Number 04 Year 2020 INTERNATIONAL JOURNAL OF TURKOLOGY RESEARCH and STUDIES OF ISLAMIC INSCRIPTIONS Etudes et des Recherches Épigraphiques Islamiques İSLAMİ KİTABE ARAŞTIRMALARI ‫مجلة دراسات الكتابات والنقوش اإلسالمية‬ TBMM Açılışının 100. Yılı Özel Sayısı Centennary of Turkish National Grand Assembly Chief-editor: Mehmet Tütüncü Publicatiıon of SOTA ISSN 1570-694X sotapublishing@gmail.com Editors: Ahmed Ameen / Torbjorn Ødegaard/ Fathi Jarray / Mamoona Khan/ INTERNATIONAL JOURNAL OF TURKOLOGY nr. 4 23 Nisan / 23rd of April 2020 TBMM Açılışının 100. Yılı Özel Sayısı Jubilee nr. for Centennary of Turkish National Great Assembly RESEARCH and STUDIES OF ISLAMIC INSCRIPTIONS Etudes et des Recherches Épigraphiques Islamiques İSLAMİ KİTABE ARAŞTIRMALARI ‫مجلة دراسات الكتابات والنقوش اإلسالمية‬ ISSN 1570 694X Chief-editor: Mehmet Tütüncü Editors: Ahmed Ameen (Fayoum University), Fathi Jarray (Tunis), Mamoona Khan (Islamabad). Torbjorn Ødegaard (Oslo), Mehmet Emin Yilmaz (Ankara) Editorial board: Murad Adjabi (Alger), Ludvik Kalus (Paris), Frederic Bauden (Liege) Ahmet Ali Bayhan (Ordu) , Ahmet Taşğın (Ankara), Mehmet Akif Erdoğru (Izmir), Sami Saleh Abdelmalek (Cairo), Ibrahim Yılmaz (Erzurum), Hatice Aynur (Istanbul), Andrey Krasnozhon (Odessa), Olga Vasileva (St. Petersburg), Moshe Sharon (Jerusalem), Klaus Kreiser (Berlin), Timur Kocaoğlu (Michigan). Andrew Petersen (Wales), Ardian Muhaj (Tirana) Contact: e-mail: sotapublishing@gmail.com Postal adress: SOTA Brabantlaan 26 2101 Sg Heemstede Netherlands İÇİNDEKİLER / CONTENTS Turkology.042020.ID0006 Mehmet Tütüncü Hollanda Milli arşivlerinde TBMM açılışı ve Millî Mücadele’ye ait yayınlanmamış bazı Belgeler pp. 6-29 2 3 N İ SA N / 2 3 A P R I L 2 0 2 0 3 TBMM 100. Yılı Anısına Mustafa Kemal Paşa Meclis başkanı olarak yazmamıştır. Bundan tam 100 yıl önce Ankara’da Mustafa Kemal ve Anadolu’dan gelen temsilciler Ankara’da Türkıye büyük Millet Meclis’nin açılışını gerçekleştirmişlerdi. Meclisin bu açılışı yine Meclis’ta yapılacak bir Sempozyum ve oturumla kutlanacaktı. Maalesef Dünyayi saran Korona virüsü bunun iptaline sebeb oldu. Bu toplantı için hazırladığım Hollanda arşivlerinde bulunan Meclisle ilgili belgeleri bir sempozyum tebliği olarak hazırlamıştım Maalesef Bu toplantı iptal olunca bu tebliğde ortada kaldi. International Journal of Turkology yayın kuruluna bu tebliği derginin bir özel sayısında yayınlama teklifini götürdüm ve kabul gördü. Bu :şekilde Uluslararası başlı başına bir olay olan Meclisin açılışı ile ilgili bir dergi çıkararak Korona vesilesiyle iptale dilen anma toplantılarını bir nebze gidermek istedik. Hollanda arşivinde bulunan belgeler arasında Mustafa Kemal Paşa’nin 30 Nisan 1920 tarihli Hollanda Hükumetine yazdığı mektup bilhassa çok önemlidir. Bu mektup bir manifesto niteliğinde ve artık dünyaya yeni bir gerçeği ifade etmektedir. Bu gerçekte İstanbul’da sultan ve hükumetinin artik Işgalci kuvvetlerin esiri olduklarından onlarin hiç bir kararının taninmayacaği ve Türkiye’de meşru idarenin Ankara’daki Meclıs olduğunu haykırmaktadır. Tarihi Kıymeti önemli olan bu mektuptan şüphesiz başka devletlerede yazılmıştır. Ama orijinali elimizde kalan tek nüshasi budur. Hatta yeni Ankara hükumetinin Yurtdışına yazdığı ilk mektuplardan birisi olması hasebiyle önemlidir. Hollanda arşivinde bulunan diğer belgeler ise Yunan işgaline karşı Anadolu’daki Sivil halkın protesto telgraflarının fransızca tercümesinden oluşmaktadır. Anadolu’dan Istanbul hükumeti ve uluslararası kuruluşlara çekilen bu telgrafların birer nüshaları fransızca olarak Hollanda elçisi vasıtasıyla Hollanda’ya ulaşmıştır. Hollanda arşivinde Mustafa Kelmal Paşa’nın yazdığı ikinci bir mektubun kopyesi Antep civarında Ermeniler’in yaptıklari katliam ve mezalimlerle alakalıdır. Be mektubun orijinali yoktur ama bir kopyesi bulunmuştur. 