Eureka en in het museum

EUREKA EN/TN HET MUSEUM door Patrick Viaene Overzicht van verschillende gepatenteerde dragers en isolatortypes uit ver' schillende landen in de iaren 1880 in gebruik bij bovengrondse telegraaf- en telefoonliinen, zoals te zien op de Internationale Elektriciteitstentoonstelling te Wenen in 1883. Het Belgisch bedrijf De Fuisseaux, opgericht te Baudour in 1848, was een der grootste Europese producenten in Europa van gebreveteerde isolatoren in wit porselein. De 120 verschillende geëxposeerde types werden na 1883 uitgevoerd naar meer dan 15 landen over de gehele wereld. (uit: M. CH. DE CUYPER (red.): Revue Universelle des Mínes, de Ia Métallurgie, des Travaux Publics, des Sciences et des Arts Appliqués à l'IndustÍÍe, Liège-Paris, uitgegeven sinds 1857. Verzameling MIAT, Gent) I en volledige lijst opstel]en .LJvan alle musea waarin het verschijnsel'uitvinding' aan bod komt is even moeilijk als het samenstelien van een uitvinders-bibliografie die pretendeert volledig te zijn. Algtemeen zou men kunnen stellen dat in meer dan de helft van alle musea aspecten vari het verschijnsel uitvinding aan bod komen, onafgezien het feit of het volkskundíge, techniscbe, industriemusea dan wel eÇomusea, kultuurhistorische of zelfs kunstmusea betreffen. Textiel in het bijzonder zal immers het lezerspubliek van dit tijdschrift wellicht nauw aan het hart liggen. Tenslotte noemen we (onder 3.) enkele relatief weinig bekende maar hoogst interessante musea waarin aspecten van de wetenschapsgeschiedenis (of geschiedenis van de techniek en/of industrie) aan bod komen en waarin uitvindingen (of de uitvindingen van één bepaatd figuur) een bijzondere plaats innemen. BELGIE Gedeponeerd merk n" 93 dd. 4.5.1888, aangevraagd d,oor Dr. Baekelandt et Cie, fabrikanten van fotografische platen, wonende in de Palinghuizen 120 te Gent. (RecueÍl OÍÍÍcÍeI des Marques de Fabri que et de Commerce, verzameling La Fonderie/De Bronsfabriek, Brussel) IRVER or rr m L'HLMl T/l7at volst is dus t. noodge- V V a*ongén een subjectiãve opsomming (met zeer korte beschrijving) van een aantal van deze musea in België en in vier Belgi- sche buurlanden: Frankrijk, Groot- Brittannie, Nederland en West- Duitsland. Bij de selectie werd rekening gehouden met een aantal criteria, die weerspiegeld worden in de hiernavolgende beschrijving van de indeling van de geciteerde musea. Eerst worden per land (onder 1.) een aantal musea met algemene (meestal grote) verzamelingen over en omtrent uitvindingen (in de ruime betekenis) genoemd. Verder vermelden we (onder 2.) per land enkele musea met bijzondere technische verzamelingen. Hier beperkten we ons bewust tot verzamelingen in verband met de textielindustrie en de textieltechnologie. Museum voor de Geschiedenis van de Wetenschappen en de Techniek Korte meer 7-9, 9000 Gent TeI.: 091./25.76.51. þ ijke verzameling toestellen, I\precisieinstrumenten en machines in verband met de geschiedenis van wetenschappen en techniek, in het bijzonder de rol van de Rijksuniversiteit op deze gebieden. Talrijke basisuitvindingen worden er aanschouwelijk voorgesteld. 