domino Bitino domini
Dionixii, domino Prinçivalli de Ariostis, domino Gregorio
Aççoguidi, domino Iohanni Petrini, domino Matheo de
Saliceto, domino Francischo Gatti, domino Zino de Vitris,
domino Guittofredo domini Colini, domino Bertholomeo
de Soris, domino Dionisio domini Bitini Dionixii, domino
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: duos sol(idos) bon(oninorum).
Lettura incerta.
Lettura incerta.
II. Edizione
107v
1508
1509
1510
1511
1512
1513
Berardo de Ronbolinis, domino Benvenuto domini Cabrielis;
die vigesimo nono setenbris domino Monte de Cazanimicis,
domino Dominico Iuliani Virtutis, domino Lambertino de
Scappis, domino Guidoni de Bonromeis, domino Doxio
domini Guillielmi Doxii, domino Andree de Sancto Alberto,
cuilibet predictorum xl libras bononinorum; die xxx
setenbris domino Iacobo domini Vandi, domino Marcho de
Garixindis, domino Iacobo de Bentevoglis, domino Petro
domini1508 Coradini de Sancto Georgio, domino Guillielmo
de Guidozagnis, domino Iacobucio domini Amadoris de
Preytis, domino Gerardo de Sabbadinis, domino Cabrieli de
Pançonibus1509 cuilibet predictorum xxxviiii libras, xvii
solidos et viiii denarios bononinorum; die primo octubris
domino Munsio de Dongellis, domino Ugolino de Dongellis,
domino Blaxio Malvicius, domino Rolandino de Albirolis
cuilibet predictorum quatuor xxxviiii libras, xv solidos1510;
die tercio octubris domino Alberto Novello, domino Cervaxino
de Plantavignis cuilibet dictorum duorum xxxviiii libras1511,
xi solidos bononinorum; die quinto octubris domino Iacobo
domini Canonici, domino Paulo Trintinelli, domino Prividino
de Prindipartibus1512 cuilibet dictorum trium xxxviiii libras,
sex solidos et sex denarios bononinorum; die octavo octubris
domino Nicholao de Bonromeis, domino Iacobino domini
Guidonis Zagni, domino Useppo de Duglolo, domino Munsio
de Sabbadinis, domino Bolognitto Gatti, domino Tadeo
Muzighini, domino Lançe de Garixindis, domino Liaçario
de Liaçariis, domino Boniohanni Bonaventure Cambii,
domino Mathyolo Coppi, domino Zenoysio de Cazanimicis
cuilibet dictorum xi xxxviii libras, xviiii solidos, viiii
denarios bononinorum; | die1513 x° octubris domino Gerardo
Zambraxii, domino Gerardino domini Petri marischalcho
cuilibet predictorum duorum xxxviii libras, xv solidos et
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: Iacobini.
Nel ms. Pa(n)conib(us).
Cassato con tratto di penna: (et) vi den(arios) bon(oninorum).
Segue cassato con tratto di penna: xv s(olidos).
Segue cassato con punto sottoscritto: d[omino].
Continua l’elenco, preceduto dal sintagma: E(odem) d(ie).
316
96v
317
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
tres denarios bononinorum; die xi octubris domino Petrono
de Duglolo xxxviii libras. xiii solidos bononinorum; die
xiii octubris domino Petro domini Iacobini de Prendipartibus
xxxviii libras, viii solidos, sex denarios bononinorum; die
xiiii octubris domino1514 Manfredocto de Burellis xxxviii
libras, vi solidos, iii denarios; die xx octubris domino
Nicholao Bonvixini xxxvii libras, xii solidos, viiii denarios
bononinorum; die xxviiii octubris domino Ursolino domini
Nicholai de Ursiis xxxvi libras, xii solidos, vi denarios; die
xxx octubris domino Alberto de Castagnolo xxxvi libras, x
solidos, iii denarios; die iiii novembris domino Iacobino de
Coloreto xxxv libras, xviiii solidos bononinorum.
De quarterio Porte Ravenate die xxv setenbris domino
Beccadino de Beccadellis, domino Leonardo de Guirçino,
domino Iohanni de Bixano, domino Bonaventure de
Caldarariis; die xxvii setenbris domino Iohanni de
Baxacomatribus, domino Angellello de Mançolino, domino
Ugolino domini Ubertini de Butrio, domino Guillielmo
domini Nicholai de Rodaldis, domino Petro de Bonzagnis,
domino Zanocho de Beccadellis, domino Iacobino domini
Abrami mariscalcho1515, domino Uguicionis de Algardis,
domino Matheo de Rodaldis, domino Phylippo domini Pauli
Calcoli, domino Bonrecupero Gerardini, domino Ugoni
de Stiphunti, domino Bitino de Gardinis, domino Iohanni
Michaelis Caxotti, domino Nicholao de Beccadellis, domino
Lambertino de Stiphunti, domino Iohanni domini Iacobi,
domino Leonardo de Magnanis; die xxviii setenbris domino
Lançalotto de Goçadinis, domino Mathyolo domini Bonvixini,
domino Roberto domini Phylippi de Asinellis, domino Bonino
de Sardellis, domino Bobologno de Corbellariis, domino
Galvano de Goçadinis, domino Iohanni de Ygnano, domino
Rolando de Corbellariis, domino Petro domini Bonfantini de
Rodaldis, domino Antholino domini Palmiroli; die xxviii
setenbris domino Boniohanni domini Aççi Ramenghi, domino
Thomaxio de Curionibus, domino Iacobo de Despersonaldis,
1514
1515
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: Ger.
Aggiunto nell’interlinea inferiore all’interno di una specie di cartiglio: -cho.
II. Edizione
108r
1516
1517
1518
1519
domino Guillielmo de Despersonaldis, domino Rolandino de
Ceroplano, domino Deutalevi domini Michaelis Zambraxii,
domino Gruamonte de Lambertinis; die xxviiii setenbris
domino Bonbologno de Pegoloctis, domino Bernabo de
Goçadinis1516, domino Henrigipto domini Fabiani, domino
Marcho Vachitini, domino Mathyolo de Malpiglis, domino
Guidoni Giramontis, domino Gerardo Benacio, domino
Guillielmo domini Tholomei, domino Brunino domini
Blanchi Cose cuilibet predictorum xl libras bononinorum;
die xxx setenbris domino Zandonato de Ygnano, domino
Uberto de Baxacomatribus, domino Mino domini Beccadini,
domino Bonachose de Baxacomatribus, domino Ansaldino
Alberti Ansaldini cuilibet predictorum v xxxviiii libras, xvii
solidos, viiii denarios bononinorum; | die1517 primo octubris
domino Bobologno domini Rolandini, domino Zipirano1518
Algarde, domino Guillielmo de Lambertinis, domino Iacobo
de La[m]b[er]tinis cuilibet dictorum quatuor xxxviiii
libras, xv solidos, vi denarios; die octavo octubris domino
Guillielmo de Algardis, domino Petriçolo Iuliani Doxii,
domino Iohanni Petriçoli de Blanchutiis, domino Riçardo de
Beccadellis, domino Petro de Lambertinis, domino Iacobo de
Pegoloctis cuilibet dictorum vi xxxviii libras, xviiii solidos,
viiii denarios bononinorum; die viiii octubris domino
Precatio de Bixano1519, domino Bonachose de Granarolo,
domino Petrobono domini Rodulfi Dactari, domino Alberto
de Asinellis cuilibet dictorum quatuor xxxviii libras, xvii
solidos, vi denarios; die xiii octubris domino Petro de Rocitis
xxxviii libras, viii solidos, vi denarios bononinorum; die
xiiii octubris domino Ugolino Marischotti, domino Yvano
Brunitti cuilibet dictorum duorum xxxviii libras, vi solidos
et iii denarios; die xviiii octubris domino Rubeo domini
Coradini xxxvii libras, xv solidos bononinorum; die
xxviiii octubris domino Bonachose de Purpuribus, domino
Piçacharino marischalcho cuilibet dictorum duorum xxxvi
Nel ms. Gocadinis.
Continua l’elenco preceduto dal sintagma: E(odem) d(ie).
Lettura incerta.
Lettura incerta.
318
97r
319
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
libras, xii solidos, vi denarios bononinorum; die xxx octubris
domino Iacobo domini Francischini Gandonis xxxvi libras,
x solidos, iii denarios bononinorum; die iiii novembris
domino Guillielmo domini Iohannis de Baxacomatribus
xxxv libras, xviiii solidos bononinorum; die v novembris
domino Maiolino de Sardellis xxxv libras, xvi solidos, viiii
denarios bononinorum; die vii novembris domino Nicholao
de Baxacomatribus xxxv libras1520, xii solidos, iii denarios.
De quarterio Porte Steri die xxv setenbris domino Iacobo de
Malavoltis, domino Catelano de Malavoltis, domino Alberto
de Malavoltis, domino Bonavolte de Malavoltis, domino
Nigro Borghexini; die xxvii setenbris domino Veneticho de
Caçanimiçis, domino Gerardo de Plastellis, domino Iacobo
domini Antholini, domino Rofino de Symonis Specialis,
domino Gurono domini Alberti de Sala1521; die xxviii
setenbris domino Ugolino Osberti, domino Petropino
de Castello, domino Capucio de Schappis, domino Petro
Muxolino, domino Danixio domini Sovrani, domino
Thomaxio de Ghisileriis, domino Uguicioni de Banbaglolis,
domino Iacobo de Tebaldis, domino Cazanimigho Iohannini
Dogole, domino Guidesto de Romanciis, domino Buvalino
de Sala, domino Amadaxio de Ghisleriis, domino Iacobo
de Bagno, domino Benvenuto domini Alberti de Argelata,
domino Bertholomeo de Pavanensibus, domino Iacobo
Benvenuti Iohannis Rubei, domino Bertholomeo de Saviolis,
domino Zacharia de Ghisleriis, domino Spinabello quondam
Ribaldini, domino Petro domini Bonaventure de Argelata;
die xxviiii setenbris domino Lodoycho domini Marchixini,
domino Iacobo quondam domini Iacobi de Cazanimiçis1522,
domino Iuliano Rovixii, domino Francischo domini Iacobi de
Ghisileriis1523, domino Thomaxio de Unçola, domino Iacobino
Artuxini, domino Martino domini Iacobi Cultelerii, domino
1520
1521
1522
1523
Segue cassato con tratto di penna e punto sottoscritto: b.
Nel ms. de Sala domini Alberti.
Segno - che indica l’andata a capo: Ca|zanimiçis.
Segno - che indica l’andata a capo: Ghi|sileriis.
108v
1524
1525
1526
II. Edizione
320
Iacobo domini Guidonis de Cazanimiçis1524, | domino1525
Guidoni de Cazanimiçis, domino Guillielmo domini Iacobi
Caçanimicis, domino Fucio de Graydanis, domino Iacobo
domini Bonvilani, domino Zacharie de Boateriis, domino
Iacobo Flaminghi, domino Petro de Bagno, domino Guiducio
de Malavoltis cuilibet predictorum xl libras bononinorum;
die xxx setenbris domino Priori de Tebaldis, domino Royço
de Royçis, domino Ghigexio de Malavoltis, domino Martino
de Piçolo, domino Nicholao Odaldi cuilibet predictorum v
xxxviiii libras, xvii solidos, viiii denarios bononinorum; die
primo octubris domino Iacobo de Boateriis xxxviiii libras,
xv solidos, vi denarios bononinorum; die iii octubris domino
Dino de Tebaldis, domino Perolino de Sala, domino Bonifatio
de Samaritanis, domino Nicholao de Bazaleriis, domino
Guidoni domini Guillielmi de Mançolino, domino Raynerio
domini Frulani cuilibet predictorum sex xxxviiii libras, xi
solidos bononinorum; die v octubris domino Gerardo de
Choca, domino Stephano Iacobi cuilibet dictorum duorum
xxxviiii libras1526, vi solidos, vi denarios bononinorum; die
viii octubris domino Ribaldino de Bagno notario, domino
Zacharie de Riçiis, domino Richobono de Plastellis, domino
Petro domini Bonachursii cuilibet dictorum quatuor xxxviii
libras, xviiii solidos, viiii denarios bononinorum; die x°
octubris domino Guillielmo de Pavanensibus, domino Rainerio
de Ghisleriis cuilibet dictorum duorum xxxviii libras, xv
solidos, iii denarios bononinorum; die xiii octubris domino
Bertholino de Sala, domino Palamadexio de Marçaloliis,
domino Perolino domini Aliotti Sallaroli cuilibet dictorum
trium xxviii libras, viii solidos, vi denarios bononinorum;
die xviii octubris domino Iacobino domini Iuliani de Aposa,
domino Rodaldo Petroboni, domino Gualtirino domini
Napuleonis de Panicho, domino Liaçario Arpinelli, domino
Bono Iohannis, domino Açolino Mataçolo, Controlo domini
Albertini de Guastavilanis cuilibet predictorum septem
xxxvii libras, xvii solidos, iii denarios bononinorum;
97v
Aggiunto nell’interlinea inferiore all’interno di una specie di cartiglio: -miçis.
Continua l’elenco preceduto dal sintagma: E(odem) d(ie).
Segno di riempimento.
321
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
109r
1527
1528
die tercio novembris domino Petro domini Frulani xxxvi
libras, xv denarios bononinorum; die v novembris domino
Anthonio de Aldigheriis, domino Arardo Signorelli cuilibet
predictorum duorum xxxv libras, xvi solidos, viiii denarios
bononinorum.
De quarterio Porte Sancti Proculi die xxv setenbris domino
Gualtirono de Foscharariis, domino Dalfino Prioris, domino
Taurello de Taurellis, domino Bitino domini Zunte de
Zovençonibus, domino Candaleoni domini Egidii de
Lobia1527, domino Guillielmo de Sala; die xxvii intrante
setenbri domino Acharixio de Savignano, domino Brandelixio
de Argele, domino Berholucio domini Mathey Ardicionis,
domino Buvalello domini Lambertini Buvallelli, domino
Thomaxino Useppi, domino Ugolino Attolini, domino
Alberico domini Laygonis de Ceula; | die1528 xxviii setenbris
domino Galixio de Urçellis, domino Bitino domini Comacii,
domino Alexandro de Taurellis, domino Comacio de Galluciis,
domino Maregnano domini Guidonis Tansi, domino Fredo
de Argele, domino Gerardo domini Rolandini de Galluciis,
domino Iohanni de Tencharariis, domino Iohanni quondam
domini Conforti de Tencharariis, domino Thomaxino de
Querci[i]s, domino Dondideo de Masimillis, domino Ysinardo
de Argele, domino Iacobino domini Iohannis de Mulnariis,
domino Sanguinio quondam domini Laygonis Açonis
Agnexie; die xxviiii setenbris domino Zanpetro quondam
Iohannis Bertolotti, domino Gerardino domini Acharixii de
Lobia, domino Petro de Boytis, domino Hostexano Diarolini,
domino Gardo Vedoacii, domino Phylippo Alberti Pasqualis,
domino Nicholao domini Iacobini Clarissimi, domino
Francischo domini Alberti Oddofredi, domino Buvalino
domini Guidonis domine Inide, domino Bonbologno de
Masimillis cuilibet predictorum xl libras bononinorum;
die xxx setenbris domino Henrigipto de Seravalle, domino
Alberto Viviani, domino Veschonte de Vescontibus domini
Iacobini Viscontis, domino Lance Genoysii, domino Boyto
Segno - che indica l’andata a capo: Lo|bia.
Continua l’elenco preceduto dal sintagma: E(odem) d(ie).
98r
II. Edizione
109v
de Boytis, domino Bonavogle fratris Paxini, domino Ubaldino
de Passipoveris, domino Mathyolo de Galluciis1529 cuilibet
predictorum viii xxxviiii libras, xvii solidos, viiii denarios
bononinorum; die tercio octubris domino Nicholao de
Pritonibus, domino Anthuniolo de Galutiis, domino Ugolino
domini Zunte de Zovençonibus cuilibet predictorum trium
xxxviiii libras, xi solidos; die v octubris domino Tebaldo
domini Bonifacii de Sala, domino Bitino domini Açcolini
domini Guidonis Buvalelli cuilibet predictorum duorum
xxxviiii libras, vi solidos, vi denarios bononinorum; die viii
octubris domino Guillielmo domini Guidocherii de Galluciis,
domino Baxilio Egidii A[m]broxii, domino Michilino domini
Cambii, domino Iacobo Petri Taurelli, domino Bonachursio
domini Bulgarini, domino Guillielmo domini Alberti Grinçi,
domino Blaxio Auliverii, domino Matheo Schorniti, domino
Iacobo Bertini becario, domino Bertholomeo de Dottis,
domino Iacobino de Doctis cuilibet dictorum xi xxxviii
libras1530, xviiii solidos, viiii denarios bononinorum; die
viiii octubris domino Gualengho domini Aldrevandini De
Gualinghis, domino Manuello domini Iacobini de Sabluni
cuilibet dictorum duorum xxxviii libras, xvii solidos, vi
denarios bononinorum; die x° octubris domino Bertholomeo
de Sala, domino Raynerio Zançi Fabri, domino Donato domini
Cambii Malorecla cuilibet predictorum trium xxxviii libras,
xv solidos, iii denarios bononinorum; die xi octubris domino
Iacobino de Lobia xxxviii libras, xiii solidos bononinorum;
| die1531 xiii octubris Saglinguerra domini Taurelli et domino
Guillielmo domini Benvenuti1532 cuilibet dictorum duorum
xxxviii libras, viii solidos, vi denarios bononinorum; die
xviiii octubris domino Gerardino Brachani xxxvii libras, xv
solidos bononinorum; die ultimo octubris domino Iohanni
322
98v
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: d.
Segno di riempimento.
1531
Continua l’elenco preceduto dal sintagma: E(odem) d(ie). I nomi sono, a differenza delle carte
precedenti, distribuiti su due colonne. I nomi dell’intera lista sono preceduti da un segno di paragrafo
a forma di piede di mosca.
1532
Un segno paratestuale a forma di parentesi tonda tiene uniti i due nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1529
1530
323
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Barbarossa xxxvi libras, x solidos bononinorum millitibus
civitatis Bononie qui sunt numero iiiC. Qui assignaverunt
equos in comuni in termino et ad terminum per comune
Bononie ordinatum scilicet in festo Sancti Michaelis1533 mense
setenbris proxime preterito vel antedictum festum cuilibet
xl libras bononinorum pro uno anno et etiam cuilibet qui
asignavit vel asignabit equum in dicto comuni post dictum
festum Sancti Michaelis secundum quod tangit quemlibet
asignante pro1534 rata temporis ad rationem xl librarum
bononiorum pro quolibet pro uno anno. Qui1535 annus incipit
in festo Sancti Michaelis mense setenbris proxime preterito
et finit in festo Sancti Michaelis mense setenbris proxime
venturo exequendo formam refformationis conscilii populi
scripte manu domini Yvani Bentevogli notarii anzianorum
et consulum mense octubris et precepti domini capitanei
scripti manu domini Benvenuti notarii capitanei et quia
placuit anzianis et consulibus populi Bononie presenti mense
decembris ex instrumento scripto manu Rigucii Pacis notarii
anzianorum et consulum predictorum.
Summa pagine librarum xiM viiiC xlvii,
solidorum iiii, denariorum viiii bononinorum1536
Eodem die
lxx
1533
1534
1535
1536
novem libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
domino Benedicto de Fulianis pro xxx diebus quibus stetit
in servitio comunis Bononie pro ambaxatori in terra Castri
Sancti Petri pro certis negotiis dicti comunis ad rationem
sex solidorum bononinorum pro qualibet die secundum
formam refformationis conscilii populi Bononie scripte
manu Uguicionis Soldaderii notarii anzianorum et consulum
populi Bononie mense novembris preterito et precepti domini
capitanei scripti manu domini Benvenuti notarii dicti capitanei
et quia placuit anzianis et consulibus populi Bononie presenti
Segno - che indica l’andata a capo: Mi|chael(is).
Segno di riempimento.
Segno di riempimento.
La cifra si trova trascritta alla c. 107r (96r).
II. Edizione
324
mense decembris ex instrumento scripto manu Rigucii Pacis
notarii anzianorum et consulum predictorum.
Summa pagine librarum viiii bononinorum
110r
lxxi
99r
Die iovis xxiii intrante decembri
Solvit dictus depositarius
treginta octo solidos, quatuor denarios
bononinorum
Iohanni de Scanello custodi massarie comunis Bononie pro
ccxxx panibus a duobus denariis pro quolibet quos dare
debet captivis carceris comunis Bononie qui sunt numero xlvi
pro quinque diebus videlicet pro die lune xx mense decembris
presenti, martis, merchurii1537, iovis et veneris1538 futura sequenti
ad rationem unius panis pro quolibet eorum et quolibet die
secundum formam statutorum ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii potestais.
Eodem die
lxxii
1537
1538
1539
Castri Franchi1539
Solvit dictus depositarius
sexaginta quatuor libras, octo solidos
bononinorum
Apolonio domini Cambii Gratiadei capitaneo, Ugolino
Francischi, Coradino Gilioli, Iuliano Ribaldini, Yvano
Ubertini, Bonamicho Quinçani, Cambio Guidonis, Petro
Rodulfi, Symoni qui dicitur «Monçellus», Phylippo
Bonazunte, Benvenuto Ugolini, Bonaventure Iacobi
Bergençonis, Vinçiguerre Benvenuti, Guillielmo Petri,
Iohanni zavaterio, Vinturino Marchoaldi, Albertinello de
Tiçano, Riçardo Iohannis, Guillielmo Ghiberti calçolario,
Octobono calcolario, Iacobo Petri, Francischo Iacobini,
Iacobino Ubaldini, Petro Raynaldini, Mathyolo Francischi
capitaneo et custodibus Castri Franchi qui pro comuni
Bononie steterunt ad custodiam dicte terre ultra terminum
Segno a forma di punto fermo reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
Nel ms. feneris.
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
325
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
prime solutionis scilicet dicto capitaneo pro xxxiiii diebus
ad rationem1540 quatuor solidorum bononinorum et dictis
custodibus pro xxxiiii diebus ad rationem duorum solidorum
bononinorum pro quolibet eorum et quolibet die secundum
formam refformationis conscilii populi Bononie scripte manu
Uguicionis Soldaderii notarii anzianorum et consulum mense
novembris preterito et precepti domini capitanei scripto manu
domini Benvenuti notarii capitanei et quia placuit anzianis
et consulibus populi Bononie presenti mense decembris ex
instrumento scripto manu Rigucii Pacis notarii anzianorum et
consulum predictorum.
Summa pagine lxvi librarum, vi solidorum,
iiii denariorum bononinorum
110v
99v
Eodem die
lxxiii
1540
1541
1542
Castri Bixani1541
Solvit dictus depositarius
treginta octo libras, octo solidos
bononinorum
Gratiolo Michaelis cappelle Sancte Cecilie, Iohanni Gerardi
cappelle Sancti Remedii, Bertholomeo zavaterio cappelle
Sancti Bertoli, Malatigne Nicholai cappelle Sancti Leonardi,
Guillielmo de Malpiglis cappelle Sancti Michaelis, Iohanni
Iacobi Berghençonis1542 cappelle Sancti Nicholai, Thomaxio
Bonmartini de Equis, Bondi Guidonis calçolario cappelle
Sancte Caterine, Dominico Guidonis Rube, Iacobo Bartholi
cappelle Sancte Cristine, Ugolino Amirati cappelle Sancti
Leonardi, Symoni Iacobini cappelle Sancti Donati, Baxio
Federici cappelle Sancte Marie de Mascharella, Petro Bonandi
cappelle Sancti Dominici, Benvenuto Gilioli Sachacii, Iohanni
Iacobi cappelle Sancte Catherine custodibus castri Bixani qui
pro comuni Bononie steterunt ad custodiam dicte terre ultra
terminum prime solutionis pro xxiiii diebus ad rationem
Segno - che indica l’andata a capo: ra|tio(ne)m.
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Nel ms. B(er)ghenconis.
II. Edizione
326
duorum solidorum bononinorum pro quolibet et quolibet
die secundum formam refformationis conscilii populi
scripte manu Uguicionis Soldaderii1543 notarii anzianorum
et consulum mense novembris preterito et precepti domini
capitanei scripti manu domini Benvenuti notarii domini
capitanei et quia placuit anzianis et consulibus populi Bononie
presente mense1544 decembris ex instrumento scripto manu
Rigucii Pacis notarii anzianorum et consulum predictorum.
Eodem die
lxxiiii
111r
1543
1544
1545
1546
1547
1548
Castri Sancti Petri1545
Solvit dictus depositarius
sexaginta quatuor libras, octo solidos
bononinorum
domino Zanbonino de Fosato qui dicitur «Raibeta»
capitaneo, Benvenuto Blanchitti, Baçalerio Gratiani1546,
Laurentio Iohanini sedazarii, Mateo sartori, Paxolino
Bonazunte, Guillielmo Benvenuti, Bonbello Rolandini,
Bolognito Nicholai, Guillielmo calçolario, Guidocto Henrec,
Petro magistri Dominici, Bonmartino Albertini, Raynerio
corezario, Octonello sartori, Albertucio de Beveraria, Nicholao
Cambii, Thomaxino Petri, Iacobo de Ferro, Albertino Iacobi
tintoris, Gerardo Iacobi, Bertholino Alberti Venture, Nicholao
Iohannis, Machaferro de Turlionibus, Mino Maltalenti
capitaneo et custodibus Castri Sancti Petri qui pro comuni
100r
Bononie steterunt ad custodiam | dicte1547 terre ultra terminum
prime solutionis videlicet dicto Zanbonino capitaneo pro
xxxiiii diebus ad rationem quatuor solidorum bononinorum
pro qualibet die et dictis1548 custodibus pro xxiiii diebus
ad rationem duorum solidos bononinorum pro quolibet
ipsorum et quolibet die secundum formam refformationis
conscilii populi Bononie scripte manu Uguicionis Soldaderii
notarii predicti et precepti domini capitanei scripti manu
Segno di riempimento.
Segno di riempimento.
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
Lettura incerta.
Continua il testo della posta, preceduto dal sintagma: E(odem) d(ie).
Segno di riempimento.
327
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
domini Benvenuti notarii dicti domini capitanei et quia
placuit anzianis et consulibus populi Bononie presenti mense
decembris ex instrumento scripto manu Rigucii Paci notarii
anzianorum et consulum predictorum.
Summa pagine librarum cii bononinorum,
solidorum xvi bononinorum1549
lxxv
Eodem die
Castri Montisbelii1550
viginti quatuor libras bononinorum
Solvit dictus depositarius
Bertholo Petri de Unçola, Phylippo Michaelis, Laurentio
Bonazu[n]te, Iohanni Gerardini, Guidoctino Parixii, Gerardo
Guillielmi de Liuciis, Francischo Iacobi, Iacobo Cavalchantis,
Iohanni de Regio calçolario, Iohanni Guidocti custodibus
Montisbellii qui pro comuni Bononie steterunt ad custodiam
dicte terre ultra terminum1551 prime solutionis pro xxiiii diebus
ad rationem duorum solidorum bononinorum pro quolibet
eorum et quolibet die secundum formam refformationis
conscilii populi Bononie scripte manu Uguicionis de
Soldaderiis notarii predicti et precepti domini capitanei scripti
manu domini Benvenuti notarii domini capitanei et quia
placuit anzianis et consulibus populi Bononie presenti mense
decembris ex instrumento scripto manu Rigucii Pacis notarii
anzianorum et consulum predictorum.
Eodem die
Stagni
Solvit dictus depositarius
1552
lxxvi
quindecim libras, decem et octo solidos
bononinorum
Gerardo Alberici cappelle Sancte Marie Maioris, Marchixino
Bonazunte, Benucio Bonandree, Guidoni Rolandini1553
La cifra si trova trascritta alla c. 110v (99v).
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
1551
Segno - che indica l’andata a capo: t(er)|minu(m).
1552
La rubrica è vergata nel margine di sinistra della pagina accanto alla posta.
1553
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati preceduti
ciascuno da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1549
1550
II. Edizione
328
capitaneo et custodibus terre Stagni qui pro comuni Bononie
steterunt ad custodiam dicte terre ultra terminum prime
solutionis scilicet dicto capitaneo pro xxxviiii diebus ad
rationem iiii solidorum bononinorum pro quolibet die et
dictis custodibus pro xxvii diebus ad rationem duorum
solidorum bononinorum pro quolibet eorum et quolibet die
secundum formam refformationis conscilii populi Bononie
scripte manu Rigucii Pacis notarii anzianorum et consulum
populi Bononie presenti mense decembris et quia placuit
anzianis et consulibus populi Bononie dicti mensis decembris
ex instrumento scripto manu Rigucii Pacis notarii predicti et
precepto domini capitanei scripto manu domini Benvenuti
notarii dicti capitanei.