28 Nisan tarihli bu mektupta 4 23 N İSAN/ 23 AP RIL 202 0 TBMM 10.yılı için daha önce hiç yayınlanmamış belgelerden oluşan bu mütevazi ama özel sayımzı takdirlerinizie sunuyorum Mehmet Tütüncü 23 Nisan 2020, Hollanda. In memory of the 100th anniversary of grams of the Civilian people in Anatolia against the Greek occupation. Copies of these telegrams takthe Turkish Grand National Assembly en from Anatolia to the Istanbul government and international institutions have reached the NetherExactly 100 years ago, Mustafa Kemal and rep- lands in French with a Dutch embassy. resentatives from Anatolia had opened the Grand National Assembly of Turkey in Ankara. This cen- Mehmet Tütüncü tenary of the opening of the Assembly was to be 23 Nisan 2020, Netherlands celebrated with a Symposium and session in the Assembly this year. Unfortunately, the Coronavirus that surrounded the world caused this to be canceled. I had prepared the documents related to the Assembly in the Dutch archives as a symposium paper. Unfortunately, this meeting was canceled. I submitted the proposal to publish this paper in a special issue of the journal and was accepted by the International Journal of Turkology editorial board. In this way, we wanted to publish a special issue of our magazine about the opening of the Assembly. This opening is an international event by itself. Among the documents in the Dutch archive, Mustafa Kemal Pasha’s letter to the Dutch Government dated 30 April 1920 is especially important. This letter is a manifesto and now expresses to the world a new reality Ankara government. It says that because Istanbul is considsered as prisoner of occupoying forces as well as the Sultan-Caliph, and that the decisions of Istanbul will not be recognized and that legitimate administration is now in Ankara. Undoubtedly, this letter, whose historical value is important, was written to other states. But this is the only copy of the original that survived. It is even important because it is one of the first letters that the new Ankara government wrote to foreign countries. Other documents in the Dutch archive consist of the French translation of the protest tele- 2 3 N İ SA N / 2 3 A P R I L 2 0 2 0 5 Hollanda Milli arşivlerinde TBMM açılışı ve Millî Mücadele’ye ait yayınlanmamış bazı Belgeler Drs. Mehmet TÜTÜNCÜ (1) Abstract: Özet: Bilindiği gibi Hollanda ile Türkiye arasındaki ilk ilişkiler 1612 yılında başlamış ve bugüne kadar kesintisiz olarak devam etmiştir. Hollandalılar devamlı Türkiye’nin dostu olmuşlardır. Bunun yanında Türkiye ile diğer ülkeler arasındaki çatışmalarda arabulucu rolünü oynamışlardır. Bu ilişkilerin yansıması olan Hollanda Milli Arşivlerinde 1612 yılından bu yana kesintisiz belgeler saklanmaktadır. 1. Dünya savaşında tarafsız kalan Hollanda’nın İstanbul büyükelçiliği bu tarafsızlığından dolayı savaş sonrasında bazı önemli belgelere sahip olmuştur. Hollanda Milli arşivlerinde 1919-1920 yıllarında yazılmış milli mücadele ile ilgili bazı önemli belgeleri barındırmaktadır. Bunlar arasında Anadolu’dan İzmir’in Yunanlılar tarafından işgaline karşı Anadolu’dan yazılan telgrafların birer kopyası ve aynı zamanda TBMM açılışından 1 hafta sonra 30 Nisan 1920 tarihli Meclis başkanı Mustafa Kemal Paşa’nın yazdığı 4 sayfalık mektup ve zamanın Hollanda elçisinin yazdığı bazı raporlar sayılabilir. Mallı mücadeleden ve cumhuriyetin kuruluşundan sonra Hollanda yeni Cumhuriyetin kuruluşunda bazı önemli görevler üstlenmiştir. Bildirimizde bu belgelerin bir değerlendirilmesi sunulacak ve Hollanda arşivindeki bu belgelerin tanıtımı yapılacaktır. Anahtar kelimeler: Milli Mücadele telgrafları, Hollanda Arşivleri, Mustafa Kemal’n mektubu 1 Drs. SOTA Research Centre for Turkish and Arabic World Haarlem -Hollanda 6 23 N İSAN/ 23 AP RIL 202 0 First relations between the Netherlands and Turkey, as it is known, began in 1612 and continued without interruption until today. The Dutch had very riendly relations.. Besides, the conflict between Turkey and other countries have played the role of mediator. Uninterrupted documents have been kept in the Dutch National Archives, which are the reflection of these relations, since 1612. The Istanbul embassy of the Netherlands, which remained neutral in the First World War, had some important documents after the war due to this neutrality. It contains some important