2ê^. Museum voor Industriële Archeologie en Textiel Minnemeers 9, 9000 Gent TeL: O97/24.1.7.32 T\e museumverzameling zal L/gepresenteerd worden in het hoofdgebouw van de voorma- lige spinnerij De Smet-Guequier, 27 rl3 ¡rjr lìt i lrr'i'u¡111ÜN ll lllE r'35 r',9t I CITE \,{EIINE 1883 ];i6 141/: lt+ n D :-= tr rit fli¿Ú ii 2i -l¿ !:¿ 25 a {ü tl \¿ lii 26 Lr./i, fig13tu 10 ,Ãjt ,'j,l I xr il FIXPt-lSITI¡N Í, li! T]' C TIìÌ TE \4ENNE ¡i.;.5 ]:. lr.:; ffi (9) :i.: lrt i:: i"l ll "5 iÿ,) þ d !é:L-r.li. lirt at å 1BB5 fi! i 6 t tl I Y rtr frtll w nëfi ü frþ.1(' :] Pt, l0 gesitueerd tussen Oudevest en Minnemeers. Deze verzameling (met foto- en bibliotheek) biedt niet alleen een overzicht van de ontwikkeling van de textieltechnologie en -industrie maar wil ook AnS G(B) Gedeponeerd merk n"507 dd. 2.9.1911, aangevraagd door Annez & Steinkühler, Lousberglaan 6-7, voor hun linnen, stoffen en ververij. (Recueil OÍÍÍciel des Marques de Fahrique et de Commerce, verzameling La F onderie/De Bronsfabriek, Brussel) een algemeen beeld geven van de ontwikkeling van de industriële maatschappij. ìt1 4 28. Nationaal Vlasmuseum Etienne Sabbelaan 4, 8500 Kortrijk Tel.; 056/21.01..38 elangrijke verzameling van werktuigen en machines in verband met de vlasteelt, -bewerking en -verwerking (van de late Middeleeuwen tot en met het begin van de gemechaniseerde vlasnijverheid) aanschouwelijk en in een logisch verband gepresen- B Providence. 3F. teerd. 2C. Provinciaal Textielmuseum Vrieselhof Schildesteenweg 7 9, 2237 Oelegem (Ranst) Tel.: 03/383.46.80 lTlechnologie en cultuurgeI schiedenis van de textiel in Europa van de L6de eeuw tot heden. Tereldvermaarde verzameV V [ttg in verband. met de boekdrukkunst van de 16de tot de 19de eeuw, gegroeid rond het werk van de drukker-uitgever Christoffel Plantijn (1520-1589) en zijn opvolgers, de Moretussen. T /l Musée National de la Laine Rue de Séroule 8, 4800 Verviers Tel.: 087/33.66.67 van de openstelfn afwachting Iling van het Wolmuseum in de Usine B ettonville (v oormalige wolfabriek die heden gerestaureerd wordt), werd een deel van de verzameling omtrent de evolutie van de wolbewerking en de wolnijverheid opgesteld in de gebouwen van het Institut Supérieur de l'Etat (op het bovenstaand adres). W+ ÞÃ"Ð" -€GA N þ+Gedeponeerd merk n" 502 dd. 25.7.L911, aangevraagd door de elektri- cien Max Coget, Henegouweristraat I te Gent. (Recueil Oîficiel des Marques de Fabti' que et de Commerce, verzameling La Fonderie/De Bronsfabriek, Brussel) 28 34. Museum Plantin - Moretus Vrijdagsmarkl 22, 2000 Antwerpen Tel.: 03/233.02.94 en 03/ 232.24.55 2D. 3D. Musée de I'Industrie Rue de Ia Providence 134, 6030 Marchienne-au-Pont ( Charleroi) TeL: 071/33.26.39 þ ecente verzameling over de I\ontwikkeling van de nijverheid in Wallonië in het bijzonder de staal- en metaalverwerkende industrie. Het museum is ondergebracht in de voormalige smederij en gieterij van de staalfabriek -La Autoworld Jubelpark 1,1,, 1,040 Brussel Tel.: 02/736.41..65 þrive-museum met de automoI biel van L894 tot 1960 als onderwerp. Er is tevens eerì biblotheek en documentatiecentrum aan verbonden. 