Summa pagine librarum xxxviiii,
solidorum xviii bononinorum
111v
100v
Eodem die
lxxvii
1554
1555
Solvit dictus depositarius
septem libras, quatuor solidos
bononinorum
Bonaventure Ugolini Pauli, Ubaldino fratris Arduini, Bertholo
Iacobi, Rumiolo Lamberti, Thomaxio1554 Alberti Adelli, Fucio
Gerardini, Bertholocto Petriçoli, Gerardino Albini et Contro
Iohanitti custodibus pro comuni Bononie ad civitatem
Regii et missi fuerunt ad custodiam terre Raçoli pro quatuor
diebus1555 quibus steterunt ad custidiam dicte terre Raçoli
ultra terminum eorum prime solutionis ad rationem quatuor
solidorum bononinorum pro quolibet eorum et quolibet die
secundum formam refformationis conscilii populli scripte
manu Uguicionis Soldaderii notarii anzianorum et consulum
mense novembris preterito et precepti domini capitanei
scripti manu domini Benvenuti notarii capitanei et quia
placuit anzianis et consulibus populi Bononie presenti mense
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: Ade[lli].
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: ultra.
329
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
decembris ex instrumento scripto manu Rigucii Pacis notarii
anzianorum et consulum predictorum.
lxxviii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Bertolo et Bunino1556 fratribus et filiis Petri cuilibet eorum
duodecim denarios bononinorum, qui dederunt brevia in
conscilio duorum millium quando cercha facta fuit in Campo
Fori ex precepto domini potestatis scripto manu domini
Bonaiuti notarii domini potestatis.
Eodem die
lxxviiii Solvit dictus depositarius
treginta duos solidos bononinorum
Bernardino Gerardini, Bertholomeo Iohannis1557 nuntiis
comunis Bononie scilicet cuilibet eorum xvi solidos
bononinorum pro sedecim noctibus quibus quilibet eorum
servivit et stetit super pallatio comunis Bononie pro ipso
comuni incipiendo die xxviii novembris proxime preterito et
finitis xiiii decembris presentis ad rationem xii denariorum
bononinorum pro quolibet eorum et qualibet nocte secundum
formam statutorum ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti notarii potestatis.
lxxx
Eodem die
Solvit dictus depositarius
tres libras, quatuor solidos bononinorum
Bertholo Dominici, Iohanino Iohannis1558, Orlanducio
Albertini1559, Nasinbene Alberti1560 nuntiis comunis Bononie
scilicet cuilibet1561 eorum xvi solidos bononinorum
quibus quilibet servivit et stetit pro xvi diebus ad discum
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1557
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1558
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1559
Cassata una vocale con un punto sottoscritto: Alb(er)<i>tini.
1560
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1561
Segno - che indica l’andata a capo: cui|lib(et).
1556
II. Edizione
330
mallefficiorum domini potestatis inceptis die xxvii novembris
proxime preterito et finitis die tercio decimo decembris
presentis ad rationem xii denariorum bononinorum pro
quolibet ipsorum et quolibet die secundum statuta comunis
Bononie ex duobus preceptis domini potestatis in una cedula
scriptis manu domini Bonaiuti notarii potestatis.
Summa pagine librarum xii, solidorum ii bononinorum
112r
lxxxi
lxxxii
1562
1563
101r
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Bertholomeo Uguicionis nuntio comunis Bononie pro
duobus diebus quibus ivit Varegnanam ad cridandum
quinque homines dicti loci pro mallefficio mandato
domini Ferri iudicis mallefficiorum ad rationem duorum
solidorum bononinorum pro quolibet die secundum formam
statutorum ex precepto domini potestatis scripto manu dicti
domini Bonaiuti notarii.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
tres libras, decem solidos bononinorum
magistro Henricho quondam Anselmi scilicet xl solidos
bononinorum quos recipere et habere debebat1562 a comuni
Bononie pro reaptatione et exbasatione discorum et stangarum
pallatii veteris comunis Bononie, que reducta sunt ad mensuram
trium pedum secundum formam statutorum et xxx solidos
bononinorum pro dischis et stanghis pallatii novi comunis
Bononie et pro dischis et stanghis que sunt in domo1563, in qua
moratur dominus capitaneus, et sub portichu domus, in qua
moratur dominus potestas, pro comuni Bononie. Que omnia
sunt reducta ad menssuram predictam ex duobus preceptis
domini potestatis in una cedula scriptis manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Segno di riempimento.
Segno di riempimento.
331
lxxxiii
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Iohannino Benvenuti nuntio comunis Bononie destinato per
militem domini capitanei Cadrianum1564 ad citandum massarium
occasione cuiusdam strate ex precepto domini capitanei scripto
manu domini Benvenuti notarii domini capitanei.
Eodem die
lxxxiiii Solvit dictus depositarius
quatuordecim libras, octo solidos
bononinorum
domino Anthonio de Richolis et [domino] Rolando de
Sabbatinis1565 ambaxatoribus comunis Bononie pro sex diebus
quibus steterunt in Lombardiam pro comuni Bononie ultra
terminum1566 prime solutionis ad rationem xxiiii solidorum
bononinorum pro quolibet eorum secundum formam
statutorum exequendo1567 formam refformationis conscilii
viiiC et populi scripte manu domini Bonvixini Bologniti
notarii ad refformationes comunis et precepti domini
potestatis scripti manu domini Bonaiuti notarii potestatis et
quia placuit anzianis et consulibus presenti mense decembris
ex instrumento scripto manu Rigucii Pacis notarii anzianorum
et consulum predictorum.
Eodem die
lxxxv
Solvit dictus depositarius
decem solidos bononinorum
domino Anthonio de Richolis iudici quos de suo expendit
causa significandi comuni Bononie nova que erant in partibus
Lombardie ipso existente pro ambaxata comunis Bononie
in partibus memoratis ex precepto domini capitanei scripto
manu domini Benvenuti notarii dicti capitanei.
Summa pagine librarum xviii,
solidorum xiiii bononinorum
Segno - che indica l’andata a capo: Ca|drianu(m).
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1566
Segno - che indica l’andata a capo: t(er)mi|nu(m).
1567
Segno - che indica l’andata a capo: exe|quend(o).
1564
1565
II. Edizione
112v
332
101v
Eodem die
lxxxvi
1568
1569
1570
Solvit dictus depositarius
duo millia quadraginta octo libras
bononinorum
infrascriptis stipendiariis qui habent et habere debent equum
armigerum et ronzinum, in primis domino Guillielmo
catelano, domino Guarino de Veis provinciali, domino Maynel
de Arbeorena picardo, domino Belingherio de Burgo Bono1568,
domino Guillielmo Malfanec, domino Rostagno Malsanghus
provinciali, domino Petro de Sallo provinciali, domino Petro
de Nerbona provinciali, domino Fulcherio de Castronovo
provinciali, domino Henrigipto de Maldecho, domino
Restanino de Sancto Marino, domino Benedicto de Ronchati,
domino Beltrami de Chel, domino Martino Petri provinciali,
domino Bastardo de Dallo, domino Restagno de Speroni
provinciali, domino Petrucio de Corneta, domino Berardo
Montaleo provinciali, domino Raymundo Cavoglono, domino
Guillielmo de Panpaglano, domino Ugoni Sordo provinciali,
domino Ughetto de La Guarda, domino Bertholomeo
Raynaldi, domino Berardo de Buto de Campagna, domino
Hostagno Ghigho, domino Galano domini Pasqualini, domino
Corado de Landres, domino Crispolo de Torenes, domino
Bertholagla de Riva, domino Buillando de Totona1569, domino
Corado de Unisobres, domino Ghiberto de Busco, domino
Bernardo de Salo, domino Iohanni de Costa, domino Zacheis
de Nerbona, domino Duranti de Rubione, domino Bonfantino
de Aposegla, domino Zanocho de Landes, domino Ugoni de
Belfort, domino Bonaventure de Roma, domino Raynaldo
de Sancto Georgio, domino Iacobino de Lambro, domino
Teduno de Sancta Rosuna, domino Andree de L’Aquila,
domino Andree domini Aymonti de Monteausello1570, domino
Raynerio de Gentilis, domino Nicholao de Turena, domino
Petro sive Peruchulo de Vio, domino Rolino de Salice, domino
Lettura incerta.
Lettura incerta.
Spostato al segno di rimando a forma di uguale attraversato da una piccola barra =≠.
333
113r
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Guillielmo Cocerello de Francia1571.
Infrascripti sunt qui habunt et habere debent solummodo
equum armigerum, in primis domino Arnulfo de Ghobe,
domino Robino danes picardo, domino Iohanni de Formia
picardo, domino Raymundo Arnolfi provinciali, domino
Guillielmo de La Guarda, domino Guillielmo de Barcelona,
domino Raymondo Cofredi, domino Petro de Barçelona,
domino Francischino de Vinigula, domino Rigo de Onello,
domino Ghiberto Dardona, domino Colino de Vals, domino
Iacobo de Bucio, domino Beltrami de Vachis, domino Iohanni
de Vals, domino Raynaldo bergognono, domino Manfredo
de Fano domini Amadei, domino Zani de Chaynel, domino
Bertholino de Ravano, domino Paltrono de Corneto,
domino Lorino de Cruce, domino Henricho marischalcho,
domino Drudeto de Villeriis, domino Curado de Rigito,
domino Petro Ghizardo, domino Francischino tanburello,
domino Zarabudano, domino Petro de Runçivagli, domino
Bonaventure de Brixia, domino Petro Martino de Strella,
domino Petro Segnano, domino Hydino de Mais, domino
Ausaloto de Carpialo, domino Mayngo de Tureta, domino
Rau de Porta, | domino1572 Andree de Montenigro, domino
Petrucio de L’Aquila, domino Corado de L’Aquila, domino
Guillielmo de Cignachi, domino Berardo de L’Aquila,
domino Thome Ramberti, domino Rigutio de Spolito,
domino Boglardo domini Phylippi, domino Pichardo
de Auto, domino Balducio de Caym, domino Boglicho
Robetino, domino Bonfantino gonfalonerio, domino
Princivalli de L’Ausimo, domino Todino domini Raynaldi,
dominio Gerardino de Sans, domino Cabrino de Placentia,
domino Albertino de Trombeta millitibus et stipendiariis
comunis Bononie qui serviunt et servire debent comune
Bononie duobus mensibus incipiendis a die tercio decimo
novembris preterito1573 usque ad duos menses proximos
102r
La trascrizione di questi nomi e di quelli seguenti presenta non infrequenti casi di incertezza.
Continua l’elenco, preceduto dal sintagma: E(odem) d(ie). I nomi sono distribuiti su due colonne,
a differenza della carta precedente, in cui sono articolati su tre. Tutti i nomi sono preceduti da un segno
di paragrafo a forma di piede di mosca.
1573
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^.
1571
1572
II. Edizione
334
venturos videlicet dicto domino1574 Guillielmo pagam
duplam quantitate pro sua propria persona scilicet viginti
quatuor libras pro quolibet mense et cuilibet habenti
equum armigerum et roncinum xii libras bononinorum pro
quolibet eorum et quolibet mense et cuilibet habenti solum
equum armigerum octo libras bononinorum pro quolibet
eorum et quolibet die iii setenbris, dicto Francischino
tanburello quatuor libras bononinorum pro media pagha et
octo libras bononinorum dicto domino Guillielmo pro paga
integra unius banderie secundum formam refformationis
conscilii populi Bononie scripte manu Rigucii Pacis notarii
anzianorum et consulum presenti mense decembris et
precepti domini capitanei scripti manu domini Benvenuti
notarii domini capitanei et quia placuit anzianis et consulibus
populi Bononie presenti mense decembris ex instrumento
scripto manu Rigucii notarii predicti.
Summa pagine librarum iiM xlviii bononinorum1575
lxxxvii
Die veneris xxiiii intrante decembri
sex libras, decem et octo solidos
Solvit dictus depositarius
bononinorum
1576
Nasinbeni Guidocti, Iohanni de Bagno
nuntiis comunis
Bononie pro eorum salario et mercede quod substinuerunt
in custodia scripturarum et librorum statutorum comunis
facienda de die et note pro uno mense et quindecim diebus
scilicet pro toto mense octubris habenti xxxi die et xv diebus
mense novembris ad rationem xviii denariorum bononinorum
pro quolibet eorum et quolibet die, prout eis solutum est per1577
tempora preterita, quibus steterunt ad dictam custodiam
faciendam secundum formam refformationis populi scripte
manu Uguicionis notarii anzianorum et consulum mense
Segno di riempimento.
La cifra si trova trascritta alla c. 112v (101v).
1576
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1577
Nel ms. p(ro) corretto in p(er).
1574
1575
335
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
novembris et precepti domini capitanei scripti manu1578
domini Benvenuti notarii capitanei et quia placuit anzianis
et consulibus populi Bononie presenti mense decembris ex
instrumento scripto manu Rigucii Pacis notarii anzianorum et
consulum predictorum.
Eodem die
lxxxviii Solvit dictus depositarius
tres libras, quatuor solidos bononinorum
Bonaventure Bertholomei, Ansalo Iacobi1579, Iohanni Ubaldini,
Maynardo de Mutina1580 nuntiis comunis Bononie cuilibet
eorum xvi solidos bononinorum pro xvi diebus quibus
quilibet eorum servivit et stetit ad discum Ursii inceptis die
xxviiii mense novembris et finitis die xv decembris presentis
ad rationem xii denarios pro quolibet [eorum] et quolibet die
secundum formam statutorum ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii predicti. Que precepta
sunt duo scripta in una1581 cedula.
Summa pagine librarum x, solidorum ii bononinorum
113v
102r
Eodem die
lxxxviiii Solvit dictus depositarius
quindecim libras bononinorum
Iuliano Mediglaltri de Tederixiis capitaneo ituro ad castrum
Bixani1582 pro duobus mensibus ad rationem v solidorum
bononinorum pro quolibet die secundum formam statutorum
exequendo formam refformationis conscilii populi scripto
manu Rigucii Pacis notarii anzianorum et consulum populi
Bononie presenti mense decembris et precepti domini capitanei
scripti manu domini Benvenuti notarii capitanei et quia placuit
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: Rigucii Pacis not(arii).
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1580
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1581
Segno di riempimento.
1582
Segno di riempimento.
1578
1579
II. Edizione
336
anzianis et consulibus populi Bononie presenti mense decembris
ex instrumento scripto manu dicti Rigucii Pacis notarii.
lxxxx
lxxxxi
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quadraginta quinque libras bononinorum
domino Deodato Benedicti coaiutori Iohannis sui fratris
capitanei L’Uxolini pro presentibus sex mensibus pro suo
feudo et salario dicti capitanei secundum formam statutorum
exequendo1583 formam refformationis conscilii populi scripte
manu Uguicionis de Soldaderiis notarii anzianorum et
consulum mense novembris preterito et precepti domini
capitanei scripti manu domini Benvenuti notarii capitanei et
quia placuit anzianis et consulibus populi Bononie presenti
mense decembris ex instrumento scripto manu Rigucii Pacis
notarii anzianorum et consulum predictorum.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
Benceveni Iacobi nuntio comunis Bononie ituro ad Castrum
Franchum1584 cum literis comunis Bononie ad cytandum
quosdam homines de mandato domini capitanei quod
conparerent coram eo pro eius salario trium dierum ad
rationem duorum solidorum bononinorum pro quolibet
die1585 secundum formam statutorum ex precepto domini
capitanei scripto manu domini Benvenuti notarii capitanei.
Eodem die
lxxxxii
Solvit dictus depositarius
treginta duos solidos bononinorum
Viviano Iacobi, Laurentio Peregrini1586 nuntiis comunis
Bononie cuilibet eorum xvi solidos bononinorum pro xvi
diebus quibus quilibet eorum stetit et servivit ad discum
domini potestatis incipiendo die xxviii novembris et finitis1587
Segno - che indica l’andata a capo: exe|quendo.
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^.
1585
Segno di riempimento.
1586
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca. Lettura incerta.
1587
Segno - che indica l’andata a capo: fi|nit(is).
1583
1584
337
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
die xiiii decembris presentis ad rationem xii denariorum
bononinorum pro quolibet eorum et quolibet die secundum
formam statutorum ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti notarii.
Eodem die
lxxxxiii Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Açolino Zacharie et Gerardo Zanboni1588 nuntiis comunis
Bononie scilicet dicto Açolino iiii solidos bononinorum pro
duabus diebus quibus ivit mandato domini Ferri iudicis ad
mallefficia ad requirendum comites de Panico et dicto Gerardo
iiii solidos bononinorum pro duobus diebus quibus ivit ad
cridandum mandato dicti iudicis dictos comites ut conparere
deberent coram domino potestate vel eius iudice ad rationem
ii solidorum bononinorum pro quolibet eorum et quolibet die
secundum formam statutorum ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii potestatis.
Summa pagine librarum lxii, solidorum vi bononinorum
114r
103r
Eodem die
lxxxxiiii Solvit dictus depositarius
decem solidos bononinorum
Iohanni Ugolini nuntio comunis Bononie misso mandato
domini potestatis Ferrariam pro comuni Bononie
ambaxatoribus dicti comunis ibi existentibus pro v diebus
ad rationem ii solidorum bononinorum pro quolibet die
secundum formam statutorum ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii dicti potestatis.
Eodem die
lxxxxv
Solvit dictus depositarius
sex solidos bononinorum
Azetto Benvenuti et Iohanni Ugolini 1589 nuntiis comunis
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1589
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1588
II. Edizione
338
Bononie scilicet dicto Açeto iiii solidos bononinorum
pro duobus diebus et dicto Iohanni duos solidos
bononinorum pro una die. Qui ambo iverunt mandato
domini Palialo notarii domini potestatis super coronis 1590
per comitatum Bononie ad requirendum quosdam
massarios et homines occasione cuius[dam] inquisitionis
facte per dictum notarium spectantis ad ipsius officium
ad rationem duorum solidorum pro quolibet eorum et
quolibet die secundum formam statutorum ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
potestatis.
Eodem die
lxxxxvi Solvit dictus depositarius
treginta duos solidos bononinorum
Guillielmo de Padua, Paci Iohanini1591 nuntiis comunis
Bononie cuilibet eorum xvi solidos bononinorum pro1592
xvi diebus quibus quilibet eorum stetit et servivit ad discum
domini potestatis incipiendo die xxviii novembris et finitis
die xiiii decembris presentis1593 ad rationem duodecim
denariorum pro quolibet [eorum] et quolibet die secundum
formam statutorum ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti notarii potestatis.
Eodem die
lxxxxvii Solvit dictus depositarius
septem libras, quatuor solidos bononinorum
Uguicionis de Soldaderiis notario anzianorum et consulum
pro comuni Bononie de mense novembris proxime preterito
scilicet sex libras bononinorum pro salario dicti sui officii
secundum formam statutorum et xxiiii solidos bononinorum
pro cartis per eum emptis in dicto officio operatis ex precepto
domini capitanei scripto1594 manu domini Benvenuti notarii
capitanei et quia placuit anzianis et consulibus populi Bononie
Segno - che indica l’andata a capo: coro|nis.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1592
Segno di riempimento.
1593
Segue cassato: s(ecundu)m for(mam) stat(utorum).
1594
Segno di riempimento.
1590
1591
339
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
presenti mense decembris ex instrumento Rigucii Pacis notarii
anzianorum et consulum predictorum.
Eodem die
lxxxxviii Solvit dictus depositarius
novem solidos bononinorum
Guidoni1595 Michaelis pro pretio unius stanghete ferate posite
ad discum1596 sale pallatii domini capitanei ubi ius reditur et
pro una feratura posita hostio1597 camere domini Iohannis ex
precepto domini capitanei scripto manu domini Benvenuti
notarii capitanei.
Summa pagine librarum x, denariorum xii bononinorum
114v
103v
Eodem die
lxxxxviiii Solvit dictus depositarius
decem libras bononinorum
fratri Donusdeo quondam domini Zannis de Burgo Gallerie
ellecto pro suprastante ad faciendum fieri molendina
cupporum, que de novo facta sunt per comune Bononie,
pro eius merito et sallario centum dierum quibus stetit in
dicto officio seu opere fieri1598 faciendo ad rationem duorum
solidorum bononinorum pro qualibet die secundum formam
refformationis populi scripte manu Henrigipti de Querciis
notarii anzianorum et consulum mense augusti preterito et
precepti domini1599 capitanei scripti manu domini Gregorii de
Gaçeris notarii1600 [domini] Bresani de Salis tunc capitanei1601
populi1602 Bononie et quia placuit anzianis et consulibus
supradictis ex instrumento scripto manu Henrigipti de
Querciis notarii predicti.
1595
1596
1597
1598
1599
1600
1601
1602
Nel ms. Guidonis.
Segno di riempimento.
Segno - che indica l’andata a capo: ho|stio.
Segno di riempimento.
Segno di riempimento.
Cassato con tratti di penna: anz(ianorum) (et) (con)sul(um).
Cassato con tratti di penna: anz(ianorum) (et) (con)sul(um).
Nel ms. precede (et).
II. Edizione
c
ci
cii
340
Eodem die
Solvit dictus depositarius
tredecim libras, decem solidos bononinorum
domine Sibilie quondam domini Iacobini domini Simonberti
de Ubertis, domine Laurentie, domine Diane et domine
Simone1603 sororum et filiarum quondam dicti domini
Iacobini1604 quas habere debebant et recipere a comuni pro
pensione [domus], in qua dominus potestas tenet fenum et
paleam pro equis, secundum formam refformationis populi
scripte manu Rigucii Pacis notarii anzianorum et consulum
presenti mense decembris et precepti domini capitanei scripti
manu domini Benvenuti notarii domini capitanei et quia
placuit anzianis et consulibus mense presenti decembris ex
instrumento scripto manu dicti Rigucii Pacis notarii.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
decem solidos bononinorum
Nasinbeni nuntio pro una fenestra quam fieri fecit in turri
domini capitanei ex precepto domini capitanei scripto manu
domini Benvenuti notarii domini capitanei.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Iohanni Petri, Iuliano Ugolini, Binino Petri, Alberto Petri,
Checho Ugolini, Guidoni Ugolini, Michaeli Ugolini,
Bunino Michaelis pueris qui dederunt1605 brevia die xxiii
unius mensis in conscilio duorum millium in pallatio veteri
comunis Bononie, in quo fuerunt ellecti capitanei, custodes et
alii officiales ad rationem xii denariorum bononinorum pro
quolibet eorum1606 ex precepto domini potestatis scripto manu
domini1607 Bonaiuti notarii domini potestatis.
Summa pagine librarum xxiiii, solidorum viii bononinorum
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i nomi.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata collega i quattro nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1605
Segue cassata parola con tratti di penna.
1606
Segue nel ms. (et) q(u)olib(et) eo(rum).
1607
Segue cassato con tratti di penna: Benvenuti.
1603
1604
341
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
115r
ciii
ciiii
104r
Die lune xxvii intrante decembri
Solvit dictus depositarius
tres libras bononinorum
Petriçolo Bellondi nuntio qui portavit literas conflictus
pisanorum pro suo merito1608 et labore secundum formam
refformationis conscilii populi scripte manu Rigucii Pacis
notarii anzianorum et consulum presenti mense decembris et
precepti domini capitanei scripti manu domini Benvenuti1609
notarii domini capitanei et quia placuit anzianis et consulibus
populi Bononie presenti mense decembris ex instrumento
scripto manu dicti Rigucii Pacis notarii.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
decem et octo libras, quindecim solidos
bononinorum
Thomaxino Gerardini Vagucii merçario pro pretio centum
librarum cere combuste in servitio comunis Bononie ad
rationem trium solidorum et viiii denariorum bononinorum
pro qualibet libra secundum formam refformationis conscilii
populi scripte manu Rigucii Pacis notarii anzianorum et
consulum presenti mense decembris et precepti domini
capitanei scripti manu domini Benvenuti notarii capitanei et
quia placuit anzianis et consulibus populi Bononie presenti
mense decembris ex instrumento scripto manu Rigucii Pacis
notarii predicti.
Eodem die
cv
1608
1609
Solvit dictus depositarius
quatuor libras, decem solidos
bononinorum
domino Bertholo Bellondini notario et ambaxatori comunis
Bononie pro quinque diebus quibus ivit et stetit ad civitatem
Regii cum duobus equis in servitio comunis Bononie
causa faciendi pagam custodum populi Bononie pro uno
mense, qui sunt ad custodiam dicte terre, ad rationem
Segno - che indica l’andata a capo: me|rito.
Segno - che indica l’andata a capo: Benvenu|ti.
II. Edizione
342
xviii solidorum bononinorum pro quolibet die secundum
formam statutorum, secundum1610 refformationem populi
scriptam manu Rigucii Pacis notarii anzianorum et consulum
predictorum predicto mense decembris et preceptum domini
capitanei scriptum manu domini Benvenuti notarii capitanei
et quia placuit anzianis et consulibus presenti mense
decembris ex instrumento scripto manu Rigucii notarii
predicti.
cvi
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quinquaginta libras bononinorum
sibi ipsi Guillielmo depositario pro remuneratione duorum
millium librarum bononinorum, quas1611 prestitit comuni
Bononie pro faciendo paga domino Guillielmo catelano cum
suis stipendiariis pro duobus mensibus secundum formam
refformationis conscilii populi scripte manu Rigucii Pacis1612
notarii anzianorum et consulum presente mense decembris et
precepti domini capitanei scripti manu domini1613 Bonaiuti
notarii capitanei et quia placuit anzianis et consulibus populi
Bononie prensenti mense decembris ex instrumento scripto
manu Rigucii Pacis notarii predicti.
Summa pagine librarum lxxvi,
solidorum v bononinorum
115v
cvii
1610
1611
1612
1613
104v
Eodem die
Solvit dictus depositarius
octo libras, quatuor solidos bononinorum
Clerighino et Princivalli de Cremona cureriis qui de precepto
domini capitanei anzianorum et consulum iverunt pro
eorum merito et remuneratione cum literis et scripturis
Segno di riempimento.
Segno di riempimento.
Segno di riempimento.
Segno di riempimento.
343
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
ambaxatoribus1614 comunis Bononie, qui sunt in curia romana
secundum formam refformationis conscilli populi scripte
manu Rigucii Pacis notarii anzianorum et consulum dicti
mensis decembris et precepti domini capitanei scripti manu
domini Benvenuti notarii capitanei et quia placuit anzianis
et consulibus populi Bononie presenti mense decembris ex
instrumento scripto manu Rigucii Pacis notarii predicti.
cviii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
decem libras bononinorum
domino Bonvixino Bologniti notario ad refformationes
comunis Bononie scribendum pro remuneratione sui salarii
et laboris quod substinuit et substinere debet in exemplandis
refformationibus comunis Bononie in cartis peccudinis et ipsas
in armario comunis Bononie ponere post depositum officii1615
ipsius secundum formam refformationis conscilii1616 populi
scripte1617 manu Uguicionis de Soldaderiis notarii anzianorum
et consulum mense novembris preterito et precepti domini
capitanei scripti manu domini Benvenuti notarii domini
capitanei et quia placuit anzianis et consulibus presenti mense
decembris ex instrumento scripto manu Rigucii Pacis notarii
anzianorum et consulum predictorum.
Eodem die
cviiii
Solvit dictus depositarius
duodecim libras bononinorum
Iuliano fratris Paxini, Iohanni Petri Pistoris1618, Gerardino
Bonazunte, Rigucio domini Pacis1619 notariis ad inventaria
pro comuni Bononie ellectis et deputatis, cuilibet eorum
tres libras bononinorum pro cartis emendis in dicto eorum
officio operatis secundum formam statutorum ex precepto
domini potestatis scripto1620 manu domini Bonaiuti notarii
Segno - che indica l’andata a capo: am|baxator(ibus).
Nel ms. offitiu(m).
1616
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: viiiC (et).
1617
Segno di riempimento.
1618
Trascrizione alternativa: pistoris.
1619
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati preceduti
ciascuno da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1620
Segno di riempimento.
1614
1615
II. Edizione
344
domini potestatis et quia placuit anzianis et consulibus
populi Bononie presenti mense decembris ex instrumento
scripto manu Rigucii Pacis notarii anzianorum et consulum
predictorum.
Eodem die
cx
Solvit dictus depositarius
septem libras duodecim denarios
bononinorum
domino Rigucio Pacis notario dominorum anzianorum
et consulum mense presenti decembris scilicet sex libras
bononinorum pro eius merito et salario dicti sui officii
secundum formam statutorum et xxi solidos bononinorum
pro cartis ab eo emptis pro dicto suo officio secundum
preceptum domini capitanei scriptum manu domini Benvenuti
notarii domini capitanei et quia placuit anzianis et consulibus
presenti mense decembris ex instrumento scripto manu Rigucii
Pacis notarii anzianorum et consulum predictorum
Summa pagine librarum xxxvii,
solidorum v bononinorum
116r
105r
Eodem die
cxi
1621
Solvit dictus depositarius
viginti quinque libras bononinorum
domino Iohanni fratris Bolognitti de Artinixiis quos
expendidit in cereis et dopleriis offerendis1621 per dominum
potestatem et capitaneum anzianis et consulibus et officialibus
comunis Bononie festivitatibus Sancti Stephani, Petronii
et Floriani factis de presenti mense decembris secundum
formam statutorum de mandato domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis et quia
placuit anzianis et consulibus mense presenti decembris ex
instrumento scripto manu Rigucii Pacis notarii anzianorum et
consulum predictorum.
