Bilgisayar ve Eğitim Araştırmaları Dergisi Journal of Computer and Education Research www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer Öğret’en‘erin İsten’eyen Yönetici Davranı ‘arına Yöne‘ik Te”ki‘eri: Bi‘gi Uçur’a Mı? Sessiz Ka‘’a Mı?1 Teaches Reacti“ns towards Undesirable Behaviors of Administrators: Whistleblowing or Keeping Silent? Asiye TOKER şÖKÇE2, Hürriyet ALATA 3 Öz Abstract Bu ara tır’a, öğret’en‘erin “ku‘‘arda isten’eyen davranı ‘ar kar ısındaki te”ki‘erini be‘ir‘e’eyi a’aç‘a’aktadır. Bu bağ‘a’da önce‘ik‘e öğret’en‘erin “ku‘‘arda hangi isten’eyen yönetici davranı ‘arına tanık “‘duğunda bi‘gi uçur’ayı tercih edecek‘eri s“rgu‘an’ı tır. İkinci adı’da, öğret’en‘erin “‘ası tanık “‘duk‘arı isten’eyen davranı ‘ar kar ısında bi‘gi uçur’ayı tercih edi” et’eyecek‘eri; tercih edecek‘erse hangi tür hangi tür bi‘gi uçur’ayı tercih edecek‘eri be‘ir‘en’eye ça‘ı ı‘’ı tır. S“n “‘arak da öğret’en‘erin bi‘gi uçur’ayı iste’edik‘eri duru’da “‘ası sessiz ka‘’a neden‘eri be‘ir‘en’eye ça‘ı ’ı tır. Bu ça‘ı ’a nite‘ ’“de‘de gerçek‘e tiri‘en bu ara tır’a beti’se‘ bir ’“de‘de gerçek‘e tiri‘’i tir. Ara tır’anın ça‘ı ’a grubunu 2013-2014 öğreti’ yı‘ında K“cae‘i i‘inde Darıca i‘çesinde bu‘unan bir “rta“ku‘da görev ya”’akta “‘an 20 öğret’en “‘u tur’aktadır. Ara tır’a s“nucunda, katı‘ı’cı‘arın ta’a’ının çe it‘i isten’eyen davranı duru’‘arında te”ki gösterecek‘eri “rtaya k“n’u tur. Şakat gösteri‘ecek “‘an tepkilerin ç“ğun‘uk‘a ciddiyeti büyük “‘an isten’eyen davranı ‘ara kar ı “‘acağı sa”tan’ı tır. Ara tır’ada katı‘ı’cı‘ar ç“ğun‘uk‘a içe, f“r’a‘ y“‘‘a, ki’‘iğini açık‘ayarak bi‘gi uçur’ayı tercih edeceğini be‘irt’i tir. Ara tır’adan e‘de edi‘ecek s“nuç‘arın, This research ai’s t“ define teachers attitudes towards undesired behaviours at school. Therefore, in which possible undesired administrative behaviours teachers would blow a whistle was examined. Second, whether the teachers would prefer whistle-blowing or and the kind of blowing was questioned. Lastly, the reason of keeping silence was examined. This research was designed as qualitative model. The research group was 20 teachers that work at a secondary school in Darica district of Kocaeli. The results revealed that it was put forward that all teachers would react in the case of various undesired behaviours. However it was determined that teachers would mostly react in the case of serious undesired behaviours. Teachers mostly stated that they would prefer to whistleblow internally, formally and by identifying themselves. Findings of the research are thought to contribute to the literature in terms of revealing teachers attitudes t“wards ”“ssib‘e undesired behaviours at school. Key words: whistle-blowing, undesired administrative behaviour, elementary school, teacher, organizational silence DOI: 10.18009/jcer. 95867 1 Bu çalışma EYFOR-V Eğitim Yönetimi Forumu’nda sunulmuştur. 2 Doç. Dr. Asiye Toker Gökçe, Kocaeli Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, asi.gokce@kocaeli.edu.tr 3 Arş. Gör. Hürriyet Alataş, Yüzüncu Yıl Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, hurriyetalatas@yyu.edu.tr Year/Yı‘ 2015 V“‘u’e/Ci‘t 3 Issue/Sayı 6 pp/ss 99-116 99 Bilgisayar ve Eğitim Araştırmaları Dergisi Journal of Computer and Education Research www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer öğret’en‘erin “ku‘‘arda kar ı‘a acak‘arı ’uhte’e‘ isten’eyen davranı ‘ara yöne‘ik tutu’‘arını “rtaya k“y’ası bakı’ından a‘anyazına katkı sağ‘ayacağı dü ünü‘’ektedir. Anahtar Kelimeler: Bilgi uçur’a, isten’eyen yönetici davranı ı, “rta“ku‘, öğret’en, örgütse‘ sessizlik şiri Öğret’en‘er “ku‘‘arda çe it‘i isten’eyen yönetici davranı ‘arı i‘e kar ı‘a ’aktadır‘ar. Yönetici‘erin y“‘suz‘uğa varan isten’eyen davranı ‘arına tanık “‘an öğret’en‘er ya söz k“nusu duru’ hakkında bi‘gi uçur’akta (whistle-blowing) veya sessiz ka‘’aktadır‘ar. Bi‘gi uçur’a bir i görenin ça‘ı tığı örgüt içinde göz‘ediği veya haberdar “‘duğu yasa dı ı veya etik dı ı duru’u, bu duru’u düze‘tebi‘eceğine inandığı örgüt içindeki yönetici‘ere veya örgüt dı ında biri‘erine haber ver’esidir. Haber uçur’a biçi’inde de anı‘an bi‘gi uçur’a yönetici‘er tarafından isten’eyen davranı “‘arak kabu‘ edi‘ir. Örgüt‘erin nihai a’acının t“”‘u’a yarar sağ‘a’ak “‘duğu dü ünü‘düğünde, örgüt içinde “rtaya çıkan ve s“nuç‘arı ka’uya zarar veren ey‘e’‘erin s“nuç “‘arak örgüte de zarar vereceği dü ünü‘’e‘idir. Bu bağ‘a’da bi‘gi uçur’a, örgütün etki‘i‘iğini sağ‘a’ada öne’‘i bir araçtır. Mice‘i ve Near (2005) örgüt içinde “rtaya çıkan ve zarar‘ı s“nuç‘arı “‘an ey‘e’‘eri ön‘e’ede en etki‘i faktörün yine i gören‘erin kendisi “‘duğunu iddia eder. Söz k“nusu yazar‘ara göre i gören‘er örgüt içinde kendi‘erine e’redi‘en veya tanık “‘duk‘arı etik dı ı veya yasa dı ı ey‘e’‘erin düze‘ti‘’esi veya “rtadan ka‘dırı‘’ası için kendi‘erini s“ru’‘u hisseder‘erse harekete geçer‘er ve böy‘ece bu tür ey‘e’‘erin önü kesi‘’i “‘ur. Ancak bir i görenin haberdar “‘duğu yasa/etik dı ı ey‘e’ hakkında bi‘gi uçur’ası k“‘ay deği‘dir. Zira bi‘gi uçuran‘ar nadiren ödü‘‘endiri‘’ekte, sık‘ık‘a ceza‘andırı‘’aktadır. şünü’üzde bi‘gi uçur’a Avustra‘ya, Ja”“nya, şüney K“re, Yeni Ze‘anda, Büyük Britanya ve ABD gibi birç“k bö‘gede yasa‘arca güvence a‘tına a‘ın’ı tır. Türkiye de bu k“nuda yasa‘ bir giri i’ bulunmamakla birlikte bi‘gi uçuran‘ar ya köstebek gibi ‘aka”‘ar‘a a