3G. Provinciaal Museum van de Automobiel Domein Kelchterhoef, 3530 Hou- thalen TeI.: 011/35.58.03 en selectie van meer dan 1,20 auto's uit de 650 wagens tellende collectie Mahy, de derde grootste verzameling ter wereld. E 38. Museum voor de Oudere Technieken Guldendal 20, 1.820 Grimbergen Tel: 02/269.67.77 en museum dat de oudere E technieken (de technologie grosso modo van vóór de industriële revolutie, die echter ook sindsdien niet zonder belang is voor de latere technologische ont- wikkelingsfasen) bestudeert en presenteert. 3C. Energeia Langerbruggekaai 3, 9000 Gent Corr. en inl.: EBES, Dienst Bedrijfsbezoeken, Mechelsesteenweg 271,,2018 Antwerpen, Tel.: 03/280.03.45 þ ijke verzameling instrumenI\ten en machines in verband met de energie, in het bijzonder met de elektriciteit, gepresen- teerd in de machinezaal van een elektriciteitscentrale. FRANKRIJK 14. Musée National des Techniques (Conservatoire National des Arts et Métiers) Rue Saint-Martin 27O, 75003 Pa- rijs Tel.: 1./27'1..24.1.4 ËIet C.N.A.M. is één van de I Ioudste (gesticht in L794) en rijkste technische verzamelingen ter wereld. Slechts zowat 10.000 (l) van de meer dan 100.000 stukken uit de verzameling kan tentoongesteld worden. Hoogtepunten in };et Musée National des Techniques zijn de afdelingen vervoer en transport (stoomauto van Cugnot uit 177O, vliegtuig van Adler, L897), tijdsmeting (wereldvermaarde uurwerkencollectie), energie (galerie de L'éIectricité), mechanica en chemie (laboratorium van Lavoisier). tB. Palais de la Découverte Avenue Franklin-Roosevelt, 75008 Parijs Tel.: 1/359.16.65 et Palaís de Ia Découverte is eerder een centrum van wetenschappelijke cultuur dan een museum in de klassieke betekenis. Niettemin bezit het Palais de Ia Découverte, ontstaan n.a.v. de Parijse Wereldtentoonstelling in L937, een uitgebreide collectie instrumenten met betrekking op zo.wal. alle wetenschappelijke disciplines. Er is een samenwerkingsverband met het Musée des Sciences e¿ de l'Industrie de la Villette. H 1C. Cité des sciences et de I'Industrie Parc de Ia Villette, avenue Corentin-Cariou 30, 75019 Pariis Tel.: 1./461.2.1.31.3 10.000 rrt2 permanente tenrJ toonstellingsruimte met futuristische vormgeving. De belangrijkste afdelingen zíjn " de la Terre à I'univers" , " l'Aventure de la vie" "la Matière et Ie travail de l'homme" en "Langage et communications". , 24^. Musée du Textile et de la Vie sociale Ancienne fiìature Prouvost-Masurel, rue François - Delaplace, Fourmies (Nord) "Iel.: 27/6O.66.11 et museum maakt deel uit van het Ecomusée de Fourmies-Tre\on. Hoofdthema is de ontwikkeling van de textiel sinds 1.850 (technologisch, industrieel, cultureel en sociaal). H 28. Musée de I'Impression sur étoffes Rue des Bonnes-Gens 3, MuIhouse (Haut-Rhin) TeI.: 89/45.51.20 Mtråi"i ffi"ïfjf,"å"'"'å de geschiedenis der textieldrukkerij (technologie en uitvindingen, handwerktuigen, machines, stoffen). 34. Musée National de I'Automobile Avenue de Colmar 192, Mulhouse (Haut-Rhin) Tel.: 89/42.29.1.7 /.