Segno - che indica l’andata a capo: of|ferendis.
345
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
cxii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
decem libras bononinorum
domino Petriçolo Albanixie quos expendit in faciendo
fieri cereos et dopleria causa1622 offerendi per potestatem
et capitaneum anzianis et consulibus et eius familiis1623 et
officialibus comunis Bononie festivitati1624 Sancti Iohannis
in Monte facte1625 de presenti mense decembris secundum
formam statutorum ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis et quia
placuit anzianis et consulibus populli Bononie ex instrumento
scripto manu Rigucii Pacis notarii anzianorum et consulum
mense presenti decembris.
Eodem die
cxiii
Solvit dictus depositarius
octo solidos bononinorum
Iacobo Gerbini nuntio comunis Bononie pro quatuor
diebus quibus ivit mandato domini Ferri scilicet pro duobus
diebus1626 quibus ivit Panichum ad requirendum comites de
Panicho quod conparerent certo termino coram domino
potestate vel eius iudice et aliis duobus diebus quibus ivit1627
ad Castrum Episcopi ad requirendum Beninum et pro una die
qua ivit Policinum ad requirendum massarium dicte terre ad
rationem duorum solidorum bononinorum pro qualibet die
secundum formam statutorum ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii potestatis.
Eodem die
cxiiii
1622
1623
1624
1625
1626
1627
1628
Solvit dictus depositarius
duodecim libras bononinorum
Rigucio Pacis notario anzianorum et consulum presenti mense
decembris pro remuneratione1628 sui laboris que[m] substinuit
in scribendis provisionibus et ponendis in libro statutorum
Segno di riempimento.
Lettura incerta.
Segno - che indica l’andata a capo: festi|vitati.
Nel ms. f(a)c(t)i.
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^.
Nel ms. ripetuto: quib(us) ivit.
Nel ms. remun(er)ac(i)o(n)is.
II. Edizione
346
comunis et populi Bononie secundum provisionem
anzianorum et consulum, ministralium duarum societatum
- que presunt aliis societatibus populi, sapientes, p[re]consul
societatis notariorum et alii sapientes scilicet unus pro qualibet
societate artium et armorum, cambii et mercadandie populi
Bononie - scriptam manu Rigucii Pacis notarii anzianorum
et consulum presenti mense et preceptum domini capitanei
scriptum manu domini Benvenuti notarii domini capitanei et
quia placuit1629 anzianis et consulibus populi Bononie presenti
mense decembris ex instrumento scripto manu Rigucii Pacis
notarii1630 predicti ex a[r]bitrio concesso dictis anzianis et
consulibus et uni1631 sapienti pro qualibet societate ellecto ab
eis scripto manu dicti Rigucii. Quod arbitrium est insimul cum
dicta provisione.
Summa pagine librarum xlvii,
solidorum viii bononinorum
116v
cxv
1629
1630
1631
1632
1633
105v
Die martis xxviii intrante decembri
Solvit dictus depositarius
decem libras bononinorum
domino dompno Iacobino rectori ecclesie Sancti Ambroxii pro
oblatione cereorum1632 facta in die festivitatis proxime preterita
per dominum potestatem, capitaneum et eorum1633 familias
anzianis et consulibus secundum formam refformationis
conscilii populi scripte manu Rigucii Pacis notarii anzianorum
et consulum presenti mense decembris et precepti domini
capitanei scripti manu domini Benvenuti notarii domini
capitanei et quia placuit anzianis et consulibus populi Bononie
presenti mense decembris ex instrumento scripto manu Rigucii
notarii predicti.
Segno di riempimento.
Segno di riempimento.
Nel ms. uni(u)s.
Segno - che indica l’andata a capo: ce|reorum.
Segno di riempimento.
347
cxvi
cxvii
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Eodem die
Solvit dictus depositarius
septem solidos bononinorum
Symoni Iacobi pro gisso opportuno focholario faciendo in
pallatio1634 primicereorum ex precepto domini capitanei
scripto manu domini Benvenuti notarii capitanei.
Eodem die
Solvit dictus depositarius decem libras, sedecim solidos bononinorum
domino Bonagratie Armani et domino Petrobelino de
Dongellis, domino Petriçolo de Medicina1635 ambaxatoribus
comunis Bononie scilicet predictis dominis Bonagratie
et Petrobelino, qui iverunt Ferariam1636 mandato domini
potestatis et capitanei pro ambaxatoribus, tres libras et xii
solidos bononinorum pro quolibet eorum pro quatuor
diebus ad1637 rationem xviii solidorum bononinorum
pro quolibet eorum et quolibet die et predictis dominis
Bonangratie1638 et Petriçolo de Medicina, qui iverunt ad
sociandum1639 dominum potestatem ad Castrum Sancti
Petri pro ambaxatoribus, treginta sex solidos bononinorum
cuilibet eorum pro duobus diebus ad rationem xviii
solidorum bononinorum pro quolibet eorum et quolibet
die secundum formam refformationis conscilii viiiC et
populi Bononie scripte manu domini Bonvixini notarii ad
refformationes comunis et precepti domini potestatis scripti
manu domini Bonaiuti notarii potestatis et quia placuit
anzianis et consulibus populi Bononie presenti mense
decembris ex instrumento scripto manu Rigucii Pacis1640
notarii anzianorum et consulum predictorum.
Segno di riempimento.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i tre nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1636
Segno - che indica l’andata a capo: Fe|raria(m).
1637
Segno di riempimento.
1638
Segno - che indica l’andata a capo: Bona|gr(ati)e.
1639
Nel ms. adsociatu(m).
1640
Segno - che indica l’andata a capo: Ri|gucii.
1634
1635
II. Edizione
cxviii
348
Eodem die
treginta octo solidos, quatuor denarios
bononinorum
Iohanni de Scanello custodi massarie comunis Bononie pro
ccxxx panibus a duobus denariis pro quolibet quos dare
debet captivis carceris comunis Bononie qui sunt numero xlvi
pro quinque die scilicet pro die sabbati xxv intrante decembri,
dominica, lune, martis1641 et merchurii futuris sequentibus ad
rationem unius pro quolibet eorum et quolibet die secundum
formam statutorum ex precepto domini potestatis scripto
manu domini Benvenuti notarii potestatis.
Solvit dictus depositarius
Summa pagine librarum xxiiii, denariorum xvi bononinorum
117r
cxviiii
cxx
1641
106r
Die merchurii xxviiii intrante decembri
Solvit dictus depositarius
duos solidos bononinorum
Zanino de Parma nuntio comunis Bononie pro una die qua ivit
de mandato domini Ferri iudicis ad mallefficia ad Caxaliclum
ad requirendum massarium et sindicum dicti loci occasione
inquisitionis facte contra eos occasione cuiusdam accusationis
de falso ex precepto domini potestatis scripto manu domini
Bonaiuti notarii potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duodecim libras bononinorum
domino Francisco de Gatto, domino Martino de Piçoli[s],
domino Rolandino de Ceroplano, domino Lombardo de
Montumbrario qui fuerunt ad estimandum iiiC equos militum
comunis Bononie pro presente anno pro eorum metiro et labore
cuilibet, secundum provisionem anzianorum et consulum
super hiis factam, tres libras bononinorum secundum formam
refformationis [conscilii] viiiC et populi scripte manu domini
Bonvixini Bologniti notarii ad refformationes comunis et
precepti domini potestatis scripti manu domini Bonaiuti notarii
Segno a forma di punto fermo reiterato con la funzione di segnalare una pausa breve.
349
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
potestatis et quia placuit anzianis et consulibus populi Bononie
presenti mense decembris ex instrumento scripto1642 manu
Rigucii Pacis notarii anzianorum et consulum predictorum.
cxxi
cxxii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duodecim libras bononinorum
domino Gardino de Gardinis, domino Iacobino Sassolini,
domino Iacobo Berardi, domino Matheo Blanchitti, domino
Thebalducio de Tebaldis, domino Alberto de Marxiliis,
domino Ardicioni de1643 Libris, domino Ugolino de
Montombrario cuilibet eorum treginta solidos pro expensis
factis per eos cum steterunt in pallatio domini capitanei in
servitio comunis Bononie a[d] ponendum in sachitis nomina
hominum societatum pro ellectione anzianorum et consulum
facienda ex viii preceptis domini capitanei in una cedula1644
scriptis manu1645 domini capitanei et quia placuit anzianis et
consulibus presenti mense decembris ex instrumento scripto
manu Rigucii Pacis notarii predicti.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
viginti quinque libras bononinorum
magistro Bene filio1646 Baldensis, magitro Dominico
filio Albertini scilicet dicto magistro Bene decem libras
bononinorum pro operatura et reffectione pallatiorum et
domorum1647 comunis Bononie, in qua mora[n]tur dominus
potestas et eius familia, videlicet pro fenestris, hostiis1648
et porticibus dictorum domorum et pallatiorum et pro
reffectione scalarum et pro labrenchis et aliis lignis et dicto
magistro Dominico xv libras bononinorum pro copertura et
reaptatione1649 domorum et pallatiorum comunis Bononie,
Segno di riempimento.
Segue cassato con tratti di penna: m.
1644
Segno di riempimento.
1645
È verosimile credere che nelle operazioni di copia sia saltata una parte del periodo: domini Benvenuti
notarii.
1646
Corretta in o la i finale, trasformando il caso da genitivo a dativo.
1647
Segno di riempimento.
1648
Segno - che indica l’andata a capo: ho|stiis.
1649
Segno - che indica l’andata a capo: re|aptat(i)o(n)e.
1642
1643
II. Edizione
350
in quibus morantur dominus potestas et capitaneus et eorum
familie secundum formam refformationis conscilii viiiC
et populi scripte manu domini Bonvixini notarii predicti
et duorum1650 preceptorum domini potestatis scriptorum
manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis et quia
placuit anzianis et consulibus populi Bononie presenti
mense decembris ex instrumento scripto manu Rigucii Pacis
notarii.
Summa pagine librarum xlviiii,
solidorum ii bononinorum
117v
cxxiii
cxxiiii
1650
1651
1652
106v
Eodem die
Solvit dictus depositarius
sex libras bononinorum
domino Soldano de Aççis officiali ellecto claverio Pontis
Merlati pro eius salario sex mensibus ad rationem xx solidos
pro quolibet mense secundum formam statutorum ex precepto
domini capitanei scripto manu domini Benvenuti1651 notarii
domini capitanei et quia placuit anzianis et consulibus populi
Bononie presenti mense decembris ex instrumento scripto
manu Rigucii1652 Pacis notarii anzianorum et consulum
predictorum.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
duos solidos, quatuor denarios bononinorum
Bonaventure de Candelis pro oleo quod emit de suis denariis
pro lampade cappelle pallatii comunis Bononie et lumine in ea
redendo ex precepto domini potestatis scripto manu domini
Bonaiuti notarii potestatis.
Nel ms. duob(us).
Segue cassato con punti sottoscritti: ma[nu].
Segno - che indica l’andata a capo: Rigu|cii.
351
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
cxxv
cxxvi
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quinquaginta quatuor libras bononinorum
domino Iuliano Cambii Gratiadei, domino Nicholao de
Rodaldis, domino Iacobino Petri Grassi anziano, domino
Francischo Gatti, domino Petrobelino de Dongellis, domino
Paci de Saliceto anziano, domino Robaconti de Pançonibus,
domino Petrobono de Batagluciis, domino Bonachursio
Ayghini anziano, domino Iacobo de Baldoynis, domino
Iohanni domini Conforti, domino Boniohanni de Zevenini
de Zovençonibus anziano1653 anzianis et ambaxatoribus ituris
pro comuni Bononie Ferariam ad dominum marchionem
hestensem pro negotiis comunis, cuilibet eorum pro quinque
diebus ad rationem xviii solidorum bononinorum pro
quolibet eorum et quolibet die secundum formam statutorum
exequendo formam refformationis populi Bononie scripte
manu Rigucii Pacis notarii anzianorum et consulum presenti
mense decembris et precepti domini capitanei scripti manu
domini Benvenuti notarii capitanei et quia placuit1654 anzianis
et consulibus dicti mensis decembris ex instrumento scripto
manu Rigucii Pacis notarii predicti.
Die iovis xxx decembris
Solvit dictus depositarius
viginti tres solidos bononinorum
domino Iohanni de Scanello custodi massarie comunis Boninie
pro cxxxviii panibus a duobus denariis pro quolibet quos
dare debet captivis carceris comunis Bononie qui sunt numero
xlvi pro tribus diebus scilicet pro hodierna die iovis, veneris
et sabbati futuris1655 sequentibus ad rationem unius panis pro
quolibet eorum et quolibet die secundum formam statutorum
ex precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii potestatis.
Summa pagine librarum lxi, solidorum v,
denariorum iiii bononinorum
1653
1654
1655
Aggiunto nell’interlinea inferiore all’interno di una specie di cartiglio: -bus anz(iano).
Segno - che indica l’andata a capo: pla|cuit.
Segno - che indica l’andata a capo: fu|tur(is).
II. Edizione
118r
352
107r
Eodem die
cxxvii
cxxviii
Solvit dictus depositarius
viginti solidos bononinorum
Petro Nasinbenis nuntio comunis Bononie pro x diebus
quibus ivit et stetit cum literis comunis de mandato domini
capitanei Ferarie pro eius salario et mercede ad1656 rationem
duorum solidorum bononinorum pro qualibet die secundum
formam statutorum ex precepto domini1657 capitanei scripto
manu domini Benvenuti notarii capitanei.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quadraginta solidos bononinorum
Zechonie et Corvo pictoribus1658 scilicet cuilibet eorum xx
solidos bononinorum pro eorum merito et labore1659 quod
substinuerunt in pi[n]gendo dominum Rambertum de
Baçaleriis in pallatio veteri et novo comunis Bononie ex forma
precepto domini potestatis scripto1660 manu domini Bonaiuti
notarii potestatis.
Eodem die
cxxviiii Solvit dictus depositarius
quatuor libras bononinorum
domino Iacobo de Despersonaldis, domino Bellotto Iacobini
Bellotti, domino La[n]çalocto Guidonis Taraffi, domino
Castagnolo Bertholi Avançaroli officialibus ellectis pro
comuni Bononie ad extimandum equos dominorum potestatis
et capitanei et ambaxatorum comunis Bononie, qui sunt
apud romanam curiam, scilicet cuilibet eorum xx solidos
bononinorum. Qui extimatores extimaverunt equos domini
Alberti Oddofredi, domini Beccadini de Artinisiis1661 et
Gerardi Ferarii notarii eorum ex duobus preceptis domini
Segno di riempimento.
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: pot(testatis) sc(ri)p[to].
1658
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1659
Segno - che indica l’andata a capo: labo|re.
1660
Segno di riempimento.
1661
Segno - che indica l’andata a capo: A(r)tini|siis.
1656
1657
353
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
potestatis in una cedula1662 scriptis manu domini Bonaiuti
notarii potestatis.
cxxx
Eodem die
Solvit dictus depositarius
viginti solidos bononinorum
domino magistro Amorocto et Guillielmo1663 medicis cuilibet
eorum decem solidos bononinorum quia iverunt de mandato
domini Ferri iudicis ad mallefficia ad videndum Cosolam
domini Petri de Verona si erat mortuus necne ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
potestatis.
Summa pagine librarum viii bononinorum
118v
cxxxi
107v
Eodem die
Solvit dictus depositarius
tres libras, duodecim solidos bononinorum
Stephano de Gisso et Petro de Vetrana1664 nuntiis comunis
Bononie cuilibet eorum treginta1665 sex solidos bononinorum
pro xxxvi diebus quibus quilibet eorum servivit et ivit in
servitio comunis Bononie per civitatem et burgos de mandato
domini Gerardi iudicis potestatis et sindici comunis Bononie
et eius notarii ad sindicati officium deputati inceptis die
iovis xviii mense novembris proxime preterito et finitis die
veneris xxiiii huius mensis ad rationem xii denariorum
bononinorum pro quolibet eorum et quolibet die secundum
formam statutorum comunis1666 ex duobus preceptis domini
potestatis scriptis manu domini Bonaiuti notarii domini
potestatis in una cedula.
Segno di riempimento.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1664
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1665
Segno - che indica l’andata a capo: tregi(n)|ta.
1666
Aggiunto al termine della posta con un segno di rinvio ≠: s(ecundu)m for(mam) stat(utorum)
co(mun)is.
1662
1663
II. Edizione
cxxxii
cxxxiii
354
Eodem die
Solvit dictus depositarius
tres libras et quatuor solidos bononinorum
Ugolino Petri, Gerardo Zaniboni, Nasinbeni de Gisso,
Nicholao Guidonis nuntiis comunis Bononie cuilibet eorum
xvi solidos bononinorum pro xvi diebus1667 quibus quilibet
eorum stetit et servivit pro comuni Bononie ad discum
Ursii incipiendo die xv decembris et finitis die xxx dicti
mensis decembris presentis ad rationem xii denariorum
bononinorum pro quolibet eorum et quolibet die secundum
formam statutorum ex duobus [preceptis] domini potestatis
in una cedula scriptis manu domini Bonaiuti notarii
potestatis.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
tres libras, quatuor solidos bononinorum
Guidoni de Rofeno, Cursulo Guasconis, Iacobo Stephani,
Stephano Iohannis nuntiis comunis scilicet cuilibet eorum
xvi solidos bononinorum quibus quilibet ipsorum stetit
et servivit ad discum domini potestatis incipiendo die xiii
decembris et finitis die xxviii dicti mensis ad rationem xii
denariorum bononinorum pro quolibet eorum et quolibet
die secundum formam statutorum ex duobus preceptis
domini potestatis in una cedula1668 scriptis manu domini
Bonaiuti notarii predicti.
Eodem die
cxxxiiii Solvit dictus depositarius
treginta duos solidos bononinorum
Michaeli Severii, Ubaldino Petriçoli1669 nuntiis comunis
Bononie scilicet cuilibet eorum xvi solidos bononinorum
quibus quilibet ipsorum stetit et servivit ad discum
malleficiorum pro comuni Bononie incipiendo die xiii
decembris et finitis die xxviii dicti mensis decembris
presentis ad rationem xii denariorum bononinorum pro
quolibet eorum et quolibet die secundum formam statutorum
Segno di riempimento.
Segno di riempimento.
1669
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1667
1668
355
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
ex precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii potestatis.
Summa pagine librarum xi,
solidorum xii bononinorum
119r
cxxxv
cxxxvi
108r
Eodem die
Solvit dictus depositarius
treginta duos solidos bononinorum
Argomento Bo[n]figloli, Iacobo Nasinbenis1670 nuntiis
comunis Bononie scilicet cuilibet eorum xvi solidos
bononinorum pro sedecim diebus quibus quilibet ipsorum
stetit et servivit ad discum mallefficiorum pro comuni Bononie
incipiendo die lune xiii mense decembris presenti et finitis die
xxviii dicti mensis decembris ex precepto domini potestatis
scripto manu domini Bonaiuti notarii domini potestatis ad
rationem xii denariorum bononinorum pro quolibet eorum
et quolibet die secundum formam statutorum.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
treginta duos solidos bononinorum
Dominico Albertini, Iohanni Bertholomei1671 nuntiis
comunis Bononie scilicet cuilibet eorum xvi solidos
bononinorum pro xvi noctibus quibus quilibet eorum
stetit et servivit super1672 pallatio comunis Bononie inceptis
die xiii decembris et conpletis die xxviiii dicti mensis ad
rationem xii denariorum bononinorum pro quolibet eorum
et qualibet nocte secundum1673 formam statutorum ex
precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii potestatis.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1671
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1672
Segno di riempimento.
1673
Segno di riempimento.
1670
II. Edizione
356
Eodem die
cxxxvii Solvit dictus depositarius
treginta novem solidos bononinorum
Clerichino Guidonis curerio qui reduxit literas ab
ambaxatoribus comunis Bononie in romanam curiam
existentibus pro eius salario et mercede ex precepto domini
capitanei scripto manu domini Benvenuti notarii capitanei.
Die veneris xxxi decembris
cxxxviii Solvit dictus depositarius
decem et septem solidos, quatuor denarios
bononinorum
domino Bonaventure de Savignano quos dedit et expendit de
suis denariis in quatuor1674 sestoriis pro frumento comunis et
in faciendo portari predacium de ipso frumento et in faciendo
mundari et purgari ipsum frumentum occasione ignis qui
fuit in pallatio veteri dicti comunis super dicto frumento ex
precepto domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti
notarii domini potestatis.
Eodem die
cxxxviiii Solvit dictus depositarius
sex libras1675 et decem solidos bononinorum
domino Ugolino Iohannis Gozoli capitaneo castri Bixani pro
xxvi diebus quibus stetit in servitio comunis Bononie ultra
{termi}num1676 eius solutionis ad dictam custodiam dicte
terre ad rationem v solidorum bononinorum pro qualibet
die secundum formam statutorum ex forma refformationis
conscilii populi scripte manu Rigucii Pacis tunc notarii
populi Bononie et precepti domini capitanei scripti manu
domini Benvenuti notarii capitanei et quia placuit anzianis
et consulibus populi Bononie presenti mense decembris ex
instrumento scripto manu Rigucii notarii predicti.
Summa pagine librarum xii, solidorum x,
denariorum iiii bononinorum
Segno - che indica l’andata a capo: qua|tuor.
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^.
1676
La lacuna materiale del supporto, a seguito dello strappo della carta e della perdita dell’inchiostro,
non rende leggibile parte della parola.
1674
1675
357
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
119v
108v
Eodem die
{cx}l
1677
cxli
Solvit dictus depositarius
ducentas libras bononinorum
fratri Tiberto qui moratur1678 ad locum Sancte Agnetis pro
labarerio1679 fieri faciendo unius clavige1680 longitudinis xl
pedum et in bocca sex pedum et totidem in altitudine ante
posterlam contrate Saragoçie ex averso loco dominarum Sancte
Agnetis splanando rivam fossati in1681 quantum protenditur
dicta claviga ab utraque parte dicte clavige faciendo alipas de
muro ita quod homines dicte contrate possint ire et redire cum
personis, bestiis et curibus per dictam posterlam et clavigham et
etiam persone que vadunt ad locum dominarum Sancte Agnetis
secundum formam refformationis conscilii populi scripte manu
Rigucii Pacis notarii supradicti et precepti domini capitanei
scripti manu domini Benvenuti notarii capitanei et quia
placuit anzianis et consulibus populi Bononie presenti mense
decembris ex instrumento scripto manu Rigucii notarii predicti.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quindecim libras bononinorum
Michaeli Petri de Duglolo capitaneo terre Montisbellii pro
duobus mensibus quibus ire et stare debet ad custodiam dicte
terre ad rationem quinque solidorum bononinorum pro
qualibet die secundum formam statutorum exequendo formam
refformationis conscilii populi scripte manu Rigucii Pacis
notarii populi presenti mense decembris et precepti domini
capitanei scripti manu domini Benvenuti notarii capitanei et
quia placuit1682 anzianis et consulibus populi Bononie presenti
mense decembris ex instrumento scripto manu Rigucii notarii
predicti.
La lacuna materiale del supporto, a seguito della perdita di un lembo del margine del foglio di carta,
spinge a ricostruire per via indiziaria il numero della posta.
1678
Seguono cassate con tratto di penna e punti sottoscritti alcune lettere, forse ab (poi corretto in ad) lo[co].
1679
Segno - che indica l’andata a capo: la|borerio.
1680
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: lond.
1681
Segno di riempimento.
1682
Segno di riempimento.
1677
II. Edizione
{cxlii
358
Die sabbati {primo1683} ianuarii
} Solvit dictus depositarius
quatuor solidos bononinorum
Gerardo Zaniboni nuntio comunis Bononie pro duobus
diebus quibus ivit mandato domini Ferri iudicis ad
mallefficia pro comuni Bononie ad precipiendum dominis
contibus de Panicho de parte ieremiensium quod conparire
deberent coram ipso domino potestati ad penam et bannum
C librarum bononinorum ad rationem duorum solidorum
bononinorum secundum formam statutorum ex precepto
domini potestatis scripto manu domini Bonaiuti notarii
potestatis.
1684
Eodem die
{cxliii1685} Solvit dictus depositarius
duo millia libras bononinorum
sibi ipsi domino Guillielmo {depositario} predicto quos
dedit et prestitit comuni Bononie causa dandi et {solvendi}
domino Guillielmo cathelano et s{ui}s stipendiariis pro
duobus mensibus secundum formam refformationis consiclii
populi scripte manu Rigucii Pacis notarii predicti et precepti
domini capitanei scripti manu1686 domini Benvenuti {notarii}
capitanei et quia placuit anzianis et consulibus populi presenti
mense decembris ex instrumento scripto manu Rigucii notarii
predicti.
Requiratur dicta refformatio in filo mense presenti decembris
in cvi signo.
{Summa pagine librarum iiM ccc xv,
solidorum iiii1687} bononinorum
La lacuna materiale del supporto, a seguito di uno strappo della carta, non rende perfettamente
intellegibile il testo.
1684
La lacuna materiale del supporto, a seguito della smarginatura del foglio di carta, costringe a ricostruire
per via indiziaria il numero della posta.
1685
La lacuna materiale del supporto, a seguito della smarginatura del foglio di carta, costringe a ricostruire
per via indiziaria il numero della posta. La carta in questa parte finale presenta numerose lacerazioni,
strappi e parti di testo in cui l’inchiostro è svanito.
1686
Segue cassato con tratti di penna: Rigucii.
1687
Lettura per via ipotetica di molte unità di scrittura di questa posta a causa delle cattive condizioni
del supporto.
1683
359
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
120r
109r
Eodem die
Solvit dictus depositarius
centum octuaginta quinque libras
8
9
1689
{bononinorum
}
fratri Petriçolo sindico et procuratori capitulli et conventus Sancte
Marie de Val de Preta vigintiquinque libras bononinorum, fratri
Alberto Antholini syndico et procuratori capitulli et conventus
fratrum Sancti Iacobi Strate Sancti Donati quinquaginta libras
bononinorum, Gerardo Bertholi Fabri sindico et procuratori
capitulli et conventus Sancte Marie ordinis cistellorum1690 extra
circlam Porte Steri decem libras bononinorum, domino Iacobino
Gerardelli notario sindico et procutatori capituli et conventus
monasterii dominarum et sororum Sancti Petri Martiris
duodecim libras, decem solidos bononinorum, Viviano de
Usvegis cappelle Sancti Leonardi sindico et procuratori capituli
et conventus monasterii Sancte Marie de Veça de Nugareto
septem libras, decem solidos bononinorum, Iohanni Bencevenis
notario sindico et procuratori capituli et conventus dominarum
et sororum [Sancti] Eusebii seu Sancti Salvatoris quinque
libras bononinorum, Ugoni Admirati sindico et procuratori
dominarum et sororum Sancte Marie de Misericordia viginti
quinque libras bononinorum, fratri Iacobello Benevengni
converso sindico et procuratori dominarum et sororum
Sancte Marie de Virginibus duodecim libras, decem solidos
bononinorum, domino Iacobo de Lastignano notario sindico et
procuratori dominarum et sororum de convertitis Sancte Marie
Magdalene viginti quinque libras bononinorum, fratri Uguicioni
ordinis servorum Sancte Marie duodecim libras, decem solidos
bononinorum, cuilibet dictorum sindicorum pro medietate eius
quod habere et recipere debent a comuni Bononie occasione
ellimosinarum secundum formam statutorum loquentium de
elimosinis recipienti vice et nomine dictorum1691 monasteriorum,
1688
1
6
Salta la numerazione consueta della posta in numeri romani.
La lacuna materiale del supporto, a seguito di uno strappo della carta, non rende intellegibile il testo
ricostruito per via indiziaria.
1690
Segno - che indica l’andata a capo: ci|stello(rum).
1691
Segno di riempimento.
1688
1689
II. Edizione
360
capitullorum et conventuum supradictorum locorum et quia
placuit anzianis et consulibus mense presenti decembris ex
instrumento scripto manu Rigucii Pacis notarii anzianorum et
consulum predictorum et precepto domini capitanei scripto
manu domini Benvenuti notarii domini capitanei.
cxliiii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
viginti quinque libras bononinorum
sibi ipsi domino Guillielmo depositario supradicto pro
emendis cartis pro libris faciendis1692, cera, vernice, inclaustro
et aliis officio sue massarie opportunis secundum formam
refformationis conscilii populi scripte manu domini Yvani
Bentivogli notarii anzianorum et consulum mense octubris
ellapso et precepti domini capitanei scripti manu domini
Benvenuti notarii domini capitanei et quia placuit1693 anzianis
et consulibus poppulli Bononie mense novembris preterito
ex instrumento Uguicionis Soldaderii notarii anzianorum et
consulum predictorum.