ağı‘anı” dı ‘an’akta veya ceza‘andırı‘’aktadır (Toker-şökçe, 2014). D“‘ayısı i‘e i gören‘er örgüt içinde etik dı ı veya yasa dı ı ey‘e’‘ere tanık “‘duk‘arında bazen sessiz ka‘’ayı tercih eder‘er. Bu ça‘ı ’ada “ku‘‘arda “rtaya çıkan etik dı ı veya yasa dı ı ey‘e’‘er i‘e bu tür ey‘e’‘ere tanık “‘an öğret’en‘erin bi‘gi uçur’ayı ’ı y“ksa sessiz ka‘’ayı ’ı tercih ettik‘eri be‘ir‘en’eye Asiye T“ker şökçe, Hürriyet A‘ata 100 Bilgisayar ve Eğitim Araştırmaları Dergisi Journal of Computer and Education Research www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer ça‘ı ı‘’ı tır. Ara tır’adan e‘de edi‘ecek s“nuç‘arın, öğret’en‘erin “ku‘‘arda “‘ası tanık “‘acağı isten’eyen yönetici davranı ‘arına yöne‘ik te”ki‘erini “rtaya k“y’ası bakı’ından a‘anyazına katkı sağ‘ayacağı dü ünü‘’ektedir. Kura’sa‘ Çerçeve Bi‘gi uçur’a Bi‘gi uçur’a örgüt içinde “rtaya çıkan ve zarar‘ı s“nuç‘arı “‘an ey‘e’‘er hakkında, bu ey‘e’‘eri düze‘teceğine veya durduracağına inanı‘an bir “t“riteye haber ver’ek (Mice‘i ve Near, 1985) an‘a’ında ku‘‘anı‘ır. Bi‘gi uçuran‘ar (whistleblower), örgüt içinde kendisine e’redi‘en ey‘e’in insan hak‘arına aykırı “‘duğuna veya üçüncü ki i‘ere zarar vereceğine inandığı için harekete geçer‘er (Near, Rehg, Scotter ve Miceli, 2004). D“‘ayısı i‘e bi‘gi uçur’a çe it‘i yazar‘arca (D“zier ve Mice‘i, 1985; şraha’, 1986) ”r“s“sya‘ (diğer‘erinin yararını a’aç‘ayan) bir ey‘e’ “‘arak görü‘ür. Bu bağ‘a’da a‘anyazında sözü edi‘en, etik dı ı ey‘e’, yasa dı ı ey‘e’, sa”kın ey‘e’, y“‘suz‘uk gibi fark‘ı isi’‘er‘e anı‘an tü’ isten’eyen davranı ‘ar hakkında bi‘gi uçuru‘abi‘ir. Bir i gören örgüt içinde tanık “‘duğu zarar‘ı ey‘e’in düze‘ti‘’esi için, örgüt içinde bir yöneticiye gidebi‘ir veya örgütün dı ındaki bir ba ka örgüte ba vurabi‘ir. Örgüt‘erde isten’eyen davranı ‘ar öne’siz ve ciddiyeti büyük “‘’ak üzere ikiye ayrı‘’aktadır. Ayrıca bu tür davranı ‘ar örgüte ve i gören‘ere yöne‘ik “‘’ak üzere sınıf‘andırı‘’ı tır. Örgüte yöne‘ik öne’siz isten’eyen davranı ‘ar arasında i e geç ge‘’e, i ten erken ayrı‘’a, ’esai sırasında veri‘en ara‘arı uzun tut’a, kasıt‘ı “‘arak i i yava ‘at’a yer a‘ır. Örgüte yöne‘ik ciddiyeti büyük isten’eyen davranı ‘ar arasında ise örgütün ’a‘ına kasıt‘ı “‘arak zarar ver’e, rü vet a‘’a veya örgütün ’a‘ını zi’’etine geçir’e yer a‘ır. Örgüt‘erde i gören‘ere yöne‘ik öne’siz isten’eyen davranı ‘ar arasında kayır’a, dedik“ducu‘uk yer a‘ırken, ciddiyeti büyük ey‘e’‘er arasında cinse‘ taciz, ça‘ı ’a arkada ‘arını teh‘ikeye s“k’a, yı‘dır’a (’“bbing) gibi ey‘e’‘er yer a‘ır (Robinson ve Bennett, 1995). Çe it‘i yazar‘ar isten’eyen davranı ın türü i‘e bi‘gi uçur’a arasındaki i‘i kiyi ince‘e’i tir. Örneğin Near ve arkada ‘arı (2004) ABD'de askeri bir biri’de bi‘gi uçur’ayı ara tır’ı tır. Yazar‘ar önce‘ik‘e isten’eyen davranı ‘arı israf ve ayrı’cı‘ık, kanıt‘ana’adığı Year/Yı‘ 2015 V“‘u’e/Ci‘t 3 Issue/Sayı 6 pp/ss 99-116 101 Bilgisayar ve Eğitim Araştırmaları Dergisi Journal of Computer and Education Research www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer için yasa‘arca ceza‘andırı‘a’ayan iddet, kötü yöneti’, cinse‘ taciz, hırsız‘ık, güven‘ik s“run‘arı biçi’inde sınıf‘andır’ı tır. Ara tır’a s“nucunda kötü yöneti’i, yasa‘ar önünde kanıt‘ana’ayacak biçi’de gerçek‘e en iddeti ve cinse‘ tacizi göz‘eyen i gören‘erin, kaynak‘arın b“ a harcan’ası, hırsız‘ık veya ayrı’cı‘ık göz‘eyen‘ere göre daha faz‘a bi‘gi uçurduğunu “rtaya k“y’u ‘ardır. T“ker-şökçe (2013, 2014a) de Türkiye de eğiti’ci‘erin ’aka’ını ki ise‘ çıkarı için ku‘‘an’ayı, “ku‘u yönet’e‘ik‘ere uygun “‘’ayan biçi’de yönet’eyi ve “ku‘un ödeneğinden veya e yasından ça‘’ayı göz‘eyen eğiti’ci‘erin bi‘gi uçur’ayı tercih ettiğini be‘ir‘e’i tir. Bi‘gi uçur’a dört fark‘ı biçi’de gerçek‘e tiri‘ebi‘ir. Bun‘ardan i‘ki, f“r’a‘ “‘arak bi‘gi uçur’adır. Ş“r’a‘ bi‘gi uçur’a göz‘enen isten’eyen davranı ı örgütün be‘ir‘ediği kura‘‘ara göre ra”“r et’ektir. İkincisi, inf“r’a‘ bi‘gi uçur’adır. Bu tür bi‘gi uçurmada i gören göz‘ediği isten’eyen davranı ı, güvendiği bir yakınına haber verir. Örgüt içinde isten’eyen davranı göz‘eyen i gören, bu duru’u düze‘t’eye yetkisi “‘an biri‘erine haber verirse içe bi‘gi uçur’u “‘ur. Diğer yandan eğer i gören göz‘ediği isten’eyen davranı ı ’edya, ’es‘ek “da‘arı gibi örgütün dı ındaki bir yer‘ere bi‘dirirse buna da dı a bi‘gi uçur’a denir. Bi‘giyi uçuran ki i gerçek adını ku‘‘anırsa veya ki’‘iğini açık‘ayıcı bi‘gi verirse buna ki’‘iği be‘ir‘i bi‘gi uçur’a adı veri‘ir. Diğer yandan bi‘gi uçuran ki i tak’a isi’ ku‘‘anırsa veya ki’‘iğini giz‘erse, buna da an“ni’ bi‘gi uçur’a adı veri‘ir (Park, Blenkinsopp, Oktem ve Omurgonulsen, 2008). Bi‘gi iki ucu keskin kı‘ıca benzer. Yani bi‘gi uçur’anın s“nuç‘arı her za’an aynı yönde “‘’az. Bazı bi‘gi uçuran‘ar ödü‘‘endiri‘irken, bazı‘arı örgüt tarafından ceza‘andırı‘ır. Bu neden‘e örgüt içinde isten’eyen davranı ‘ara tanık “‘an‘ar, bu duru’u her za’an biri‘erine veya bir yer‘ere bi‘dir’ez‘er. Bu ki i‘er çe it‘i neden‘er‘e sessiz ka‘’ayı tercih ederler. Toker-şökçe (2013, 2014a) öğret’en‘erin bi‘gi uçur’a duru’‘arını ince‘ediği ara tır’asında “ku‘ içinde isten’eyen ciddi ey‘e’‘er göz‘eyen öğret’en‘erin gene‘de e‘‘erinden bir ey ge‘’eyeceğini dü ünerek sessiz ka‘’ayı tercih ettiğini “rtaya k“y’u tur. Örgütse‘ sessiz‘ik İ gören‘er inanç‘arını, değer‘erini, dü ünce biçi’‘erini, yargı‘arını ve davranı ka‘ı”‘arını beraberinde