View metadata, citation and similar papers at core.ac.uk
brought to you by
CORE
provided by Organic Eprints
Slakken in de zomer wegfrezen
uit de greppels minimaliseert de
kans op leverbot. In combinatie
met opstallen voor opname van
besmetting kan zomerfrezen leverbot zelfs voorkomen. De kans op
leverbot neemt eveneens aanzienlijk af door runderen evasief te
weiden. Botten vangen (en doden)
door het vee te behandelen,
kan dankzij beide maatregelen
achterwege blijven. De afhankelijkheid van middelen neemt af. Zeer
gewenst nu resistentie alsmaar
toeneemt en geregistreerde
middelen voor lacterend en
droogstaand vee ontbreken.
TEKST JAN VERKAIK, FRANCESCA NEIJENHUIS
& CYNTHIA VERWER | FOTO’S WUR/LBI
OT DEE L II
ON DER ZO EK NA AR LEV ERB
VANG SLAK IN PLAATS VAN BOT
LEVERBOTBESTRIJDING
RISICO’S & KANSEN
L
everbot is een parasiet met levensstadia in twee gastheren, de zogenaamde
tussengastheer en de eindgastheer.
Zonder tussengastheer, de leverbotslak, kan
de leverbot niet in de eindgastheer belanden
en deze ziek maken. Dat is de reden waarom
leverbot in grofweg de helft van Nederland
(nu) niet voorkomt: de tussengastheer kan
daar niet leven doordat de omstandigheden
op die percelen te droog zijn. Droogte is
ongunstig voor de leverbot om zijn levenscyclus te voltooien. Behalve deze twee fysieke
gastheren, de slak en het rund, is een melkveehouder in leverbotgevoelige gebieden zelf,
als aanbieder van percelen met gunstige omstandigheden voor de slak, in feite ook een
goede gastheer voor de leverbot. Met de juiste
preventieve maatregelen kan de melkveehouder veranderen in een slechte gastheer.
20
Tijdens een bijeenkomst op VIC Zegveld
hebben melkveehouders een aantal praktische preventieve maatregelen geformuleerd om leverbot te kunnen bestrijden:
• zomerfrezen om de slakkenpopulatie
te bestrijden;
• inzet van loopeenden, eveneens om
de tussengastheer weg te vangen;
• evasief weiden door het uitrasteren
van potentieel besmet gras langs waterlichamen, greppels en drassige plekken;
• evasief weiden door het mijden van
leverbotgevoelige percelen;
• draineren van leverbotgevoelige percelen;
• weerstand tegen leverbot verhogen met
een vaccin of voederadditief.
Drie van deze perspectiefvolle maatregelen zijn in de praktijk getoetst door ze af-
zonderlijk te implementeren op drie verschillende bedrijven. Op het eerste bedrijf
is het frezen van de greppels in de zomer
toegepast, op het tweede een vorm van
ontwijkend beweiden. Het derde bedrijf
is aan de slag gegaan met loopeenden. Dit
bleek praktisch lastig. De eenden braken
voortdurend uit waardoor weinig viel te
monitoren.
De levenscyclus van de leverbot doorbreken, is het doel van de maatregelen.
De slak is een belangrijke schakel voor
leverbot. De trilhaarlarven uit de leverboteieren, die met de mest op het land zijn gekomen, zoeken de slak actief op. In de slak
vermenigvuldigen deze larven zich tot vijfhonderd of meer stuks. Als dit is voltooid
komen de larven, wanneer de omstandigjuli/augustus – 2017 | EKOLAND
ONDERZOEK
Schematische weergave van de leverbotbesmettingsroute, met de bijbehorende schade
en de mogelijkheden om besmetting van een
perceel, de slak en het vee vast te stellen.
heden daarvoor gunstig zijn, met enorme
aantallen uit de slak. Vooral in het najaar
kunnen de slakken enorme aantallen cercaria uitscheiden. Deze zetten zich daarna
massaal vast op gras in afwachting van
opname door runderen en schapen. Door
slakken weg te vangen, krijgt de leverbot
geen kans om zijn cyclus rond te zetten.
Bovenstaande figuur is een schematische
weergave van de leverbotbesmettingsroute,
met de bijbehorende schade en de mogelijkheden om besmetting van een perceel,
de slak en het vee vast te stellen.
Zomerfrezen is een relatief eenvoudige
en praktische maatregel om de leverbotslakkenpopulatie te decimeren. Het
is vooral een kwestie van toepassen op
het juiste moment: zo kort mogelijk na
maaien of weiden én bij verwachte droge
dagen. Dit maximaliseert het effect. Zowel de slakken die op het land worden
geslingerd als de greppel drogen uit. De
harde greppel die na het zomerfrezen
ontstaat, stimuleert direct ook de ontwatering. Dit beperkt de ontwikkeling van
de slakken(populatie) en de afzetting van
de cercaria door de slakken op gras.