documents related to the national struggle written in the Dutch National Archives between 1919-1920. These include a copy of the telegraphs written from Anatolia against the Greek invasion of Izmir, as well as original of a 4-page letter from Parliament Speaker Mustafa Kemal Pasha dated April 30, 1920, Just 1 week after the opening of the Turkish Grand National Assembly, and some reports by the Dutch ambassador of the time. An evaluation of these documents will be presented in our paper and a presentation of these documents in the Dutch archive will be made. Key words: Telgraphs National Struggle, Dutch Archives, Mustafa Kemal letters 2 3 N İ SA N / 2 3 A P R I L 2 0 2 0 7 2. İzmir’in işgali üzerine Anadolu’dan çekilen protesto telgrafları. 1. GİRİŞ 1. Dünya Savaşında tarafsız kalan Hollanda büyükelçiliği ve İzmir Konsolosluğu Savaş sonunda ve Millî mücadele yıllarında da açık kalmış ve Türkiye’deki olayları günü gününe Hollanda dışişlerini bakanını bilgilendirmişlerdir. Kut savaşında esir alınan İngiliz esirlerin serbest bırakılması için arabulucu rolü yapmışlar ve 2 Hollandalı görevlendirilmişlerdir. Bunların raporları yayınlanmıştır.2 Hollanda Arşivlerinde bulunan Hollanda sömürgesi Endonezya’daki geçen olaylarla ilgili bazı belgelerde tarafımdan yayınlanmıştır3. 1.Dünya Savaşı bittikten ve mütareke döneminde olaylar ve TBMM açıldıktan sonra Millî Mücadele dönemi ile ilgili olarak Hollanda arşivlerinde değerlendirilmemiş ve oldukça ilginç belgeler bulunmaktadır. TBMM açılışının 100. Yılında bu belgelerden bir demet sunmayı Hollanda’da uzun yıllaradır yaşayan bir Türk vatandaşı olarak kendimize görev bildik. 2 ÇANAKKALE ARAŞTIRMALARI TÜRK YILLIĞI 35 Yıl 14 Bahar 2016 Sayı 20 ss. 35-63 I. Dünya Savaşı Yıllarında İki Felemenk Temsilcinin Afyonkarahisar Üsera Garnizonu Hakkındaki İzlenimleri: Dirk Johannes Van Bommel ve Dr. Emile Ernest Menten Raporları Feyza KURNAZ ŞAHİN* 3 DİPLOMASİSİ VE DIŞ POLİTİKASI İÇİN ÖNEMİ (1923-1938), Diplomasi ve Dış Politika Araştırmalrında Arşivlerin rolü, Atatürk Araştırma merkezi Ankara 2017 s. 51-75 8 23 N İSAN/ 23 AP RIL 202 0 15 Mayıs 1919 Yunan’lıların İzmir’i işgali Bütün Anadolu ve Trakya’da büyük infial yaratmış ve bunu Gerek İstanbul hükümeti gerekse İşgal Kuvvetleri komutanlığı gerekse İngiltere ve Amerika’ya telgraflarla protesto eylemleri gerçekleşmiştir. Bu telgrafların önemli bir kısmı 120 kadarı Fransızcaya tercüme edilerek Hollanda arşivlerinde saklanmaktadır. Bu telgrafların geliş yerlerine bakarsak Anadolu’daki şehir ve kasabaların yanısıra İrak ve Suriye’dende önemli sayıda telgraf bulunmaktadır. Doğu Vilayetlerindeki protestolar daha yoğunluklu görülmektedir. Bu telgraflardan Konya ve Diyarbakır’dan olmak üzere 4 örnek vererek önemlerine işaret edeceğim. Konya’dan 20 Mayıs 1919 tarihinde çekilen telgraf: Konya Valisi’nin binlerce kişinin katıldığı 25 Mayıs mitinginde benimsenen çözüm hakkındaki bildirisi (İngiliz temsilcilere iletilmesi ricasıyla) Size bugünki mitingde alınan kararları bildirmekten onu duyarız. Polonya gibi bir ükeyi dirilten bir medeniyetin Türkiye’nin yokoluşunu kabul etmesine halk akıl erdiremiyor. Çünkü biz bu aynı medeniyetin tam aksine Türklerin yaşamasına yardım etmesini beklerdik. 7 yüzyıldır varolan bir hükümete sahip olan bizi yasalarını ve kişiliğini yok saydığımız bir ülkenin kölesi kılmayın. Ölümü esarete yeğ tutarız. Ulaştığımız bu özgürlük çağının, 7 yüzyıllık bir halkın ölümü olması kabul edilemez. Bu bütün insanlığın görevi olacaktır. Bizi defalarca kurtarmış İn- 2 3 N İ SA N / 2 3 A P R I L 2 0 2 0 9 giltere bize medeniyet yolunu gösterecektir. Birkaç maceracının sağduyudan yoksun siyaseti yüzünden Büyük Britanya’nın dostluğunu kaybettik. Bu siyasetle bütün gücümüzle savaşmış olan bizler bugün cömert İngiltere’yle el sıkışalım. Koruması altındaki halkın deneyimleri bize selametin sadece onun yardımında olduğunu gösteriyor. Biz kimseye ait olmak istemiyoruz. Çözümümüzü Hükümetinize iletmenizi önemle rica ediyoruz. Diyarbakır’dan 20 Mayıs günü gönderilen telgrafta şunlar yazılmıştır. İttifak Devletleri Konferansı’nın insanlığın