örgüte ta ır‘ar (Peh‘ivan-Aydın, 2001). D“‘ayısı i‘e örgüt içinde fark‘ı değer‘ere, dü ünce biçi’‘erine, yargı‘arına ve davranı ka‘ı”‘arına sahi” i gören‘er bu‘unur. Asiye T“ker şökçe, Hürriyet A‘ata 102 Bilgisayar ve Eğitim Araştırmaları Dergisi Journal of Computer and Education Research www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer M“rris“n ve Mi‘‘iken e (2000) göre, örgüt‘erde i gören‘erin değer‘eri, inanç‘arı, önce‘ik‘eri ve deneyi’‘eri fark‘ı “‘’asına rağ’en, örgütse‘ i ‘eyi e veya yöneti’e i‘i kin di‘e getiri‘en bakı açısı gene‘de tek yön‘ü “‘’aktadır. Böy‘e örgüt‘er i gören‘er arasındaki fark‘ı‘ık‘ardan yararlanamazlar. Birç“k k“nuda birbirinden fark‘ı öze‘‘ik‘ere sahi” birey‘erin çe it‘i “‘ay‘ara yöne‘ik fark‘ı bakı açı‘arına sahi” “‘’a‘arı bek‘enir. Oysa örgüt‘erde bu gene‘de gerçek‘e ’ez. İ gören‘er, örgütse‘ davranı sergi‘erken çe it‘i neden‘er‘e ya örgüt içinde ç“ğun‘uğa uy’ayı veya sessiz ka‘’ayı tercih eder‘er. M“rris“n ve Mi‘‘iken'a (2000) göre geribi‘diri’ a‘’aktan k“rkan yönetici‘er, bu durumu i gören‘ere yansıtır‘ar. Bu tür yönetici‘er gene‘de yöneti’ süreç‘erinde i gören‘er arasında ayrı’cı‘ık ya”ar‘ar. A‘dık‘arı karar‘ara yöne‘ik itiraz‘arı veya “rtaya çıkan s“run‘arın açıkça di‘e getiri‘diğini h“ kar ı‘a’adık‘arını ifade eder‘er. Bu tür yönetici‘erin bu‘unduğu örgüt‘erde, i gören‘er kendi‘erini i‘gi‘endiren karar‘ara yöne‘ik e‘e tiri‘erini veya “rtaya çıkan s“run‘arı di‘e getirdik‘erinde yöneti’den “‘u’suz te”ki a‘acak‘arına inanır‘ar. Bu inanç, bu tür ses‘endir’e‘erin örgüt içinde hiçbir fark yarat’ayacağına “‘an inancı da beraberinde getirir. İ gören‘er gene‘de “‘u’suz bi‘gi‘eri ”ay‘a tık‘arında örgüt içinde bir tehdit “‘arak a‘gı‘an’aktan; s“run çıkan, ikâyetçi veya dedik“ducu biçi’inde ad‘andırı‘’aktan k“rk’aktadır. Çünkü böy‘e duru’‘arda gene‘de dı ‘an’a, s“run‘u biri olarak damgalanma, terfi ede’e’e “‘ası‘ığı vardır (Mi‘‘iken, M“rris“n ve Hew‘in, 2003; V“ka‘a ve B“uradas 2005). İ gören‘erde “‘u an ki i‘erarası ada‘etsiz‘ik duygusu (S“’ers, 2009) ile i gören‘er örgütse‘ s“run‘ara i‘i kin görü ‘erini veya endi e‘erini di‘e getir’e’eye ba ‘ar. Böy‘ece örgütse‘ sessiz‘ik “rtaya çıkar. Morrison ve Milliken (2000) örgütse‘ sessiz‘iği açık‘ayan bir ’“de‘ ge‘i tir’i tir. Bu ’“de‘de örgüt içinde sessiz‘ik ik‘i’ine y“‘ açan faktör‘er (1) örgütün ya”ısı/”“‘itika‘ar (İ gören‘erin karara katı‘’a’ası, yukarı d“ğru i‘eti i’in enge‘‘en’esi gibi), (2) yöneti’ uygu‘a’a‘arı (’uha‘if görü ‘eri reddet’e veya “‘u’suz kar ı‘a’a gibi) ve (3) i gören‘er i‘e üst yönetici‘er arasındaki de’“grafik farkın derecesi (cinsiyet, ya , etnik köken gibi) biçi’inde üçe ayrı‘’ı tır. Söz k“nusu ’“de‘e göre sessiz‘ik ik‘i’inin yer‘e tiği bir örgütte “rtaya çıkan s“run‘ar veya isten’eyen ey‘e’‘er hakkında e‘de edi‘en bi‘gi‘er fi‘tre‘enir. Bu tür k“nu‘arda Year/Yı‘ 2015 V“‘u’e/Ci‘t 3 Issue/Sayı 6 pp/ss 99-116 103 Bilgisayar ve Eğitim Araştırmaları Dergisi Journal of Computer and Education Research www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer “‘u’suz geribi‘diri’ ver’ekten kaçını‘ır. Böy‘ece sorunlar veya istenmeyen eylemler kar ısında te”kisiz ka‘ınır. S“nuç “‘arak da bu tür isten’eyen duru’‘ar hasıra‘tı edi‘ir. Örgütse‘ sessiz‘ik s“nucunda i gören‘erin görü ‘eri i‘e örgüte katkıda bu‘un’asının önü ka”atı‘’ı “‘ur (M“rris“n ve Mi‘‘iken 2000). Oysa Mice‘i ve Near (2005) örgüt içinde “rtaya çıkan isten’eyen ey‘e’‘er‘e ba a çık’ada i gören‘erin büyük etkisinin “‘duğunu be‘irt’i tir. D“‘ayısı i‘e sessiz‘ik ik‘i’inin “‘duğu örgüt‘erde ka’uya zarar verecek eylemler “rtaya çıktığında, bu tür ey‘e’‘eri durdur’ada veya enge‘‘e’ede en öne’‘i adı’ “‘an bi‘gi uçur’anın gerçek‘e ’esi bek‘ene’ez. Park ve Kei‘ (2009), örgütse‘ sessiz‘ik ve bi‘gi uçur’a arasındaki i‘i kiyi irde‘e’i tir. Söz k“nusu yazar‘ar ara tır’a‘arında Morrison ve Milliken'in (2000) örgütse‘ sessiz‘ik ’“de‘i i‘e D“zier ve Mice‘i'nin (1985) bi‘gi uçur’aya karar ver’e ’“de‘ini bir‘e tirerek yeni bir ’“de‘ “rtaya k“y’u ‘ardır. D“zier ve Mice‘i (1985) i gören‘erin örgüt içindeki yan‘ı ‘arı ra”“r et’e s“ru’‘u‘uğunu hissettiren statü‘eri i‘e kendi‘erini örgütse‘ yan‘ı ‘arı bir yer‘ere bi‘dir’eye s“ru’‘u hisset’e‘erinin bi‘gi uçur’ada etki‘i “‘duğunu be‘irt’i tir. Park ve Keil (2009), ara tır’a‘arında yöneti’ uygu‘a’a‘arının diğer iki faktörden ç“k daha faz‘a i gören‘erin a‘gı‘anan sessiz‘iğinde etkisi “‘duğunu “rtaya k“y’u ‘ardır. Söz k“nusu ara tır’aya göre i gören‘er kendi‘erine kötü haber verdik‘erinde yönetici‘erden “‘u’suz te”ki a‘dık‘arını gör’ekte; bunun s“nucunda da örgüt içinde yüksek düzeyde sessiz‘ik ik‘i’i hisset’ektedir. A‘gı‘anan örgütse‘ sessiz‘iğin de i gören‘erin statü‘eri gereği örgüt içindeki yan‘ı ‘arı ra”“r et’e s“ru’‘u‘uğunu hisset’e‘erini ve kendi‘erini örgütse‘ yan‘ı ‘arı bir yer‘ere bi‘dir’eye s“ru’‘u hisset’e‘erini d“ğrudan etki‘ediğini “rtaya k“y’u tur. Bu ara tır’a öğret’en‘erin “ku‘‘arda isten’eyen yönetici davranı ‘arı kar ısındaki te”ki‘erini be‘ir‘e’eyi a’aç‘a’aktadır. Ara tır’a ka”sa’ında a ağıdaki s“ru‘ara yanıt aran’ı tır: 1. Öğret’en‘er “ku‘‘arda hangi tür isten’eyen davranı ‘ara tanık “‘duk‘arında bi‘gi uçuru‘’ası gerektiğini dü ünür‘er? 2. Öğret’en‘er “‘ası tanık “‘duk‘arı ey‘e’‘er hakkında hangi tür bi‘gi uçur’ayı tercih ederler? 