Summa pagine librarum ccx bononinorum
120v
109v
Eodem die
Solvit dictus depositarius
trescentas quinquaginta libras
[bononinorum]
domino Cursio de Donatis potestati civitatis Bononie
pro merito et salario dicte sue potestarie mense presenti
decembris exequendo formam refformationis conscilii viiiC
et populi scripte manu domini Bonvixini Bologniti notarii ad
refformationes comunis Bononie scribendum facte de mense
octubris preterito.
Requiratur dicta refformatio in filo octubris in signo viiii1695.
1694
Segno di riempimento.
Segno di riempimento.
1694
Salta la numerazione consueta della posta in numeri romani.
1695
Un segno paratestuale a forma di parentesi tonda collega questa alla posta successiva, che per questa
ragione non viene numerata.
1692
1693
361
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Eodem die
Solvit dictus depositarius1696
sexaginta quatuor libras bononinorum
Baldixino Attaviani, Cionino Maynicti, Guillielmo Iacobi,
Petrucio Martini, Bello Capitonis, Montone Baldantie, Zono,
Bancho, Lapo1697 fratribus et filiis Martini, Polono Ugolini1698,
Zecho Gregorii, Meglor Gardi, Chele Bonfigloli, Martino Buoni,
Paulo de Sancto Petro Maiore, Bertino de Sancto Geminiano,
Arughino de Trento, Amadixio de Mantua, Cursio Fabri, Cambio
Rexalli1699 beroariis domini Cursii Donati potestatis supradicti
pro merito et sallario eorum presenti mense decembris habenti
xxxi dies et pro prima dies mensis ianuarii. Qua dies est dictorum
beroariorum1700 ad rationem II solidorum bononinorum pro
quolibet eorum et quolibet die secundum formam statutorum
exequendo formam refformationis conscilii viiiC et populi scripte
manu domini Bonvixini Bologniti notarii ad refformationes
comunis Bononie scribendum facte de mense octubris ellapso.
Requiratur dicta refformatio1701 in mense octubris cum illa
domini potestatis in viiii signo.
cxlv
Eodem die
quadraginta solidos bononinorum
Solvit dictus depositarius
Paulo Bellondini notarii pro remuneratione sui laboris quem
substinuit1702 in scribendo carticellas missas1703 omnibus
societatibus pro comuni Bononie pro arbitrio dando dominis
anzianis et sapientibus ex precepto domini capitanei scripto
manu1704 domini Benvenuti notarii dicti domini capitanei.
Summa pagine librarum iiiiC xvi bononinorum
Salta la numerazione consueta della posta in numeri romani.
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i nomi.
1698
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i dieci nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1699
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i dieci nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1700
Segno - che indica l’andata a capo: be|reoario(rum).
1701
Segue cassato con tratto di penna e punti sottoscritti: cum.
1702
Segno - che indica l’andata a capo: substi|nuit.
1703
Segue cassato con punti sottoscritti: o(mn)ib(us).
1704
Segno - che indica l’andata a capo: ma|nu.
1696
1697
II. Edizione
121r
362
110r
Eodem die
{cxlvi}
Solvit dictus depositarius
decem solidos bononinorum
domino Paulo de Cazano notario pro remuneratione1705 laboris
quem substinuit in exemplando quadam statuta ex statuto
comunis Bononie de mandato domini Gualandi militis domini
capitanei1706 seu eius notarii ex precepto domini capitanei
scripto manu domini Benvenuti notarii domini capitanei.
Eodem die
{cxlvii} Solvit dictus depositarius
decem et septem so{lidos bononinorum1707}
magistro Iohanni custodi massarie comunis Bononie pro
levatura xxxv balistarum existentium in pallatio novo et
portatura et aptatura in pallatio veteri de mandato domini
capitanei et anzianorum ex precepto domini capitanei scripto
manu domini Benvenuti notarii capitanei.
1707
Eodem die
{cx}lviii
Solvit dictus depositarius
treginta solidos bononinorum
Iohanni Bondiei quos Costolus de Piçichotis pro eo solvatur
ultra quam debuerat per erorem in solvendo die xxiii decembris
pro conplemento affictus possessionum domini Amadoris de
Piçichotis contentorum in xii brevi[bus] cum in veritate appareat
eos solvisse ultra debitam1709 quantitatem ex precepto domini
capitanei scripto manu domini Benvenuti notarii capitanei.
1708
cxlviiii
Eodem die
Solvit dictus depositarius
octo libras bononinorum
[domino] Leonardo de Magnanis notario pro quarterio Porte
Ravenatis, domino Bonvixino Bologniti notario pro Porta
Aggiunto in interlinea con segno di rimando ^: p(ro) remun(er)at(i)o(n)e.
Segno di riempimento.
1707
La lacuna materiale del supporto, a seguito di uno strappo della carta, non rende intellegibile il testo
ricostruito per via indiziaria.
1708
La lacuna materiale del supporto, a seguito di uno strappo della carta, non rende intellegibile il testo
ricostruito per via indiziaria.
1709
Segno - che indica l’andata a capo: de|bita(m).
1705
1706
363
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
Steri, domino Iacobino Francholi notario pro Porta Sancti
Petri, domino Iohanni de Roffeno notario pro Porta Sancti
Proculi1710 scilicet dicto Leonardo xl solidos bononinorum
pro exemplatura brevium conscilii duorum millium et pro cartis
eorundem anni proximi futuri et dicto domino Bonvixino
xl solidos bononinorum pro exemplatura brevium conscilii
duorum millium et pro cartis eorundem anni proximi futuri
et dicto Iacobino xl solidos bononinorum et pro exemplatura
brevium conscilii duorum millium et pro cartis eorundem
anni proximi futuri et dicto Iohanni de Roffeno xl solidos
bononinorum pro exemplatura1711 brevium conscilii duorum
millium et pro cartis eorundem anni proximi futuri exequendo
formam quatuor preceptorum domini potestatis scriptorum in
una cedula manu domini Bonaiuti notarii potestatis.
Summa pagine librarum x, solidorum xvii bononinorum
121v
{cl1712}
110v
Eodem die
Solvit dictus depositarius
octo libras bononinorum
[domino] Leonardo de Magnanis notario ad discum domini
potestatis, domino Bonvixino Bologniti notario ad discum
domini potestatis, domino Iacobino Fra[n]choli notario
ad discum domini potestatis, domino Iohanni de Roffeno
notario ad discum domini potestatis1713 notariis ad discum
domini potestatis presentis scilicet dicto Leonardo1714 xl
solidos bononinorum pro exemplatura conscilii1715 duorum
millium et conscilii viiiC tam in cartis peccudinis quam
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati preceduti
ciascuno da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1711
Segno di riempimento.
1712
La lacuna materiale del supporto, a seguito di uno strappo della carta, non rende possibile avere
neppure la certezza che il testo ricostruito per via indiziaria fosse presente.
1713
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i quattro nomi elencati preceduti
ciascuno da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1714
Segno - che indica l’andata a capo: Leo|nardo.
1715
Segno di riempimento.
1710
II. Edizione
364
banbuçinis et pro cartis neccesariis ad predicta, quas1716
denarios idem Leonardus de sua peccunia solvit pro quarterio
Porte Ravenatis; et dicto domino Bonvixino xl solidos
bononinorum pro exemplatura conscilii duorum millium et
conscilii viiiC tam in cartis peccudinis quam banbuçinis et
pro cartis neccesariis ad predicta, quas de sua peccunia solvit
pro quarterio Porte Steri; et dicto domino Iacobino xl solidos
bononinorum pro exemplatura conscilii duorum millium et
conscilii viiiC tam in cartis peccudinis quam banbuçinis et
pro cartis neccesariis ad predicta, quas de sua peccunia solvit
pro porta Sancti Petri; et dicto Iohanni de Roffeno xl solidos
bononinorum pro exemplatura conscilii duorum millium et
conscilii viiiC tam in cartis peccudinis quam banbuçinis et pro
cartis neccesariis ad predicta, quas de sua peccunia solvit pro
porta Sancti Proculi ex quatuor preceptis domini potestatis in
una cedula scriptis manu domini Bonaiuti1717 notarii domini
potestatis1718.
Eodem die
Solvit dictus depositarius
quatuor libras bononinorum
Leonardo de Magnanis notario, Iohanni de Roffeno
notario1719 scilicet dicto Leonardo xl solidos bononinorum
pro suo sallario et mercede laboris, quem substinuit in
scribendo milites comunis Bononie omnium portarum de
mandato domini potestatis et eorum nomina et cognomina,
assignantiones et conscignationes equorum ipsorum millitum,
et dicto1720 Iohanni de Roffeno xl solidos bononinorum pro
remuneratione sui laboris, quem substinuit1721 in scribendo
consignationes equorum factes1722 a militibus comunis
Bononie et ipsorum extimationes in quatuor libris et pro
Nel ms. quos.
Segno - che indica l’andata a capo: Bona|iuti.
1718
Un segno paratestuale a forma di parentesi tonda collega questa alla posta successiva, per questa ragione non viene numerata.
1719
Un segno paratestuale a forma di parentesi quadrata tiene uniti i due nomi elencati preceduti ciascuno
da un segno di paragrafo a forma di piede di mosca.
1720
Segno di riempimento.
1721
Segno - che indica l’andata a capo: sub|stinuit.
1722
Nel ms. f(a)ctis.
1716
1717
365
Il Liber Expensarum del Comune di Bologna del 1288
cerchis faciendis super dictis libris de dictis militibus ex
duobus preceptis domini potestatis scriptis in una cedula cum
supradictis quatuor1723 manu domini Bonaiuti notarii domini
potestatis.
{c}li
1724
Eodem die
Solvit dictus depositarius
novem solidos et sex denarios bononinorum
Azzolino Petriçini scilicet vii solidos bononinorum pro
reactatione camini et presepii1725, stabuli domini capitanei et
duos solidos et sex denarios bononinorum pro una clavi ex
precepto domini1726 capitanei scripto manu domini Benvenuti
notarii domini capitanei.
Summa pagine librarum xii,
solidorum viiii,
denariorum vi bononinorum
122r
111r
Summa summarum omnium expensarum factarum per dictum depositarium de dicto
mense decembris scilicet a die merchurii primo dicti mensis et cum ipsa die usque
ad die[m] sabbati primo ianuarii et cum ipsa die capit et est xviiiM v C lxxxiiii
librarum, xx1727
Summa summarum omnium expensarum factarum per dictum depositarium toto
tempore sue depositarie incipiendo a die veneris secundo iullii proximo ellapso et cum
ipsa die usque a[d] die[m] sabbati primo ianuarii mense presenti et cum ipsa die capit
et est, salvo erore calcholi xliM vC lxx1728
Segno - che indica l’andata a capo: qua|tuor.
La lacuna materiale del supporto, a seguito di uno a strappo della carta, non rende intellegibile l’intero
numero assegnato alla posta ricostruito per via indiziaria.
1725
Segno di riempimento.
1726
Segue cassato con tratti di penna: pot(estatis) sc(ri)pto manu d(omi)ni.
1727
La lacuna materiale del supporto, a seguito di uno strappo della carta, non rende intellegibile la parte
finale della cifra ricostruibile con alcuni dubbi per via indiziaria. La somma è isolata nella colonna di destra
della pagina.
1728
La lacuna materiale del supporto, a seguito di uno strappo della carta, non consente di trascrivere
correttamente il testo. La descrizione monetaria è isolata nella colonna di destra della pagina, come usuale
nella mise en texte del ms.
1723
1724
II. Edizione
366
Millesimo ducentesimo octuagesimo nono, indictione secunda, die iovis tertia decima
intrante ianuario, recipiunt domini Millançius de Çovençonibus et frater Iacobus
de Caçano depositarii comunis ducentas viginti quatuo{r} librarum, quatuordecim
sol{idorum}1729 et novem denariorum bononinorum1730 a domino Guillielmo de
Pavanensibus massario comunis Bononie tempore domini Bonacursii Donati olim
potestatis Bononie pro sex mensibus proxime preteritis de denariis superatis eidem
depositario ab officio sue massarie sive depositarie presentibus Francesco Cleravalla1731
familiari domini Bindi capitanei populi Bononie et domino Yvano Bentivogli notario.
Et Ego Michael magistri Adami nunc notarii dictorum depositariorum scripsi.
Millesimo ducentesimo octuagesimo nono, indictione secunda, die martis vigesimo
octavo iunii recepit frater Iacobus de Caçano massarius et depositarius comunis Bononie
viginti novem librarum, tres solidorum et quatuor {denariorum}1732 bononinorum1733 a
domino Guillielmo de Pavanensibus olim massario comunis Bononie tempore domini
Cursii de Donatis potestatis Bononie de denariis et pecunia ad eius manus perventis1734
occasione dicti sui officii.
Ego Michael magistri Adami nunc notarius dicti depositarii scripsi et subscripsi.
La lacuna materiale del supporto, a seguito di uno strappo della carta, non impedisce di congetturare
verosimilmente il testo perduto.
1730
La descrizione monetaria è isolata nella colonna di destra della pagina, come usuale nella mise en texte
del ms.
1731
Aggiunte in interlinea con segno di rimando ^ le lettere: ra.
1732
La lacuna materiale del supporto, a seguito di uno strappo della carta, non impedisce di congetturare
verosimilmente il testo perduto.
1733
La descrizione monetaria è isolata nella colonna di destra della pagina, come usuale nella mise en texte
del ms.
1734
Nel ms. pervenire.
1729
III
INDICI
a cura di Marco Conti
AVVERTENZE AGLI INDICI
L’indice si articola in due parti, rispettivamente riservate ad accogliere rispettivamente
i nomi di persona e di luogo. Si riportano le principali varianti grafiche dei lemmi. Ciascun lemma sarà indicizzato una unica volta. Se non fosse nota l’uscita al nominativo
dei lemmi essa verrà ricostruita per via di congettura.
Tavola delle abbreviazioni:
l in apicel = luglio
a in apicea = agosto
s in apices = settembre
o in apiceo = ottobre
n in apicen = novembre
d in apiced = dicembre
* Segue un numero in apice per indicare una posta non numerata nell’originale che
segue il numero seguito da asterisco
n = scritture vergate nell’ultima carta del Liber
pr = protocollo
d. = domini/domine
f. = filius
q. = quondam
s./S. = sanctus/Sanctus, Sanctum, Sancta
ss. = Sancti
INDICE DEI NOMI DI PERSONA
Abbaluffis, Abalufis (de), Armaninus 42o,
87n; Ugolinus 42o
Acharixius Andree 42o
Acharixius de Savignano 69d
Acharixius Guidonis 27l, 64, 87, 83a
Acharixius Raymundini 55n
Achuriglatri Guidonis 142s
Adelaxia de Camugnano 74l
Adhygerius d. Alberti Aghinulfi 83n
Albericus d. Laygonis de Ceula 69d
Albericus d. Sydonii 110o
Alberixius Zanini 128s
Albertanus Zepie 100l
Albertinellus de Tiçano 136s, 72d
Albertinus Amighitti 42s
Albertinus Ardiçionis 78s
Albertinus Blaxie (Blaxii) 65a, 115o
Albertinus cui dicitur Tuschus 78s
Albertinus de Caçago 15l, 22a, 75s
Albertinus de Forlivio (Furlivio) 19s, 84,
2o, 26
Albertinus de Montorio 79o, 101n
Albertinus de Trombeta 86d
Albertinus Henregipti (Henrigipti) 79l,
99, 34a, 66o, 22n
Albertinus Iacobi doctor 56l
Albertinus Iacobi tintor 32s, 135, 74d
Albertinus Rainaldini 42o
Albertinus sartor 55a, 111o
Albertonis (de), Iacobus 85n; Iohannes f.
de Albertonis 35s
Albertonzellus de Solaria 14o
Albertucius Astanove 78s
Albertucius de Beveraria 135s, 74d
Albertucius de Montorio 86l
Albertus f. Antholini 33a, 143d
Albertus Ariverii 22s, 150
Albertus assazator 94o
Albertus Aymerii 44s
Albertus Bonafidei 52a, 114o, 84n
Albertus Boniohannis 72n
Albertus Chabrielis (Cabrielis) 42o, 87n
Albertus Daynixii 42o, 87n
Albertus de Briçanella 99l, 32d
Albertus de Castagnolo 69d
Albertus de Flexo 48o
Albertus de Mançolinus 85s
Albertus de Panicho 68l, 3o
Albertus de Rofeno 57o
Albertus de Sancta Aghata 53o
Albertus de Verona 30o, 131
Albertus Genoini 98n
Albertus Iacobi 55a, 111o
Albertus Iohannis 132s, 56o
Albertus Iohannis (Boniohannis) Vixine
24l, 62s, 65o
Albertus Laurentii 16n
Albertus Miglatio 19l, 81a
III. Indici
Albertus Novellus 69d
Albertus d. Oddofredi legum doctor 4n,
129
Albertus Petri custos 55a, 111o
Albertus Petri puer 2l, 67o, 102d
Albertus Poete 11n
Albertus (Albertinus) Rophini (Roffini,
Rofini, Rophyni) 33l, 98, 102, 24a, 73,
44s, 79, 132, 32d
Albertus Viviani 54d, 55, 69
Albertus Zacharie 42o
Albertus Zagni de Coloreto 78s
Albertus q. Zannis de Spezano 95s, 141,
149
Albirolis (de), Bertholus Venture 16n;
Bictinus (Bitinus, Bittinus) 55a, 111o;
Rolandinus 69d
Aldebrandinus de Pradori 122o
Aldevrandus Bonagratie 18a, 19
Aldigheriis (de), Anthonius 69d; Ponzius
28o
Aldrebandus Rolandi de Syrano 65a
Aldrevandinus d. Caravite 110o
Aldrevandinus Ubertini 66a, 116o
Aldrevandus Rolandi 115o
Aledoxius 129n
Alexander faber de Bononia 110n
Alexander Iacobi 23a, 108, 43s, 69o, 136n
Alexander Marçolini 59s
Alexander Uguicionis 86l
Alexius Açolini (Aççolini) 66a, 116o
Alexius straçarolus 86l
Algardis (de), Guillielmus 69d; Uguicione
69d
Alixandris (de), Coradinus 99l
Amadaxius (Amadixius) de Mantua 9o,
13n, 140d
Amadore assessor 21o
Amadore Clarissimi 33l
372
Amadore Iohannis Teste 60l
Amadore iudex 4a, 8, 35, 82, 63s
Amadore magister lignaminis 96a
Amaysantus Iacobi 86l
Ambrosius Petriçoli 13l
Amedeus (Amodeus) Iacobi 97l, 55a
Amiratus Mondacori 86l
Amoroctus magister 130d
Andreas Albertini 86l
Andreas Andree 34s
Andreas d. Aymonti de Monteausello 86d
Andreas barberius 86l
Andreas Barnabe 42o, 87n
Andreas Benintendi (Benitendi) 3l, 7, 6a,
46, 95, 119s, 17o, 67, 34n, 51, 105
Andreas calçolarius 55a, 111o
Andreas de Belbono (Belboni) 28o, 131
Andreas de L’Aquila 86d
Andreas de Montenigro 86d
Andreas de Roffeno 42o
Andreas de Sancto Alberto 69d
Andreas Iohannis Cavalerii 42o, 87n
Andreas Martini Cavalli 95s, 104, 109
Andreas Pasqualis 56l, 32s
Andreas Petri 28a
Andreas Ugolini 102l, 74a
Andreas zubonerius 86l
Andriolus d. Benintendi 7o
Angelellus de Mançolino 97n, 69d
Ansaldinus Alberti Ansaldini 69d
Ansalus Iacobi (Iacobini) 40l, 69s, 2n, 88d
Anselmus Guillielmi 111o
Antholinus d. Palmiroli 69d
Anthonius Benvenuti Drudi 55a, 111o
Anthonius de Castel Novo 131o
Anthonius de Fixirago (Fucirago,
Fuxirago) de Laudo 23o, 76, 97, 103
Anthonius (Anthoninus) de Migarano
32a, 112, 92s, 27o, 89n, 40d
373
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
Anthonius de Policino (Pollicino,
Poliçino, Polliçino, Puliçino) 15l, 18, 24,
34, 37, 41, 49, 52, 55, 56, 57, 58, 59, 60,
64, 66, 73, 76, 81, 82, 86, 87, 90, 91, 92,
93, 97, 99, 100, 101, 102, 103, 2a, 22, 31,
33, 50, 81, 100, 35s, 75, 91, 124, 30o
Anthonius fornarius 86l
Anthonius Henrigipti 78s, 42o, 87n
Anthonius Macharini 86l
Anthonius f. q. Marini 35s
Anthonius Morandi 86l
Anthonius q. Petri 96l
Anthonius Rodulfi 55l, 25s
Anthonius f. Selvagni 73o
Appolonius (Apolonius) d. Cambii
Gratiadei 66a, 72d
Arardellus Iacobi 47o
Arardus Signorelli 69d
Ardicio de Libris 121d
Ardicio (de), Berholucius d. Mathey
Ardicionis 69d
Argottus de Corbano 28o
Argumentus (Argomentus) Bonfigloli
21l, 74, 71a, 37s, 109, 86o, 28n, 36, 135d
Argumentus Petriçoli 86l
Arighus (Arigus) magister 10o, 91n
Arigus Thodischo 103a
Ariostis (de), Prinçivalle 69d
Ariverius de Muxiglano 78s
Armaninus sartor 42o
Armanus de Sauleto 28o
Arnaldus de Syvrano 28o
Arnoldus de Malamorte 28o
Arnulfus de Ghobe 86d
Arpinellis (de), Iacobus Danilis 56l, 32s;
Liaçarius 69d
Arrughinus (Arughinus, Aruginus) de
Trento 9o, 13n, 140d
Artinisiis, Artinixiis (de), Beccadinus
129d; Buvalellus d. 101a, 142s; Iohannes f.