ì rootste automuseum van \JEuropa met meer dan 500 tentoongestelde historische au- GROOT-BRITTANNIE AR S.TH = o tr lr¡t -- I :D EP f l& tr U, =I t¡¡ õ oo B t^¡ e o tfl a = 6r ¡ñ -E t u, -¡¡¡ E 1úAßQUE D ARÈS-KRUIDEN C. VANDERSCFIUEREN cotP DIUR, 1l\. Beamish, The North of England Open Air Museum Beamish, County Durham Te]r:0207/231811 T\it overbekend openluchtmulJ""n* (Museum of the Year 7986, European Museum of the Year 1"987) wil de bezoekers een totaalbeeld geven van de NoordEngelse maatschappij anno 1900, ter stad en ten lande. Aandacht wordt geschonken aan de belangrijkste uitvindingen tussen 1880 en 1910, vooral de toepassingen ervan in het dagelijkse leven. tB. The Museum of Science and In- dustry Newhall Street, B3 1RZ Birmingham Gedeponeerd merk n" 483 dd. 31.1.1911, aangevraagd door de apotheker Camille Vanderschuren uit de Van Houttestraat 40 te Gentbrugge. (Recueil OÍÍÍciel des Marques de Fabrique et de Commerce, verzameling La Fonderie/De Bronsfabriek, Brussel) to's. Aan de uitvindingen in verband met de auto wordt een speciale tentoonstelling gewijd. 38. Musée des métiers et industries des hommes de la BasseSeine Bourneville, 275OO Pont-Audemer (Eure) Tel: 32/57.40.4'1. et museum is een afdeling van het Ecomusée de la Bas- H se-Seine. De ecomusea zljn regio- nale musea die meestal door een netwerk van kleinschalige afdelingen willen afstappen van het klassiek patroon van musea als bewaarplaatsen van levenloze voorwerpen. De participatie van de hele bevolking in de uitbouw en de werking is hiervoor een streefdoel. Inhoud: alle traditioneIe beroepen uit de Seine-regio en de industriële geschiedenis van deze streek, o.m. geÏllustreerd door handwerktuigen en machi- Tel; O21/236.1.022 T Titgebreide en zeer gediversitJ fieerde verzameling in verband met de geschiedenis van we- tenschappen, techniek en industrie. tc. Science Museum Exhibition Road, Soulh Kensington (London) Tei.: 0L/938.8000 Éaen van de meest hoogstaan-L¡Ae technische verzamelingen ter wereld, gesticht in de vijftiger jaren van de 19de eeuw, ooit het symbool van het Victoriaans Engeland en zijn blind vertrouwen in technologische en industriële vooruitgang. Ondanks een nijpend plaatsgebrek en eerì niet te onderschatten tegenwind na 1970 vanuit allerhande nieuwe museoIogische concepten blijft het Science Museum het Mekka voor alle na- vorsers op het gebied van de geschiedenis van wetenschaPpen, techniek en industrie. DE FABEIQUT lt\rBqUE nes. 3C. Musée de la Contrefaçon Rue de la Faisanderie 16, 75006 Paris nÉpo^sÉz TeI.: 1/501.51.11 ïZleinschalig maar hoogst .N.merkwaaräig museum, in 1951 gesticht door de "Union des Fabricants' ', omtrent plagiaat en merkvervalsing. Aanschouwelijke voorstelÌing van het stelsel van gedeponeerde modellen, merken en brevetten. Gedeponeerd merk n" 82 dd. 11.8.1887, aangevraagd door de NV'/es UsÍnes des MoulÍns', gevestigd Buiten de Sassepoort 635 te Gent, om aangebracht te worden op geconcentreerde azijn, azijnzuur en chemische produkten in hun fabriek ver- vaardigd. (Recueìl OÍÍicieL des Marques de FabrÍque et de Commerce, verzameling La Fonderie/De Bronsfabriek, Brussel) 29 tD. The Oxford Story Broad Street, OX 1 3AJ Oxford (Osfordshire) Tel.: 0865/72.88.22 en schitterende voorstelling van de belangrijkste uitvindingen die gestalte kregen in de Oxfordse universiteit tijdens haar 800-jarig bestaan. E 3C. Museum of the Moving Image South Bank, SE1 8XT Londen Tel: O1./4O1.26.31. geopend museum en verband met de film- en televisie-technolo- Recent studiecentrum in gie. 3D. The National Needle Museum Forge Mill, Needle Mill Lane, 897-6RR Redditch (Hereford & Worcester) Tel: 0527 /62.5O9 museum, geopend in 1983 L/presenteert een zeer uitge- f\it breide verzameling werktuigen en machines in verband met de produktie en het gebruik van de we- reldvermaarde Redditch-naalden (onder meer in de visserijnijverheid). 