3. Öğret’en‘erin, “‘ası tanık “‘duk‘arı ey‘e’‘er hakkında bi‘gi uçur’ayı tercih et’ediği duru’da, sessiz ka‘’a neden‘eri ne‘erdir? Asiye T“ker şökçe, Hürriyet A‘ata 104 Bilgisayar ve Eğitim Araştırmaları Dergisi Journal of Computer and Education Research www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer Yönte’ Ara tır’a M“de‘i Nite‘ ’“de‘de gerçek‘e tiri‘en bu ara tır’ada a‘gı‘arın gerçekçi ve bütüncü‘ biçi’de “rtaya k“nabi‘’esi a’acıy‘a “‘gu bi‘i’ deseni ku‘‘anı‘’ı tır. O‘gu bi‘i’, farkında “‘duğu’uz, ancak derin‘e’esine bir an‘ayı a sahi” “‘’adığı’ız “‘gu‘ara “dak‘an’a’ızı sağ‘ar. O‘gu‘ar “‘ay‘ar, deneyi’‘er, a‘gı‘ar gibi fark‘ı biçi’‘erde kar ı’ıza çıkar. Bu neden‘e ara tır’a, nite‘ ara tır’a desen‘erinden biri “‘an ve be‘‘i bir “‘guya i‘i kin, bireyse‘ a‘gı ya da ”ers”ektif‘erin “rtaya çıkarı‘’ası ve y“ru’‘an’ası “‘arak tanı’‘anan “‘gu bi‘i’ (Yı‘dırı’ ve i’ ek, 2005) deseninde tasar‘an’ı ve yürütü‘’ü tür. Ça‘ı ’a şrubu Ara tır’anın ça‘ı ’a grubu nite‘ ara tır’anın a’aç‘ı örnek‘e’ tür‘erinden uygun örnek‘e’e yönte’i i‘e seçi‘’i tir. Uygun örnek‘e’e ara tır’acının k“ u‘‘arına en uygun “‘an örnek‘e’in seçi‘’esidir (Merria’, 2013). D“‘ayısı i‘e ara tır’anın ça‘ı ’a grubunu 2013-2014 öğreti’ yı‘ında, K“cae‘i i‘i Darıca i‘çesinde yer a‘an bir ka’u “rta“ku‘unda görev yapmakta ara tır’aya katı‘’aya gönü‘‘ü “‘an 20 öğret’en “‘u tur’aktadır. Katı‘ı’cı‘arın 16 sı (%80) kadın, 4 ü (%20) erkektir. Öğret’en‘erin yarıdan faz‘ası (%55) 30 ya ın a‘tındadır. Katı‘ı’cı‘arın tü’ü kadr“‘u bran öğret’eni “‘u” 18'i (%90) ‘isans ’ezunu, ikisi (%10) yüksek ‘isans ’ezunudur. Öğret’en‘erden 6 sı (%30) 1-5 yı‘ arası kıde’e sahi”ken, 12 si (%60) 6-10 yı‘ arası kıde’e sahi”tir. şeri ka‘an 2 (%10) öğret’en 10 yı‘ üstü kıde’e sahi”tir (Tablo 1). Tablo 1. Ça‘ı ’aya katı‘an öğret’en‘erin de’“grafik öze‘‘ik‘eri Cinsiyet Ya Eğiti’ duru’u Kıde’ Kadın Erkek 20-30 31-40 Lisans Lisansüstü 1-5 yı‘ 6-10 yı‘ 11-15 yı‘ f % 16 4 11 9 18 2 6 12 2 80 20 55 45 90 10 30 60 10 Year/Yı‘ 2015 V“‘u’e/Ci‘t 3 Issue/Sayı 6 pp/ss 99-116 105 Bilgisayar ve Eğitim Araştırmaları Dergisi Journal of Computer and Education Research www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer Veri T“”‘a’a Aracı Ara tır’a için gereken veri yarı ya”ı‘andır’ı görü ’e f“r’u i‘e e‘de edi‘’i tir. şörü ’e f“r’unda yer alan s“ru‘ar a‘anyazın (T“ker-şökçe 2013; 2014a, 2014b) ince‘en’esinden s“nra ara tır’acı‘ar tarafından ge‘i tiri‘’i tir. şe‘i tiri‘en tas‘ak f“r’un geçer‘iğini sağ‘a’ak için bir uz’an görü ünden yarar‘anı‘’ı ve ardından ”i‘“t uygu‘a’a ya”ı‘’ı tır. Pi‘“t uygu‘a’a s“nucunda f“r’daki s“ru‘arda gereken deği ik‘ik‘er ya”ı‘’ı tır. şörü ’e f“r’unda ara tır’anın a‘t ”r“b‘e’‘erine ceva” bu‘’ak a’acı i‘e üç s“ru yer a‘’aktadır. Her bir s“ru bir a‘t ”r“b‘e’e yöne‘ik hazır‘an’ı tır. Birinci s“ruda, katı‘ı’cı‘ara “ku‘‘arında ne tür isten’eyen ey‘e’‘er‘e kar ı kar ıya ka‘dık‘arında, söz k“nusu ey‘e’in durduru‘’ası veya düze‘ti‘’esi gerektiğini dü ündük‘eri s“ru‘du. İkinci s“ruda, sözü edi‘en isten’eyen ey‘e’ i‘e kar ı‘a tık‘arında bu duru’un düze‘ti‘’esi a’acıy‘a biri‘erine haber ver’eyi dü ünü” dü ün’edik‘eri s“ru‘du. İkinci s“ruya veri‘en cevaba göre ara tır’anın üçüncü s“rusu deği ’ektedir. Bu s“ruya “‘u’‘u ceva” veren katı‘ı’cı‘ara nereye veya ki’e nası‘ bi‘gi uçuracak‘arı s“ru‘du. şörü ’enin bu a a’asında katı‘ı’cı‘arın hangi tür bi‘gi uçur’ayı (içe, dı a, f“r’a‘, inf“r’a‘, ki’‘iği be‘ir‘i, an“ni’) tercih edecek‘eri s“rgu‘andı. İkinci s“ruya “‘u’suz ceva” veren katı‘ı’cı‘ara ise sessiz ka‘’a neden‘eri s“ru‘’u tur. Veri T“”‘a’a Süreci şörü ’e‘er söz k“nusu “ku‘da seçi‘en 20 gönü‘‘ü öğret’en i‘e yüz yüze ya”ı‘’ı tır. şörü ’e‘er ara tır’acı‘ar ve görü ’e ya”ı‘acak öğret’enin ba ba a “‘duğu bir “rta’da güven ve sa’i’iyet içerisinde ya”ı‘’ı tır. şörü ’e öncesi öğret’en‘erden randevu a‘ın’ı , uygun za’an‘arında görü ’e gerçek‘e ’i tir. şörü ’e öğret’en‘erin kendi‘erini rahat ve güvende hisset’e‘eri için kayıt a‘tına a‘ın’a’ı , görü ’eci tarafından n“t edi‘’i tir. şörü ’e‘er “rta‘a’a 15-20 dakika sür’ü tür. şörü ’enin i‘k bö‘ü’ünde öğret’en‘ere görü ’enin a’acı, veri‘erin ne için ku‘‘anı‘acağı hakkında ayrıntı‘ı bi‘gi veri‘’i tir. Öğret’en‘erin de’“grafik öze‘‘ik‘eri (ya , cinsiyet, kıde’) n“t edi‘’i tir. İkinci adı’da katı‘ı’cı‘ara isten’eyen davranı davranı kavra’ı açık‘anarak , ne‘erin isten’eyen “‘duğu hakkında alanyazından (Miceli ve Near, 1988; Near ve ark., 2004, Toker- şökçe 2014a) yarar‘anarak “‘u turu‘an gene‘ bi‘gi‘er veri‘’i tir. Bu a a’ada isten’eyen Asiye T“ker şökçe, Hürriyet A‘ata 106 Bilgisayar ve Eğitim Araştırmaları Dergisi Journal of Computer and Education Research www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer davranı ‘arın ‘istesi “kun’u tur. Oku‘da kar ı‘a ı‘abi‘ecek isten’eyen davranı ‘ardan kısaca söz edi‘dikten s“nra görü ’eye geçi‘’i tir. Verilerin Analizi Ara tır’a veri‘eri beti’se‘ ana‘iz yönte’i i‘e ana‘iz edi‘’i tir. Yı‘dırı’ ve i’ ek'e (2005) göre beti’se‘ ana‘iz i‘e e‘de edi‘en bu‘gu‘arda an‘atı‘ara sık‘ık‘a yer veri‘ir. Bu tür ana‘izde a’aç e‘de edi‘en bu‘gu‘arın düzen‘i ve y“ru’‘an’ı biçi’de sunu‘’asıdır. Bu ça‘ı ’ada katı‘ı’cı‘ara Ö1, Ö2, ....... Ö20 biçi’inde k“d‘ar veri‘’i tir. Ayrıca güvenir‘iği artır’ak a’acı i‘e bu‘gu‘ar ba ‘ığı a‘tında yer yer d“ğrudan a‘ıntı yönte’i ku‘‘anı‘’ı , öğret’en‘erin dü ünce‘eri ça‘ı ’a içinde sunu‘’u tur. Bulgular Öğret’en‘erin hakkında bi‘gi uçuru‘’ası gerektiğini dü ündük‘eri