iyiliği ve güvenliğini sağlamak ve kalıcı bir barış yapmak amacıyla buluştuğuna ikna olmuştuk ve ulusların özgürlüğü ilkesinin kararlarında temel oluşturacağını ilan ettiğini biliyorduk. Acı verici bir şaşkınlık ve derin bir hayal kırıklığıyla öğrendik ki Yunan birlikleri İzmir’e çıkarak şehri işgal etmişler. Adalet ve eşitlik kurallarına karşı gelen ve ulusumuz için bir idam hükmü olan bu karara bütün ruhumuzla itiraz ediyoruz. Vatan haini maceracılar tarafından seküler dostlarına karşı savaşa sokulan Osmanlı ulusu yenilmiş; ama ölmemiştir. Üzerinde yaşadığı toprakların temel bölgelerini elinden alarak bunu başarmaya çalışıldığı takdirde hayatımızı vatanın savunması uğruna feda etmeye hazırız, böylece arkamızda en azından tarihe şanlı bir isim bırakırız. Bununla beraber Düvel-i Muazzama’nın Wilson ilkelerine uygun ve yaşadığımız yüzyıla yaraşır bir karara varmasını umuyoruz. Silvan’dan gönderilen telgraf ise Silvan ve Kulp’tan 300.000 kadın adına İngiltere kraliçesi ve ABD Cumhurbaşkanı eşi Madam Wilson’a, vde Amerika Birleşik Devletleri 10 23 N İSAN/ 23 AP RIL 202 0 kadınlarına gönderilmiş. Silvanlı bu kadınlar dünyadaki söz sahibi olan kadınlara dertlerini anlatmak için duygularını o kadar güzel dile getirmişlerdir bunu burada tekrarlamakta fayda var. Size bağlı ey Amerikalı kızkardeşler, Babaları, kocaları ve oğulları haydutlar çetesine benzer bir dehşet yaratan bir hükümet tarafından bu uğursuz savaşta feda edilen biz Türk kadınları, hassas ruhu ve duyarlı kalbi cahil ve dertli insalık için sevgiyle titremesi gereken size, hiçbir kalemin betimleyemeceği bir vaziyette etrafımızı çevreleyen çocuklarımız, genç kızlarımız adına, bu evrenin halklarının varoluş haklarını temin etmek için mücadele edeceğini ilan etmiş güçlerin, insanlığa saadet sunması gereken ve bütün kurtuluş ve adalet umutlarımızı bağladığımız meclisin, Yunanlıların erkekleri ve çocukları boğazlamasını, kadınlara ve genç kızlara tecavüz etmesini daha ne kadar sessizce seyredeceğini sormak için kırık bir kalple sesleniyoruz! Ve mektup soyle bitiyor Ey kızkardeşler, tarih ne İslam’ın ne de Türkiye’nin yıkılmayacağını ve yokolmayacağını kanıtlamaktadır! Müslümanların kulağı açıktır ve dillere destan sabırlarının da bir sınırı vardır! Eğer çaresizlikle kıstırılmış olanlar şu haykırışla ayaklanırsa dünya yeni bir kargaşaya sürüklenir: Ne olacaksa olsun! (Silvan ve Kulp [telgrafta Caleb diye geçiyor, başka bir yer de olabilir] kazalarındaki 300000 kadın adına: Ayşe Hatice, Münire, Bedriye, Lütfiye, Adalet, Şahende, Şerife, Sadıka, Gülistan, Lamia) Bu telgrafların önemi şüphesiz Anadolu’da sivil bir örgütlenmeye işaret etmektedir. Protestolarla İzmir’in işgaline karşı tepkileri yansıtmaktadır. Hollanda arşivlerindeki bu telgrafların yayınlanması milli mücadelenin bu yönüne dikkat çekmek için 2 3 N İ SA N / 2 3 A P R I L 2 0 2 0 11 önemlidir. 3. Mustafa Mektupları Kemal Paşa’nın tir. Oradan ise İstanbul’daki Hollanda elçiliğine ulaştırılmıştır. 15 Mayıs tarihinde Hollanda elçisi van Welderen Reyers , Hollanda dışişlerine yazdığı bir üst mektupla Mustafa Kemal Paşa’nın bu mektubunu Hollanda’ya iletmiş ve başka tarafsız ülkelerede aynı içerikte birer mektup gönderildiğini bildirmiştir. 28 Mayıs 1920 tarihinde Hollanda’ya gelen mektup buradan Hollanda dışişleri arşivine geçmiştir. Arşivde bulunan belgeler arasında Mustafa Kemal Paşa’nın Ankara’dan Meclisin açıldığını bildiren ve Meclıs başkanı olarak yurtdışına yazdığı iki Mektup bulunmaktadır. Mektuplardan TBMM açılışından 5 gün ve 7 gün Mustafa kemal Paşa’nın orijinali Arşivde bulunan 2. mektubu daha önemlidir. Bu mektup diğer sonra yani 28 Nisan ve 30 Nisan 1920 tarihlerinde mektuptan 2 gün sonra yani 30 Nisan 1920 günü yazılmıştır. kaleme alınmış Fransızca bir mektuptur. Mektupta İlk defa Meclis başkanı Olarak yurtdışında bir ülMustafa Kemal Paşa’nın 28 Nisan tarihli mektu- keye meclisin bazı prensip kararları tebliğ ediyor. Osmanlı Meclis Başkanı İmzasıyla gönderilen bu bunun orijinali yoktur sadece zamanında yapılmış mektupta Halife sultanın esir ve İstanbul’ un işgal bir daktiılo yazılı kopyesi