ZfWT
Zeitschrift für die Welt der Türken
Journal of World of Turks
Vol. 7, No. 3 (2015)
KIBRIS’TAKİ KONAK HAMAMLARI
MANSION BATHS OF CYPRUS
Enes KAVALÇALAN
Özet:
Beden temizliği, insanlık tarihinin başlangıcından beri en temel ihtiyaçlardan
biridir. İnsanoğlu başlangıçta yıkanma ihtiyacını akarsu ve göllerden
karşılamaktaydı. Medeniyetlerin ilerlemesiyle bu ihtiyacı karşılayacak hamam gibi
yapılar inşa edilmeye başlanmıştır. Antik Yunan’da küçük birer yıkanma
mekânından ibaret olan hamamlar, Roma döneminde Gymnasiumlarla birleştirilerek
sosyal hayatın bir parçası haline getirilmiştir. Zaman içerisinde farklı millet ve
coğrafyalarda değişik fonksiyon ve tipolojilerle ortaya çıkan hamam mimarisi Türk
kültürü içerisinde de popüler olarak varlığını devam ettirebilmiştir.
Bu çalışmada Kıbrıs'ta Osmanlı döneminde inşa edilmiş olan konak
hamamları ele alınmıştır. Araştırma esnasında öncelikle hamamların yerleri
belirlenmiş, fotoğrafları çekilmiş ve ölçüleri alınmıştır. Tespit edilebilen hamamlar,
bulunabilen bilgi ve belgeler ışığında ayrıntılı bir şekilde tanımlanmaya çalışılmıştır.
Konak hamamlarındaki temel kurgu soyunmalık ve sıcaklık üzerine
kurulmuştur. Bunların yanında su deposu ve külhan gibi tesisat kısımları da
bulunmaktadır. Kendi içerisinde ayrı bir şema gösteren bu hamamlar, münferit plan
tipinin örneklerini arz etmektedirler.
Bu çalışmayla, araştırmalar sırasında daha küçük boyutlu oldukları için
genellikle göz ardı edilen konak hamamlarının bilim dünyasına tanıtılması
amaçlanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Konak, Hamam, Kıbrıs, Mimari.
Abstract:
From the very beginning of the human history, body cleanliness is one of the
basic needs. At first, human beings have supplied the needs of cleaning from rivers
and lakes. With the development of civilizations they have started to build baths. In
Roman Period these baths have been combined with Gymnasiums and become a part
of the social life while they were merely small places of bathing in Ancient Greek.
In the course of time, bath architecture which gained new functions and typologies
Arş. Gör., Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü - Antalya
eneskavalcalan@hotmail.com
291
Enes Kavalçalan
Kıbrıs'taki Konak Hamamları
Mansion Baths of Cyprus
with the effects of different nations and geographic places has maintained its own
existence in Turkish culture as a popular ingredient in it.
In this paper, mansion baths that were built in Ottoman period in Cyprus are
studied. Firstly all locations of baths were determinated, photographed and measured
during the research. Then, the determinated baths have been tried to being described
comprehensively in the light of the documents and knowledges that are achievable.
Main plan in mansion baths was built on the basis of “dressing” and “hotness”
sections. Also, there are installation parts like “water tank” and “boiler room”. The
baths which have a peculiar schema in itself constitute the exceptional examples of
bath typology.
With this paper, introduction to science world of mansion baths which are
generally ignored in most of the researches because of the small sizes, are aimed.
Key words: Cyprus, Mansion, Bath, Architecture.
GİRİŞ
Hamamlar, Türk kültürü içerisinde yıkanma ve temizlenme ihtiyacının
karşılanması bakımından önemli bir yer tutmaktadır. Bu işlevinin yanı sıra
sosyal hayatın da önemli bir parçasını teşkil eden hamamlar doğum, evlilik
ve sünnet gibi olaylara sahne olabilmektedir. Kıbrıs hamamları ise
günümüzde bu sosyal işlevlerini yitirmiş, birer spa ve masaj salonu olarak
fiziki varlıklarını sürdürmeye devam etmektedirler.