Bolognitti 111d
Asiatus de Pallaço (Pallaçolo) 15l, 22a, 75s
Asinellis (de), Albertus 112a, 92s, 27o, 98,
97n, 69d; Robertus d. Phylippi 69d
Astigianus de Asti 14d
Astis (de), Pellegrinus, Pelegrinus 56l, 32s;
Pellegrinus Lambertini 42o
Astisanus Iacobi 46n
Astolfus Benvenuti 86l
Astolfus Mathey 80s
Asto Maphei 48d
Asto de Panico (Panicho) 129s, 122o
Auliverius Thomaxini 42o, 87n
Aulverius de Montebellio 18a
Ausalotus de Carpialo 86d
Avancinus Orechini 97l
Aymericus Albertini (Alberti) de Cento
68s, 71
Aymericus Iacobi 42o
Aymericus (Aymerichus) Iacobini 55l, 25s
Aymus Auxelitti (Auxilitti) 28l, 29, 36
Açolinus Mataçolo 69d
Açolinus (Aççolinus, Azolinus, Azzolino)
Zacharie 29l, 38, 24a, 35, 36, 74, 100s,
116, 4o, 27n, 32, 93d
Açus (Azzettus) Benvenuti 22a, 32n, 95d
Aççis (de), Egidius 34l, 61; Soldanus 123d
Aççolinus
(Açolinus,
Azolinus,
Azzolinus) magister q. Petriçini de
Bononia 10l, 49o, 20n, 30, 90, 112, 10d,
16, 43, 53, 56, 151
Aççus (Azzus) Mychaelis (Michaelis) 49l,
6s
Azzittus de Regio 65s
Baldança (Baldançe) Schappe (Scappe)
42o, 87n
Baldaxinus (Baldixinis) Attaviani 9o, 13n,
III. Indici
140d
Baldiçionis (de), Iohaninus 42o
Baldinus Bertholomei Scardevelle 42o
Baldoynis, Baldoinis (de), Iacobus
Baldoini 37d, 125
Balducius de Caym 86d
Bambaglolis, Banbaglolis, (de),
Bernardinus 65l, 77, 143s, 126o; Petrus
d. Uguicionis 14l, 13a, 57, 1o, 44n, 26d;
Uguicio 69d
Banchus de Mognis 98a
Banchus f. Martini 9o, 13n, 140d
Bandinus Bernardi 11o
Bandinus Petri 58a, 117o
Bardus d. Ariverii de Muxiglano 42o
Bastardus de Dallo 86d
Bastardus de Tignano 98a, 71s, 75, 93,
12o, 13, 19
Batagluciis (de), Petrobonus 125d
Baxacomatribus (de), Bonachose 69d;
Guillielmus d. Iohannis 69d; Iohannes
64a, 69d; Nicholaus 69d; Ubertus 69d
Baxaninus de Mediolano 103a, 55s, 83,
102o, 128, 13n, 100, 19d
Baxianinus de Mediolano 103a
Baxilius Egidii Ambroxii 69d
Baxius (Boxius) Federici 55l, 25s, 138, 73d
Bayninus de Mediolano 31s
Bazalerius (Baçalerius) Gratiani 135s, 74d
Beccadellis, Bechadellis (de), Beccadinus
4n, 69d; Nicholaus 69d; Riçardus 69d;
Zanochus 69d
Becharius (Beccarius) d. Landulfi
(Lamdulfi) 42o, 87n
Beldoinus Bertholomei Stardovelle 87n
Belingherius de Burgo Bono 86d
Bella uxor Martini 87a, 41s
Bellamore Ricii 74l
Bellottus (Belitus) Dominici Alberti 65a,
374
115o
Bellottus (Belloctus) q. Iacobini Bellocti
(Bellotti) 76n, 129d
Bellus Capitonis 9o, 13n, 140d
Beltraminus notarius 54l
Beltramus Botto 28o
Beltramus de Chel 86d
Beltramus de Manuascha 28o
Beltramus de Mirlino 28o
Beltramus de Traus 28o
Beltramus (Beltrame) de Vacheriis
(Vachis) 28o, 86d
Beltramus provincialis 30o
Benamatus Bernardi 86l
Benaxaia Guidonis 42o
Bencevene Andree 86l
Bencevene (Benzevenne) Bonachose
132s, 56o
Bencevene Gillioli Saccacii 138s
Bencevene (Bençevene) Iacobi 20l , 91d
Bencevenne Clerfantis nuntius 42s, 136n
Bencevenne de Saliceto 58d
Bençevenne Guidonis 80n
Bencivene Clerfantis marochus 62n
Bendideus Albertucii 78s
Bendideus calçolarius 42o
Bendideus Ugolini 5l, 6, 9, 26, 32, 35, 43,
51, 95
Bene Baldensis 122d
Bene magister 31a, 107o
Benedictus calçolarius 57l, 26s
Benedictus de Ronchati 86d
Benedictus Pauli Amodei 42o
Benedictus Vicentii 42o, 87n
Beninchasa Martini 32n
Beninus Anthonii 91n
Beninus de Castro Episcopi 72o, 84, 113d
Beninus (Bononius) Guidonis 55l, 25s
Beninus Iacobini Cavalerii 69d
375
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
Beninus Petriçoli 100l
Bennus cui dicitur Ricius 42o
Benollus Bonvixini 58l
Bentevoglis (de), Iacobus 69d
Bentevoglus magister lignaminis 96a
Bentevoglus Petri 86l
Benvenutus d. Alberti de Argelata 69d
Benvenutus Auliverii 28o, 71n
Benvenutus Azzobelli 86l
Benvenutus Bertholomee d. Strelle 83n
Benvenutus (Benucius) Bonandree 26a,
137s, 76d
Benvenutus d. Cabrielis 69d
Benvenutus de Stignano 78s
Benvenutus Gilioli Sachacii 73d
Benvenutus f. Gregorii 86l
Benvenutus Iohanninis de Ferro 78n
Benvenutus f. Lovati 35s
Benvenutus magister 18n
Benvenutus Oliverii magister 116n
Benvenutus Oliverii notarius 32o, 42, 46,
49, 50, 61, 62, 63, 64, 81, 82, 89, 90, 94,
99, 104, 105, 106, 107, 109, 119, 120,
121, 123, 124, 125, 129, 130, 131, 1n, 3,
4, 7, 11, 17, 18, 21, 22, 31, 41, 42, 43, 44,
45, 46, 47, 49, 55, 58, 59, 60, 61, 65, 67,
68, 69, 70, 71, 73, 74, 76, 77, 78, 79, 81,
87, 88, 102, 103, 104, 106, 107, 109, 113,
116, 117, 118, 121, 122, 123, 124, 126,
128, 129, 2d, 4, 5, 6, 11, 12, 18, 20, 21,
22, 25, 26, 30, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38,
39, 41, 44, 52, 53, 55, 57, 59, 60, 66, 67,
69, 70, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 83, 85, 86,
87, 89, 90, 91, 97, 98, 100, 101, 103, 104,
105, 107, 108, 110, 114, 115, 116, 117,
118, 119, 123, 125, 127, 137, 139, 140,
141, 143, 144, 145, 146, 148, 151
Benvenutus Quatropani 14d
Benvenutus d. Strelle 57l, 26s
Benvenutus Ugolini 66a, 136s, 116o, 72d
Benvenutus Ugolini Martini 42o, 87n
Benzevene Blancholini 37d
Berardus de Buto de Campagna 86d
Berardus de L’Aquila 86d
Berardus de Ronbolinis 69d
Berardus Montaleo 86d
Bergaminus notarius 19s
Bergognonus faber 86l
Berius de Caçago (Cazago) 15l, 22a, 75s
Bernardinus beccarius 42o, 87n
Bernardinus (Bernardus) Bellicti (Belicti,
Bellocti, Bellitti) 102l, 74a, 111, 68s, 88
Bernardinus Boniohannis 132s
Bernardinus de Baragaza 55l
Bernardinus de Parma 100l
Bernardinus Dominici 78s
Bernardinus domizellus 38n
Bernardinus Gerardini (Gherardini) 79s,
115, 145, 38o, 85, 50d, 68, 79
Bernardinus Petrucii 65a, 115o
Bernardinus Thomaxini 42o, 87n
Bernardinus Thomaxini cappelle Sancti
Laurentii 57l, 26s
Bernardus Benlengerii 28o
Bernardus Bergognonis 23a
Bernardus cardinalis 106o
Bernardus de Carpineta 69n
Bernardus de Salo 86d
Bernardus de Sancto Pontio 28o
Bernardus famulus 144s
Bernardus Salimbeni 86l
Berthalottus Iacobi 42o
Bertholacius magister 83l
Bertholacius Talamacii 78s
Bertholagla de Riva 86d
Bertholdus de filliis Ursiis 38a, 39, 40,
Bertholinus Alberti Venture 135s, 74d
Bertholinus cui dicebatur Bitinus de
III. Indici
Prato 60l
Bertholinus de Brixia 20s, 65
Bertholinus de Campo Bovum 55n
Bertholinus de Ravano 86d
Bertholinus de Sala 69d
Bertholinus Dominici 86l
Bertholinus doncellus 86l
Bertholinus Gandolfini 58a, 117o
Bertholinus (Bertholus) Iacobi 42o, 87n,
77d
Bertholinus (Bertholus) Iohannis 55l, 25s
Bertholinus Martini 82n
Bertholinus Michaelis 89s
Bertholinus Michaelis Corvi 42o
Bertholinus Richobaldi 86l
Bertholinus Silvestri (Sylvestri) 58a, 117o
Bertholinus Uguicionis 42o
Bertholoctus Petriçoli 77d
Bertholomeus 3s
Bertholomeus Albertini 82a
Bertholomeus Angelelli 56l, 32s
Bertholomeus d. Benvenuti 86n
Bertholomeus Bologniti 123s
Bertholomeus calçolarius 78s
Bertholomeus d. Clare 9s, 8o, 76
Bertholomeus de Guerçino (Guirçino)
42o, 87n
Bertholomeus de Sala 69d
Bertholomeus de Sancto Georgio 28s, 56
Bertholomeus de Saviolis 69d
Bertholomeus Francisci 42o
Bertholomeus Gandolfini 86n
Bertholomeus gualcitor 78s
Bertholomeus Guidonis 101l
Bertholomeus Guidonis cappelle Sancti
Barbaciani 78s
Bertholomeus Iacobi cappelle Sancti
Ysaie 72n
Bertholomeus d. Iacobi de Lago (Laygo)
376
24l, 62s, 65o
Bertholomeus Iohannis 106a, 126s, 47o,
58n, 79d
Bertholomeus Iohannis de Varegnana 8a
Bertholomeus Labie (de Labia) 19l, 106o,
119n
Bertholomeus pelliparius 78s
Bertholomeus Piçolpassi 16n
Bertholomeus Raynaldi 86d
Bertholomeus s. 3s
Bertholomeus Uguicionis 81d
Bertholomeus zavaterius 138s, 73d
Bertholottus Guillielmi 86l
Bertholucius Petri 42o
Bertholus Bellandini (Bellondini) 29d,
105
Bertholus Beltramini 86l
Bertholus Bonaventure 79a
Bertholus Dominici 111n, 80d
Bertholus Gracioli (Gratioli) cappelle
Sancti Thome 55l, 66a, 25s, 116o
Bertholus Gratioli 42o, 87n
Bertholus Paxitti 85n
Bertholus pelliparius 100l
Bertholus Petri cappelle Sancte Marie
Maioris 97l
Bertholus Petri custos 58a, 117o
Bertholus Petri de Unçola 75d
Bertholus (Beccus, Berthus, Bertolus,
Bertus, Bininus) Petri puer, 30l, 6a, 7, 28,
46, 59, 95, 34s, 52, 81, 7o, 17, 24, 34n, 51,
78, 102d
Bertholus Vitalis 86l
Bertholus Viviani 91n
Berthus (Bertus) d. Iacobini (Iacobi) 42o,
87n
Berthus (Bertus) Petriçoli 42o, 84n
Berthus (Bertholus) Petriçoli (Petruçoli)
cappelle Sancte Thome 55l, 25s, 140
377
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
Berthus Ruphini 28s
Bertinus de Sancto Geminiano 9o, 13n,
140d
Bertus (Bettus) Iunte (Zunte) 130o, 70n,
30d
Bexa mulier Bernardi 19a
Bexe sartor 117o
Bicernus beccarius 40n
Billionis, Bellionis (de), Pars 56l, 32s
Bindus Baldronis (Boldronis, Boldeonis)
130o, 70n, 30d
Bindus Bascherie de La Tosa (Baschere)
16l, 18, 44, 67, 22o, 28, 32, 42, 46, 49, 50,
61, 63, 64, 81, 82, 110, 129, 130, 70n, 30d, n
Bitinellus de Sancta Aghata 53o
Bitinus 80s
Bitinus Arardi 42o
Bitinus d. Açcolini d. Guidonis Buvalelli
69d
Bitinus d. Comacii 69d
Bitinus de Truvo (Tubio) 30o, 131
Bitinus d. Dionixii 69d
Bitinus Gerardini 40n
Bitinus Guidolini 17s
Bitinus Iacobini 144s
Bitinus Ramberti 87n
Bitinus Roberti 42o
Bitinus Silvestri 86l
Bixellus de Poleceno 98s
Bixius sartor 58a
Blanchittis, Blanchutiis (de), Benvenutus
135s, 74d; Iohannes 42o, 87n; Iohannes
Petriçoli 69d; Matheus 121d
Baçaleriis, Bazaleriis (de), Bitinus 42o;
Nicholaus 69d; Rambertus 128d
Blanchus Cose 37d, 66
Blaxius Auliverii custos 87n, 69d
Blaxius Auliverii notarius 42o
Blaxius cui dicitur Baxilius 105s
Blaxius Leonardi 85n
Blaxius Malvicii (Malvicio, Malvicius)
30o, 131, 69d
Boateriis (de), Cervus 112a, 92s, 27o, 89n,
40d; Gratiolus 5s; Iacobus 69d; Zacharia
69d
Bobolognus d. Rolandini 69d
Boccaderospo (de), Alexander 86l
Boccafogaciis (de), Liazarius 11d
Boglardus d. Phylippi 86d
Boglichus Robetinus 86d
Bologninus f. 35s
Bologninus Iohannini 42o
Bolognittus Gatti 69d
Bolognittus f. notarius 35s
Bolognitus Nicholai (Nicholay) 100l,
135s, 74d
Bolognitus Zagni 78s
Bonacaptus Dominici 5d
Bonacaptus (Bonachaptus) sartor 55a,
42o, 111
Bonachosa de Granarolo 69d
Bonachosa Ghisilberti (Ghiselberti) 42o,
87n
Bonachursius Ayghini 125d
Bonachursius d. Bulgarini 69d
Bonafides Guidocti (Guidotii) 42o, 87n
Bonafinus Bonafini 78s
Bonagratia de Pegola 127n
Bonaiutus Iohannis 42a, 68, 69, 72, 77, 80,
82, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 94, 95, 98, 99,
103, 104, 105, 106, 109, 1s, 2, 6, 7, 8, 9, 10,
11, 15, 18, 19, 20, 22, 23, 24, 25, 26, 27,
28, 29, 30, 31, 32, 34, 36, 37, 38, 39, 40,
41, 42, 43, 44, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52,
54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62, 65, 66,
67, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77,
79, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 89,
90, 91, 92, 93, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 100,
III. Indici
101, 102, 103, 104, 105, 106, 107, 108,
109, 110, 111, 112, 113, 114, 115, 116,
117, 118, 119, 120, 121, 122, 124, 125,
126, 127, 128, 129, 130, 131, 132, 133,
134, 135, 136, 137, 138, 139, 140, 141,
143, 144, 145, 146, 148, 150, 151, 152,
153, 2o, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14,
15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 23, 24, 25, 26,
27, 28, 29, 31 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39,
40, 43, 45, 47, 48, 51, 52, 53, 54, 55, 56,
57, 58, 59, 60, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 71,
73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 83, 84, 85,
86, 87, 88, 91, 92, 93, 95, 97, 98, 100, 101,
102, 103, 108, 110, 111, 112, 113, 114,
115, 116, 117, 118, 122, 126, 127, 128, 2n,
5, 6, 8, 9, 10, 12, 13, 14, 15, 16, 19, 20, 23,
24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 32, 33, 34, 35,
36, 37, 38, 39, 40, 48, 50, 51, 52, 53, 54,
57, 62, 63, 64, 66, 72, 75, 80, 82, 83, 84,
85, 85, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 95, 96, 97,
98, 99, 100, 101, 105, 108, 110, 111, 112,
114, 115, 119, 120, 125, 127, 130, 131,
132, 133, 134, 135, 136, 1d, 3, 7, 9, 10, 13,
14, 15, 16, 17, 19, 23, 24, 27, 28, 29, 31,
40, 42, 43, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 54,
56, 58, 61, 62, 63, 64, 65, 68, 71, 79, 80,
81, 82, 84, 88, 92, 93, 94, 95, 96, 102, 106,
109, 111, 112, 113, 120, 122, 124, 126,
128, 129, 130, 131, 132, 133, 134, 135,
136, 138, 142, 149, 150
Bonamichus de Cremona 102o
Bonamichus de Guinçano (Quinçano)
58l, 23s
Bonamichus Quinçani 136s, 72d
Bonangratia d. Armani 48o, 117d
Bonangratia Guidolini 127s
Bonatus (Benaçus) Dominici 56l, 32s
Bonaventura Albergipti 42o
Bonaventura Bertholomei 88d
378
Bonaventura de Brixia 86d
Bonaventura de Candelis 96n, 124d
Bonaventura de Roma 86d
Bonaventura de Savignano 87o, 138d
Bonaventura Gabarolo (Ganbari) 58l, 23s
Bonaventura Iacobi Bergençonis 72d
Bonaventura Iacobi Sinibaldi 78s
Bonaventura Iacobini 136s
Bonaventura Petri 104a, 28s, 47, 14o, 32d
Bonaventura Saglinbenis (Saglinbeni)
58a, 117o
Bonaventura Ugolini Pauli 42o, 77d
Bonaveris Gerardi 56a, 113o
Bonaveris (de), Vilanellus 31o
Bonavogla f. Paxini 69d
Bonazunta (Zunta) Venture 69a, 83o
Bonbellus Petriçoli 58a, 117o
Bonbellus Rolandini 135s, 74d
Bonbolognius (Bologninus) Boninsegne
42o, 87n
Bondominichus Thomaxini 29a
Bondus Guidonis 138s, 73d
Bonfantinus de Aposegla 86d
Bonfantinus gonfalonerius 86d
Bonfantis (de), Iacobinus 58l, 23s
Bongerardus d. Iacobini Bongerardi 40n
Bongerardus f. Ugolini 35s
Bonifatius assessor 88a, 131
Boniiacobus Andree 14o
Boniiacobus d. Ugolini Guiçardini 6d
Boninchuntrus Cambii 16n
Boninsegna Beliçonis 70o
Boninus de Mirlino 28o
Boninus d. Petri 119s, 24o, 51n
Boninus Ubertini 86o
Boniohannes d. Aççi Ramenghi 69d
Boniohannes Bonaventure Cambii 69d
Boniohannes de Casto Episcopi 28n
Boniohannes Useppi 52a, 114o
379
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
Bonmartinus Albertini 135s, 74d
Bonnollus Bonixini 23s
Bonrecuperus Gerardini 69d
Bonrecuperus f. d. Petroboni 78o
Bonromeis (de), Guido 5s, 69d; Nicholaus
69d
Bonromeus de Calçina 85a
Bonsavere Geminiani 42o
Bonucius (Benucius) Guidonis de
Florentia 54a
Bonuntius (Bonizus, Bonizzus) Meglorati
130o, 70n, 30d
Bonus Iohannis 69d
Bonvisinus (Bonvixinus) Bologniti
(Bolognicti, Bolognitti) 18l, 24, 34, 37,
49, 55, 56, 57, 58, 59, 73, 81, 97, 100,
101, 102, 103, 3a, 5, 14, 25, 26, 29, 54,
55, 56, 58, 65, 66, 78, 79, 109, 3s, 6, 15,
23, 25, 26, 27, 32, 38, 42, 52, 58, 62, 125,
133, 135, 136, 137, 138, 139, 140, 143,
144, 153, 8o, 9, 23, 28, 30, 41, 43, 48, 52,
65, 68, 77, 95, 96, 110, 111, 113, 114,
115, 116, 117, 126, 6n, 13, 16, 80, 82, 83,
84, 85, 86, 97, 119, 120, 31d, 40, 42, 45,
46, 58, 65, 84, 108, 117, 120, 122, 140,
149, 150
Bonzagnis (de), Bernardinus 37n; Petrus
69d
Bonzagnus (Bonazaninus, Boniohannes,
Bonzaninus, Bonzanne, Bonzanus)
Bernardini 90a, 28s, 79, 129, 132, 56o, 3d,
50
Bonzagnus Lambertini 82n
Boytis (de), Boytus 69d; Nicholaus d.
Iacobini 80n; Petrus 69d
Boytulis, Boyculis (de), Guido 49l, 6s
Brandelixius Benutii (Bennutii) 66a, 25s
Brandelixius de Argele 69d
Brandilixius Benacii 55l
Bresanus (Brexanus) de Salis pr, 1l, 10, 14,
15, 18, 19, 20, 24, 27, 91, 93, 1a, 13, 22,
29, 31, 33, 110, 75s, 124, 1o, 9, 30, 31, 32,
6n, 99d
Brexaninus nuntius 11l
Brunettus de Ferro 39l
Bruninus d. Blanchi Cose 69d
Buillandus de Totona 86d
Bulgarus de Badalo 28o, 131
Buninus (Boninus) Petri 28a, 46, 67o, 78d
Buninus Michaelis 102d
Burellis (de), Manfredoctus 69d
Buvalellus Iohannis 86l
Buvalellus d. Lambertini Buvallelli 69d
Buvalinus d. Guidonis Inide 69d
Buvalinus de Sala 69d
Cabrinus de Placentia 86d
Cadenellis (de), Bonachursius 70a
Calamatonibus (de), Cabriele 69d
Calamonus f. de Butrio 35s
Caldarariis (de), Bonaventura 69d
Cambiolus (Cambius) Benlafaremmo
(Benlafaremo) 58a, 42o, 117, 87n
Cambius barberius 78s
Cambius Guidonis 136s, 72d
Cambius Mathei 42o, 87n
Cambius d. Petri 40n
Cambius Rexalli 9o, 13n, 140d
Cambius Rolandi 80n
Candaleo d. Egidii de Lobia 69d
Carbonus calçolarius 80n
Carbonus Florii 97l
Castagnolus Bertholi Avançaroli 94s,
129d
Castagnolus Iacobi 76n
Castelanus Francischi de cappelle Sancti
Thome 86l, 65a
Castelanus Francisci 115o
III. Indici
Castellana uxor Ricii 74l
Cathelanus speciali 86l
Cathelanus f. q. d. Tuçimanni 50a
Catus Guillielmi 86l, 99o
Cavalchaleo Uxeppi 110o
Cavalchantis (de), Iacobus 55l, 25s, 140,
75d
Cavedonis (de), Henrigiptus d. Pacis 65l
Caxalixliis (de), Casaliclus 48d
Cazanimicis, Cazanimiçis, Caçanimicis
(de), Guido 69d; Guillielmus d. Iacobi
69d; Iacobus d. Guidonis 69d; Iacobus q.
d. Iacobi 69d; Mons 69d; Venetichus 98o,
69d; Zenoysius 69d
Cazanimighus Iohannini Dogole 69d
Cechus Iohannis 8l
Cervasius de Mirlino 28o
Cervelerris (de), Marchus 42o
Checholus (Chechus, Chichus, Ceccus)
Ugolini 34s, 7o, 34n, 51, 102d
Chele Bonfigloli 9o, 13n, 140d
Cherichinus cursor 19n
Christianus Rolandi 58a, 117o
Cichonia miniator 78s
Cioninus Mainitti (Maynicti, Maynitti)
9o, 13n, 140d
Clarençuolus
(Clarenzuolum)
de
s
Capognano 150 , 151
Clarus q. Lamberti de Florentia 22o
Clavaturiis (de), Symon 42a
Cleriginus (Clerichinus, Clerighinus)
Guidonis 45l, 77a, 89, 72s, 19n, 107d, 137
Codeghellis (de), Ugolinus 58l, 115o
Cola (Coloa) Phylippi 95a, 7o
Colinus de Barlexe (Barleye) 28o, 131
Colinus de Taunino 28o
Colinus de Vals 86d
Conpagninus (Compagninus, Conpagnonus)
Ramberti (Lamberti) 99l, 32d
380
Contis (de), Albertus 100l
Contisellus de Savigno 10s
Contrus Iohanitti 77d
Coradinus Gilioli 136s, 72d
Coradus de L’Aquila 86d
Coradus de Landres 86d
Coradus (Conradus) de Montemagno 3l,
14, 34, 50, 60, 61, 73, 13a
Coradus de Unisobres 86d
Corbelanus (Corbellanus) Thomaxini
88n, 25d
Corbelariis, Corbellaris, Corbellariis
(de), Bobolognus (Bombolognus) 73l,
38d, 59, 69; Dondideus 34l; Rolandus de
Corbellariis 69d
Corra Rolandini 25o
Corvus pictor 128d
Cosola d. Petri de Verona 130d
Cosolus q. Petri 69l
Cospis, Cosppis (de), Iacobus 80l, 124n
Crispolus de Torenes 86d
Culforatis (de), Bonbolognus 110o
Curadus de Rigito 86d
Curionibus (de), Thomaxius 69d
Cursinus 68l
Cursius beroarius 62d
Cursius calçolarius 86l
Cursius Fabri 9o, 13n, 140d
Cursolus Guillielmi 78s
Cursulus
(Corsolus)
Guasconis
s
n
d
(Guaschonis) 146 , 2 , 133
Dactari (de), Petrobonus d. Rodulfi 69d
Damianus Petri 97l
Dandolus Gandulfi 34s
Danielis Petri 46s, 96, 45o, 46, 50n, 62d
Danixius d. Sovrani 69d
Dentamis (de), Gerardus 41l
Deodatus Benedicti 90d
381
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
Deodatus Guidonis 42o
Deomeldis Raymundini 53l
Despersonaldis,
Spersonaldis
(de),
s
n
d
Iacobus 106 , 76 , 69 , 129; Guillielmus
69d
Deudatus Nicholai 16n
Deutachorre Frugerii 136n
Deutalevi d. Michaelis Zambraxii 109a,
69d
Dexius sartor 97l
Diana Iacobini 100d
Dina de Pietra Colora 3o, 5
Dinus Achorsitti (Achursitti) 56l, 32s
Dinus Guidonis 65a
Dinus
Guidonis
de
Muxiglano
l
o
(Muxigliani) 86 , 115
Dionisius d. Bitini Dionixii 69d
Ditalibus (de), Iacobus f. 35s
Doctis (de), Iacobinus 69d
Dominichus Egidii Anbroxii 42o
Dominichus (Dominicus) d. Iacobini
42o, 87n
Dominichus Mathey cappelle Sancte
Marie de Muradellis 97l
Dominicus b. 50a
Dominicus (Dominiusus) Acharixii
(Acharisii) 42o, 87n
Dominicus Alberti 65a, 115o
Dominicus Alberti cappelle Sancte Marie
de Baronçella 86l
Dominicus Alberti (Albertini) nuntius
24a, 78, 51o, 129n, 136d
Dominicus Albertini magister 122d
Dominicus
Albertutii
Amighiti
(Amyghitti) 58a, 117o
Dominicus Andree cappelle Sancti
Barbaciani 100l
Dominicus Andree cappelle Sancti
Thome de Mercato 55l, 25s
Dominicus Anthonii cappelle Sancte
Cecilie 8l, 56
Dominicus Anthonii cappelle Sancte
Marie de Mascharella 56a
Dominicus Anthonii cappelle Sancte
Marie de Muradellis 113o
Dominicus Belle 108n
Dominicus Benvenuti 18l
Dominicus d. Bertholi notarius 128n
Dominicus Bertoli (Bertholi) custos 42o,
87n
Dominicus Boni (Bonomi) 55a, 25s, 111o,
82n
Dominicus de Bononia 127o, 52n
Dominicus de Falachaze (Falecaze) 42o,
87n
Dominicus de Feraria 84s
Dominicus de Labante 86l
Dominicus Dondidei 86l
Dominicus Egidii 66a, 116o
Dominicus Ghiberti 64l, 22d
Dominicus Gratiadei 99l, 32d
Dominicus Guidonis Rubbe (Rube)
138s, 73d
Dominicus Iohannini 57l, 26s
Dominicus Iohannis 82n
Dominicus Iohannis de Pragatuli 42o, 87n
Dominicus Iohannis de quarterio Sancti
Petri 42o, 87n
Dominicus Magnani 100l, 42o
Dominicus Martini 66a, 116o
Dominicus Mathey Buvalelli 78s
Dominicus Mathey cappelle Sancte
Cecilie 32s
Dominicus Morandi 55l
Dominicus Oxelli (Oselli) 42o, 87n