ey‘e’‘ere yöne‘ik bulgular Öğret’en‘erin “ku‘‘arda hangi tür isten’eyen davranı ‘ar‘a kar ı‘a tık‘arında bi‘gi uçuru‘’ası gerektiğini dü ündük‘erini öğren’ek a’acıy‘a öğret’en‘ere isten’eyen davranı ‘ardan söz edi‘dikten s“nra ne tür isten’eyen davranı ‘ar‘a kar ı‘a ır‘arsa bi‘gi uçur’ayı tercih edecek‘eri s“ru‘du. Katı‘ı’cı‘arın düz‘eti‘’esi a’acıy‘a bi‘gi uçur’ayı tercih edebileceklerini belirttikleri isten’eyen ey‘e’‘er Tab‘“ 2'de yer a‘’aktadır. Tablo 2. Ça‘ı ’aya katı‘an öğret’en‘erin te”ki göstereceği isten’eyen davranı ‘ar İsten’eyen Davranı ‘ar f Kanun‘arın veya yönet’e‘ik‘erin ciddi biçi’de ih‘a‘ edi‘’esi 20 Oku‘un ödeneğinden ”ara ça‘ın’ası 19 Oku‘a ait ”aha‘ı “‘abi‘ecek (bi‘gisayar gibi) bir/birkaç e yanın ça‘ın’ası 19 Cinse‘ taciz (öğret’en‘ere ve diğer i gören‘ere) ya”ı‘’ası 19 Cinse‘ taciz (öğrenci‘ere) ya”ı‘’ası 19 Rü vet a‘ın’ası 18 Ka’unun sağ‘ığını /güven‘iğini teh‘ikeye s“kacak bir uygu‘a’aya göz yu’u‘’ası 16 Oku‘a ait ç“k ”aha‘ı “‘’ayan (t“rnavida gibi) bir/birkaç e yanın ça‘ın’ası 11 Ki ise‘ çıkar için ’aka’ın ku‘‘anı‘’ası 11 Bir ’üteahhit, danı ’an veya tedarikçiye, hak et’ediği ha‘de, yarar sağ‘an’ası 9 Year/Yı‘ 2015 V“‘u’e/Ci‘t 3 Issue/Sayı 6 pp/ss 99-116 107 Bilgisayar ve Eğitim Araştırmaları Dergisi Journal of Computer and Education Research www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer Oku‘un ”arasını b“ a harcayacak biçi’de, ki i‘erden yarar veya hiz’et a‘ın’ası 9 Yönet’e‘ik‘erin uygu‘an’asında ki i‘ere / gru”‘ara ayrı’cı‘ık ya”ı‘’ası 8 Kötü yöneti‘en bir ”r“gra’ i‘e “ku‘un kaynak‘arının b“ a harcan’ası 8 şereksiz veya eksik yarar veya hiz’et a‘ınarak “ku‘un ”arasının b“ a harcan’ası 7 K“’isy“n a‘ın’ası 7 Tab‘“ 2'de görü‘düğü gibi öğret’en‘erin ç“ğu kanun‘arın veya yönet’e‘ik‘erin ciddi biçi’de ih‘a‘ edi‘’esi, “ku‘un ödeneğinden ”ara ça‘ın’ası, “ku‘a ait ”aha‘ı “‘abi‘ecek bir/birkaç e yanın ça‘ın’ası ve cinse‘ taciz gibi ey‘e’‘eri göz‘edik‘eri duru’da bi‘gi uçuracak‘arını be‘irt’i tir. Diğer yandan, katı‘ı’cı‘arın bir kıs’ı k“’isy“n a‘ın’ası, “ku‘un ”arasını b“ a harcayacak biçi’de hiz’et a‘ın’ası, gereksiz ve ya eksik hiz’et için “ku‘un ”arasının b“ a harcan’ası, kötü yöneti‘en bir ”r“gra’ i‘e “ku‘un kaynak‘arının b“ a harcan’ası, ’üteahhit, danı ’an ve ya tedarikçiye hak et’ediği ha‘de yarar sağ‘an’ası, yönet’e‘ik uygu‘a’ada ayrı’cı‘ık ya”ı‘’ası gibi duru’‘arda sessiz ka‘acak‘arını be‘irt’i ‘erdir. şörü ’e sırasında e‘de edi‘en bir öğret’en görü ‘erinden biri a ağıdaki gibidir: Ö8: Eğer kar ı‘a tığı’ isten’eyen davranı ciddi an‘a’da beni ve “ku‘daki diğer ça‘ı an‘arı, hatta öğrenci‘eri etki‘eyecek kadar yan‘ı bir davranı ise kesin‘ik‘e sessiz ka‘’a’. Şakat uzun yı‘‘ardır sürege‘en ve hiçbir za’an sesi’izi çıkar’adığı’ız ada’ kayır’a gibi davranı ‘ara sessiz ka‘’aya a‘ı tık. Öğret’en‘erin “‘ası bi‘gi uçur’a tercihine yöne‘ik bu‘gu‘ar Ara tır’anın ikinci a‘t ”r“b‘e’i, öğret’en‘erin “‘ası tanık “‘duk‘arı isten’eyen davranı duru’‘arında hangi tür bi‘gi uçur’ayı tercih edecek‘eri s“rgu‘an’aktadır. Katı‘ı’cı‘arın tercih edecek‘erini be‘irttik‘eri bi‘gi uçur’a biçi’‘eri Tab‘“ 3'te yer a‘’aktadır. Asiye T“ker şökçe, Hürriyet A‘ata 108 Bilgisayar ve Eğitim Araştırmaları Dergisi Journal of Computer and Education Research www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer Tablo 3. Ça‘ı ’aya katı‘an öğret’en‘erin “‘ası bi‘gi uçur’a tercih‘eri Bi‘gi Uçur’a Biçi’‘eri İç f Oku‘daki diğer ça‘ı an‘ara ra”“r ederi’ 18 Oku‘un bağ‘ı “‘duğu i‘ / i‘çe Mi‘‘i Eğiti’ Müdür‘üğüne bi‘diriri’ 2 Basına bi‘diriri’ 1 Bildirirken silsileyi takip ederim 10 Bi‘dir’ek için res’i kana‘‘arı ku‘‘anırı’ 9 Müdaha‘e yetkisi “‘an bir “t“riteye, söz‘ü “‘arak bi‘diriri’ 10 Düze‘tebi‘eceğine inandığı’ birine, söz‘ü “‘arak bi‘diriri’ 3 Ki’‘iği be‘ir‘i şerçek adı’ı ve ça‘ı tığı’ “ku‘u be‘irterek bi‘diriri’ 16 Anonim İsi’siz, adressiz biçi’de bi‘diriri’ 3 Dı Formal İnf“r’a‘ Tablo 3 de de be‘irti‘diği gibi öğret’en‘erin büyük ç“ğun‘uğu R“bins“n ve Bennet in (1995) sınıf‘a’asında ciddiyeti büyük biçi’inde ad‘andırı‘an isten’eyen davranı ‘ara tanık “‘duk‘arında (ç“ğu kanun‘arın veya yönet’e‘ik‘erin ciddi biçi’de ih‘a‘ edi‘’esi, “ku‘un ödeneğinden ”ara ça‘ın’ası, “ku‘a ait ”aha‘ı “‘abi‘ecek bir/birkaç e yanın ça‘ın’ası ve cinse‘ taciz…) sessiz ka‘’ayacak‘arını be‘irtirken, ciddiyeti büyük “‘’ayan isten’eyen davranı ‘ar‘a kar ı kar ıya ka‘dık‘arında (k“’isy“n a‘ın’ası, “ku‘un ”arasını b“ a harcayacak biçi’de hiz’et a‘ın’ası, gereksiz ve ya eksik hiz’et için “ku‘un ”arasının b“ a harcan’ası, kötü yöneti‘en bir ”r“gra’ i‘e “ku‘un kaynak‘arının b“ a harcan’ası, ’üteahhit, danı ’an ve ya tedarikçiye hak et’ediği ha‘de yarar sağ‘an’ası, yönet’e‘ik uygu‘a’ada ayrı’cı‘ık ya”ı‘’ası…) sessiz ka‘abi‘ecek‘erini ifade et’i ‘erdir. Tab‘“ 3 te kar ı‘a tık‘arı isten’eyen davranı duru’‘arında te”ki göstereceklerini belirten öğret’en‘erin te”ki‘erini ne eki‘de “rtaya k“yacak‘arına dair veri‘ere yer veri‘’i tir. Tab‘“ 3'te de görü‘düğü gibi, öğret’en‘erin tü’ünün tanık “‘acak‘arı herhangi bir isten’eyen davranı Ana‘iz duru’unda te”ki‘erini içe bi‘gi uçurarak gösterecek‘eri “rtaya k“nu‘’u tur. s“nucunda öğret’en‘erin te”ki‘erini ç“ğun‘uk‘a önce‘ik‘e “ku‘un içinde gösterecek‘eri, ”r“b‘e’i önce‘ik‘e “ku‘daki diğer öğret’en‘er‘e ”ay‘a acak‘arı, s“nrasında gerekirse yöneticiy‘e birebir k“nu acak‘arı “rtaya k“nu‘’u tur. Öğret’en‘erin büyük ç“ğun‘uğu