Bahsi geçen halk hamamlarının yanı sıra varlıklı kişilerin konaklarına
yaptırdıkları özel hamamlar da nadir rastlanan örnekler olmaları açısından
önem taşımaktadır. Bu tip hamamlar halk hamamlarına göre daha küçük
boyutlu olup bireysel kullanıma yönelik tasarlanmış yapılardır. Konak
hamamları genel olarak soyunmalık, soğukluk ve sıcaklık mekânlarının
sırayla dizildiği bir kurgu üzerine inşa edilmişlerdir. Bu mekânlara ek olarak
sıcaklık mekânlarıyla ilişkili su deposu ve külhandan ibaret ısıtma tesisatı
bulunmaktadır. Özel hamam kategorisinde de değerlendirilen bu hamamlar
plan bakımından da halk hamamlarından ayrılmaktadır.
Bu çalışmada biri Lefkoşa’da, biri Mağusa’da ve diğeri ise Girne’ye
bağlı Hisarköy’de yer alan üç tane konak hamamı konu edilecektir.
Lefkoşa'daki hamam Dragoman Hadjigeorgakis’e ait olduğu bilinen konağın
avlusunda yer almaktadır. Mağusa’da yine bir konağın avlusunda yer alan
hamamın kimin tarafında yaptırıldığı bilinmemektedir. Hisarköy’deki
konaktan ise günümüze sadece hamamı ulaşabilmiştir.
292
ZfWT
Zeitschrift für die Welt der Türken
Journal of World of Turks
Vol. 7, No. 3 (2015)
Makalede Kıbrıs'ta yer alan konak hamamları arazi içindeki konumları,
mimari ve yapı elemanları, bezeme unsurları, su temini ve ısıtma düzenekleri
açısından ele alınarak Türk hamam mimarisi içindeki yeri belirlenmeye
çalışılacaktır.
1. KIBRIS'TAKİ KONAK HAMAMLARI
1.1. Lefkoşa,
(1803/1830)
Dragoman
Hadjigeorgakis
Konağı
Hamamı
Hamam, Lefkoşa'da Hadjigeorgakis ve Patriarch Gregory sokaklarının
kesiştiği köşede bulunan Hadjigeorgakis Konağının avlusunda yer
almaktadır (Harita 1). Günümüzde kullanılmayan hamamın üzerinde inşa ya
da onarım kitabeleri bulunmamaktadır. Yapının inşasında kabayonu ve
moloz taş malzeme birlikte kullanılmıştır.
Harita 1: Dragoman Hadjigeorgakis Konağı
Özel hamam olarak inşa edilmiş olan yapı, kuzey-güney yönünde
uzanmaktadır. Kuzeyden güneye doğru soyunmalık, soğukluk ve sıcaklık
kısımlarından oluşan hamamın su deposu ve külhanı sıcaklığın batısında yer
almaktadır. Soyunmalığı düz damla, ılıklığı tonozla, sıcaklığı kubbeyle ve su
deposu ise yarım kubbeyle örtülmüştür. (Plan 1)
Hamam, avlunun güneydoğusunda yer almakta olup, kuzey-güney
yönünde uzanmaktadır. Yapının soyunmalık bölümü kuzeyde yer
almaktadır. Yaklaşık kare plana sahip olan bu bölüm 3x3.3 m.