bulunmaktadır. Mustafa altında olduğu belirtilerek onları kararlarının bir hiç niteliğinde olduğunu ve Ankara’daki meclis ’in Kemal Paşa 28 Nisan 1920 tarihli bu mektubunda idareyi ele aldığını ve bundan sonra orda alınacak Gaziantep’te meydana gelen Ermenilerin Türklere kararların geçerli olacağı vurgulanmaktadır. yaptıkları zulümleri bildirerek bunu protesto et“Hilafetin, saltanatın ve Osmanlı hükûmetinin mekte ve tarafsız devletlerin bir komisyon kurara- merkezi İstanbul, Osmanlı milleti tarafından itilaf rak olaylara müdahale etmelerini ve bir delegasyon Devletleri’nin esiri olarak kabul edilmektedir. Bu yüzden işgal altındaki İstanbul çıkışlı emirler ve yollamalarını beklediğini bildirmektedir. fetvaların hiçbir hukuki ve dinî değeri olmayacaktır. Sözde İstanbul hükûmeti tarafından yapılan bütün ”Bunun sonucunda Tarafsız Devletler’in Antep’e angajmanlar (yükümlülükler) millet tarafından yok olay yerinde inceleme yaparak suçlamanızın değe- ve yapılmamış sayılacaktır.” rini ispat etmesi için özel bir delegasyon yollamaBir manifesto şeklinde yazılan bu mektup Büyük sını rica ediyoruz”. Millet Meclisi’nin 23 Nisan 1920’deki açılış oturumunda Halife Sultan ve ebedî şehri yabancı işgal Mustafa Kemal Paşa bu mektubu 28 Nisan 1920 ve baskısı altında kaldığı sürece vatanın hâlde ve gelecekteki mukadderatını eline aldığını ilan edigünü yazmış. Mektup Kuşadası Milli Müdafa ko- yor. mitesi başkanını Mahmud bey vasıtasıyla muhteBurada vurgulanan Ankara’daki meclisin Istanmelen İzmir’deki Hollanda konsolosuna verilmiş- bul’daki meclisin bir devamı olduğu mesajıdır. 12 23 N İSAN/ 23 AP RIL 202 0 2 3 N İ SA N / 2 3 A P R I L 2 0 2 0 13 Devlette devamlılık esastır prensibinden hareketle Mustafa Kemal Paşa’da mektuıbun altına Osmanlı Meclis Başkanı olarak imzası bulunmaktadır. Bu mektuptan birkaç nüsha başka ülkelerde yazılmış olmalıdır fakat mektubun tek orijinal nüshası şu anda Hollanda arşivinde bulunan bizim nüshamızdır. 4.Sonuç Hollanda arşivinde bulunan bu belgeler Bizlere Milli mücadelenin bazı safhalarının Hollanda arşivlerindeki tanıkları vasıtasıyla takıp etmeyi mümkün kılıyor. Özellikle Milli Mücadelede çeşitli ücra köşelerde gönderilen Telgraflar Fransızca tercümeleri ile nasıl Hollanda arşivlerinde geldi ayrıca bir araştırma konusudur. Muhtemelen bu telgraflar Osmanlıcadan Fransızca’ya Osmanlı hariciyesi tarafından tercüme edilmiş ve tarafsız devletlerin büyükelçilerin bir kamuoyu baskı aracı olarak gönderilmiş olmalıdır. Bu teklgrafların İstanbuldaki Orıjinalleri ile karşılaştırılarak yayınlanması bizlere Milli mücadelenin yürütülmesi konusunda bazı karanlık noktaları aydınlatacaktır. Mustafa kemal Atatürk’ün ise BMM başkanı olarak bundan tam 100 yıl önce kaleme aldığı 2 mektupta Meclis’in yurtdışına gönderdiği ilk mektup olması bakımından önemlidir. TBMM Milli Mücadeleyi başlatırken bazı prensiplerini yurtdışındaki ülkelere bildirerek Kamu diplomasisi ve ilk yurtdışı ilişkilerini geliştirmeye önem vermiştir. 14 23 N İSAN/ 23 AP RIL 202 0 2 3 N İ SA N / 2 3 A P R I L 2 0 2 0 15 Mustafa Kemal Paşa’nın 30 Nisan 1920 Devletleri’nin esiri olarak kabul edilmektedir. Bu yüzden işgal altındaki İstanbul çıkışlı emirler ve fettarihli mektubu (Resim 1-4) vaların hiçbir hukuki ve dinî değeri olmayacaktır. Sözde İstanbul hükûmeti tarafından yapılan bütün 30 Nisan 1920 – Ankara angajmanlar (yükümlülükler) millet tarafından yok EKSELEANSLARI SAYIN HOLLANDA ve yapılmamış sayılacaktır. DIŞİŞLERİ BAKANINA 2-Bütün soğukkanlılığını ve ılımlılığını muhafaza Sayın Bakan, eden Osmanlı milleti yüzlerce yıllık hür ve bağımsız Yüksek bilgilerinize sunmaktan şeref duyarız ki devlet olarak kutsal haklarını savunmaya kararlıdır İstanbul şehrinin İtilaf güçlerince haksız ve adalet- ve kendi nam ve hesabına hareket etme hakkını öz siz işgali sonrasında Halife Sultan ve hükûmetini temsilcilerine tanıyarak şerefli ve eşit bir barışla soesir olarak değerlendiren Osmanlı milleti bir Bü- nuca gidilmesi arzusunu da ifade eder. yük Millet Meclis toplamaya girişti ve geniş çaplı 3-Ülkede bulunan Osmanlı Hristiyan unsurları ve seçimler