Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                

TABATABAÎ'DE VARLIK FELSEFESİ

2019

İbn Sînâ sonrası İran havzasında ortaya çıkan felsefî hareket, günümüze kadar devam edecek bir geleneğin ilk tohumunu oluşturmuştur. XIII. asırdan itibaren Kazvin, İsfahan, Şiraz ve Tahran gibi ilim merkezlerinde ortaya çıkan Meşşâi, İşrakî, İrfânî ve Aşkın Hikmet (el-Hikmetü’l-Müte‘âliye) okulları kendilerine esas problem alanı olarak “varlık” ı seçmişlerdi. İbn Sina’nın mümkün-zorunlu varlık ayrımını felsefesinin temeline yerleştirmesi, “varlık” kavramını tanımlanamaz ve en genel kavram olarak ortaya koyması, felsefesinin konusunu “varlık olmak bakımından varlık” olarak belirlemesi gibi gelişmeler, varlık felsefesinin İslam dünyasında yüzyıllar boyu tartışılmasının önünü açmıştır. XVII. asırda Mir Dâmâd (ö. 1631) ve Molla Sadrâ (ö. 1640) ile Kazvin ve İsfahan’da temelleri atılan ve kendisinden önceki düşünsel faaliyetlerin terkibi iddiasını taşıyan Aşkın Felsefe Okulu, varlık konusunu, felsefesinin temeli olarak kabul etmiştir. Bu okul varlık meselesini iki farklı düzlemde ele almış ve iki ana esas üzerine oturtmuştur. Varlığın kavramsal düzeyde ve gerçeklik düzeyinde ele alınması ve varlığın asıl olup (asâlet) dereceli bir tabiata sahip olması (teşkîk), aşkın felsefeyi diğer felsefî düşünce ve sistemlerden ayıran en önemli unsurlardır. Özellikle Sadrâ’nın el-Hikmetü’l-Müteâliye fi’l-Esfâri’l-Akliyyeti’l-Erba‘a adlı meşhur eseri, zikrettiğimiz bu iki farklı düzey ayrışması ve iki ana esasın bir arada sunulduğu ve felsefenin temeli olarak vazedildiği ilk eser olma özelliğini taşımaktadır.

Yasin Apaydın TABATABAÎ’DE VARLIK FELSEFESİ Yasin Apaydın TABATABAÎ’DE VARLIK FELSEFESİ TABATABAÎ’DE VARLIK FELSEFESİ © Önsöz Yayıncılık 2019 T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Sertifika No: 24887 ISBN 978-605-5030-87-2 1. Baskı: İstanbul, 2019 Önsöz Yayıncılık: 81 Felsefe: 7 Yazar: Yasin Apaydın Yayın Yönetmeni: Önder Türkeli Editör: Sedat Baran Sayfa Düzeni: DBY Ajans Kapak Tasarımı: Sercan Arslan Baskı / Cilt: Step Ajans Matbaacılık (Sertifika No: 12266) Göztepe Mah. Bosna Cad. No: 11 Bağcılar/İstanbul - Tel: 0212-4468846 Kütüphane Bilgi Kartı / Library Cataloging-in-Publication Data (CIP) Tabatabaî’de Varlık Felsefesi Yazar: Yasin Apaydın ISBN 978-605-5030-87-2 Ebat: 13,5 x 21,0 cm, 159 s. 1. Tabatabaî 2. Felsefe 3. İslâm Felsefesi 4. Varlık Felsefesi Göztepe Mah. 2301. Sokak No: 21/2 Bağcılar / İstanbul Tel: +90 212 659 30 03 - +90 533 427 94 98 www.onsozyayincilik.com.tr • bilgi@onsozyayincilik.com.tr İçindekiler Kısaltmalar���������������������������������������������������������������������������������� 7 Önsöz������������������������������������������������������������������������������������������� 9 Giriş ������������������������������������������������������������������������������������������� 13 1� Konunun Mahiyeti �������������������������������������������������������� 13 2� Araştırmanın Yöntemi ��������������������������������������������������� 17 3� Literatür Değerlendirmesi ��������������������������������������������� 18 Birinci Bölüm HAYATI, ESERLERİ VE FELSEFÎ KİŞİLİĞİ I� Hayatı ������������������������������������������������������������������������������������� 25 II� Eserleri ���������������������������������������������������������������������������������� 37 A� Felsefî Eserleri ��������������������������������������������������������������� 38 B� Felsefe Haricindeki İlimlerde Telif Ettiği Eserler �������� 43 III� Felsefî