ölçülerindedir. Bölümün batı duvarı üzerinde iki tane dikdörtgen pencere,
doğu duvarı üzerinde ise dikdörtgen bir niş bulunmaktadır. Soyunmalık
293
Enes Kavalçalan
Kıbrıs'taki Konak Hamamları
Mansion Baths of Cyprus
bölümü, doğu-batı doğrultusunda atılmış ahşap kirişler üzerine enli ahşap
tahtaların dizilmesiyle ve üstünün kerpiçle doldurulması suretiyle
örtülmüştür. Tavan dışarıdan kiremitle kaplanmıştır. (Foto. 1)
Plan 1: Lefkoşa, Dragoman Hadjigeorgakis Konağı Hamamı
294
ZfWT
Zeitschrift für die Welt der Türken
Journal of World of Turks
Vol. 7, No. 3 (2015)
Plan 2: Hamamın kesit ve cepheleri (Bağışkan, 2009, s. 470)
Fotoğraf 1: Soyunmalığının batı ve kuzey cepheleri
295
Enes Kavalçalan
Kıbrıs'taki Konak Hamamları
Mansion Baths of Cyprus
Soğukluk bölümüne, soyunmalığın güney duvarının doğusuna
kaydırılmış, yuvarlak kemerli bir açıklıktan geçilmektedir. Yaklaşık 2x3 m.
boyutlarındaki bölümün güney duvarı üzerinde dikdörtgen bir niş yer
almaktadır (Foto. 2). Bölüm beşik tonozla örtülmüş ve aydınlatması tonoz
üzerine açılan ışıklıklarla sağlanmıştır.
Fotoğraf 2: Soyunmalıktan
ılıklığa geçiş kapısı
Fotoğraf. 3: Sıcaklık, giriş kapısı
Sıcaklık bölümüne, soğukluğun güney duvarının batı kenarına
kaydırılmış sivri kemerli bir açıklıktan geçilmektedir. Kare planlı bölüm
2,7x2.7 m. ölçülerindedir. Sıcaklığın kuzey duvarı üzerinde yuvarlak kemerli
bir niş yer almaktadır (Foto. 3 ). Güney duvarının ortasında biri büyük,
diğeri küçük iki tane lüle bulunmaktadır. Burada olması gereken ayna taşı
düşmüş ve geriye sadece izi kalmıştır. Lülelerin hemen altında ise kurna yer
almaktadır (Foto. 4).
296
ZfWT
Zeitschrift für die Welt der Türken
Journal of World of Turks
Vol. 7, No. 3 (2015)
Fotoğraf 4: Sıcaklık, kurna ve
lüleler
Fotoğraf 5: Su deposu
Su deposu batı duvarı üzerindeki enlice bir kemerle sıcaklık bölümüne
açılmaktadır (Foto. 5). Su deposu içerden bir duvarla ikiye bölünmüş olup
hem sıcak hem soğuk su depolamak için kullanılmıştır. Deponun üzeri
yarım kubbeyle örtülmüştür (Foto. 6).
Hamamın güneyinde 0.8x3.3 m. boyutlarında, doğu-batı yönünde
uzanan, beşik tonozla örtülmüş bir mekân daha bulunmaktadır. Bu mekânın
batı duvarı yıkılmış durumdadır (Foto. 7).
Hamamda hiçbir süsleme unsuruna rastlanmamıştır.
Eserin kesin inşa tarihi bilinmemekle birlikte, bu konuda iki ihtimalden
söz edilebilir. Birincisi, hamamın 1793 yılında, konağın onarımı sırasında
Dragoman Hadjigeorgakis Kornesios tarafından eklenmiş olabileceğidir1. Bir
diğeri ise konağın 14 Zilhicce 1244 (17 Haziran 1829) tarihinde Müftüzade
Ahmet Hulusi Efendi’ye satılmasından (K.Ş.S. 33, 151/2) sonra inşa edilmiş
olma ihtimalidir. Müftüzade Ahmet Hulusi Efendi’nin Müstüman-Türk
kimliğinden dolayı ikinci ihtimal daha kuvvetli görünmesine karşın, kesin
verilere ulaşmak için daha ayrıntılı arşiv çalışmaların yapılması
gerekmektedir.