Dominicus Petri 86l
Dominicus sartor 8l
Dominicus Stephani 78s
III. Indici
Dominicus Venture 22o
Dominicus Zannis (Zanini) barberius
42o, 87n
Dominicus Zannis cappelle Sancte
Christine 97l
Donatis (de), Bonachursius (Bonacursius,
Cursius) pr, 88l, 89, 90, 103, 3a, 29, 30,
31, 56, 63s, 94, 106, 9o, 13n, 144d, n
Donatus d. Cambii Malorecla 110o, 69d
Dondideus Bençevenis 23o, 103
Dondideus cappelle Sancte Catherine 86l
Dondideus Guidonis de Castro Britonum
78o
Dondideus Zanconis de Ponticlo 63s
Dondinus cappelle Sancti Proculi 86l
Dondus Bernardini 42o
Dondus Zanini Zuzii 86n
Dongellis (de), Bonagratia 127n; Petrus
Belinus (Perbilinus, Petrusbelinus) 127n,
31d, 117, 125; Munsius 69d; Ugolinus 73l,
38d, 59, 69
Doninus de Regio 15d
Donus Iohannis Fantalocii 56l, 66a, 32s,
116o
Donusdeus f. q. d. Zannis 99d
Dottis (de), Bertholomeus 69d
Doxinus de Boviano 28o
Doxius d. Guillielmi Doxii 69d
Doxius Iohannis 86l
Drudetus de Villeriis 86d
Ducius (Duçolus) de Orexello (Aurixello)
42o, 87n
Ducius Floravantis 59s
Ducius notarius 25n
Dulce soror 81l
Durante de Rubione 86d
Duzolus Federici 6n
Egidius d. Bertolomei 16n
382
Egidius Corvolini 80n
Egidius magistri Alberti 81n
Egidius f. scriptor 35s
Faciolus barberius 59l, 27s
Facius Guillielmi 57l, 65a, 33o, 42, 115,
87n
Falchettus (Fulchittus) de Barda 28o, 131
Falconis, Falchonis (de), Iacobus 73l, 38d,
59
Faraone q. Faraonis de Lastignano 76s,
79, 112
Federicus de Ello 111a, 88s
Federicus miles 32l
Ferrus iudex 69a, 80, 87, 94, 98, 99, 105,
106, 7s, 30, 37, 46, 48, 49, 51, 59, 61, 67,
68, 69, 71, 74, 75, 80, 95, 97, 100, 105,
109, 110, 115, 117, 118, 120, 130, 150,
151, 16o, 45, 72, 80, 112, 5n, 8, 9, 35, 36,
48, 57, 111, 125, 28d, 48, 50, 68, 81, 93,
119, 130, 142
Ferucius Migloris 54a
Finittus faber 38s
Finus Guidonis de Muxiglano 100l, 66a,
42o, 116
Fiorucius Guidi 130o, 70n, 30d
Flavianus de Sancto Amanti 28o
Floranis (de), Petrus 79a, 16n
Florianus s. 111d
Foldus magister lignaminis 90o
Foscharariis (de), Egidius legum doctor
60n; Gualtironus 69d; Rolandus 93a, 18s
Francescus Cleravalla n
Franchus Albertini 7o
Franchus (Francischus, Checcolus) Blaxii
95a, 34s, 81, 17o, 24, 67, 51n
Franchus Petri 17o
Francischinus de Vinigula 86d
Francischinus (Francischus) Iacobini 57l,
383
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
26s
Francischinus Iacobini d. Zalice 17s
Francischinus tanburellus 86d
Francischus d. Alberti Oddofredi 69d
Francischus d. Bonaventure 101a
Francischus de Badalo 57n
Francischus de Gatto 102a, 120d
Francischus de Guirçino 42o
Francischus de Tortoreto 28o
Francischus f. de Ygnano 43o
Francischus q. Dominici 78s
Francischus Gatti ambaxator 64a, 125d
Francischus Gatti miles 69d
Francischus Iacobi 140s, 75d
Francischus Iacobini 136s, 72d
Francischus Lixie (Lixe) 97l, 66a, 116o
Francischus Mathei (Mathey) 42o, 87n
Francischus Petri 100l
Franciscus 43o
Franciscus Cor de Lione de Bononia 20s
Franciscus d. Marie 84n
Franciscus Mathey sartor 87n
Franciscus (Francischus) Ugolini 7a, 59,
95, 52s, 81, 67o
Franciscus sartor 42o, 87n
Frederichus de Mirlino 28o
Fredus de Argele 69d
Freschobaldis (de), Ubertus 122s
Fucius Gerardini 42o, 77d
Fulcherius de Castronovo 86d
Fulianis (de), Bendictus 41l, 70d
Gabriel de Burgo 30o
Galanus d. Pasqualini 86d
Galixius de Urçellis 69d
Galixius de Vercellis 97n
Galiçianus Bonaçunte 82n
Galluciis, Galutiis (de), Anthuniolus 69d;
Comacius 32a, 69d; Gerardus d. Rolandini
69d; Guillielmus d. Guidocherii 69d;
Mathyolus 69d
Galvanus Manelli 104n
Galvanus qui dicitur Ganellus 78s
Gandolinus d. Zanelli de Regio 69d
Gandonis de, Iacobus d. Francischini
Gardinis (de), Bitinus 69d; Gardinus
legum doctor 38a, 39, 7d, 121
Gardolus Iacobi 135s
Gardus Vedoacii 69d
Garellus becharius 17s
Garixindis (de), Brandelixius 69d;
Iohannes 69d; Lançe 69d; Marchus 69d;
Ugolinus 69d
Gaudencius de Faventia 103a
Gaudentius de Ravenna 104a
Gaçeris, Gaçerris, Gazeris (de), Gregorius
1l, 2, 5, 8, 9, 10, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18,
19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29,
30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40,
41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51,
52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62,
63, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73,
74, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 83, 84,
85, 86, 87, 91, 92, 93, 95, 99, 100, 102, 1a,
2, 9, 10, 11, 12, 16, 22, 27, 31, 32, 33, 34,
37, 41, 44, 50, 51, 52, 53, 54, 57, 63, 64,
67, 70, 81, 83, 86, 93, 96, 97, 100, 101,
102, 107, 110, 111, 112, 3s, 4, 5, 12, 13,
14, 16, 17, 21, 35, 45, 53, 63, 64, 78, 88,
89, 90, 91, 92, 123, 124, 142, 147, 1o, 99d
Gentilis (de), Raynerius 86d
Gerardinus d. Acharixii de Lobia 69d
Gerardinus Albini 42o, 77d
Gerardinus Beldomandi (Beldimandi)
86l, 86n
Gerardinus Bonazunte 109d
Gerardinus Brachani 69d
Gerardinus de Arbusto 15l, 22a, 75s
III. Indici
Gerardinus de Parma 83s, 87, 2o
Gerardinus de Sans 86d
Gerardinus Dondidei 42o
Gerardinus Gerardi 42o
Gerardinus d. Petri 69d
Gerardinus pictor q. Gerardini de
Bononia 9d
Gerardonus Michaelis Laçari 56l, 32s
Gerardus d. Adhygherii 29a
Gerardus Alberici (Albiçi) 56a, 76d
Gerardus Aliserni 19o
Gerardus assazator 94o
Gerardus Benacius 69d
Gerardus Benatii 67a
Gerardus Benvenuti 60l
Gerardus Bertholi Fabri 143d
Gerardus q. d. Bolognitti de Cocha 14s
Gerardus de Bubus 78s
Gerardus de Choca 69d
Gerardus de Iosano 97a
Gerardus de Lixerna 50s
Gerardus (Gerardinus, Girardinus) de
Mutina 103a, 104, 20s
Gerardus de Pisis 96l
Gerardus Ferarii 125o, 4n, 129d
Gerardus Giuçardini 55o
Gerardus Guazonis de Castro Franchi 73s
Gerardus Iacobi 74d
Gerardus Iohannis 107a, 53o, 5n
Gerardus iudex et sindicus 101s, 66o, 93n,
131d
Gerardus (Cinus, Zinus) Pandeboni 90a,
10s, 44, 146
Gerardus Pasqualis 55l, 25s
Gerardus Spinelli 55a, 111o
Gerardus Ugolini 86l
Gerardus Uguicionis de Panicho 86l
Gerardus Zambraxii 69d
Gerardus Zanboni (Zaniboni) 124s, 93d,
384
132, 142
Ghavarellus (Gavarellus) Iohannis fabri
42o, 87n
Gherius Alberti Aghynulfi 78s
Ghettus Petri Longhi 42o, 87n
Ghetus Iohanniti 42o
Ghibertinus de Mutina 75o
Ghibertus Dardona 86d
Ghibertus de Busco 86d
Ghibertus Deulai (Deulay) 42o, 87n
Ghibertus Gerardi 55a, 111o
Ghisleriis, Ghisileriis (de), Amadaxius
69d; Francischus d. Iacobi 69d; Gerardus
d. Albertini 125s; Rainerius (Raynerius)
55n, 69d; Thomaxius 69d; Zacharia 69d
Giliolus de Cremona 104a
Giliolus (Gilliolus) Zanbonini 58a, 117o
Giliolus faber 86l
Giliotus (Giglettus) Beltrami (Beltramis)
28o, 131
Gillottus de Lagnino 28o
Girmiolus Bonachose 78s
Giullielmus de Monteumbrario 129o, 61n
Gonborutis (de), Dominicus 55l, 25s
Goçadinis, Gozadini, Gozadinis (de),
Bennus q. d. Gozadini 21s; Bernabus
69d; Brandelixius 31o; Candaleo 40n;
Galvanus 69d; Iulianus f. 35s; Lançalotus
(Lançalottus) 76l, 10a, 69d; Vinçiguerra
110a, 45s, 31n
Graciolus (Gratiolus) Erri 105s, 130n
Gratianus Bazerle 83n
Gratianus calçolarius 42o, 87n
Gratianus (Gratriolus) Michaelis 138s,
73d
Gratiolus de Lerro 64s, 37o, 29n
Graydanis (de), Paulus Sucii de Graydanis
38l, 40, 54; Fucius 69d
Grecis (de), Lapus 110o
385
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
Gregorius Attholini 86l
Gregorius Aççoguidi 69d
Gregorius calçolarius 86l
Gregorius de Navi 34o
Gregorius Rodolfini 55l, 25s
Grimaldus f. de Bonpetris 35s
Gualandus de Bargi 8d
Gualandus miles 88n, 25d, 146
Gualbertus (Gualiberto) Bonafedis
(Bonafidei) 130o, 70n, 30d
Gualenghus (Gualengus) Nigri 42o, 87n
Gualinghis (de), Gualenghus (Gualengus)
d. Aldrevandini 110o, 69d
Gualterius Bonapartis 61n
Gualterius miles 96s
Gualtirinus d. Napuleonis de Panicho 69d
Guarinus de Fano 28o
Guarinus de Maleto 28o
Guarinus de Parma 131o
Guarinus de Veis 86d
Guastavilanis (de), Controlus d. Albertini
69d
Guercius de Ianua 103a
Guidestus de Romanciis 69d
Guido Benedicti 100l
Guido Bontalenti 79a, 48o, 16n, 65
Guido Cipriani 86l
Guido de Castro Forti 28o
Guido f. de Filo 35s
Guido de Parma 28o, 131
Guido de Roffeno (Rofeno, Roffeio) 69l,
29s, 48, 133d
Guido de Sancta Aghata 53o
Guido de Stiphunti 110a, 31n
Guido de Vado 99n
Guido de Ymola 42o, 87n
Guido Dianeli 91n
Guido fornarius 97l
Guido q. Giramontis 110o, 69d
Guido d. Guillielmi de Mançolino 69d
Guido Margarite 100l
Guido Michaelis 121n, 122, 98d
Guido d. Nicholai 121o
Guido notarius 112n
Guido Rolandini 137s, 76d
Guido Rustighelli 127s
Guido f. Signoricti 35s
Guido d. Symonis de Foglano 101l
Guido (Guidoctus) Ubaldini (Ubaldi)
57l, 26s, 80n
Guido Ugolini nuntius 80a, 94, 9n, 42,
106, 20d, 68
Guido d. Ugolini puer 81s, 7o, 67, 135n,
102d
Guido Zanelli 40s, 64o
Guido Zunte 85n
Guidoctinus Parixii 140s, 75d
Guidoctus Henrec 135s, 74d
Guidoctus Iohannis 107s
Guidolinus de Bagnarola 37n
Guidottus Thomaxini 57l, 26s
Guidozagnis (de), Guillielmus 69d
Guiducius Benenpace 58l
Guiducius Benimpare 42o
Guiducius de Romaniola 43s
Guiducius de Val de Roncho 98a
Guiducius f. Guidolini 107a
Guidutius Bonapartis 23s
Guillielmucius (Guillielmus) calçolarius
135s, 74d
Guillielmucius q. comitis Alexandri de
Mangone 105a, 2s, 22
Guillielmus f. 33s
Guillielmus Accursitti 58l, 23s
Guillielmus Achursii 42o
Guillielmus d. Alberti Grinçi 69d
Guillielmus d. Albertini Alexii 42o
Guillielmus Andree 42o, 87n
III. Indici
Guillielmus Anthonii 86l
Guillielmus Baxani 28o
Guillielmus Benvenuti 97l, 135s, 74d
Guillielmus d. Benvenuti 69d
Guillielmus Butiglerio 35d
Guillielmus catelanus 86d, 106, 143
Guillielmus Cavaça (Cavaçe) 65a, 115o
Guillielmus Cleralbane 131o
Guillielmus Cocerello de Francia 86d
Guillielmus Confanonerio (Confaloneri,
Confani) 20l, 79, 82, 83, 34a, 107
Guillielmus dayneges 28o
Guillielmus de Barcelona 86d
Guillielmus de Cignachi 86d
Guillielmus de La Guarda 86d
Guillielmus de La Mota 28o
Guillielmus de Padua 50l, 70s, 96d
Guillielmus de Palaraga 28o
Guillielmus de Panpaglano 86d
Guillielmus de Ronbodevino legum
doctor 112a, 92s, 27o, 89n, 7d
Guillielmus de Sala 69d
Guillielmus de Saliceto 37d
Guillielmus de Sancto Anthonio 28o
Guillielmus de Verona 30o, 131
Guillielmus de Villanova 28o
Guillielmus de Xena 28o
Guillielmus Gerardi 86l
Guillielmus Ghiberti 136s, 72d
Guillielmus Iacobi 9o, 13n, 140d
Guillielmus Iacobini 30o
Guillielmus d. Iacobini de Layguna fuit
de Aglano 63s
Guillielmus Malfanec 86d
Guillielmus medicus 130d
Guillielmus f. Pançono 35s
Guillielmus Pasqualis 78s
Guillielmus Petri 136s, 72d
Guillielmus d. Tholomei 69d
386
Guillielmus Verardi 144s
Guillielmus Zampe (Zampa) 58a, 117o
Guittofredus d. Colini 69d
Guramons Venture 44s
Guronus d. Alberti de Sala 69d
Henrichus q. Anselmi 82d
Henrichus (Richus) Dalmaxini 90a, 11s
Henrichus de Salinbatto 28o
Henrichus marischalchus 86d
Henricus Petri Cleri 42o
Henrigiptus f. Blanchi 52o
Henrigiptus Corpiraxi (Corporaxo) 42o,
87n
Henrigiptus de Maldecho 86d
Henrigiptus de Policino 126s, 133n
Henrigiptus de Seravalle 69d
Henrigiptus d. Fabiani 69d
Henrigiptus Feliciani 16n
Henrigiptus notarius 1a
Henrigiptus Pacis de Brayna 47l
Henrigiptus q. Ubertini 42o
Homodeus Iacobi 111o
Honebene de Castraxonno 15l, 22a, 75s
Hostagnus Ghigho 86d
Hostaxinus Bondiei 42o
Hostexanus d. Hostexani Diarolimi
(Diarolini) 110o, 69d
Hydinus de Mais 86d
Iacobellus f. Benevengni 143d
Iacobellus q. Benivegne 118n
Iacobellus (Zafobellus) f. Nasinbenis 56l,
32s
Iacobinus d. Abrami 69d
Iacobinus Advocati 35d
Iacobinus (Iacobus) Amici 58l, 23s
Iacobinus Artuxini (Artuximi) 64a, 69d
Iacobinus Bellocti 82s
387
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
Iacobinus Beltramis 78s
Iacobinus Beltramis puer 46a
Iacobinus Bertholini 86l
Iacobinus Bixella 66a, 139s, 116o, 52d
Iacobinus f. Braçii 35s
Iacobinus de Coloreto 69d
Iacobinus de Lambro 86d
Iacobinus de Lobia 69d
Iacobinus de Medicina 96o
Iacobinus Federici 61o, 35n, 45, 94
Iacobinus Francholi 16n, 24d, 149, 150
Iacobinus Gerardelli 143d
Iacobinus d. Guidonis Zagni 69d
Iacobinus Iacobi 55l, 25s
Iacobinus d. Iohannis de Mulnariis 69d
Iacobinus d. Iuliani de Aposa 69d
Iacobinus Martini 86l
Iacobinus Petri Grassi 125d
Iacobinus Petriçoli de Vetrana 55l, 25s
Iacobinus rector 115d
Iacobinus Sassolini 121d
Iacobinus Schagni 55a, 42o
Iacobinus sedazarius 15l, 22a, 75s
Iacobinus Stagni 111o
Iacobinus Ubaldini 136s, 72d
Iacobinus Zagniboni 29a
Iacobucius de Castro Episcopi 28n
Iacobus b. 33a
Iacobus Alberti 86l
Iacobus d. Antholini 69d
Iacobus aurifex 82o
Iacobus Aymonitti (Aimoniti, Aymoniti)
23l, 3a, 70, 41o, 95, 34d
Iacobus barberius 42o
Iacobus Bartholi 138s, 73d
Iacobus beccarius 42o
Iacobus Benvenuti 42o, 87n
Iacobus Benvenuti cappelle Sancte Lucie
55a, 111o
Iacobus Benvenuti de Pino 42o
Iacobus Benvenuti Iohannis Rubei 69d
Iacobus Berardi custos 121d
Iacobus Berardi notarius 2d
Iacobus Bernardi 42o
Iacobus Bernardi Predarii 42o
Iacobus Bertini 69d
Iacobus Blasemaltorti 51d
Iacobus Bonagratie 42o
Iacobus Bonavitis 86l
Iacobus Bonitti 42o
Iacobus d. Bonvilani 69d
Iacobus calçolarius 86l
Iacobus d. Canonici 69d
Iacobus f. Cursii 69l
Iacobus de Bagno 90l, 20a, 65d, 69
Iacobus de Bucio 86d
Iacobus de Caçano n
Iacobus de Ferro 135s, 74d
Iacobus de Lastignano 48o, 143d
Iacobus de Padua 103a
Iacobus de Unçola 28d
Iacobus Flaminghi 69d
Iacobus d. Francischini Gandonis 69d
Iacobus Gerardi 134n, 3d, 50
Iacobus Gerbini 113d
Iacobus Gierlini 68d
Iacobus Gilioli 68n
Iacobus Gnochus 42o
Iacobus Guidonis 99l
Iacobus d. Guidonis de Montebellio 16n
Iacobus d. Henrigitti Calanchi 110o
Iacobus f. Horii 35s
Iacobus d. Iachoboni Becharii 16s
Iacobus Iacobini 7l, 30, 95a, 81s, 17o, 67,
51n, 105, 135
Iacobus Iohanini 42o, 87n
Iacobus Iohannis 86l
Iacobus Iohannis fabri 42o
III. Indici
Iacobus Iohannis nuntius 42s
Iacobus iudex potestatis 75a
Iacobus Iuliani 66a, 116o
Iacobus Leonis 23a, 108, 2s, 36, 43, 85, 98,
104, 118, 120, 15o, 72, 3d
Iacobus Mathei 78s
Iacobus medicus 76s
Iacobus Mediglaltri 78s
Iacobus Nasinbenis 42o
Iacobus Nasinbenis cappelle Sancti
Christofori 58l, 23s
Iacobus Nasinbenis nuntius 135d
Iacobus Paxolini 86l
Iacobus pelliparius 56l, 32s
Iacobus Petri cartholarius 117n
Iacobus Petri custos 136s, 72d
Iacobus Petri Tercii 42o
Iacobus Petriçoli 30o, 131
Iacobus Petriçolli Bonbelli 42o
Iacobus d. Petroboni 16n
Iacobus presbiter 24n
Iacobus q. Rodulfi 83l
Iacobus Rubeo 86l
Iacobus sartor 57l, 26s
Iacobus scriptor 78s
Iacobus Stephani custos 58l, 23s
Iacobus Stephani nuntius 33n, 133d
Iacobus Symocarii 16n
Iacobus Uguicionis 42o, 83n
Iacobus d. Vandi 69d
Iacobus Venture 86l
Iacobus vocatum Minarellus 48n
Iacobus Zaghonelli (Zanbonelli) 58l, 23s
Iacobus Zagonelli 85n
Iacobus Zençoris Melice 66n
Iannes (Zannus) de Ecclesia 30o, 131
Ianucius (Ianutius) Martini 130o, 70n, 30d
Ioachinus Arduini 16n
Iohanellus Bonincuntri 57l, 26s
388
Iohanellus Iacobi 14o
Iohanellus Vitte 54s
Iohaninus de Fabro 32d
Iohaninus (Ianinus, Iohanninus, Zaninus,
Zoaninus) de Parma 23a, 24, 108, 28s, 79,
132, 62n, 99, 3d, 119
Iohaninus Parola 15l, 22a, 75s
Iohaninus Seraphyni (Serafini) 57l, 26s
Iohannes 98d
Iohannes f. 33s
Iohannes Albertini custos 86l
Iohannes (Iohaninus) Albertini nuntius
32d
Iohannes Aldevrandi 130s, 130n
Iohannes d. Aldini 58o
Iohannes Amighiti 64l
Iohannes Andree 52s, 17o, 105n
Iohannes Anthonii Auliverii 42o, 87n
Iohannes Anthonii custos 55l, 55a, 25s,
78, 111o
Iohannes Anthonii miles 110o
Iohannes Arlotini 86l
Iohannes Arnaldi (Aynaldi) 28o, 131
Iohannes Aspectati 75o
Iohannes Barbarossa 69d
Iohannes barberius 78s
Iohannes d. Bencevenis (Bencevennis)
38a, 3n, 16, 143d
Iohannes Bendicti 90d
Iohannes Bendidei 37a, 153s
Iohannes Benvenuti Rustici 58l, 23s
Iohannes Bernardini 55l, 25s
Iohannes Bertholomei 130n, 136d
Iohannes Blaxii 86l
Iohannes Blondi 42o, 87n
Iohannes q. d. Bonachursii Lodoyci 125s
Iohannes Bonaventure 16n
Iohannes Bonaventure de Bagno 42o, 87n
Iohannes Bonaçunte 78s
389
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
Iohannes Bondidei 121s, 148d
Iohannes q. Bondominici 78s
Iohannes Bonfantini 123s
Iohannes Butrigario 20a, 16n
Iohannes calçolarius 86l
Iohannes Cambii 57l, 86, 26s
Iohannes clavarius 49n
Iohannes Coradini 86l
Iohannes Cortelli 86l
Iohannes Damiani 15a, 77s, 15n
Iohannes f. de Anchona 81o
Iohannes de Bagno 41a, 3d, 87
Iohannes de Bergadelli 42o
Iohannes de Bixano 16n, 69d
Iohannes de Brisia 55n
Iohannes de Calcharia 30o
Iohannes de Castro Episcopi 28n
Iohannes de Costa 86d
Iohannes de Formia 86d
Iohannes de Frichorte 28o
Iohannes de Pragatuli 47s, 149, 98n
Iohannes de Ravenna 30o, 131
Iohannes de Regio 140s, 75d
Iohannes de Roffeno custos 6n
Iohannes de Roffeno (Rofeno) notarius
16n, 97, 149d, 150
Iohannes de Sabluni 58a, 42o, 117
Iohannes de Scanello (Schanello) 62l, 70,
89, 9a, 47, 48, 49, 61, 68, 75, 76, 91, 92, 1s,
24, 60, 86, 103, 133, 148, 6o, 18, 29, 50,
59, 74, 91, 92, 108, 109, 10n, 25, 26, 53,
63, 95, 114, 132, 17d, 27, 61, 71, 118, 126
Iohannes de Seravalle 31s
Iohannes de Urçellis 52n
Iohannes de Vals 86d
Iohannes de Ygnano 69d
Iohannes Deutalevi 80n
Iohannes Gerardi cappelle Sancte Marie
de Carariis 97l
Iohannes Gerardi cappelle Sancti
Benedicti 65a
Iohannes Gerardi cappelle Sancti
Remedii 73d
Iohannes Gerardi custos 138s, 115o
Iohannes Gerardi Paltonerii 78s
Iohannes Gerardini 140s, 75d
Iohannes Ghiberti 42o
Iohannes d. Giberti 87n
Iohannes Guidocti 140s, 75d
Iohannes Guidonis 55a, 111o
Iohannes Henriçi 78s
Iohannes Henrigipti 78s
Iohannes hosbergherius 86l
Iohannes d. Iacobi 69d
Iohannes Iacobi Berghençonis 73d
Iohannes Iacobi cappelle Sancte
Catherine 73d
Iohannes Iacobi cappelle Sancte Marie
Muradellis 86l
Iohannes Iacobi cappelle Sancti Vitalis
86l
Iohannes Iacobi custos 138s
Iohannes Iacobi nuntius 36l, 108s
Iohannes d. Iacobini 138s
Iohannes in Monte 112d
Iohannes Iohannini 42o
Iohannes Iohannini Napparii 16n
Iohannes iudex 79n, 113
Iohannes Iuliani de Coloreto 86l
Iohannes f. Levaldi 35s
Iohannes magister 56n, 67, 109, 123, 13d,
18, 21, 39, 60, 145
Iohannes medicus 84l
Iohannes Michaelis Caxotti 69d
Iohannes Nicholai de Bertalia 40n
Iohannes Nicholay Baylardi 65a, 115o
Iohannes notarius 68o
Iohannes nuntius 88d
390
III. Indici
Iohannes Oddolini 39n
Iohannes f. ordinis fratrum appostollorum
89o
Iohannes d. Pacis 80n
Iohannes Pauli 72l
Iohannes Paxitti 78s
Iohannes Perini 16n
Iohannes Petri calçolarii 3l, 30, 7a, 46, 95
Iohannes Petri custos 42o
Iohannes Petri faber 43a
Iohannes d. Petri puer 7l, 28a, 46, 34s, 119,
7o, 51n, 135, 102d
Iohannes Petrini 69d
Iohannes Petriçoli cappelle Sancte Cicilie
58a
Iohannes Petriçoli cappelle Sancti Proculi
55l, 55a, 25s, 111o
Iohannes Petriçoli cappelle Sancti
Sysmondi 86l
Iohannes Petriçoli custos castri Sancti
Petri 117o, 85n
Iohannes Petriçoli (Petricoli) custos Regii
42o, 87n
Iohannes piscator 78s
Iohannes portonarius 75n
Iohannes Receputi (Recevuti) 66a, 116o
Iohannes Rolandi 86l
Iohannes Saglinbene (Saglinbenis) 55l,
55a, 25s, 111o
Iohannes (Iohanninus) Symonis 4l, 12, 64
Iohannes Ugolini custos 42o
Iohannes (Iohanellus, Iohannellus)
Ugolini nuntius 28s, 57, 54o, 80, 134n,
20d, 28, 94, 95
Iohannes Ugolini qui dicitur Rubeus
112o, 3d
Iohannes Uguicionis 123s, 6n
Iohannes Vitalis 97l
Iohannes Zacharie 57l, 26s
Iohannes Zanboni custos 87n
Iohannes q. d. Zanboni notarius 111s
Iohannes zavaterius 136s, 72d
Iohanninus (Iohaninus) Benvenuti 129s,
64o, 104, 32d, 83
Iohanninus (Zaninus) de Brixia (de
Brisia) 20s, 31, 55, 89, 20o, 93
Iohanninus de Regio 104a
Iohanninus f. de Varegnana 35s
Iohanninus de Ypra 31s
Iohanninus Iohannis Caxarii 28d, 80
Iohanninus Lanfranchi 128s
Iohanninus Nicholai 78s
Ingheleschis (de), Bernardus 19a, 21
Iulianus Cambii Gratiadei 48o, 7d, 125
Iulianus Iohannis cappelle Sancte Marie
Madalene 86l
Iulianus Iohannis nuntius 90a, 54s, 116,
133n
Iulianus f. Paxini 109d
Iulianus Raynerii Naxi 86l
Iulianus Ribaldini 136s, 72d
Iulianus Rovixii 16n, 69d
Iulianus Ubaldini 56a, 113o
Iulianus (Ziulianus, Zuliano) Ugolini 6a,
28, 46, 95, 34s, 81, 7o, 102d
Iustus de Camurata 31l
Ivanus (Yvanus) Bentivogli (Bentevogli,
Bentevoglo) 23o, 28, 31, 32, 42, 43, 44,
52, 63, 77, 78, 81, 87, 88, 89, 95, 96, 110,
111, 113, 114, 115, 116, 117, 126, 129,
130, 131, 1n, 3, 4, 6, 15, 16, 39, 41, 61, 2d,
8, 32, 69, 144, n
Karolus (Karllo, Carullus)
Falechace 55l, 66a, 25s, 116o
Karulus Martelli 62o
Lamandinis
(de),
Arienti
Bonaprese
q.