ve İlmî Kişiliği��������������������������������������������������������� 45 İkinci Bölüm VARLIĞIN KAVRAMSAL DÜZEYİ I� Varlığın Kavramsal Çerçevesi ����������������������������������������������� 53 A� Kavramların Bölümlenmesi: Felsefî, Mantıkî ve Mahiyetsel Kavramlar ��������������������������������������������������� 55 B� Kavramlar Arasındaki Farklar �������������������������������������� 57 II� Felsefî Bir Kavram Olarak Varlık ve Bölümlenmesi ��������� 63 1� Haricî ve Zihnî Varlık ���������������������������������������������������� 63 a� Zihnî Varlık ����������������������������������������������������������������� 66 b� Zihnî Varlığın Delilleri ������������������������������������������������ 69 2� Zorunlu ve Mümkün Varlık ����������������������������������������� 72 a� Zorunlu Varlık������������������������������������������������������������� 75 i� Zorunlu Varlık’ın Mahiyeti Varlığıdır ���������������������� 75 ii� Zorunlu Varlık Her Cihetten Zorunludur�������������� 76 b� Mümkün Varlık ���������������������������������������������������������� 77 i� Zorunlu Olmayan Var Olamaz �������������������������������� 78 ii� Mümkün, İllete Hem Hudûsen Hem de Devamlılıkta Muhtaçtır ������������������������������������������ 81 III� Varlığın Bedîhî Oluşu ��������������������������������������������������������� 85 IV� Varlığın Anlamsal Ortaklığı ve Delilleri����������������������������� 87 V� Varlık-Mahiyet İlişkisi ���������������������������������������������������������� 93 Üçüncü Bölüm VARLIĞIN GERÇEKLİK DÜZEYİ I� Varlığın Asıllığı ve Mahiyetin İtibariliği ���������������������������� 103 A� Varlığın Asıllığının Târihî Arka Planı ������������������������ 108 B� Varlığın Asıllığının Delilleri ve Karşıt Eleştirilere Cevaplar������������������������������������������������������������������������ 121 II� Varlığın Dereceli Bir Hakikat Oluşu ��������������������������������� 131 A� Teşkîkin Manası ve Bölümlenmesi ���������������������������� 134 B� Dikey ve Yatay Çokluk������������������������������������������������ 138 C� Çoklukta Birlik ve Birlikte Çokluk ��������������������������� 140 Sonuç ��������������������������������������������������������������������������������������� 145 Kaynakça ��������������������������������������������������������������������������������� 151 Dizin ���������������������������������������������������������������������������������������� 157 Kısaltmalar a�g�e� : Adı geçen eser a�g�m� : Adı geçen makale, adı geçen madde a� mlf� : Aynı müellif Bkz� : Bakınız bs� : Baskı, basım� C� : Cilt Der� : Derleyen DİA : Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi Ed� : Editör Krş� : Karşılaştırınız Nşr� : Neşreden s� : Sayfa şrh� : Şerh eden t�y� : Basım tarihi yok thk� : Tahkik eden Trc� : Tercüme eden ö� : Ölümü vb� : Ve benzeri vd� : Ve devamı v�d� : Birden fazla tercüme edenlerde ilkinden sonrakiler y�y� : Basım yeri yok Yay� : Yayınları, Yayıncılık, Yayınevi Yay� Haz� : Yayına Hazırlayan Önsöz İslam Felsefesinin İbn Rüşd sonrası bir duraklama ve gerilemeye maruz kaldığı görüşü uzun yıllar müsteşrikler tarafından savunulmuş ve hem İslam dünyasında hem de Batı’da bu görüşü savunan birçok düşünür ortaya çıkmıştır� Bu hâkim görüşe paralel şekilde İslam felsefesi tarihleri yazılmış, İbn Rüşd sonrası dönemdeki Müslüman düşünürler adeta yok sayılmış, “şerh-haşiye geleneği” adı altında bu döneme küçümsenerek bakılmıştır� İslam düşüncesinin XII� asırdan itibaren yaklaşık dokuz asırlık bir gerileme ve çöküşe maruz kalmasının makul