1
Hamama ait bir kitabe bulunmamakla birlikte, konağın giriş kapısının avluya bakan cephesinin
üstünde yer alan mermer kitabede üç tane haç, Hadjigeorgakis’in monogramı ve 1793 tarihi
yazılmıştır. (Kitabenin
aktarılmıştır.)
içeriği
bilgilendirme
297
levhalarından
alınan
bilgilerden
Enes Kavalçalan
Kıbrıs'taki Konak Hamamları
Mansion Baths of Cyprus
Foto. 6: Ocak ve su deposu
Foto 7: Eski su deposu
Değerlendirme
Hamam, orijinal mimarisini koruyarak günümüze kadar gelebilmiştir.
Ancak su deposu alışılagelmişin dışında sıcaklığın arkasına değil, yan
tarafına konumlandırılmıştır. Hamamın batı cephesinin güney kenarına
kaydırılmış olan bu su deposu ile sıcaklık duvarı arasında birleşme izi
görülebilmektedir. Su deposu duvar üzerine sonradan eklenmiş olmalıdır.
Hamamın güneyinde 0.8x3.3 m. boyutlarında, sıcaklık boyunca uzanan,
beşik tonozla örtülmüş bir mekân daha yer almaktadır. Mekanın kuzey
duvarı üzerinde, sıcaklıkla irtibatını sağlayan dikdörtgen bir pencerenin izi
görülebilmektedir. Pencere günümüzde taşla örülerek kapatılmıştır. Aynı
bölümün zemininin tam ortasında bir delik bulunmaktadır (Foto. 7).
Gözlemlerimiz ışığında bu mekânın, hamamın orijinal su deposu olduğunu
söylemek mümkün görünmektedir. Muhtemelen kazanda meydana gelen bir
patlama sonrası deponun yeri değiştirilmiş ve şimdiki yerine taşınmış
olmalıdır.
1.2. Mağusa, Şömineli Ev Hamamı
Hamam Mağusa’da Hükümet Sokağı üzerindeki Şömineli Evin
avlusunda yer almaktadır (Harita 2). Günümüzde kullanılmayan hamamın
üzerinde inşa veya onarım kitabeleri bulunmamaktadır. Avlunun kuzey
duvarına bitişik bir şekilde inşa edilmiş olan yapıda malzemesi olarak kesme
taş kullanılmıştır.
Özel hamam olarak inşa edilmiş olan yapı, kuzey-güney yönünde
uzanan bir alan üzerine kurulmuştur. Kuzeyden güneye doğru soyunmalık ve
sıcaklıktan oluşan hamamın, su deposu ve külhanı sıcaklığın doğusuna
298
ZfWT
Zeitschrift für die Welt der Türken
Journal of World of Turks
Vol. 7, No. 3 (2015)
konumlandırılmıştır. Hamamı soyunmalığı düz damla, sıcaklığı kubbeyle, su
deposu ise beşik tonozla örtülmüştür.
Harita 2: Mağusa Şömineli Ev Hamamı
Yapı kuzey-güney yönünde dikdörtgen bir plana sahip olup, esas
olarak soyunmalık ve sıcaklık bölümlerinden oluşmaktadır (Plan 3).
Hamamın soyunmalığına doğu duvarının kuzey kenarına kaydırılmış
dikdörtgen bir açıklıktan girilmektedir (Foto. 8). Bu bölüm beşik tonozla
örtülmüş tür. Kuzey duvarı üzerine açılan dikdörtgen bir pencere ve tonoza
açılan ışıklıklarla aydınlatılmaktadır. Soyunmalığın batı duvarı boyunca 0,6
m. yüksekliğinde bir seki uzanmaktadır. Sekinin zemininde 0,3 m.
derinliğine ve 0,36 m. genişliğinde yaklaşık kare şekilli bir niş
bulunmaktadır (Foto. 9).