isten’eyen ey‘e’in deva’ et’esi duru’unda, söz k“nusu ey‘e’i Mi‘‘i Eğiti’ Bakan‘ığı bünyesinde si‘si‘eyi taki” edecek eki‘de i‘çe Mi‘‘i Eğiti’ Müdür‘üğü ne, i‘ Mi‘‘i Eğiti’ Müdür‘üğü ne, gerekirse Mi‘‘i Eğiti’ Bakan‘ığı na bi‘direcek‘erini ifade et’i ‘erdir. Year/Yı‘ 2015 V“‘u’e/Ci‘t 3 Issue/Sayı 6 pp/ss 99-116 109 Bilgisayar ve Eğitim Araştırmaları Dergisi Journal of Computer and Education Research www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer Ça‘ı ’a grubundan ya‘nızca bir öğret’en büyük bir isten’eyen davranı ın ya an’ası duru’unda s“runu “ku‘un dı ına ta ıyı” ’edyayı bi‘gi‘endireceğini ifade et’i tir. Öğret’en‘erin 7 si (%35) direkt “‘arak f“r’a‘ y“‘a ba vuracak‘arını be‘irtir‘erken, 13 ü (%65) önce‘ik‘e ”r“b‘e’i inf“r’a‘ y“‘‘ar‘a, söz‘ü “‘arak bi‘direcek‘erini ifade et’i ‘erdir. Bu öğret’en‘erin 12 si (%60) s“run çözü‘’ediği duru’da, yani isten’eyen davranı ısrar‘a deva’ ettiğinde f“r’a‘ y“‘a ba vuracak‘arını be‘irt’i ‘erdir. u duru’da t“”‘a’da 19 (%95) öğret’en f“r’a‘ y“‘‘ara ba vuracağını be‘irtirken 1 (%5) öğret’en f“r’a‘ y“‘a ba vur’ayacağını be‘irt’i tir. Ş“r’a‘ y“‘‘a duru’a te”ki gösterecek‘erini be‘irten 19 (%95) öğret’enin 16 sı (%80) ki’‘iğini de be‘irteceğini ifade ederken 3 ü (%15) ki’‘iğini sak‘ayacağını ifade et’i tir. Ara tır’anın bu‘gu‘arı T“ker-şökçe nin (2014b) ve T“kerşökçe ve Oğuz (2015) bu‘gu‘arı i‘e tutar‘ı‘ık göster’ektedir. Öğret’en‘erin “‘ası tanık “‘duk‘arı ey‘e’‘erde sessiz ka‘’a neden‘erine yöne‘ik bulgular Ara tır’anın s“n bö‘ü’ünde, tanık “‘duk‘arı isten’eyen ey‘e’‘er kar ısında hiç bir ey ya”’ayacak‘arını be‘irten katı‘ı’cı‘ara sessiz ka‘’a neden‘eri s“ru‘du. Ara tır’a veri‘erine göre Tab‘“ 2 den de an‘a ı‘acağı üzere, öğret’en‘er ciddiyeti büyük isten’eyen davranı ‘ar kar ısında sessiz ka‘’ayacak‘arını ifade ederken, katı‘ı’cı‘arın bir kıs’ı ciddiyeti büyük “‘’ayan çe it‘i isten’eyen davranı duru’‘arında sessiz ka‘acak‘arını ifade et’i ‘erdir. Örneğin k“’isy“n a‘ın’ası duru’unda öğret’en‘erin 7 si sessiz ka‘’ayacak‘arını be‘irttik‘eri ha‘de geri ka‘an 13 ü sessiz ka‘acak‘arını ifade et’i ‘erdir. Öğret’en‘erin “ku‘da kar ı‘a tık‘arı isten’eyen davranı ‘ar kar ısında sessiz ka‘’a neden‘erinin öğret’en‘erin kendi‘erinden yani ki ise‘ öze‘‘ik‘erinden; yönetici‘ere “‘an güvensiz‘ikten ve “ku‘ “rta’ında aidiyet duygusunu teh‘ikeye at’a k“rkusundan “‘duğu “rtaya k“nu‘’u tur. Bu yüzden öğret’en‘erin sessiz ka‘’a neden‘erine i‘i kin ara tır’a bu‘gu‘arı Yönetici , Öğret’en ve Oku‘ Orta’ı b“yut‘arı açısından kateg“rize edi‘’i tir. Oku‘ “rta’ından kaynak‘anan sessiz‘ik‘erin ana sebebi öğret’en‘erin üyesi bu‘unduk‘arı örgüte uyu’ sağ‘a’a ihtiyacıdır. Yöneticiden kaynak‘anan sebe”‘er ise yöneticiye “‘an güvensiz‘ik, te”kinin s“nuçsuz ka‘acağı dü üncesi, yöneticinin te”kisini t“”‘a’a kaygısıdır. Öğret’enden kaynak‘anan sebe”‘er ise ki ise‘ öze‘‘ik‘er, dı ‘an’a kaygısı, ’enfaat ve benci‘‘iktir. Ara tır’anın bu bu‘gu‘arı a‘anyazını (M“rris“n ve Mi‘‘iken, 2003; Vokala ve Asiye T“ker şökçe, Hürriyet A‘ata 110 Bilgisayar ve Eğitim Araştırmaları Dergisi Journal of Computer and Education Research www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer Bouradas, 2005, Toker-şökçe, 2014a) destek‘er nite‘iktedir. Öğret’en‘erin “ku‘da kar ı‘a tık‘arı isten’eyen davranı ‘ar kar ısında sessiz ka‘’a neden‘eri Tab‘“ 4'te yer a‘’aktadır. Tablo 4. Ça‘ı ’aya katı‘an öğret’en‘erin isten’eyen davranı ‘ara kar ı sessiz ka‘’a nedenleri Sessiz Kalma Nedenleri f Öğret’en kaynak‘ı 9 Yönetici kaynak‘ı 4 Oku‘ “rta’ı kaynak‘ı 1 E‘de edi‘en veri‘ere göre öğret’en‘erin 6 sı (%30) hiçbir isten’eyen davranı a sessiz ka‘’ayacağını be‘irtirken 14 ü (%70) çe it‘i isten’eyen davranı duru’‘arında sessiz ka‘acak‘arını be‘irt’i ‘erdir. Bun‘arın 1 (%5) tanesi “ku‘ “rta’ı kaynak‘ı, 4 (%20) tanesi yönetici kaynak‘ı, 9 (%45) tanesi ise öğret’en kaynak‘ı “‘duğunu ifade et’i ‘erdir. Sessiz ka‘’a neden‘erinin ”r“b‘e’ duru’unda te”ki gösteri‘se bi‘e nite‘ik‘i bir s“nuç e‘de edi‘’eyeceği dü üncesi “‘duğunu be‘irten öğret’en sayısının (4), sessiz ka‘’anın “ku‘ “rta’ından kaynak‘andığını be‘irten öğret’en sayısından (1) faz‘a “‘’ası çar”ıcı bir bu‘gudur. Örnek “‘arak, sessiz ka‘’a nedeninin yöneticiden kaynak‘andığını be‘irten öğret’en‘erden (Ö2 ve Ö9) Hiçbir s“nuç e‘de ede’eyeceği’i, s“runun çözü‘’eyeceği’i bi‘diği’ için sessiz ka‘ırı’ ek‘inde yanıt a‘ın’ı tır. Bu veri‘erden y“‘a çıkı‘acak “‘unursa örgütse‘ sessiz‘ik kavra’ının yerini örgütse‘ güvensiz‘ik kavra’ının a‘dığı söy‘enebi‘ir. Tartı ’a ve S“nuç Bu ça‘ı ’a, öğret’en‘erin “ku‘‘arda isten’eyen davranı ‘ar kar ısındaki te”ki‘erini be‘ir‘e’eyi a’aç‘a’aktadır. Bu bağ‘a’da önce‘ik‘e öğret’en‘erin “ku‘‘arda ne tür isten’eyen davranı ‘ara tanık “‘duğunda bi‘gi uçur’ayı tercih edecek‘eri s“rgu‘an’ı tır. Ana‘iz s“nucunda öğret’en‘erin önce‘ik‘e “ku‘un ödeneğinden ”ara ça‘ın’ası, “ku‘a ait ”aha‘ı bir e yanın ça‘ın’ası, rü vet a‘ın’ası, ka’unun güven‘iğini teh‘ikeye s“kacak eki‘de uygu‘a’a‘ara göz yu’u‘’ası, yönet’e‘ik‘erin ciddi biçi’de ih‘a‘ edi‘’esi, öğret’ene veya diğer i gören‘ere taciz ya”ı‘’ası duru’‘arında bi‘gi uçur’ayı tercih edecek‘eri “rtaya çık’ı tır. Söz k“nusu ey‘e’‘er R“bins“n ve Bennet in (1995) sınıf‘a’asında ciddiyeti büyük biçi’inde ad‘andırı‘an isten’eyen davranı ‘ar arasında yer Year/Yı‘ 2015 V“‘u’e/Ci‘t 3 Issue/Sayı 6 pp/ss 99-116 111 Bilgisayar ve Eğitim