3E. Catalyst: Museum of the Chemical Industry Gossage Building, Mersey Road, Widnes (WA8-ODF) eI.: O57 / 42O.1.1..21 en pas geopend museum dat een overzicht biedt van de uitvindingen op het gebied van de "I E scheikunde en de bezoekers wil confronteren met de impact van de scheikunde en de scheikundige nijverheid op het dagelijks leven in verleden en heden. 18. Ironbridge Gorge (Ironbridge Gorge Museum Museum Trust) Ironbridge/Telford (Shropshire) Tel.: 095-245/35.22 et pionier-museum op het gebied van de industriëIe netwerkmusea, dat een overzicht en inzicht wil geven over/in de industriele revoluties en wat deze voor gevolgen hadden. Belangrijkste afdelingen: Museum of met river (met de oudste gietijzeren brug ter wereld), Iron-museum (met de eerste hoogoven ter wereld van Abraham Darby, gelegen te Coalbrookdale), Blists HLII (irldustrieel openluchtmuseum), Coalport China Museum (Aardewerk- en Porceleinmuseum in origineel fabriekskader). H 2ê^. Tonge Moor Textile Museum The Library, Tonge Moor Road, Bolton (Greater Manchester) Tel.: O204/21.394 of 22.371,LLjn 21.95 elangrijke uitvindersgalerij B op het gebied van textielma(al 30 Ouarry Bank Mill Ouarry Bank MilI, Styal (Cheshi- re) Tel.: 0625/527.468 f /\/ellicht het beste voorbeetd V V ,rctt working museum over de katoenindustrie (spinnen en weven) en over de textiel in het algemeen, gehuisvest in een meer dan 200 jaar oude spinnerij. 3A. National Waterways Museum Llanthony Warehouse, The Docks, Gloucester (Gloucestershire) T el.: 0452/30.70.09 of. 25.524 verzameling omtrent f) ecente geschiedenis van de EnILde gelse binnenscheepvaart, een paar jaar na de opening reeds het meest toonaangevend museum van Europa in zijn soort. Didactische voorstelling in een uniek kader (warenhuizen langs een oud kanaal) van uitvindingen in verband met de waterbeheersing en het transport te water. chines. Mogelijkheid tot of niet geleide)'uitvinderswandelingen' in de omgeving (bvb. Samue/ Crompton trail). 28. Industrial Museum Moorside Road, BD2 3HP Bradford (West-Yorkshire) Tell 0274/631.756 en van de toonaangevende E textielmusea van Engeland. verzameling werktuigen en machines voor de bewerking van wol. Origineel kader: typisch spinnerijgebouw uit Zeer uitgebreide West-Yorkshire. L'E)E IFA B 2C. Gedeponeerd merk n" 92 dd. 14.3.1898, aangevraagd door Jean-Jacques Dierman-Van Haute afgevaardigde-beheerder van de NV J.-J. DÍerman Íils et Cie lr¡et zetel te Gent. (Recueil OÍficiel des Marques de Fabrique et de Commerce, verzameling La Fonderie/De Bronsfabriek, Brussel) Gedeponeerd merk no 95 dd. 4.7.1888, aangevraagd door Frédéric Plasschaert, dokter in de mediciinen wonende te Wachtebeke. (RecueÍl OÍlicÍel des Marques de Fabrique et de Commerèe, verzameling La Fonderie/De Bronsfabriek, Brussel) Gedeponeerd merk no 482 dd' 20.1.7977, aangevraagd door de SA Usines d'Evergem met zetel te Evergem, voor ve