In de kleine proefneming met tweemaal
vijf kalveren bij een veehouder in de
Alblasserwaard bedroeg het procentuele verschil in aantal besmette kalveren
geweid op de gefreesde en niet-gefreesde
perceeldelen 60%. De kalveren waren geweid van begin augustus tot half oktober.
Voor het omweiden, half september, raakte op het gefreesde deel zelfs geen enkel
kalf besmet met leverbot. Terwijl op het
niet-gefreesde deel van het perceel toen
reeds drie van de vijf kalveren besmet
waren geraakt. Dit duidt op een zichtbaar
positief effect van het zomerfrezen van
greppels, zowel het later als het minder
optreden van besmetting.
Afhankelijk van het seizoen kan al in juni
met zomerfrezen worden gestart. Hoe
eerder in het weideseizoen begonnen, hoe
kleiner de kans dat door natte zomers/
vroege herfst percelen niet gefreesd zijn
voordat de herfst begint. In deze situatie
heeft frezen begin september, ondanks
regenval in periode na het frezen, ook
nog een reducerend effect gehad. De veehouder die aan dit onderzoek meewerkte
is enthousiast, hij freest voortaan in de
zomer zoveel mogelijk greppels.
Evasief (=ontwijkend) weiden kan door
het uitrasteren van waterlichamen die
zelden droog komen te staan, zoals sloten,
poelen of greppels, en door het ontwijken
van leverbotgevoelige en/of besmette
percelen (vastgesteld middels karteren).
Hetzelfde geldt voor evasief maaien bij
zomerstalvoedering. Hiermee wordt de
opname van cercaria door het vee voorkomen. Een kleine proef met evasief beweiden door middel van uitrasteren lijkt erop
te wijzen dat dit een effectieve maatregel
is om het aantal dieren met leverbot in de
koppel te verminderen en waarschijnlijk
ook de mate van besmetting te verminderen. Onder toepassing van evasief weiden
op de leverbotgevoelige huiskavel in de
Zuidplaspolder was zowel in 2014 als 2015
slechts 20% van de melkkoeien positief.
In de vertreksituatie was dat 100%.
Een perceel is leverbotgevoelig als het
slakje er kan leven. Het opsporen van de
leverbotslak – om de leverbotgevoeligheid
van een perceel vast te stellen – blijkt geen
“Met preventieve
maatregelen verandert
de melkveehouder in een
slechte gastheer.”
eenvoudig klusje. De slakjes worden niet
altijd gevonden terwijl vee wel besmet
raakt. Karteren is voorbehouden aan
experts. Een positieve tankmelkuitslag is
niet goed te herleiden naar de besmette
groep (vaarzen, nieuwmelkt en/of oudmelkt) en zegt niets over de andere groepen dieren op het bedrijf.
Percelen aanmerken als leverbotgevoelig
of -ongevoelig kan wel door individueel
bloed- of melkonderzoek naar leverbotantistoffen te combineren met de beweidingshistorie. Deze uitslagen kunnen ook
de introductieroute van leverbot naar het
bedrijf blootleggen. Individueel testen op
leverbotantistoffen ondersteunt zo een
effectieve aanpak van de leverbotproblematiek op het bedrijf en helpt bij het
formuleren van kansrijke maatregelen ter
preventie of minimalisering van leverbot.
Vooraf de leverbotgevoeligheid van een
perceel vaststellen, is geen voorwaarde
voor een succesvolle aanpak van leverbot.
Kies bij twijfel voor zekerheid en frees de
greppels gewoon in de zomer.
Jan Verkaik en Francesca Neijenhuis werken bij Wageningen
Livestock Research, Cynthia Verwer bij het Louis Bolk Instituut.
Deel 1 van dit tweeluik (Ekoland 6/2017) beschrijft het leverbotinstrument. Dit instrument beoordeelt de leverbotstatus op het
bedrijf, brengt de risicofactoren in kaart en benoemt preventieve
maatregelen. Het volledige rapport inclusief het leverbotinstrument is te downloaden via: dx.doi.org/10.18174/417665 of
www.louisbolk.org/nl/publicaties/publicatie/?pubID=3259
Dit onderzoek is uitgevoerd door Wageningen Livestock Research
en het Louis Bolk Instituut in opdracht van het Ministerie van
Economische Zaken, in het kader van het Beleidsondersteunend
onderzoek (projectnummer BO-20-014-009).
Financial support for this project is provided by funding bodies within the FP7 ERA-
EKOLAND | juli/augustus – 2017
Net CORE Organic Plus, and with cofunds from the European Commission.
21