Sıcaklık bölümüne soyunmalığın güney duvarı üzerindeki sivri kemerli
bir kapıdan girilmektedir (Foto. 10). Kubbeyle örtülmüş olan bu bölüm,
kubbe üzerine açılan ışıklıklarla aydınlatılmaktadır. Doğu duvarı üzerine
yerleştirilmiş olan lüleler enine dikdörtgen bir çökertme içine alınmıştır.
Çökertmenin üzerinde ise kaş kemerli bir kontrol penceresi yer almaktadır
(Foto. 11).
299
Enes Kavalçalan
Kıbrıs'taki Konak Hamamları
Mansion Baths of Cyprus
Plan 3: Mağusa Şömineli Ev Hamamı
Fotoğraf 8: Mağusa Şömineli Ev Hamamı
300
ZfWT
Zeitschrift für die Welt der Türken
Journal of World of Turks
Vol. 7, No. 3 (2015)
Fotoğraf 9: Soyunmalık girişi
Fotoğraf 11: Sıcaklık,
lüleler ve su deposu kontrol
penceresi
Fotoğraf 10: Sıcaklık girişi
Fotoğraf 12: Ocak ve
yaşmağı
Hamamın su deposu kuzey-güney yönünde uzanmaktadır. Dikdörtgen
planlı su deposunun üzeri beşik tonozla örtülmüştür. Tonoz üzerine açılan
ışıklıklarla aydınlatılmaktadır. Su deposunun zemini çimentoyla sıvanmış
olup kazanın oturtulduğu deliğin izi günümüzde de görülebilmektedir.
Deponun arkasında yer alan ocak, formu bozulmuş yuvarlak bir
kemerle dışarı açılmaktadır. Külhanın üzerinde, duvardan 0,22 m. taşıntı
yapan bir yaşmak bulunmaktadır. (Foto. 12)
Hamamda herhangi bir süsleme unsuruna rastlanmamıştır.
301
Enes Kavalçalan
Kıbrıs'taki Konak Hamamları
Mansion Baths of Cyprus
Hamamın inşa tarihi bilinmemektedir. Yapılan ne zaman inşa edildiği
konusunda kesin olarak bir tarih vermek ancak ileride yapılacak olan arşiv
belgelerindeki çalışmalarla ortaya çıkarılacak bilgilere bağlı olacaktır.
Değerlendirme
Hamam işlevini yitirmiştir. Yaptığımız incelemede herhangi bir plan
değişikliği tespit edilememiştir.
1.3. Hisarköy Hamamı
Hamam, Girne’ye bağlı Hisarköy’de yer almaktadır (Harita 3).
Günümüzde harap durumda olan hamamın üzerinde inşa veya onarım
kitabesi bulunmamaktadır. Yapıda inşa malzemesi olarak; beden
duvarlarında kabayonu, kubbelerde ise kesme taş kullanılmıştır.
Harita 3: Hisarköy Hamamı
Özel hamam olarak inşa edilmiş olan yapı kuzey-güney yönünde
uzanmaktadır. Güneyden kuzeye doğru soyunmalık ve sıcaklık
kısımlarından oluşan hamamın su deposu sıcaklığın kuzeyinde yer
almaktadır. Hamamın soyunmalığının ve sıcaklığının üzeri kubbeyle, su
deposunun üzeri ise tonozla örtülmüştür (Plan 4).
302
ZfWT
Zeitschrift für die Welt der Türken
Journal of World of Turks
Vol. 7, No. 3 (2015)
Plan 4: Hisarköy Hamamı planı
Plan 5: Hisarköy Hamamı
restitüsyon planı
Hamam, kuzey-güney yönünde dikdörtgen bir plana sahip olup,
soyunmalık, sıcaklık ve su deposundan oluşmaktadır. Soyunmalık bölümü
kare planlıdır ve 2,24x2,4 m. ölçülerindedir. Mekân, kalan pandantif
geçişlerden anlaşıldığı üzere kubbeyle örtülmüştür. Günümüzde
soyunmalığın güney duvarı ve üst örtüsü tamamen yıkılmış durumdadır
(Foto. 13).