gerçekleştirdi. Büyük Millet Meclisi 23 Nisan 1920’deki açılış yabancı unsurlar milletin koruması altındadırlar. oturumunda görkemli bir oylama ile Halife Sultan Bununla beraber onlar ülkenin genel güvenliğine ve ebedî şehri yabancı işgal ve baskısı altında kaldı- karşı hiçbir faaliyette bulunamazlar. ğı sürece vatanın hâlde ve gelecekteki mukadderatı- Osmanlı milletinin bu haklı isteklerini olumlu karşılayacağınız ümidi ile en derin saygılarımın nı eline aldığını ilan etti. kabulünü rica ederim. Büyük Millet Meclisi, Osmanlı toplumunu Paris Barış Konferansı sonuçları üzerinde kötümserliğe Osmanlı Büyük Millet Meclisi Adına bir kez daha düşüren ve Mondros Mütarekesi’nin Başkan Mustafa Kemal hükümlerine aykırı bu keyfî ve haksız tutuma üyele- KAYNAK: Hollanda Millî Arşivleri Dışişleri rinin protestosunu siz ekselanslarının bilgisine sunBakanlığı Arşivi, Fon Kodu: 2.05.18.742 ma onurunu bana verdi. Kutsal olan ve bütün medeni milletlerce de böyle kabul edilen yüce Meclis oturum esnasında basıldı ve genel kurul salonunun ortasında milletin temsilcileri İngiliz polisi tarafından genel kurulun şiddetli protestolarına rağmen suçlular gibi götürüldüler. Ayan üyeleri, milletvekilleri, generaller, eli kalem tutan insanlar ikametlerinde tutuklandılar ve elleri kelepçelenerek sürgün edildiler. Ayrıca resmî ve özel kurumlarımız sadece hak kuvvetlinindir anlayışı ile silahlı güçler tarafından işgal edildi. Bütün haklarının çiğnendiğini ve egemenliğinin ihlal edildiğini gören Osmanlı halkı daha sonra, Ankara’da toplanan temsilcilerinin emri ile ülkenin yönetimini ele alan ve Meclisin bağrından çıkan bir icra komitesi seçti. Ekselanslarına olup biteni arz ederken 29 Nisan 1920 tarihli oturumda kabul ei fade edilen milletin isteklerini de bildirmekle şeref duyarım: 1-Hilafetin, saltanatın ve Osmanlı hükûmetinin merkezi İstanbul, Osmanlı milleti tarafından İtilaf 16 23 N İSAN/ 23 AP RIL 202 0 2 3 N İ SA N / 2 3 A P R I L 2 0 2 0 17 Resim 5-7 : Mustafa Kemal Paşa’nın 28 Nisan 1920 tarihli mektubu ÖN MEKTUP (HOLLANDACA) Konstantinopel, 15 Mayıs 1920 Hollanda’ya ulaşma tarihi 28 Mayıs 1920 (mühür) Ekselanlarına şerefle bildırmek isterimki. Ekte gönderdiğimiz mektup Izmir’den bize ulaşmıştır. ve Anadolu’daki millyetçi Partinin önderlerinden mUstafa Kemal tarafından yazılmıstır. Mektupta Ermenilerin hareketlerine karşı gelinmekte ve tarafsız develetler tarafından bir araştırma komisyonu kurulması çağrısı yapılmaktadır. Burada buluann di[ere akredite büyıükelçiler de böyle bir mektup almışlardı ELÇİ Weldereen Reyers (imza) . Laheydeki Hollanda Dışişleri Bakanlığına 18 23 N İSAN/ 23 AP RIL 202 0 2 3 N İ SA N / 2 3 A P R I L 2 0 2 0 19 KOPYA (FRANSIZCA) 28 Nisan 1920 Ekselansları Sayın Hollanda Büyükelçisi’ne İstanbul askeri makamlarının koruması ve yardımından faydalandığını ve komitacıların arasında Fransız askerlerinin bulunduğunu öğrenmiş bulunmaktayız. Kendisinin zulüm gördüğünü iddia eden bir ırkın medeni dünyanın kamuoyu önünde soğukkanlılık ve alaycılıkla işlediği bu barbarca eylemlere ve vahşete itiraz ediyoruz. Bunun sonucunda Tarafsız Devletler’in Antep’e olay yerinde inceleme yaparak suçlamanızın değerini ispat etmesi için özel bir delegasyon yollamasını rica ediyoruz. Ekselansları, Yabancı yönlendirmelerin etkisi altında olan ve mitralyöz, otomatik silah, aydınlatma ta- (imza) Mustafa Kemal bancaları ve benzeri savaş silahları kullanan Antep Ermenileri bir süredir silahsız bırakılmış ve cellatlarının merhametine teslim edilmiş silahsız Türk nüfusu içinde katliamlar yapmaya başladılar. Yerel yetkililer bu kanlı olayların devamını engellemenin imkansızlığında kaldıkları konusunda bizi bilgilendirdiler. İnsanlık duygularıyla hareket ederek, düşmanlarımızın suçlarının sorumluluğunu ve ağırlığını bize yüklemek için kullandıkları bu çirkin sistemi meydana çıkarmakta acele ediyoruz Amaçları ülkeyi bir anarşi ve isyan vaziyetinde göstermek ve öte yandan ırklarının uğradığı zulüm hakkındaki yalan haberleri yayarak Türk unsurunu ortadan kaldırmaktır. Maraşlı Ermeni ileri gelenlerden oluşan bir delegasyonun bilgelik ve haysiyet dolu tavsiyelerine ve Amerikan Koleji müdürü Mr. Well ile Dr. Schmitt’in iyi niyetli ve insancıl müdahelelerine rağmen Ermeniler kamu güvenliğini bozmaya ve tehdit etmeye ve sivil Türk halkı katletmeye devam etmektedir. Ermeni çetelerin Fransız 20 23 N İSAN/ 23 AP RIL 202 0 2 3 N İ SA N / 2 3 A P R I L 2 0 2 0 21 P.S. General Mustafa Kemal tarafından gönderilen bu bildiriyi Yüksek dikkatinize sunmaktan şeref duyarım. 