Araştırmaları Dergisi Journal of Computer and Education Research www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer a‘’aktadır. Ara tır’anın bu bu‘gu‘arı T“ker şökçe'nin (2014a) ve T“ker şökçe ve Oğuz'un (2015) bu‘gu‘arı i‘e tutar‘ı‘ık göster’ektedir. Ara tır’a s“nucuna göre öğret’en‘erin ç“ğunun k“’isy“n a‘ın’ası, “kulun ”arasını b“ a harcayacak biçi’de hiz’et a‘ın’ası, gereksiz veya eksik hiz’et için “ku‘un ”arasının b“ a harcan’ası, kötü yöneti‘en bir ”r“gra’ i‘e “ku‘un kaynak‘arının b“ a harcan’ası, ’üteahhit, danı ’an ve ya tedarikçiye hak et’ediği ha‘de yarar sağ‘an’ası, yönet’e‘ik uygu‘a’ada ayrı’cı‘ık ya”ı‘’ası gibi duru’‘arda sessiz ka‘acak‘arı belirlen’i tir. Bu s“nuç‘ar ise T“ker-şökçe'nin (2014a) ve T“ker-şökçe ve Oğuz'un (2015) bu‘gu‘arı i‘e tutar deği‘dir. Ara tır’anın ikinci a‘t ”r“b‘e’ine yöne‘ik “‘arak katı‘ı’cı‘arın ç“ğunun ki’‘iğini açık‘ayarak f“r’a‘ y“‘‘ar‘a kuru’ içine bi‘gi uçur’ayı tercih edecek‘eri bu‘gusu “rtaya çık’ı tır. Ara tır’anın bu bu‘gusu T“ker-şökçe'nin (2014a) s“nuç‘arı i‘e tutar‘ı “‘’ak‘a birlikte, Toker-şökçe'nin (2013) ve T“ker-şökçe ve Oğuz'un (2015) bu‘gu‘arı i‘e kıs’en tutar‘ı‘ık göster’ektedir. S“n “‘arak öğret’en‘erin sessiz ka‘’a neden‘eri be‘ir‘en’eye ça‘ı ’ı tır. Bu ka”sa’da da katı‘ı’cı‘arın ki ise‘ öze‘‘ik‘eri, dı ‘an’a kaygısı, ’enfaat ve benci‘‘ik nedeniy‘e önce‘ik‘e sessiz ka‘’ayı tercih edecek‘eri be‘ir‘en’i tir. Ara tır’a s“nucunda öğret’en‘erin üçte biri hiçbir isten’eyen ey‘e’e sessiz ka‘’ayacağını be‘irtirken, üçte ikisi çe it‘i isten’eyen davranı duru’‘arında sessiz ka‘acak‘arını be‘irt’i ‘erdir. Ara tır’anın bu bu‘gusu a‘anyazında benzer bir ara tır’aya rast‘an’adığından kar ı‘a tırı‘a’a’ı tır. Ara tır’anın bu‘gu‘arına göre öğret’en‘erin öne’‘i bir kıs’ı “ku‘da kar ı‘a tık‘arı isten’eyen ey‘e’‘er kar ısında sessiz ka‘acağını be‘irt’i tir. Ara tır’anın bu bu‘gusu örgüt yönetici‘eri için öne’‘idir. Bu bu‘gu ı ığında, örgüt yönetici‘erine, örgüt içinde isten’eyen ey‘e’‘erin “rtaya çıkarı‘’asını veya ön‘en’esini sağ‘a’ak a’acıy‘a çe it‘i ön‘e’‘er a‘’ası öneri‘’ektedir. Bu öneri‘er arasında örgüt içinde i gören‘erin etik dı ı ey‘e’‘eri yöneti’e i‘et’e‘erini sağ‘ayacak i‘eti i’ kana‘‘arı açı‘abi‘ir (Miceli ve ark., 2009, akt: Toker-şökçe, 2014). Yönetici‘ere söz k“nusu ey‘e’‘ere yöne‘ik bi‘gi ge‘diğinde, bi‘giyi getirene sa‘dır’ak yerine ge‘en bi‘gi ara tırı‘’a‘ıdır. Böy‘ece bi‘gi uçurduğunda kendisi i‘e uğra ı‘’ayacağını bi‘en i gören, haberdar “‘duğu bi‘giyi daha çabuk uçurur. Türkiye'de bi‘gi uçur’a, öze‘‘ik‘e eğiti’ a‘anında yeterince irde‘enen bir k“nu deği‘dir. D“‘ayısı i‘e ara tır’acı‘ara Asiye T“ker şökçe, Hürriyet A‘ata 112 Bilgisayar ve Eğitim Araştırmaları Dergisi Journal of Computer and Education Research www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer i gören‘erin bi‘gi uçur’a tercihlerini ve sessizlik nedenlerini irdeleyen nicel ve nitel ara tır’a‘ar ya”’a‘arı öneri‘’ektedir. Kaynaklar Dozier, J. B. & Miceli, M.P. (1985). Potential predictors of whistle-blowing: A prosocial behavior perspective. Academy of Management Review,10 (4), 823-836. Graham, J. W. (1986). Principled Organizational Dissent: A Theoretical Essay. Research in Organizational Behavior, 8,1-52. Merria’, S.B. (2013). Nite‘ ara tır’a. Desen ve Uygu‘a’a İçin Bir Rehber. (Çev. Editörü: Selahattin Turan). Ankara: N“be‘ Akade’ik Yayıncı‘ık. Miceli, M. P. & Near, J. P. (1985). Characteristics of organizational climate and perceived wrongdoing associated with whistle-blowing decisions. Personel Psychology, 38 (3), 525-544 Miceli, M.P. & Near, J.P. (2005). Standing up or standing by: What predicts blowing the whistle on organizational wrongdoing?.Research in Personneland Human Resources Management, 24, 95-136. Milliken, F.J.,Morrison, E.W. & Hewlin, P.F. (2003). An exploratory study of employee silence: Issues that e’”‘“yees d“n t c“’’unicate u”ward and why. http://www.threesquared.com/client_review/Novelis/LAC/Revised/assets/Millik en.Frances.pdf. 31 Temmuz 2004 tarihinde indirildi. Morrison, E. W. & Milliken, F.J. (2000).Organizational Silence: A barrier to change and development in a pluralistic world. The Academy of Management Review, 25(4), 706725. Morrison, E., W. & Milliken, F., J. (2003). Speaking up, remaining silent: the dynamics of voice and silence in organizations, Journal of Management Studies, 40 (6), 1353-1358 Near, J.P.,Rehg, M.T., Scotter, J.R.V., & Miceli, M.P. (2004). Does type of wrongdoing affect the whistle-blowing process? Business Ethics Quarterly, 14 (2), 219-242. Park, H.,Blenkinsopp, J., Oktem, M. K. & Omurgonulsen, U. (2008). Cultural Orientation and Attitudes Toward Different Forms of Whistle-blowing: A Comparison of South Korea, Turkey, andthe U.K. Journal of Business Ethics, 82, 929–939. Park, C.W. & Keil, M. (2009). Organizational Silence and Whistle-Blowing on IT Projects: An Integrated Model. Decision Sciences. 40(4), 901-918. Pehlivan-Aydın, İ. (2001). Yönetse‘ ’es‘eki ve örgütse‘ etik. Ankara: Pege’ Yayıncı‘ık Somers, M. (2009). Thesounds of silence: a perspective on appliedresearch on organizational justice, Industrial and Organizational Psychology, 2, 215–216. Robinson, S. L. & Bennett, R. J. (1995) A typology of deviant workplace behaviors: A multidimensional scaling study. Academy of Management Journal, 38, 555-572. Year/Yı‘ 2015 V“‘u’e/Ci‘t 3 Issue/Sayı 6 pp/ss 99-116 113 Bilgisayar ve Eğitim Araştırmaları Dergisi Journal of Computer and Education Research www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer Toker-şökçe, A. (2013). Relationship between whistle-blowing and job satisfaction and organizational loyalty at schools in Turkey. Educational Research and Reviews. 