Sıcaklık bölümüne soyunmalığın kuzey duvarının batısı kenarına
kaydırılmış yuvarlak kemerli bir kapıdan girilmektedir. Bölüm pandantif
bingiler üzerine oturtulmuş tek bir kubbeyle örtülmüştür. Mekânın
aydınlatması kubbe üzerine açılan ışıklıklarla sağlanmıştır. 2,25x2,3 m.
ölçülerindeki sıcaklığın kuzey duvarında iki, doğu duvarının ortasında ise bir
tane kaş kemerli niş bulunmaktadır. Sıcaklığın zemini tamamen çökmüş ve
zaman içinde toprakla dolmuştur. Ocağın, cehennemliğe açılan yuvarlak
kemeri açıkça görülebilmektedir. Hamamın kuzey duvarı üzerinde yer alan
kontrol penceresi zamanla yıkılarak zemin seviyesine kadar indirilmiştir
(Foto. 14).
303
Enes Kavalçalan
Kıbrıs'taki Konak Hamamları
Mansion Baths of Cyprus
Fotoğraf 13: Hisarköy Hamamı,
soyunmalık
Fotoğraf 14: Hisarköy Hamamı, sıcaklık
Hamamın kuzey ucunda yer alan su deposu 1x2,3 m. boyutlarındadır
ve üzeri beşik tonozla örtülmüştür. Su deposundan günümüzde doğu ve batı
duvarları ulaşabilmiştir.(Foto. 15)
Fotoğraf 15: Hisarköy Hamamı, su deposu
Hamamın inşa tarihi bilinmemektedir. Hamamın karşısında kalmakta
olan Münire Latif’in2 aktardığına göre 80 yaşında ölen annesi ve kendisi (70)
çocukluğunda hamamın içinde oynamışlardır. Buradan yola çıkarak
hamamın yaklaşık 100 yıldır kullanılmadığı sonucuna varılabilir. Hamamın
kesin olarak ne zaman inşa edildiği konusunda bir tarih verebilmek ancak
ileride yapılacak olan arşiv çalışmalarında ortaya çıkarılacak bilgilere bağlı
olacaktır.
2
Münire Latif, 70 yaşında, görüşme tarihi: 03.11.2013 saat 14.00.
304
ZfWT
Zeitschrift für die Welt der Türken
Journal of World of Turks
Vol. 7, No. 3 (2015)
Değerlendirme
Münire Hanımın verdiği bilgilere göre bu hamamın ilerisinde bir tane
daha büyük boyutlu hamam bulunmaktaydı. Ancak yaptığımız alan
taramasında bu hamama dair hiçbir ize rastlanmamıştır. Münire Hanım’ın
bahsettiği bu büyük hamam köydeki halk hamamı olmalıdır. Bu bilgiler
ışığında bu hamamın da özel hamam olarak inşa edildiği ileri sürülebilir.
Ancak yapılan arazi taramasında hamamın etrafında herhangi bir konak ve
benzeri bir kalıntıya rastlanmamıştır. Muhtemelen konak zaman içinde
yıkılmış ve alanın zeytin bahçesine dönüştürülmesi sırasında kalıntıları da
ortadan kaldırılmış olmalıdır.
Hamam duvarlarının bir kısmı yıkılmış olsa da plan şeması
okunabilmektedir. Yapı plan şeması bakımında da Kıbrıs'taki diğer özel
hamamla da benzerlik göstermektedir.
2. DEĞERLENDİRME VE SONUÇ
Kıbrıs’ta üç tane konak hamamı tespit edilebilmiştir. Bunlardan
Hisarköy ve Dragoman Hadjigeorgakis konak hamamları bağımsız olarak
inşa edilmişlerdir. Bu şekilde yapılmış hamamlara örnek olarak Sivas’taki
Numan Efendi Ev hamamı (Önder, 2007: 92) ile Tavlusun Bektaşoğlu
(Arslan, 2012: 66) Ev Hamamları verilebilir. Mağusa’da yer alan Şömineli
Ev hamamı ise avlu duvarına bitişik olarak inşa edilmiştir.