28 Nisan 1920 (imza) Mahmut Kuş Adası Milli Savunma Başkanı KAYNAK: Hollanda Millî Arşivleri Dışişleri Bakanlığı Arşivi, Fon Kodu: 2.05.18.742 **** 22 23 N İSAN/ 23 AP RIL 202 0 2 3 N İ SA N / 2 3 A P R I L 2 0 2 0 23 Resim 8 : Diyarbakır’dan çekilen telgrafın metni Diyarbakır, 20 Mayıs 1919. Yunan birliklerinin İzmir’e çıkartma yaptıkları haberi ve şehrin onlar tarafından işgali Diyarbakır ve çevresine yıldırım ve bir yas ilanı gibi düştü ve huzurun derin bir şekilde sarsılmasına neden oldu. Her tarafta, aşağılanarak yaşamaktansa şerefiyle ölmenin tercih edilir olduğu kanaati kendini gösteriyor. Telgrafın devamında bulunan metin İstanbul’daki yabancı temsilcilere hitaben yazılmıştır. Bütün ulusun güvenine sahip hükümetimiz İtilaf Devletleri’ne yönelik teşebbüslerinde sonuca ulaşamadığı takdirde bölgemiz halkı bir araya gelmeye hazırlanmaktadır - İzmir’deki Vatan Kurtuluşu Ordusu’na ne olursa olsun. İleri derecede kışkırtılmış halkın sükunetini sağlayacak uygun önlemlerin alındığına dair bilgiyi bekliyoruz ve vardığımız bu çözüm kararının basın yoluyla iletilmesini rica ediyoruz: (Eğer bir ulusun bütünden ayrılmaz temel bölgelerinden birini çıkarırsak o ulus yokolmaya mahkum olur. İttifak Devletleri Konferansı’nın insanlığın iyiliği ve güvenliğini sağlamak ve kalıcı bir barış yapmak amacıyla buluştuğuna ikna olmuştuk ve ulusların özgürlüğü ilkesinin kararlarında temel oluşturacağını ilan ettiğini biliyorduk. Acı verici bir şaşkınlık ve derin bir hayal kırıklığıyla öğrendik 24 23 N İSAN/ 23 AP RIL 202 0 ki Yunan birlikleri İzmir’e çıkarak şehri işgal etmişler. Adalet ve eşitlik kurallarına karşı gelen ve ulusumuz için bir idam hükmü olan bu karara bütün ruhumuzla itiraz ediyoruz. Vatan haini maceracılar tarafından seküler dostlarına karşı savaşa sokulan Osmanlı ulusu yenilmiş; ama ölmemiştir. Üzerinde yaşadığı toprakların temel bölgelerini elinden alarak bunu başarmaya çalışıldığı takdirde hayatımızı vatanın savunması uğruna feda etmeye hazırız, böylece arkamızda en azından tarihe şanlı bir isim bırakırız. Bununla beraber Düvel-i Muazzama’nın Wilson ilkelerine uygun ve yaşadığımız yüzyıla yaraşır bir karara varmasını umuyoruz. Bu uğursuz savaşta toprağa düşen kahramanların yaşlı babaları ve delikanlılık çağındaki kardeşleri Vatan’ın son savunması için bir ordu kurmaya karar verdi. Sabırlarının taşmaması için yüksek müdahelenizi rica etmekten şeref duyarız.) **** Devamında yüksek din adamları, ileri gelen şeyhler ve tüccarların bulunduğu 44 imza yer almaktadır. **** \ 2 3 N İ SA N / 2 3 A P R I L 2 0 2 0 25 Resim 9: Silvan’lı kadınlar tarafından halklarının varoluş haklarını temin etmek için müçekilen telgrafın metni cadele edeceğini ilan etmiş güçlerin, insanlığa saadet sunması gereken ve bütün kurtuluş ve adalet Silvan 22 Mayıs 1919 umutlarımızı bağladığımız meclisin, Yunanlıların erkekleri ve çocukları boğazlamasını, kadınlara ve Telgraf genç kızlara tecavüz etmesini daha ne kadar sesA- Majesteleri İngiltere Kraliçesi’ne, sizce seyredeceğini sormak için kırık bir kalple sesB- Madam Wilson’a, leniyoruz! C- Amerika Birleşik Devletleri kadınDuyarlı ve yumuşak kalpli, larına. Ey Kraliçe, Ey kızkardeşler, Kederli kalplerimiz, yumuşak bir kalbe ve tarih ne İslam’ın ne de Türkiye’nin yıkılmayacağını soylu bir vicdana sahip bir adam olan Mösyö Wil- ve yokolmayacağını kanıtlamaktadır! son (büyük ulusunuzun başkanı) tarafından orMüslümanların kulağı açıktır ve dillere destaya konulan ilkelerin tatbik edilmesi umuduyla tan sabırlarının da bir sınırı vardır! Eğer çaresizlikle avunurken, kaygı verici duygularla öğreniyoruz ki kıstırılmış olanlar şu haykırışla ayaklanırsa dünya Yunanlılar İzmir’i işgal etmiş ve