391
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
d. Michaelis 81o, 95; Upiçinus de
Lamandinis 2d
Lambertinis (de), Gruamons 69d;
Guillielmus 69d; Iacobus 69d; Petrus 69d ;
Ugo Pauli 17s
Lambertinus de Stiphunti 69d
Lambertinus Iacobelli de Sangueneta 55l,
25s
Lambertinus legum doctor 35n
Lambertinus Petri 85n
Lambertinus Rampone legum doctor
112a, 92s, 27o
Lambertus
(Lambertius)
Artuxini
(Artuxino) 2a, 51, 53, 63, 12s, 47n
Lambertus Ubaldini (Ubalducii) 87a, 30s
Lameriis (de), Nicholaus d. Rodolfini 2a,
51, 12s, 44o
Lance Genoysii 69d
Lanfranchinus de Brixia 72l
Lanfranchus f. Ubertini 35s
Lançaloctus (Lançalottus, Lanzalottus)
q. Guidonis Taraffi 82s, 76n, 129d
Lapus de Grecis 110o
Lapus f. Martini 9o, 13n, 140d
Lapus Saglibene de Caxaliclo 144s
Laurentia Iacobini 100d
Laurentius Alberti 78s
Laurentius Benvenuti custos 42o, 87n
Laurentius Benvenuti portator 47d
Laurentius Bonacapti 16l
Laurentius Bonaçunte 6s
Laurentius Bonazunte 140s, 75d
Laurentius Iohanini 74d
Laurentius Iohannis 135s
Laurentius Michaelis de Butrio 16n
Laurentius Peregrini (Pellegrini) 74s, 75,
114, 8n, 14, 3d, 48, 49, 92
Laurentius Petroni (Petronis) 97l, 55a,
111o
Laurentius Roberti 42o
Laurentius Rolandi 55n
Laurentius Scharii 48o, 12d
Laurentius Ugonis (Ugucionis) Belle 42o,
87n
Laurentius Zagonello (Zagonelli) 6n, 69d
Laygone de Scoveto 48d
Laçarinus aurifex 78s
Lencius de Muglano (Moglano) 28o, 131
Lencius d. Gerardi 56l, 32s
Leonardus f. Bonvixini 60n, 69
Leonardus de Guirçino 91s, 33d, 69
Leonardus Gerardini 65a, 115o
Leonardus notarius 68o
Leuciis, Liuciis (de), Gerardus Guillielmi
140s, 75d; Guido 110o
Liaçarius de Liaçariis 69d
Lippus Bonazunte 27s
Loctus (Lottus) de Ferro 27s, 42o, 110,
87n
Lodoychus d. Marchixini 69d
Lombardus de Montumbrario 120d
Lorinus de Cruce 86d
Lucha Venture 42o
Machaferrus de Sancta Maria de
Turlionibus 135s, 74d
Magardus d. Gerardi de Layguna fuit de
Aglano 63s
Maghinardus (Maghynardus) Alberti 97l,
42o, 87n
Maghynardus de Soxenava 129n
Magistris (de), Laurentius 120o, 121
Magnanis (de), Leonardus 16n, 23d, 69,
149, 150
Magnanus Nasinbenis custos 78s
Magnanus Nasinbenis nuntius 79o
Malatigna Nicholai 138s, 73d
Malavoltis (de), Albertus 69d; Bonavolta
III. Indici
69d; Cathelanus (Catelanus) 97n, 69d;
Ghigexius 69d; Guiducius 69d; Iacobus
69d
Malpiglis
(de),
Guillielminus
(Guillelmus) 55l, 100, 25s, 138, 82n, 73d;
Mathyolus 110o, 69d
Manducius de Pedona 150s, 151
Manencinus de Vedegheto q. Yvani 98a
Manfredus de Fano d. Amadei 86d
Manuellus d. Iacobini de Sabluni 69d
Marçaloliis (de), Palamadexius 69d
Marcelinius de Panicho 98a
Marchixinus Bonazunte 25a, 137s, 76d
Marchixinus curerius 113s
Marchus de Contraguerra 28o
Marchus de Erciis 42o
Marchus f. de Sancto Georgio 35s
Marchus magister 83l
Maregnanus d. Guidonis Tansi 69d
Maria 100a
Maridellus Maynitti 49d
Marsilius Guidonis 90a
Martinellus Iacobini Palmerii 80a, 106,
51s
Martinellus marochus 65s
Martinus Alexii 85a
Martinus Aymeriçi 23a
Martinus Bagnarole 122s
Martinus beccarius 42o, 87n
Martinus de Canitulo 91l
Martinus de Granarolo 78s
Martinus de Panicho 58o
Martinus de Piçolo 16n, 69d
Martinus de Ugiano (Ulgiano) 78a, 130n
Martinus de Vernatia 34l
Martinus Dominici 78s
Martinus Fabiani 42o, 87n
Martinus Feragallo 108a, 40s
Martinus Guillielmi 87a, 36s, 41
392
Martinus d. Iacobi Cultelerii 69d
Martinus Iohannis 131s
Martinus Octaviani 86l
Martinus Petri 86d
Martinus Pini 8l
Martinus presbiter 57o
Martinus Ugolini custos 83n
Martinus Ugolini nuntius 2n
Marxiliis (de), Albertus 121d
Marxilius Guidi 5o
Mascharonis (de), Domenicus 44l
Masimillis (de), Bonbolognus 69d;
Dondideus 69d
Mateus d. Ioahannis 16n
Matheus Andrioli 67s
Matheus d. Bonvixini 58d
Matheus Buvalelli 42o, 87n
Matheus de Abellis 42o
Matheus de Lastignano 18l
Matheus de Saliceto de quarterio Sancti
Petri 69d
Matheus de Saliceto notarius 82l
Matheus Dominici Maymeline 30o
Matheus Laurentii 57l, 26s
Matheus (Mateus) sartor 135s, 74d
Matheus sartor cappelle Sancti Ambroxii
86l
Matheus Schorniti 69d
Matheus Thomaxii (Thomaxini) 42o, 87n
Mathyolus d. Bonvixini 69d
Mathyolus Cambii 42o, 87n
Mathyolus Coppi 69d
Mathyolus de Caxagla 59s
Mathyolus de Flexo 42o
Mathyolus de Ronchore 63o
Mathyolus de Unzola 42o
Mathyolus Facii 59l, 27s
Mathyolus
(Mathiolus)
Francisci
(Francischi) 56l, 58a, 32s, 117o
393
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
Mathyolus
Francisci
(Francischi)
Donadini 97l, 136s, 72d
Mathyolus Iohannis 80n
Mathyolus Mathyoli 55a, 111o
Mathyolus Migloris 42o
Mathyolus Paxolini Astanove 39n
Maxignis (de), Iohannes 15s
Maxius Iohannis 83n
Maxius sive Thomaxinus Alberti de Ello
25a, 42o
Maxus Alberti 98l
Maynardus Bonomi 78a, 28s, 70o
Maynardus de Mutina 88d
Maynel de Arbeorena 86d
Mayngus de Tureta 86d
Maynus q. d. Bendidei de Canitulo 97a
Medicus
(Medichus)
Nasinbenis
(Nascinbenis) 71l, 102, 24a, 73, 108, 79s,
97, 132, 152, 57o, 58, 24n
Megloramentus de Sancto Colonbano
(Columbano) 139s, 52d
Meglore Gardi 9o, 13n, 140d
Melchionus Iacobini 86l
Melior beroarius 62d
Mellegius (Melegius) Iohannis 42o, 87n
Mellus de Capognano 150s, 151
Menabos de Rocho 86l
Menghinus d. Petri 7l
Menghus (Mengus) f. Iacobi 42o, 87n
Mercadante Octovrini 29d
Mercatus de Castri Episcopi 28n
Merchadellus (Mercadellus) Nasinbenis
102l, 91n, 113
Michael Adami n
Michael Bentevogli 58s
Michael Bonachose 83n
Michael Bonmartini 82l
Michael Bontevogli 42o
Michael Guericci 115n
Michael Mulitti (de Mulitis) 58l, 23s
Michael Petri de Duglolo 141d
Michael f. Petri de Varegnana 35s
Michael Severii (Siverii) 102l, 23a, 24, 74,
90, 57s, 132, 56o, 134d
Michael Ugolini nuntius 37n, 48
Michael (Michilinus) Ugolini puer 34n,
102d
Michelinus (Michilinus) Benvenuti 42o,
87n
Michilinus Alberti 55l, 58a, 117o
Michilinus Alberti Gualterini 100l, 25s
Michilinus d. Cambii 110o, 69d
Michilinus (Michilitus) cui dicitur
Ançianus 55l, 25s
Michilinus (Michel) Iohannis 100l, 83n
Milanus de Mediolano 103a
Millinus Arduini (Arduyni) 55a, 111o
Minghinus Chambii 78s
Minus d. Beccadini 69d
Minus q. d. Dandi de Saliceto 11s
Minus f. Egidii 42o, 111
Minus f. Gillii 55a
Minus mutinens 86l
Minus sartor 42o
Minus sartor cappelle Sancti Michaelis
86l
Mirandus de Parma 84s
Miranus (Mirandus) de Milano
(Mediolano) 104a, 65s, 84, 99, 2o, 36, 71
Misinus Iohannis 86l
Mixinus domicellus 94l
Montanarius d. Iacobi Montanarii 69d
Montone Baldancie (Baldantie) 9o, 13n,
140d
Montorius Iohannis custos 66a, 116o
Montorius Iohannis de Burgo Sancti
Petri 78s
Morandus de Mognis 98a
III. Indici
Morandus de Zexena 131o
Morganellus Constantini (Constantinis)
56l, 32s
Muglolis (de), Iacobus 64d
Muntinus (Martinus) Buoni 9o, 13n, 140d
Mynus (Minus) Maltalento (Maltalenti)
135s, 74d
Nardus de La Motta 28o
Nascinbene (Nasinbene) de Gisso 72l, 7s,
124, 32n, 64, 132d
Nasinbene (Naxinbene) Adelardi 57l, 26s
Nasinbene Alberti (Albertini) 17a, 90s,
16o, 125n, 28d, 48, 80
Nasinbene Açolini 86l
Nasinbene Cervati 79n
Nasinbene Guidocti 41a, 87d
Nasinbene nuntius 74n, 101d
Nasinbene Petri 78s
Nasinbene Principini 23n, 32d
Navis (de), Iacobus 67l
Nax Alberti cappelle Sancte Catherine
86l
Nax Alberti nuntius 98l, 102, 24a, 73,
108, 133n
Nerius Boninchuntri 42o
Nerus Brexani de Brixia 15d
Nicholaus d. Allamanni de Guarinis 42o,
87n
Nicholaus d. Aymerii 69d
Nicholaus Bardonis 78s
Nicholaus Bonaventure Pasqualis 42o, 87n
Nicholaus Bonaçunte (Bonazunte) 55a,
111o
Nicholaus Bonvixini 69d
Nicholaus Borghexani 69d
Nicholaus Cambii 135s, 74d
Nicholaus de Galiana 25l
Nicholaus de Pritonibus 69d
394
Nicholaus de Turena 86d
Nicholaus de Varegnana 82n
Nicholaus Gratiani 49l, 6s
Nicholaus Guidonis nuntius 132d
Nicholaus Iacobini 55a
Nicholaus d. Iacobini Clarissimi 69d
Nicholaus Iohannis 135s, 85n, 74d
Nicholaus napparius 42o
Nicholaus Nicholini (Nicholai) 42o, 87n
Nicholaus notarius 94l
Nicholaus Odaldi 69d
Nicholaus Paini 78s
Nicholaus Phylippi 2l, 3, 48, 6a, 28, 46,
34s, 52, 81, 119, 17o, 24, 67, 34n, 51, 135
Nicholaus Receputi 58l, 23s
Nicholaus Rodolfini Ursii 123o
Nicholaus d. Rodolphini 2a
Nicholaus Saglibene de Caxaliclo 144s
Nicholaus selarius 117o
Nicholaus selarius cappelle Sancti Thome
58a, 78s
Nicholaus Thomaxini 56l, 32s, 42o, 87n
Nicholaus Tuschi 60l
Nicholaus Ursii 86l
Nicholucius (Nicholutius) Damiani 14a,
84, 1d, 63
Nigrus Borghexini 69d
Nigrus Genarii 87o
Nigrus Gerardi 55a, 111o
Nigrus spadarius 58a, 117o
Nigrus Zanini 55l, 25s
Nordiglis (de), Nordiglous (Nordiglus)
30o, 131
Octavianus Guidonis 86l
Octobanus (Octobonus) calçolarius 136s,
72d
Oddinus de Mirapesce 30o
Oddonis (de), Guillelmus 16l, 25
395
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
Oliverius 17s
Oliverius de Montevellio 24a
Omgnabene de Verona 103a
Orlanducius Albertini 127n, 80d
Orlandus Ubaldini de Reno 115n
Ottonellus Iohannis cappelle Sancti
Martini 97l
Ottonellus (Octonellus) Iohannis sartor
86l, 135s, 74d
Oxilinus Guillielmi 55a
Pacinus de Porta 131o
Pacinus de Prata 30o
Paganellus Coradi 119o, 121
Paganinus de Cremona 87s, 26o, 93
Pagnus (Paganus) Bandini 130o, 70n, 30d
Palialogus d. (Palealoghus, Palialoghus,
Paliologus, Paliolus, Palialus, Pallialus)
88l, 89, 90, 94, 96, 97, 98, 101, 103, 3a, 4,
5, 6, 7, 8, 13, 14, 15, 17, 18, 19, 20, 21, 22,
23, 24, 26, 28, 29, 30, 31, 35, 36, 38, 39,
40, 42, 43, 45, 46, 47, 48, 49, 55, 56, 58,
59, 60, 61, 62, 65, 66, 71, 73, 74, 75, 76,
78, 79, 84, 85, 108, 41o, 85, 29n, 95d
Palmerius Ghiberti 151s
Palmirolus Cambii 42o, 87n
Palmirolus Iohannis Tariçani 78s
Palonus (Polonus) Ugolini 9o, 13n, 140d
Paltonerius calçolarius 86l
Paltronus de Corneto 86d
Pançis (de), Guillelmus 16n
Pançonibus
(de),
Cabriele
69d;
d
Robacontus 125
Pançonis (de), Iacobus 117s
Papaçinus becharius 78s
Papaçonibus (de), Symon d. Petri 34l
Parixellus de Vigo 74l
Partucius Petriçoli 30o, 131
Passagerii (de), Iohannes Petriçoli 42o;
Landinus Petriçoli 123s
Passipoveris (de), Ubaldinus 69d
Paulus Advocati 21o
Paulus Bellondini pr, 77l, 145d
Paulus Benedicti 66a, 116o
Paulus de Cazano 146d
Paulus de Sancto Petro Maiore 9o, 13n,
140d
Paulus Falechaze 80n
Paulus Guidonis 55a, 111o
Paulus f. Iacobi de Savignano 140s
Paulus Iuliani Rovixii 42o, 87n
Paulus Lanfranchini 42o
Paulus Martini 56l, 65a, 32s
Paulus Pelegrini (Pellegrini) 78l, 56s, 133n
Paulus Petri 42o
Paulus Raynaldi 42o
Paulus q. Rovixii 66a, 116o, 84n
Paulus Trintinelli 69d
Paulus Venture 16n
Pavanensibus (de), Bertholomeus 31o,
69d; Betucius 62o; Guillielmus pr, 144s,
29d, 69, 106, 143, 144, n; Nauclerius 48o
Pax Albertis 7a
Pax Bonachursii 42o, 87n
Pax Boninsegne 56l, 32s
Pax d. de Pace 112a, 92s, 27o
Pax de Pacibus legum doctor 35n
Pax de Saliceto 55n, 125d
Pax Iohanini 96d
Pax f. prior de Sancte Marie Carminis
100a
Pax Rolandini 16n
Pax sartor 58a, 117o
Pax Ysinardi 26a
Paxaninus de Mediolano 26o
Paxinus de Mediolano (de Milano) 103a,
104, 31s, 65, 99, 2o, 26
Paxolinus Bonazunte 135s, 74d
III. Indici
Pegoloctis, Pegolotti (de), Bonbolognus
69d; Iacobus 69d; Pax Iacobini 37a, 152s
Pelegrinus d. comitis Maghinardi de
Panicho 98a
Pellegrinus Petriçoli 86l
Pere de Blaces 131o
Peregrinus notarius 103a, 20s, 31, 47, 65,
83, 84, 99, 127, 2o, 20, 26, 35, 36, 71, 93,
102, 127, 128, 13n, 52, 62, 100, 19d
Pergolanus nuntius 54l,
Pergolanus q. Paxitti 132s, 40o
Pergolanus Thomaxini 99l, 32d
Perolinus de Sala 110o, 69d
Perus de Platex 30o
Perus Iohannis de Bononia 103a
Petricolus Bellonis 55a, 111o
Petriçanus barberius 15l, 22a, 75s
Petriçinus Riçii 78s, 82n
Petriçolus f. 143d
Petriçolus (Petrus) Albanixie (Alanixie,
Albanixii, Albinixii) 65l, 79a, 16n, 112d
Petriçolus Beloni (Belonis, Bellondi,
Bollondi) 59n, 36d, 103
Petriçolus de Maxena 86l
Petriçolus de Medicina 48o, 117d
Petriçolus de Ponticlo 30o, 131
Petriçolus Iuliani Doxii 69d
Petriçolus Merchati (Mercati) 42o, 87n
Petriçolus sartor 86l
Petrobonus calçolarius 56l, 32s
Petrobonus de Bagno 103n
Petrobonus de Mutina 103a
Petrobonus Symonis 1a
Petronius s. 111d
Petronus de Duglolo 69d
Petropinus de Castello 69d
Petrucius de Corneta 86d
Petrucius de L’Aquila 86d
Petrucius Martini 9o, 13n, 140d
396
Petrus Alberti 55a, 111o
Petrus Alberti Sosciçe 42o
Petrus Albertini 30s, 41, 93, 100o, 32d
Petrus Alixerii 16n
Petrus Arnaldi 28o
Petrus Açonis (Aççonis) 100l, 139s, 52d
Petrus Azzi (Aççi) 55l, 25s
Petrus Barone (Baronis, Barono) 55l, 25s,
42o, 87n
Petrus d. Benvenuti 42l
Petrus Bonachose (Bonaschose) 88a, 99,
79s, 129, 84o, 12n, 136
Petrus d. Bonachursii 69d
Petrus Bonagratie 78s
Petrus Bonandi 138s, 73d
Petrus d. Bonavenute de Argelata 69d
Petrus Bonaçunte (Bonazunte) 66a, 116o
Petrus d. Bone de Panicho 98a
Petrus calçolarius 42o
Petrus Cambii 86l
Petrus cavalerius 86l
Petrus Cavrenello 58a, 117o
Petrus d. Coradini de Sancto Georgio 69d
Petrus cui dicitur Parmexanus 103a
Petrus de Argele 110o
Petrus de Bagno 69d
Petrus de Barçelona 86d
Petrus de Bononia 103a, 13n
Petrus de Broilo (Broylo) 42o, 87n
Petrus de Crespelano (Crespellano)
custos 42o, 87n
Petrus de Crespelano notarius 31o
Petrus de Funi 88o
Petrus de la Strata 50s
Petrus de Nerbona 86d
Petrus de Petra 33l, 98
Petrus de Quarto 56l, 32s
Petrus de Roffeno (Rofeno) 1l, 63, 98a,
151s
397
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
Petrus de Runçivagli 86d
Petrus de Sallo 86d
Petrus de Sancto Iohanne 21a
Petrus de Unçola 42o
Petrus de Varignana (Varegnana) 51s, 33n
Petrus de Vetrana 93n, 131d
Petrus Dominici 57l, 97, 26s
Petrus d. Frulani 69d
Petrus Galiane 78s
Petrus Gerardi (Geraradelli) de Butrio
31o, 131n
Petrus Gerardini 42o
Petrus Ghiberti 97l
Petrus Ghizardus 86d
Petrus d. Gilii 40n
Petrus Gondus 107a
Petrus Gualfredi 28o
Petrus d. Guillielmi 77o, 120n
Petrus Guillielmi Grinçi 78s
Petrus Iacobelli 126n
Petrus Iacobi 42o, 87n
Petrus Iacobini custos 42o, 87n
Petrus Iacobini miles 30o, 131
Petrus Iohannis 1a, 7
Petrus Iuliani Hungelerii 78s
Petrus Lamberti 28o
Petrus Laurentie 65a, 115o
Petrus (Pietrus) Lazari (Laçari) de
Monseverio 12o, 13, 19
Petrus magistri Alberti 67s
Petrus magistri Dominici 135s, 74d
Petrus Martino de Strella 86d
Petrus Merlino 112a, 92s, 27o, 89n
Petrus Muxolinus 69d
Petrus Nasinbenis 40l, 102, 23a, 24, 73,
108, 134s, 32d, 127
Petrus d. Nasini 69d
Petrus pellipparius 42o
Petrus Pichoti (Pichotti) 15l, 22a, 75s
Petrus Placiti 52a, 114o, 82n
Petrus Rainerii 86l
Petrus Rainucini (Rainuçini) 11a, 12
Petrus Raymundi 55a, 111o
Petrus Raynaldini 136s, 72d
Petrus q. Richardi 58l, 23s
Petrus Rodulfi (Rudulfi) 66a, 136s, 116o,
72d
Petrus Rodulphi (Rodulfi) 56l, 32s
Petrus Segnano 86d
Petrus sive Peruchulus de Vio 86d
Petrus straçarolus 86l
Petrus Thederiçi (Thederici) 42o, 87n
Petrus Ysnardi 28o
Petruçolus (Petriçolus) de Fano 28o, 131
Phylippus q. Alberti 42o, 87n
Phylippus Alberti Pasqualis 69d
Phylippus Bencevenis 94l
Phylippus d. Bonaventure 38n
Phylippus Bonaçunte (Bonazunte) 136s,
72d
Phylippus Bonaçunte cappelle Sancte
Cecilie 59l
Phylippus de Guircino (Guirçino) 100l,
16n
Phylippus Gerardini 42o
Phylippus magister 17l, 8s
Phylippus Michaelis 140s, 75d
Phylippus d. Pauli Calcoli 69d
Phylippus sartor 57l, 26s
Pichardus de Auto 86d
Piglus Mirapesse 30o
Pistoris (de), Iohannes Petri 109d
Pizinus d. Giraldini de Monseverio 98a
Piçacharinus mariscalchus 69d
Piçichotis (de), Amadore 148d; Costolus
148d
Piçinus Aygonis de Monseverio 98a
Piçolis (de), Martinus 16n, 69d, 120
III. Indici
Piçolus Gerardi d. Anthonio de Castro
Novo 30o
Piçolus Michaelis 85n
Placitus Caladrini (Calandrinis) 55a, 111o
Planellis (de), Bondius Ugolini 86l
Plantavignis (de), Cervaxinus 69d
Plastellis (de), Gerardus d. Richoboni
25s, 32, 38, 58, 62, 91, 92, 125, 133,
135, 136, 137, 138, 139, 140, 143, 144,
147, 153, 8o, 9, 32, 48, 65, 129, 61n, 69d;
Richobonus 48o, 37d, 69
Polonus de Panicho 98a
Poncius de Aquilano 28o
Potella de Mediolano 128o, 13n
Precatius de Bixano 69d
Prendipartibus (de), Petrus d. Iacobini
69d
Prevede de Parma 65s, 83, 84, 87, 2o
Preyte capellarius 78s
Preytis (de), Francischus 57l, 26s;
Iacobucius d. Amadoris 69d
Primadiciis (de), Guido 30o, 131
Primeranus Martinelli 2n, 67d
Princivalle barberius 86l
Princivalle d. Canitulo (Canitullo) 79a,
16n
Princivalle (Prinçivalle, Prinzivalle) de
Cremona 3a, 5, 66s, 34d, 107
Princivalle de L’Ausimo 86d
Princivalle de Lausone (Lauxone) 30o,
131
Prinçivalle Sovrani 55a, 111o
Prindipartibus (de), Prividinus 69d
Prioris (de), Dalfinus 69d
Provinçalinus de Ugono 28o
Purpuribus (de), Bonachose 69d
Querciis, Querçiis (de), Henrigiptus 2a, 3,
12, 14, 25, 26, 29, 32, 37, 41, 50, 52, 54,
398
55, 56, 58, 63, 64, 65, 66, 78, 79, 85, 93,
97, 100, 101, 102, 109, 110, 112, 3s, 4, 5,
6, 12, 14, 15, 16, 17, 21, 24, 26, 27, 33, 35,
45, 53, 63, 78, 92, 123, 27o, 41, 89n, 32d,
99; Thomaxinus 69d; Tucius (Tuçolinus,
Tuzolinus) q. Ugolini 55l, 111o; Ugolinus
101a, 142s
Quiriagus Alerarii 32a
Raimundus de Uglacietis 28o
Raimundus de Villa 28o
Rainerius Aymerici 23a
Rainerius q. Bernardi 100l
Rainerius (Raynerius) Mancharolus 42o,
87n
Rainerius Nasi 78s
Ramisinis, Ramixinis (de), Bertholucius
98l; Iacobus f. 103l
Ramixinus cui dicitur Lilus 60l
Rau de Porta 86d
Raxuriis (de), Aldrevandus 66a, 116o;
Bernardus 97l
Raymundus Arnaldi 28o
Raymundus Arnolfi 86d
Raymundus Cavoglonus 86d
Raymondus Cofredi 86d
Raymundus de La Gorça 28o
Raymundus de Mayneto 28o
Raymundus de Ragna 28o
Raymundus qui dicitur Guercius de
Cremona 3d
Raynaldus bergognonus 86d
Raynaldus de Sancto Georgio 86d
Raynerius Alberti 42o, 87n
Raynerius Bernardi 86l
Raynerius (Rainerius) corezarius 135s,
85n, 74d
Raynerius de Monseverio 98a
Raynerius d. Frulani 69d
399
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
Raynerius Iohannis 105n
Raynerius d. Leonardi de Tuscholis 41o
Raynerius nuntius 47o
Raynerius Zançi Fabri 69d
Raynierus Nax 42o
Recevetus (Recevutus) f. Cursii 68l, 69
Recuprus Ugolini 50l
Renoardus f. Bernardi 52o
Restagnus de Speroni 86d
Restaninus de Sancto Marino 86d
Ribaldinus de Bagno 69d
Ribaldinus Petriçoli 32s, 110o
Riçardus sive Zardolo Andree Naparii
101l
Richadonis,
Richardonis
(de),
s
o
Brandelixius 143 , 126
Richardus Buxolarie 15s
Richardus (Riçardus) Iohannis 136s, 72d
Richobonus de Donadeo (Donadei) 28o,
131
Richolis (de), Anthonius 143s, 126o, 45d,
84, 85
Richolus Iacobini 111o
Richoverus Ugolini 70s
Richulfis (de), Iohannes 90l
Riçius faber 86l
Ricius sartor 74l
Rigucius (Henrigucius, Rigutius) Pacis
8d, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 37, 38, 40,
44, 45, 46, 52, 59, 65, 66, 69, 70, 72, 73,
74, 75, 76, 77, 84, 86, 87, 89, 90, 97, 100,
103, 104, 105, 106, 107, 108, 109, 110,
111, 112, 114, 115, 117, 120, 121, 122,
123, 125, 139, 140, 141, 143
Rigus de Onello 86d
Rigutius de Spolito 86d
Rinerius Iohannis 54n
Robertus de Manoascha 28o
Robertus Richardi 56l, 32s
Robinus danes 86d
Rocitis (de), Petrus 69d
Rodaldis (de), Guillielmus d. Nicholai
69d; Matheus 69d; Petrus d. Bonfantini
110o, 69d; Nicholaus 125d; Testa 40n
Rodaldus d. Iacobini Bellavare 4d
Rodaldus Lamandine 85a
Rodaldus q. Petroboni 110o, 69d
Rodulfus Paxitti 65a, 115o
Rodulfus Zacharie 83n
Rogerius Aymerici 23a
Rogerius Iohannis 108a
Rognategus de Uxilino 69a
Rolandinus Alberti 99l, 64o, 77n, 32d
Rolandinus Andree 29a, 30
Rolandinus Bonaventure cappelle Sancti
Stephani 97l, 58a
Rolandinus Bonaventure custos 117o
Rolandinus Boni 42o, 87n
Rolandinus de Canosa 14l
Rolandinus de Ceroplano 69d, 120
Rolandinus de Vedegheto 64o
Rolandinus Fasinelli 42o
Rolandinus (Orlandinus) Rainuçoli
(Rainucioli, Raynucii, Raynuçoli) 22l, 28,
4a, 105, 61s, 71, 152, 13o, 21n
Rolandinus Tranchedi 31l
Rolandus d. Bernardini 128n
Rolandus Christiani 42o
Rolandus de Regio 65s
Rolinus de Salice 86d
Romeus Alberti 28o
Ronbolinis (de), Berardus 69d
Rostagnus Malsanghus 86d
Roycis, Royçis (de), Roycus (Royçus) 2a,
53, 63, 12s, 13, 44o, 124, 47n, 41d, 44, 69
Rubeus d. Coradini 69d
Rubeus Iacobelli de Argellata 124s
Rugerius de Trochaffe 28o
III. Indici
Rugerius Iohannis 62a, 43s, 39o
Rumiolus Lamberti 55l, 25s, 42o, 77d
Rumiolus q. Yvani de Sancto Georgio 69d
Rustighellus Timidei 101n
Rustighinus Raynerii de Layguna 63s
Sabadinis, Sabbadinis, Sabbatinis (de),
Albertus 69d; Gerardus 69d; Iulianus 69d;
Munsius 69d; Uguicione 110o; Rolandus
46d, 84
Sachettus d. Iacobini Sachitti 88o
Sallaroli (de), Perolinus d. Aliotti 69d
Samaritanis (de), Bonifatius 69d
Sandrus de Rofeno 48d
Sanguinius q. d. Laygonis Açonis Agnexie
69d
Santus Bertholotti (Bertollotti) 42o, 87n
Santus Cambii 84n
Santus Petriçoli 58l, 23s
Sardellis (de), Buninus (Boninus) 52l,
69d; Maiolinus 69d; Zochus Paxolini 78s
Savinus (Salinus) q. Damgli (Domghi)
30o, 131
Scalanis, Schalainis, Schalanis (de),
Benedictus 97l, 26s; Petrus d. 101a;
Michael 60a, 39s, 112, 40o, 39n
Scappis, Schappis (de), Bertholomeus
58d; Capucius 69d; Lambertinus 69d;
Nicholaus 69d
Sclaritus d. Coradini 20a, 15n
Segnorettus (Signoritus, Signoretus)
Avenantis 134s, 145, 4o
Sementis (de), Iacobus Benzevenis 20a
Serenariis (de), Iohannes 42o, 87n
Sibilia q. d. Iacobini d. Simonberti de
Ubertis 100d
Sighifredus de Sancta Agatha 53o
Sighizellus Bugli (Bagli) 55l, 25s
Simona Iacobini 100d
400
Sinibaldus qui dicitur Benvenutus 110o
Soldareriis, Soldaderiis (de), Nicholaus
38a, 40, 7d; Uguicione 16n, 31, 55, 70, 80,
82, 83, 84, 85, 86, 87, 89, 97, 118, 119,
120, 1d, 11, 12, 33, 34, 35, 37, 38, 44, 58,
59, 70, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 87, 90, 97,
108, 144
Soldus Raulis 57d
Soris (de), Bertholomeus 69d; Lentius 16n
Sosicis, Sosizis, Sosize (de), Oxeletçus
(Oxilittus) Iacobini 55l, 55a, 25s, 111o
Specialis (de), Petrus Iohannis 35d;
Rofinus de Symonis 69d
Spinabellus Gambonini (Iambonini,
Giambonelli) 98o, 118, 17n
Spinabellus Petenarii 58d
Spinabellus q. Ribaldini 69d
Spinellus comes 107n
Spinellus
Zaniboni
(Zambonini,
Zanbonini) 79s, 121, 108n
Stephanus s. 111d
Stephanus de Bagno 101o
Stephanus de Gisso 69l, 93n, 131d
Stephanus de Verçuni 28o
Stephanus Geminiani 65a, 115o
Stephanus Iacobi 69d
Stephanus Iohannis 86a, 90, 49s, 54o, 60,
133d
Stephanus Petri 42o, 87n
Stephanus Ruffe (Ruffi) 55a, 111o
Stephanus Trafini 28o
Stephanus Zagniboni 28a
Symon de Nugareto q. Iacobi 66l
Symon Iacobi 116d
Symon Iacobini Bellitti 65a, 138s, 115o,
73d
Symon Iacobini notarius 79a, 16n
Symon Michaelis (Michaellis) 130o, 70n,
30d
401
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
Symon Michaelis Predarii 66a, 42o, 116,
87n
Symon (Simon) qui dicitur Monçellus
(Monzellus) 136s, 72d
Symon Ubaldini 64l, 43n, 102
Syronis (de), Galvaninus (Galvanus) 58l,
23s
Tadeus Muzighini 69d
Taurellis (de), Alexander 69d; Iacobus
Petri 69d; Saglinguerra d. 69d; Taurellus
69d
Taurellus Bonaçunte 78s
Tavianus pellipparius 57l, 26s
Tebaldis, Thebaldis (de), Antholinus d.
Rolandini 13l, 37; Dinus 69d; Iacobus
69d; Prior 69d; Thebalducius 121d
Tedaldus f. Ariti (Henrici) 23l, 88
Tebaldus Bertholi 78s
Tebaldus d. Bonifacii de Sala 69d
Tebaldus iudex 2n, 94
Tederixiis (de), Iulianus Mediglaltri 89d
Tedunus de Sancta Rosuna 86d
Tencharariis (de), Bertholinus d. Zohenis
42o, 87n; Iohannes 69d; Iohannes q. d.