Konak hamamlarının mekân düzenlemeleri ve plan tipleri
incelendiğinde; hamamlardaki genel kurgunun soyunmalık ve sıcaklık
şeklinde dizilen ana mekânlardan oluştuğu görülmektedir. Bu hamamlar,
genel itibariyle hamam tipolojisi içerisinde münferit plan tipleri arz
etmektedirler. Hamamlarda yer alan su deposu ve külhan gibi tesisat
kısımları ise hepsinde ortak özellik sergilemektedir. Dragoman
Hadjigeorgakis ve Hisarköy hamamlarının soyunmalık bölümleri kareye
yakın dikdörtgen planlıdır. Bunlardan Hisarköy hamamının soyunmalık
kısmı kubbeyle, Dragoman Hadjigeorgakis konak hamamının soyunmalığı
ise ahşap kirişlemeli tavanla örtülmüştür. Şömineli Ev hamamının
soyunmalığı ise dikdörtgen planlı olup üzeri beşik tonozla örtülmüştür.
İncelediğimiz üç hamamdan sadece Dragoman Hadjigeorgakis konağı
hamamında soğukluk bölümü yer almaktadır.
Hamamların sıcaklık
bölümleri kare planlı olup kubbeyle örtülmüştür. Kubbeler doğrudan beden
duvarlarına oturmaktadır. Su depoları yalnızca Hisarköy hamamında
sıcaklığın arkasında yer almaktadır. Diğer hamamlarda ise sıcaklığın yan
cephelerine yerleştirilmiştir. Su depoları enine dikdörtgen bir plan şeması
sergilemektedir. Hamamlarda su deposu sıcaklık boyunca uzanmaktadır.
İncelediğimiz örnekler arasında Dragoman Hadjigeorgakis konağı
305
Enes Kavalçalan
Kıbrıs'taki Konak Hamamları
Mansion Baths of Cyprus
hamamının sonradan eklendiğini düşündüğümüz su deposu sıcaklığın yan
tarafına yerleştirilmiştir. Şömineli Ev hamamında ise su deposu avluya girişi
engellememesi için sıcaklığın doğu cephesi üzerine konumlandırılmıştır.
Malzeme ve teknik açısından ele alınacak olursa; hamamlarda yerel
özellikler gösteren sarı taş malzemenin kullanılmış olduğu görülmektedir.
Kesme taş malzeme Şömineli Ev hamamının tamamında ve Dragoman
Hadjigeorgakis hamamının ise sadece soyunmalık kısmında kullanılmıştır.
Dragoman Hadjigeorgakis ve Şömineli Ev hamamlarının mekânlarının iç
yüzeyleri tamamen sıvanmıştır.
Hamamlarda üst örtü olarak kubbe, tonoz ve ahşap kirişlemeli tavan
kullanılmıştır. Ahşap kirişlemeli tavanın sadece Dragoman Hadjigeorgakis
konak hamamının soyunmalığında kullanıldığı görülmektedir. Dragoman
Hadjigeorgakis konak hamamının soğukluğu ve Şömineli Ev hamamının
soyunmalığı beşik tonozlarla örtülmüştür. Geriye kalan bütün mekânlarda
kubbe kullanıldığı gözlenmektedir. Kubbeler pandantif geçişlerle beden
duvarlarına oturmaktadır.
Hamamın
mekânları
kubbe
ve
tonozlardaki
ışıklıklarla
aydınlatılmaktadır. Sadece Dragoman Hadjigeorgakis konağı hamamının
soyunmalığı iki tane dikdörtgen pencereyle sağlanmıştır.