8(14), 1186-1197. Toker-şökçe, A. (2014). Örgüt yöneti’inde bi‘gi uçur’a. İnayet Aydın ve Kür ad Yı‘’az. Eğiti’ Yöneti’i Deneti’i ve P“‘itikası Yazı‘arı içinde (s.492-505). Ankara: Pegem Akademi. Toker-şökçe, A. (2014a). Oku‘‘arda bi‘gi uçur’a: İ d“yu’u ve örgütse‘ bağ‘ı‘ık i‘i kisi. Dicle Üniversitesi Ziya şöka‘” Eğiti’ Şakü‘tesi Dergisi. 22, 261-282. Toker-şökçe, A. (2014b). Öğret’en‘erin fark‘ı bi‘gi uçur’a tercih‘erinde be‘ir‘eyici “‘an değer yöne‘i’‘eri. Trakya Üniversitesi Eğiti’ Şakü‘tesi Dergisi. 4(2), 1-11. Toker-şökçe, A. ve Oğuz, E. (2015). Öğret’en‘erin bi‘gi uçur’a tercih‘eri i‘e kü‘türe‘ değer‘eri arasındaki i‘i ki. Trakya Üniversitesi Eğiti’ Şakü‘tesi Dergisi. 5(1), 51-64. Vakola, M. & Bouradas, D. (2005). Antecedents and consequences of organisational silence: An empirical investigation. Employee Relations, 27(5), 441-458. Yı‘dırı’, A. ve i’ ek, H. (2005). Sosyal bilimlerde nitel ara tır’a yönte’‘eri. Ankara: Seçkin Yayıncı‘ık. Asiye T“ker şökçe, Hürriyet A‘ata 114 Bilgisayar ve Eğitim Araştırmaları Dergisi Journal of Computer and Education Research www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer Extended Summary Teaches Reacti“ns t“wards Undesirable Behaviors of Administrators: Whistle blowing or Keeping Silent? Asiye TOKER şÖKÇE, Hürriyet ALATA Teachers face widely different ethical cases at schools. When they observed or heard these kinds of cases, they have a dilemma: blowing a whistle or keeping silent. Whistle blowing is a process of giving information about the acts resulting in harm to third parties. The main purpose of this study was discovering to teachers attitudes t“wards undesired behaviors at school. For this aim, the following three questions were examined:1) I n which undesired behavior cases teachers though whistle-blowing? (2) What kinds of modes do teachers prefer for whistle-blowing? (3) What are the reasons of teachers for keeping silent when they did not prefer whistle-blowing? This research is a descriptive, qualitative research. The research group involves 20 teachers that work at a secondary school in Darica district of Kocaeli in Turkey in 2013-2014 academic year. Of 20 participants, 80% were females and 20% were males. All of the participants were branch teacher. More than half (%55) of the participants were lower than 30 years old. The data were analyzed through qualitative analysis and the results were indicated using frequencies and percentages.90% had bachelor degree while the others were graduate teachers. Lastly, 6 of them had 1-5 year experience, 12of them had 6-10 year experience, and the last of them had more than 10 year work experience. The data were gained through interviews. The participants were asked three questions each of which were aimed to answer the three research problems. Therefore, the first question examined teachers the wrongdoings or unethical behaviors that the participants would though whistle-blowing related to them. The participants were asked to list wrongdoings or unethical behaviors that they would prefer for whistle-blowing in the Year/Yı‘ 2015 V“‘u’e/Ci‘t 3 Issue/Sayı 6 pp/ss 99-116 115 Bilgisayar ve Eğitim Araştırmaları Dergisi Journal of Computer and Education Research www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer www.joucer.com www.dergipark.ulakbim.gov.tr/jcer first. Then, they asked the kinds of modes (internally, externally, formally, informally, identified and anonym) they would prefer for whistle-blowing in the second question. Finally, they asked to explain the reasons for keeping silent when they did not prefer whistle blowing. The results revealed that all teachers would react in the case of various undesired behaviors. They would blow whistle when they observe violation of laws or regulations seriously, stealing of school fund, stealing of school stuff, and sexual abuse to the teachers, students, or the other staff. However it was determined that teachers would mostly react in the case of serious undesired behaviours. Teachers mostly stated that they would prefer to whistle-blow internally, formally and by identifying themselves. Findings of the research are thought t“ c“ntribute t“ the ‘iterature in ter’s “f revea‘ing teachers attitudes t“wards possible undesired behaviors at school. This study is supposed to contribute the literature by revealing the reasons of teachers who observed or heard about undesired behaviours for keeping silent at first. In addition, the results are supposed to help organization leaders to enhance information channels to support possible whistle blowers in their organization. Lastly, this study will be able to enhance the literature, and lead other researchers in these directions. Citation Information Toker-şökçe, A. ve A‘ata , H. (2015). Öğret’en‘erin İsten’eyen Yönetici Davranı ‘arına Yöne‘ik Te”ki‘eri: Bi‘gi Uçur’a Mı? Sessiz Ka‘’a Mı? Journal of Computer and Education Research, 3(6), 99116. Asiye T“ker şökçe, Hürriyet A‘ata 116