İttifak kuvvetleri- yeni bir kargaşaya sürüklenir: Ne olacaksa olsun! nin temsilcilerinin gözleri önünde Rumeli’de daha önce işledikleri suçları burada tekrarlıyorlar, henüz İnsanlık adına, kardeş sevgisi adına, tüm ininsanlık tarihine kaydedilmemiş bu suçlar evrende- sanlığın ve bizim gibi mazlum halkların geleceğinin ki halkların vicdanını acıyla etkilemeli, göklerdeki son teminatı için yardımızı talep ediyoruz! melekleri ağlatmalı ve Mesihi mezarında titretmelidir. (Silvan ve Kulp [telgrafta Caleb diye geçiySize bağlı ey Kraliçe, or, başka bir yer de olabilir] kazalarındaki 300000 Size bağlı ey Amerikalı kızkardeşler, kadın adına: Babaları, kocaları ve oğulları haydutlar çetesine Ayşe Hatice, Münire, Bedriye, Lütfiye, benzer bir dehşet yaratan bir hükümet tarafından Adalet, Şahende, Şerife, Sadıka, Gülistan, Lamia) bu uğursuz savaşta feda edilen biz Türk kadınları, KAYNAK: Hollanda Millî Arşivleri Dışişleri Bakanlığı Arşivi, Fon Kodu: 2.05.18.742 hassas ruhu ve duyarlı kalbi cahil ve dertli insalık için sevgiyle titremesi gereken size, hiçbir kalemin betimleyemeceği bir vaziyette etrafımızı çevreleyen çocuklarımız, genç kızlarımız adına, bu evrenin 26 23 N İSAN/ 23 AP RIL 202 0 2 3 N İ SA N / 2 3 A P R I L 2 0 2 0 27 Resim 10-11 Konya’dan çekilen telgrafların metni İçişleri Bakanlığı’na Konya 1e21 Mayıs 1335/1919 1788. Size bugün Düvel-i Muazzama’nın temsilcilerine ara vermeden her gün gönderdiğimiz protestolardan birini ulaştırıyoruz. Tüm felaketlere katlanan bu ulus, aşikar haklarını savunmak için elinden gelen herşeyi yapacağını ve yardımına gelecek olan herkese bütün ruhuyla ve kanının son damlasına kadar yardım edeceğini size göstermektedir. Bütün Konya halkı adına: Belediye Başkanı Hakkı. Vilayet Genel Meclisi Başkan Yardımcısı Mehmed Ali. Tarımcılar Derneği Başkanı Kudret [Kondret]. Tüm Akviran halkının temsilcisi Hacı Mehmed. Tüm Kızılviran halkının temcilcisi Mehmed Ermin. İşçi Derneği Başkanı Muhittin. Çumra [Tchumbré] Nahiyesi halkının temcilcisi Bayramzade Mustafa. 28 23 N İSAN/ 23 AP RIL 202 0 2 3 N İ SA N / 2 3 A P R I L 2 0 2 0 29 İçişleri Bakanlığı’na Konya, 26 Mayıs Konya Valisi’nin binlerce kişinin katıldığı 25 Mayıs mitinginde benimsenen çözüm hakkındaki bildirisi (İngiliz temsilcilere iletilmesi ricasıyla) Size bugünki mitingde alınan kararları bildirmekten onu duyarız. Polonya gibi bir ükeyi dirilten bir medeniyetin Türkiye’nin yokoluşunu kabul etmesine halk akıl erdiremiyor. Çünkü biz bu aynı medeniyetin tam aksine Türklerin yaşamasına yardım etmesini beklerdik. 7 yüzyıldır varolan bir hükümete sahip olan bizi yasalarını ve kişiliğini yok saydığımız bir ülkenin kölesi kılmayın. Ölümü esarete yeğ tutarız. Ulaştığımız bu özgürlük çağının, 7 yüzyıllık bir halkın ölümü olması kabul edilemez. Bu bütün insanlığın görevi olacaktır. Bizi defalarca kurtarmış İngiltere bize medeniyet yolunu gösterecektir. Birkaç maceracının sağduyudan yoksun siyaseti yüzünden Büyük Britanya’nın dostluğunu kaybettik. Bu siyasetle bütün gücümüzle savaşmış olan bizler bugün cömert İngiltere’yle el sıkışalım. Koruması altındaki halkın deneyimleri bize selametin sadece onun yardımında olduğunu gösteriyor. Biz kimseye ait olmak istemiyoruz. Çözümümüzü Hükümetinize iletmenizi önemle rica ediyoruz. KAYNAK: Hollanda Millî Arşivleri Dışişleri Bakanlığı Arşivi, Fon Kodu: 2.05.18.742 30 23 N İSAN/ 23 AP RIL 202 0 2 3 N İ SA N / 2 3 A P R I L 2 0 2 0 31 NEXT NUMBER MAY 2020 İÇİNDEKİLER / CONTENTS Turkology.052020.ID0006 Mehmet Tütüncü İki Şehit Barbaros (Oruç Ve İshak Reis) Turkology.052020.ID0007 Mehmet Tütüncü Deux Martyrs Barbarossa (Oroudj Et Isaac ) Turkology.052020.ID0008 Rumen İvanov Bulgaristan’dan Vezı̇ r Mezar Taşla Turkology.052020.ID0009 Mehmet Turgay Kürüm Turkish Reading Proposals For The Wrıtıngs Called Eteocyp riot Writings (Cyprus Syllable Writing) That Are Found In Cyprus Turkology.052020.ID0010 Mehmet Turgay Kürüm Kıbrıs’da Bulunan, “Eteocypriot Yazısı (Kıbrıs Hece Yazısı)” Turkology.052020.ID0011 Eros Calcara I Fanciulli del sultano I giannizzeri al servizio della Sublime Porta 32 23 N İSAN/ 23 AP RIL 202 0