olmadığını, şerh ve haşiye geleneği olarak adlandırılan literatürün kendine has bir felsefe geleneği yarattığını düşünürlerin ortaya çıkması çok uzun sürmemiştir� Özellikle İran merkezli İslam felsefesi araştırmaları Henry Corbin, Seyyid Hüseyin Nasr, Mehdi Eminrızavî, Hüseyin Ziyâî, John Walbridge gibi batı dilleriyle eserlerini kaleme alan araştırmacılar elinde hız kazanmış ve Meşşâî, İşrâkî ve irfânî düşünce geleneklerinin terkibi ile oluşmuş yepyeni bir felsefe okulunun mirasını ortaya çıkarmaya çalışmışlardır� Batılı veya batı dilleriyle yapılan araştırmaların dayanağı ise, İran’da klasik felsefe eğitimini yüzyıllar boyu sürdürmüş geleneksel âlimler ve eserleri olmuştur� Bu alimlerin 20� Asırdaki en büyük temsilcisi ise Muhammed Hüseyin Tabâtabâî’dir 9 TABATABAÎ’DE VARLIK FELSEFESI Tabâtabâî, telif ettiği felsefe eserleri ve klasik felsefe alanında yetiştirdiği aktif öğrencileri sayesinde, İran felsefe geleneğinin özellikle de Aşkın Hikmet Okulu olarak bilinen Molla Sadrâ tarafından XVII� asırda temelleri atılan felsefî sistemin dünyaya tanıtılmasında çok önemli katkılarda bulunmuştur� Aşkın Hikmet okulunun öne çıkardığı en önemli kavram varlıktır� Aşkın Hikmet için bir tür varlık felsefesidir demek yanlış olmaz� Bununla beraber varlık ile metafizik arasında kurulan sıkı ilişki metafiziğin bir tür varlık felsefesine dönüşmesini sağlamış ve birbirinden ayırt edilemez bir terkibe ulaştırmıştır� Varlıkla ilgili görüşlerin metafizikle ilgili görüşlerle iç içe olması, herhangi bir alanda yapılacak araştırmanın diğerine zorunlu bir kayışı gerektirmesine yol açmaktadır� Elinizdeki çalışma, “Muhammed Hüseyin Tabâtabâî’de Varlık Kavramı” başlıklı 2010 yılında hazırladığımız tezin gözden geçirilmiş halidir� Bu haliyle, İslam felsefesinin geç döneminde varlık felsefesi ile metafiziğin ana konularından birini döneminin tartışmasız en önemli filozoflarından sayılan Tabâtabâî felsefesi özelinde araştırmayı hedeflemektedir� Bu tür bir felsefenin öne çıkardığı kavramların analizi, üstüne oturduğu temelleri ortaya çıkarmak ve tarihsel olarak konumlandığı yeri tayin etmek, eserin hedefini teşkil etmektedir� Geçen on yılda İran coğrafyasında üretilen felsefenin akademide nispeten yer bulmakla birlikte filozofumuz özelinde halen kayda değer çalışmaların yapılmamış olması bizi bu konuda teşvik eden hususlardan olmuştur� Eserin hazırlanışı sürecinde maddî ve manevî birçok kimseden destek gördüm� Bunların başında ilmî hayatımın her döneminde, sabır ve teşvikleriyle ayakta kalmamı sağlayan muhterem annem ve babam gelmektedir; kendilerine sonsuz şükranlarımı sunarım� Felsefe tasavvurumun oluşmasında ve eserimi bu tasavvur doğrultusunda hazırlamamda en büyük katkı, şüphesiz ki, hocam Ömer Mahir Alper’e aittir� İrşad ve tavsiyeleri ile çalış10 ÖNSÖZ mamın buralara kadar gelmesine sağladığı katkıdan ötürü kendisine teşekkür ederim� Tez sürecinde kendileriyle yabancı olduğum bu alan hakkında fikrî müzakerelerde bulunduğum ve ulaşamadığım kaynakların temini hususunda ettikleri yardımlardan dolayı Abdullah Turan, Seyfullah Kekilli, Mehmet Özturan ve Ömer Kelhüseyin’e teşekkür ederim� Eserin neşrini üstlenen Önder Türkeli Bey ve Önsöz Yayıncılık’a, çalışmamı okuyarak kıymetli mülahazalarıyla katkıda bulunan meslektaşım Sedat Baran’a ayrıca teşekkür ederim� Son olarak çalışmalarımın tümünde teşvik ve yardımını gördüğüm eşime ve göz aydınlığım kızlarıma minnettarım� Bu mütevazı çalışmayı da onlara ithaf etmekteyim� Gayret bizden, tevfik Allah’tandır� Yasin APAYDIN Mayıs 2019 Fatih, İstanbul 11