Conforti 69d, 125
Thomas Albergi 39n
Thomas de Brayna 122s
Thomas de Unçola 16n
Thomas Iacobi 82n
Thomas Ramberti 86d
Thomaxinus Belleboni 86l
Thomaxinus Corvolini 85n
Thomaxinus de Duglolo 15s
Thomaxinus de La Tonba 118s
Thomaxinus de Mezacholora 32a
Thomaxinus Gerardini Vagucii 104d
Thomaxinus Ghibertelli 86l
Thomaxinus Gratiadei 86l
Thomaxinus Iohannis 86l
Thomaxinus Iohannis Boni 117o
Thomaxinus Iohannis Bonomini 58a
Thomaxinus Petri 135s, 74d
Thomaxinus (Thomas) pichardus 30o,
131
Thomaxinus sartor 86l
Thomaxinus (Mixinus) Tercii 57l, 100,
26s
Thomaxinus Useppi 69d
Thomaxius Alberti Adelli 77d
Thomaxius d. Bertholomei de Schiva
101a
Thomaxius Bonefideis 27n
Thomaxius (Thomaxinus) Bonmartini de
Equis 138s, 73d
Thomaxius de Unçola 69d
Thomaxius Iohanini nuntius 101n
Thomaxius nuntius 39l
Thomaxius Petriçoli 55l, 25s
Thomaxius Petriçoli Bonbelli 42o
Thorexendus de Verona 30o
Thorixendus d. Alberti 131o
Tibertus f. 140d
Todinus d. Raynaldi 86d
Torellus
(Thorelinus,
Thorilinus,
Thoulinus) d. Alpexani 57l, 26s, 42o, 87n
Transmondus Cadelli 28o
Travisinus Gabiani 28o
Trintinelli (de), Paulus 69d
Trivixanus 27a, 44
Tronbita (Trombita) de Regio 30o, 131
Tura q. Amadoris 105n
Tura Baldicionis 86l
Tura Iacobi 78s
Tura qui dicitus Savorinus 17s
Tura Rolandini de Ferro 42o
Tuschetus (Toschettus, Tuschettus) de
Casentino 85l, 16a, 27, 102s
III. Indici
Tuscholis (de), Raynerius d. Leonardi 41o
Ubaldinus f. Arduini 42o, 77d
Ubaldinus de Sancta Elena 28s
Ubaldinus Petriçoli custos 30o
Ubaldinus Petriçoli nuntius 56s, 79, 95,
110, 117, 141, 12o, 7n, 37, 57, 107, 134
Ubertellus (Ubertinus) de Placentia 65s,
52n
Ubertinus
cui
dicitur
Contexelus (Contixellus) de terra Savigni
48s, 61
Ubertinus de Papia 35o
Ubertinus Donadei 42o, 87n
Ubertinus Guidonis (Guidi) 25l, 72, 72a,
90, 42s, 131, 73n
Ubertinus Iohannis 86l
Ubertinus Paxini 97l
Ugetus miles 30o
Ughettus de La Guarda 86d
Ughettus de Verçena 28o
Ughettus (Ugettus) Perotti (Perotto) 28o,
131
Ughetus (Ugo, Ugettus) de Belforte
(Belfort) 28o, 131, 86d
Ughetus Provinçiali (Provinciali) 2o, 20,
26
Ugo Admirati 143d
Ugo Borghexani 87o
Ugo de Chachegnano 83l, 84
Ugo de Riveria 28o
Ugo de Stiphunti 69d
Ugo Savino 28o
Ugo Sordo 86d
Ugolinellus cui dicitur Malabestia 150s,
151
Ugolinus d. Ambroxii 58d
Ugolinus Amiritti (Amirati) 138s, 73d
Ugolinus Andree 42o, 87n
402
Ugolinus Attolini 69d
Ugolinus Aymerici (Aimerici, Aymeriçi)
3l, 30, 28a, 17o
Ugolinus Benvenuti 58a, 117o
Ugolinus Boccone (Bochone) 58a, 42o,
117, 87n
Ugolinus Bonaventure 57l, 66a, 26s, 116o
Ugolinus calçolarius 86l
Ugolinus Cavaza qui dicitur Scarpellatus
17s
Ugolinus Chinerici 81s
Ugolinus de Montombrario 121d
Ugolinus de Sancto Marino 56s
Ugolinus de Schoveto 28s, 39
Ugolinus Francischi 26a, 136s, 72d
Ugolinus Guidocti 101n
Ugolinus q. Iacobini de Granarolo 110o
Ugolinus d. Iohannis Goçoli (Gozoli)
138s, 139d
Ugolinus iudex 61o, 109, 58n
Ugolinus Marischotti 69d
Ugolinus Martini 86l
Ugolinus Osberti 69d
Ugolinus d. Ottoboni 69d
Ugolinus Petri custos 78s
Ugolinus Petri nuntius 78a, 55o, 132d
Ugolinus Riçardi napparii 42o
Ugolinus Rolandi 99l
Ugolinus Rope (Robba) 42o, 87n
Ugolinus spadarius 86l, 42o, 87n
Ugolinus Speçane 34l
Ugolinus d. Ubertini de Butrio 69d
Ugolinus Ugolini 42o
Ugolinus Uguicionis 25a
Ugucius Amato 131o
Uguicio f. 143d
Uguicio de Aybo 116s, 134
Uguicio ordinis servorum Sancte Marie
53s
403
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
Ungarellus Appaglati 60l
Ursiis (de), Petrus d. Ursolini 69d;
Ursolinus d. Nicholai de Ursiis 31o, 69d
Useppus de Duglolo 69d
Usepus (Uxeppus) Aspectati 100l, 55a,
111o
Uxilinus 69a
Vachitinis (de), Ghinus 17s; Marchus 69d
Valente notarius 8s
Valexinus famulus 144s
Valinus Palmeri 78s
Vallis (de), Rolandinus 35s
Vandinus magister 75l, 45a
Vandolinus Iohannis 83n
Venantius Pergolane 80n
Venetichus d. Michaelis Aymerii 23o, 97
Venetiis (de), Falchonus 62o
Ventura (Vintura) q. Iuliani de Bertalia
55l, 55a, 25s, 42o, 111, 87n
Ventura Thomaxini 78s
Verandinus (Verardinus) de Baragaça
(Baragaza) 52a, 25s, 114o
Verleus de Turtoreto 28o
Vicentius Benamati 135n
Vicentius Honebenis 105n
Vignonis Lanfranchi de Laguna
(Layguna) 60a, 63s
Vinçiguerra (Vinçigura) Benvenuti 136s,
72d
Vinçiguerra Rolandi 86l
Vinçiguerra Rovixii 46l, 31o
Vinturinus Marchoaldi 136s, 72d
Virtutis (de), Dominicus Iuliani 69d
Viscontibus, Viscontis (de), Veschonte de
Vescontibus d. Iacobini 34l, 69d
Vitalis Zanioli 86l
Vitreis, Vitris (de), Richardinus d. Cambii
de Vitreis 34l, Zinus 69d
Vivianus de Usvegis 143d
Vivianus Iacobi 92d
Vivianus Petri 42o
Ysinardus (Ysnardus) d. Iohannis de
Argele 110o, 69d
Ysinardus zavaterius 100l
Yvanus Brunitti 69d
Yvanus Ubertini 136s, 72d
Zacha Rinaldi (Rainaldi) 70n, 130o, 30d
Zacharia f. Ausilitti 50d
Zacharia de Riçiis 69d
Zacharia (Zacheria) Guidonis 87a, 83o
Zacheus de Nerbona 86d
Zamboninus de Fossato (Fosato) qui
dicitur Raibeta 58a, 74d
Zanboninus Boniohannis 42o, 87n
Zanboninus Pacis 57l, 26s
Zanboninus
(Zanbonus)
Petriçoli
Caldararii 55l, 25s, 42o, 87n
Zanbonus de Monteaguto 66o
Zandonatus de Ygnano 69d
Zane de Chaynel 86d
Zanellus capellarius 86l
Zangarellus de Burgo 69d
Zaninus Bonagratie (Bonangratie) 139s,
52d
Zaninus de Cremona 103a
Zaninus (Ianinus, Iohaninus) de Sanbro
99l, 105o, 32d
Zannus Alberti 12n
Zannus de Calcata 131o
Zannus de Pietra Colora 3o, 5
Zanochus de Landes 86d
Zanonus (Zonus) de Belletreçe
(Belletreze, Belletrezze) 15l, 22a, 75s
Zanpetrus q. Iohannis Bertolotti 69d
Zanpolus Ganbalunga (Gambelunghe)
III. Indici
57l, 26s
Zanuchullus (Zanuchulus) de Forlivio
(Furlivio) 19s, 99, 35o, 36, 52n
Zanus (Zane, Zonus) Mannucii
(Manutii) 70n, 130o, 30d
Zarabudanus miles 86d
Zauletus de Altari 28o
Zaça de castro Episcopi 28n
Zecholus puer 48l
Zechonia pictor 128d
Zechus Gregorii 9o, 13n, 140d
Zeffalus (Zessabus) d. Bertholomei
Zenna Scharpa 42o
Zensabonis (Zessabonis) 42o, 87n
Zenus Longus 31l
Zipiranus Algarde 69d
Zogolus Petriçoli 42o
Zohennes (Zannus) Damiani Rophyni
52a, 52d
Zomfredus de Parisio 62n
Zonus f. Martini 9o, 13n, 140d
Zovençonibus,
Çovençonibus,
Çovenzonibus (de), Bitinus d. Zunte
69d; Boniohannes de Zevenini 48o, 125d;
Milançolus (Millançolus) 76l, 10a, 64, n;
Ugolinus d. Zunte 69d
Zubonibus (de), Iohannes 42o
Zunte (Iunte) Bavoxo (Bavoxio) 66a, 116o
Zunte (Zante) Coradi (Choradi,
Coradini) 59l, 26a, 27s, 86n
Zuçus (Zuzus) Marchixelli 42o, 87n
404
INDICE DEI NOMI DI LUOGO
Aglanum (Castel d’Aiano) 29s
Aglugata (Gugliara di Monzuno) 80s
Alegralcore cfr. Crevalchore
Anchona (Ancona) 82l; 32a
Aragona (Aragona) 35d
Arecium, Arectium (Arezzo) 77a, 89; 72s
Argelata (Argelato) 82a
Aybum (Aibo di Monteveglio) 116s
Badalum (Bàdalo) 57n
Bargi, Barçi, Barzi (Bargi) 59l; 26a, 52;
27s, 124, 139; 38o, 114; 79n, 84; 8d, 52
Bazanum (Bazzano) 21n
Bertalia (Bertalia) 88s
Bixanum (Bisano) 47l, 58; 11a, 59, 65;
23s, 138; 51o, 115; 77n, 82; 73d, 89, 139
Bononia (Bologna) pr; 1l, 4, 5, 6, 10, 13,
14, 15, 16, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 25, 26,
27, 28, 29, 31, 32, 33, 34, 36, 37, 38, 39,
40, 41, 43, 44, 50, 51, 54, 60, 61, 62, 63,
64, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 78,
79, 80, 85, 86, 88, 89, 90, 91, 93, 97, 101,
102, 103; 2a, 3, 4, 8, 10, 11, 13, 14, 15, 16,
17, 22, 23, 26, 27, 29, 30, 31, 32, 33, 34,
35, 36, 39, 40, 41, 42, 44, 45, 47, 48, 49,
51, 58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 66, 68, 69,
70, 71, 72, 73, 74, 75, 77, 78, 79, 80, 81,
82, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 94,
95, 96, 97, 98, 99, 101, 103, 104, 105, 106,
107, 108, 109, 110, 111, 112; 1s, 2, 5, 9, 10,
11, 12, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23,
24, 25, 26, 28, 29, 30, 31, 32, 34, 35, 37,
39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 47, 49, 50, 51,
52, 54, 55, 56, 57, 59, 60, 61, 62, 63, 64,
65, 66, 68, 69, 70, 71, 73, 74, 75, 76, 77,
78, 79, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 89,
90, 91, 92, 93, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 100,
101, 103, 104, 105, 106, 107, 108, 109,
110, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 119,
120, 121, 122, 123, 124, 125, 126, 127,
128, 129, 130, 131, 132, 133, 134, 135,
136, 137, 138, 139, 140, 142, 143, 144,
145, 146, 147, 148, 149, 150, 151, 152; 1o,
2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15,
16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 26, 27,
28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38,
39, 41, 42, 43, 44, 47, 48, 51, 52, 53, 54,
55, 56, 57, 58, 59, 60, 62, 63, 64, 66, 67,
68, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78,
79, 80, 81, 83, 84, 85, 86, 87, 89, 91, 92,
93, 94, 95, 96, 97, 98, 100, 101, 102, 103,
104, 105, 106, 108, 112, 113, 114, 115,
116, 117, 118, 119, 120, 122, 123, 124,
125, 126, 128, 129, 130, 131; 1n, 2, 4, 5, 6,
8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 19, 20,
21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31,
32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 42, 45, 46,
48, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58,
III. Indici
59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 67, 68, 69, 70,
73, 74, 75, 76, 77, 79, 80, 82, 83, 84, 85,
86, 87, 88, 89, 91, 92, 93, 94, 95, 96, 97,
98, 99, 100, 101, 102, 105, 106, 107, 108,
109, 110, 111, 112, 113, 114, 115, 118,
119, 120, 123, 124, 125, 126, 127, 128,
129, 130, 131, 132, 133, 134, 135, 136; 1d,
2, 3, 4, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16,
17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 25, 26, 27, 28,
29, 30, 31, 32, 34, 37, 38, 39, 40, 42, 43,
44, 45, 46, 47, 48, 50, 51, 52, 54, 56, 58,
59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 68, 69, 70,
71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 79, 80, 81, 82,
83, 84, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93,
94, 95, 96, 97, 99, 102, 103, 104, 105, 106,
107, 108, 109, 111, 112, 113, 114, 115,
117, 118, 119, 120, 121, 122, 123, 124,
125, 126, 127, 128, 129, 131, 132, 134,
135, 136, 137, 139, 140, 141, 142, 143,
144, 145, 146, 150, n
Bononia, burgus:
– Gallerie 78s
– Lamarum 1a; 78s, 125
– Malpertuxum 78s
– Mascharelle 78s
– Panichalis 37s, 131; 22n, 29, 36
– Peradelli 78s
– S. Felicis 1a; 78s, 124; 28d
– S. Mamme 30a
– S. Petri 78s
– S. Ysaie 78s
– Strate Maioris 77o; 120n
Bononia, campus:
– Fori 78d
Bononia, cappella (parrocchia):
– S. Alberti 55a
– S. Ambroxii 86l
– S. Andree 55a, 58; 78s
– S. Andree de Ansaldis 78s
406
– S. Andree de Platisiis 86l
– S. Antholini 56l; 32s
– S. Anthonii 55l, 86
– S. Archangeli 86l, 100; 55a
– S. Barbaciani (Barbaçiani, Barbatiani)
55l, 86, 100; 58a; 78s
– S. Benedicti 8l, 56; 65a; 32s, 78
– S. Bertholomei Porte Ravennatis
97l; 66a
– S. Bertholi, Bertoli 86l; 32s; 73d
– S. Blaxii 55l, 56, 57, 58, 86; 55a, 66;
s
23 , 26, 32, 78
– S. Cataldi 57l; 26s
– S. Caterine, Chatarine, Chateline,
Katerine, Katherine 57l, 58, 86, 97; 55a,
56, 65; 23s, 26, 78; 52o, 113; 73d
– S. Cecilie, Cicilie 8l, 55, 56, 59, 86;
a
58 ; 32s; 73d
– S. Christine 55l, 57, 97; 52a, 55, 58,
65, 66; 26s, 32; 73d
– S. Christofori 55l, 56, 58, 86; 55a,
58; 23s, 32, 78
– S. Colombani, Colonbani 55l, 58,
100; 55a; 23s, 78, 139
– S. Damiani 78s
– S. Dominici 78s; 73d
– S. Donati 55l, 57; 58a; 26s; 73d
– S. Egidii (Sant’Egidio) 100l; 78s
– S. Fabiani 58l; 66a; 23s
– S. Felicis 55l, 57, 86, 97, 100; 52a,
55, 66; 26s, 78
– S. Georgii 86l, 97; 58a; 78s
– S. Gillii (Sant’Egidio) 86l
– S. Homoboni 86l; 55a, 56, 58, 65,
66; 78s; 113o
– S. Iohanni in Monte 55l, 58, 100;
23s
– S. Iosep 56l, 86, 100; 55a, 58, 65, 66,
32; 40n
407
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
– S. Iuliani 49l, 55, 57, 86; 55a; 6s, 26,
78
– S. Laurentii 57l, 86; 6s, 78; 88o; 72n
– S. Leonardi 49l, 55, 56, 57, 58, 59,
86, 97; 55a, 65, 66; 6s, 23, 26, 32; 73d, 143
– S. Lucie 55l, 57, 86, 97; 52a, 55; 26s,
78; 134n
– S. Malgarite 57l; 26s
– S. Mamme, Mame 59l, 86
– S. Marchi 86l
– S. Marie 100l; 66a; 32s
– S. Marie de Apoxa 26s
– S. Marie de Baroncella, Baronçella,
Baronzella 86l, 100; 78s
– S. Marie de Bulgaris 86l
– S. Marie de Carariis 97l; 66a
– S. Marie de Guidoschalchis 56l; 32s
– S. Marie de Karitate 78s
– S. Marie de Mascarella, Mascharella
55l, 56, 57, 86; 56a, 58; 26s, 78; 47d, 73
– S. Marie de Muradelis 86l, 97; 52a,
55; 6s, 23; 113o; 40n
– S. Marie de Templo 86l, 100; 58a
– S. Marie de Turlione, Turlionibus
l
86 , 100; 135s
– S. Marie Madalena, Magdalena 86l;
a
58 , 65, 66; 78s
– S. Marie Maioris, Magioris 55l, 56,
57, 58, 59, 86, 97, 100; 56a, 58, 65, 66;
23s, 26, 32, 78; 22o; 76d
– S. Marie Porte Ravennatis 86l, 97;
a
58
– S. Martini 56l, 86, 97; 55a; 32s; 40n
– S. Martini de Aposa, Apoxa, Apposa
57l, 86
– S. Michaelis 55l, 56, 86, 100; 66a;
23s, 26, 32; 73d
– S. Michaelis de Lebroxeto 57l
– S. Nicholai 55l, 57, 86; 55a, 58; 26s,
78; 73d
– S. Proculi 55l, 56, 57, 86; 55a, 58, 66;
s
26 , 78
– S. Prosperi 56l; 32s
– S. Remedii 73d
– S. Senixii, Sinixii 55l, 86; 65a
– S. Sismundi, Sysmundi 86l, 97; 55a,
66
– S. Spiriti 78s
– S. Stephani 55l, 86, 97; 58a
– S. Tecle 86l
– S. Thome 55l, 56, 57, 58, 86, 97,
100; 52a, 55, 58, 65, 66; 23s, 26, 32, 78
– S. Thome de Mercato 55l, 57, 100;
s
26 , 78
– S. Thome Strate Maioris 8l, 55
– S. Thomaxii 100l; 58a; 32s
– S. Vitalis 55l, 86; 55a; 78s
– S. Ysaie 55l, 58, 86; 55a, 58, 66; 23s,
78; 72n
– SS. Petri et Marçelini 56l, 86; 55a,
66; 32s
– SS. Symonis et Iude 86l
Bononia, carcer:
– Comunis 5l, 9, 26, 35, 43, 51, 62, 70,
89; 47a, 48, 49, 60, 61, 68, 91; 1s, 24, 60, 86,
103, 148; 18o, 29, 40, 91, 108; 10n, 26, 53,
64, 95, 114, 132; 17d, 27, 61, 71, 118, 126
Bononia, circla:
– Pontis Merlorum, Merlati 78s, 125;
123d
– S. Mamme 78s
– S. Stephani 3n
Bononia, contrata:
– de Puglola 1a
– de Saragotia, Saragoçia 65l; 78s; 35n;
140d
Bononia, granarium:
– Comunis 73l; 64o, 87; 20n 75, 90
III. Indici
Bononia, loca religiosa (abatia, ecclesia,
conventus, locum, monasterium):
– S. Agnetis (Sant’Agnese) 140d
– S. Ambroxii 115d
– S. Felicis 35d
– S. Eusebii 143d
– S. Iacobi Strate S. Donati 143d
– S. Marie Carminis 100a
– S. Marie de Misericordia 143d
– S. Marie de Val de Preta 143d
– S. Marie de Virginibus 118n; 143d
– S. Marie extra circlam Porte Steri
143d
– S. Marie Magdalene 143d
– S. Petri Martiris 143d
– S. Salvatoris 143d
Bononia, palatium:
– Capitani 43n, 49, 71, 102, 103, 104,
106, 121, 122, 123; 5d, 21, 39, 53, 55, 57,
98, 121
– Comunis 42a, 45; 46s, 54, 57, 96,
126; 10o, 25, 46, 74, 92; 30n, 62, 92, 112,
134, 135; 16d, 18, 43, 62, 64, 79, 122,
124, 136
– Comunis et populi 27l; 122d
– Novus 17o, 67, 109; 18n, 51; 82d,
128, 145
– Populi 10l
– Vetus 50l, 71; 59a, 95; 119s; 7o, 11,
17, 21, 24, 67; 51n, 54, 110; 9d, 10, 82,
102, 128, 138, 145
Bononia, pons, portus:
– Apose 1a; 78s
– Machagnani 66n
– Navilii 90l
Bononia, quarterium, porta:
– Gallerie 53l
– S. Iacobi 78s
– Ravignane, Ravegnane 73l; 20a; 42s,
408
119; 42o; 87n, 105; 69d, 149, 150
– S. Petri 20a; 42s; 42o; 87n; 69d, 149,
150
– S. Proculi 20a; 42s; 42o; 87n; 69d,
149, 150
– Sterii 20a; 42s; 42o; 87n, 105; 69d,
143, 149, 150
Bononia, strata:
– Castilionis 14s, 78
– de Fraxino 111a
– Maior 78s, 119
– S. Donati 33a; 78s
– S. Stephani 78s
– S. Vitalis 78s
Cha’ de dicto districto Parme, A la (A
Cha’ de Deo) 112s, 113
Cadrianum (Cadriano) 98l; 83d
Camugnanum, Camugnanum de S.
Martino (Camugnano) 68l, 69, 74
Capognanum (Capugnano) 69l; 150s,
151
Carpineta (Carpineta) 69n
Casaliclum, Caxaliclum (Casalecchio)
59l; 59s, 74, 144, 119, 74n
Castagnolus Maior (Castelmaggiore)
71a; 88s
Castrum Asciani (Asciano) 73o
Castrum Britonum (Castel dei Britti)
78o; 68d
Castrum Episcopi (Castel del Vescovo)
29s; 14o, 72, 84, 86, 28; 113d
Castrum
Franchum
(Castelfranco
l
a
Emilia) 46 , 57, 97; 37 , 66, 107, 112; 26s,
58, 64, 73, 90, 92, 136, 153; 33o, 37, 116;
34n, 68, 80, 97; 67d, 72, 91
Castrum S. Petri (Castel San Pietro
Terme) 47l, 56, 78; 8a, 58, 94; 32s, 90,
135; 39o, 117; 42n, 58, 73, 78, 81, 85, 106,
409
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
107; 20d, 60, 70, 74, 117
Caxagla (Casaglia) 59s
Caxium, Caxum (Castel di Casio) 110o;
107n
Caybola (Gaibola) 125n
Cedricla, Cidricla, Cydricla (Cedrecchia)
20l, 21, 22; 4a, 87
Centum (Cento) 111a; 68s, 71; 88n; 25d
Ceola, Ceula, Çeula (Zola Pedrosa) 25l,
72, 79; 72a, 131; 64n, 115
Cesena, Zexena (Cesena) 131o; 17n, 46
Cortixella (Corticella) 66n
Cortona (Cortona) 77a
Corvaria (Croara) 5n, 9
Cremona (Cremona) 68o; 15d, 42, 45, 46,
47
Crevalchore (Crevalcore) 4l, 24, 31, 46;
62a; 62s; 65o, 118; 72n, 97, 111;
Curia Quarantule (Quarantoli) 27a, 44
Cuçanum (Cuzzano) 118s
Dalmançatigum (Dalmanzatico) 88s
Farnetum (Farneto) 33s
Faventia, Favencia (Faenza) 64a; 143s;
126o; 17n, 46, 59
Feraria, Ferraria (Ferrara) 39l, 127; 47o;
127n; 14d, 23, 37, 66, 94, 117, 125, 127
Florentia (Firenze) 67l; 54a; 122s; 97o,
103; 14d, 36
Forlivium (Forli) 46n, 59
Gaçum (Gaggio Montano) 78l
Galleria (Galliera) 36a, 111; 68s, 71, 88;
98o; 88n
Gambararium (presso Galliera) 111a
Gargognanum (Gorgognano) 115n
Gessum, Gissum (Gisso) 72l; 131s; 113n
Gleola (Iola) 12n
Guinçanum (Quinzano) 58l
Laguna (Le Lagune) 108a; 122o
Lignanum (Liano) 80a, 106; 49s, 51
Lombardia (Lombardia) 12d, 84
Lucha (Lucca) 82l; 73o
Mandria (località nei pressi di San
Giovanni in Persiceto) 118s
Mantua (Mantova) 27a, 44
Mançolinum, Manzolinum (Manzolino)
95s, 104, 109
Maranum (Marano) 48n; 68d
Medicina (Medicina) 76l; 41n, 44, 65
Mediolanum (Milano) 6d
Mogne, A le (Mogne) 98a, 99; 29s
Monçonum (Monzuno) 80s
Monghidoro cfr. Scaregalaseno
Mons Achutus (Monteacuto) 29s
Monseverium (Montesevero) 29s; 12o,
13, 19
Monslongum (Montelungo) 33l
Mons S. Savini (Monte San Savino) 77a,
89
Montaxigum (Montasico) 48d
Montebellum, Montevelium, Monteveglum
(Castello di Monteveglio) 46l, 55, 63, 100;
55a; 25s, 116, 118, 134, 140, 145; 4o, 37,
111; 68n, 83; 75d, 141
Montechurunum (Montecoronaro) 1l
Montefraschune (Monte Frascone) 130s
Mutina (Modena) 11l, 13, 37; 5s, 16; 75o,
112; 8n; 15d, 45, 46
Nugareto, conventus S. Marie de Veça
(Nugareto) 143d
Nunantula, Abbatia (Nonantola) 112o
Oxilinus, Uxelinus, Uxulinus, (Uccellino,
III. Indici
torre presso Poggio Renatico) 35a, 69;
80o, 119, 120, 121; 51n; 90d
Padernus (Paderno) 125n
Padua (Padova) 45l, 50, 82; 31n
Padule Sale (Padulle di Sala Bolognese)
69s, 100, 115
Panichum (Panico) 98a, 99; 29s; 58o; 113d
Parma (Parma) 102s, 114; 60o, 68; 14n,
15; 15d, 42, 45, 46
Pegola (Pegola) 127n
Pescarola (Pescarola) 25d
Pietra Colora (Pietracolora) 3o, 5
Piçanum (Pizzano) 22a
Pisa (Pisa) 27a; 73o
Placentia (Piacenza) 82l
Plebs (Pieve di Cento) 88n; 25d
Podium (Poggio) 80o
Poleçenum, Poliçinum, Pollicinum
(Pollicino) 71a; 97s, 98, 105; 68d
Pons Ydicis (Ponte dell’Idice) 2a, 51, 53,
63; 12s, 13; 44o, 123, 124; 47n; 41d
Prada (Prada) 49d
Predoris (Praduro) 122o; 115n
Predosa (Predosa) 117s
Puçichalvulum (Pizzocalvo) 120s; 27n
Quartum (Quarto) 56l
Quartum de Supra (Quarto Superiore)
23n, 36
Ravenna (Ravenna) 51a, 53, 63; 12s, 13;
44o, 123, 124; 47n; 41d, 44
Regium (Reggio Emilia) 86a; 17o, 24, 42,
62, 68, 100; 45n, 73, 87; 15d, 40, 77, 105
Rognatecum, Rognaticum (Poggio
Renatico) 69a; 80o
Romaniola (Romagna) 41l, 76, 85; 64a,
38, 39, 40, 109; 28o, 30, 63, 96, 126, 131;
410
12d, 15
Ronchastaldum (Roncastaldo) 104o, 105
Ronchore (Ronchi) 88s
Russum (Russi) 120s
Sala Aygonum (Sala Bolognese) 15o, 69,
101 ; 46d
Salicetum (Saliceto) 11s
Samodia (Samoggia) 29s
Sanchielnum (San Chierlo) 131s
S. Agatha, Aghata (Sant’Agata Bolognese)
46l; 141s, 149; 53o; 7n, 29
S. Albertus (Sant’Alberto) 88s
S. Andreas in Curiglano (Sant’Andrea in
Corneliano) 118s; 16o
S. Iohannes in Persiceto (San Giovanni in
Persiceto) 46l; 17a; 75o; 29n
S. Maria in Donis (Santa Maria in Duno)
42l; 34a
S. Marinus (San Marino di Bentivoglio)
38l, 40, 54
S. Paulus (Castello di S. Polo) 47l
S. Rophyllus (San Ruffillo) 5n, 9
S. Stephanus (S. Stefano di Modena) 27a
S. Vincentius (S. Vincenzo di Galliera)
111a
Sasso, Al 130s cfr. Praduro
Savignanum (Savignano) 121s; 45d, 46
Savignum (Savigno) 10s, 48, 61
Scaregalasenum,
Scharegaglasinum
l
(Monghidoro) 28 , 36, 47; 50d
Scovetum, Schovetum (Scopeto) 7s, 110,
130; 12o, 13, 19
Serravallis (Castello di Serravalle) 46l
Sivraticum (Siviratico) 88s
Spisum (Spiso) 24n
Stagnum (Stagno) 8l, 49, 66; 25a, 56, 105;
2s, 6, 137; 38o, 113; 86n; 76d
411
Il Liber expensarum del Comune di Bologna del 1288
Tignanum (Tignano) 29s, 75, 93; 12o, 13,
19
Trasera, Trassera (Trassera) 87a; 36s, 41
Tuscia (Lazio settetrionale, Toscana,
Umbria occidentale) 12d
Unçola (Anzola dell’Emilia) 22n, 29
Val de Roncho (Val di Ronco) 98a, 99; 29s
Varegnana (Varignana) 81d
Veçola (Vezzola) 33s
Vighum, Vigum (Vigo) 68l, 74
Vignanum (Vignano) 108a
Ymola (Imola) 52l; 143s; 126o; 126n
Finito di stampare
nel mese di dicembre 2023
ISBN 978-88-7125-355-8