Yapıların tümünde su depoları beşik tonozla örtülmüştür.
Duvarların dış yüzlerinin tamamına yakını sağırdır. Sadece Dragoman
Hadjigeorgakis konağı hamamının soyunmalığının batı duvarı üzerine
açılmış iki tane dikdörtgen pencere bulunmaktadır.
Hamamların yapıldıkları dönemde suyun nasıl tedarik edildiğine dair
elimizde hiçbir bilgi bulunmamaktadır. Şömineli Ev’deki hamamın yanında
bir su kuyusu bulunmaktadır. Dragoman Hadjigeorgakis konağında ise
yağmur sularının toplandığını düşündüğümüz bir havuz yer almaktadır.
Dragoman Hadjigeorgakis ve Şömineli Ev hamamlarının orijinal
kurnaları günümüze kadar ulaşabilmiş, ancak ayna taşları yerinden
sökülmüştür. Konuya dâhil edilen üç hamamın da sıcaklık duvarlarında
sabun, mum veya kandil koymaya yarayan nişler yer almaktadır.
Hamamlar süsleme açısından genel anlamda sade ve gösterişten
uzaktır. Hisarköy hamamının nişlerinde ve Şömineli Ev hamamının kontrol
penceresinde kullanılan kaş kemerler dışında süsleme unsuruna
rastlanmamıştır.
Kıbrıs'ın fethinden sonra gelişen şehircilik anlayışıyla birlikte,
temizlenmeye duyulan ihtiyacın bir göstergesi olan hamamlar inşa edilmeye
306
ZfWT
Zeitschrift für die Welt der Türken
Journal of World of Turks
Vol. 7, No. 3 (2015)
başlanmıştır. Adadaki hamam kültürünün ileri bir düzeye taşındığını
gösteren konak hamamları, bu geleneğin ayrılmaz bir parçası olarak kabul
edilmektedir. Bu araştırmayla konak hamamlarının Kıbrıs Türk hamam
mimarisi içindeki önemi de vurgulanmaya çalışılmıştır.
KAYNAKLAR
Arslan, C. (2012). Kayseri Konak Hamamları. Zeitschrift für die Welt der Türken,
4(1)
(Online),
53-81.
20.08.2015,
http://www.dieweltdertuerken.org/index.php/ZfWT/article/view/325/celil_ars
lan
Bağışkan, T. (2005). Kıbrıs'ta Osmanlı Türk Eserleri. Lefkoşa, Kuzey Kıbrıs Müze
Dostları Deneği Yayını.
Bağışkan, T. (2009). Ottoman İslamic and İslamised Monuments in Cyprus,
Lefkoşa, Kıbrıs Türk Eğitim Vakfı.
Denktaş, M. (2000). Kayseri’deki Tarihi Su Yapıları (Çeşme ve Hamamlar),
Kayseri: Kıvılcım Yayınları.
Eyice, S. (1960). İznik'te "Büyük Hamam" ve Osmanlı Devri Hamamları Hakkında
Bir Deneme. Tarih Dergisi.11 (15), 99-120. (Online) E.T.:1.12.2015,
http://www.journals.istanbul.edu.tr/iutarih/article/view/1023002188/1023001
829
Eyice, S. (1997). Hamam. T.D.V. İslam Ansiklopedisi, 15, 402-430, İstanbul,
Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları
Önder, O. (2007). Sivas İli Merkezdeki Türk Devri Hamamları. Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üni. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Önge, Y., (1995). Anadolu'da XII-XIII. Yüzyıl Türk Hamamları, Ankara: Vakıflar
Genel Müdürlüğü Yayınları
Önge, Y. (1997). Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı Döneminde Su Yapıları,
Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları
Topçu, S. M. (2013). Sivas Hamamları. Kayseri: Laçin Yayınları
Kısaltma:
K. Ş. S. (Kıbrıs Şer’iye Sicilleri)
307