Number 04 Year 2020
INTERNATIONAL JOURNAL OF
TURKOLOGY
RESEARCH and STUDIES OF ISLAMIC INSCRIPTIONS
Etudes et des Recherches Épigraphiques Islamiques
İSLAMİ KİTABE ARAŞTIRMALARI
مجلة دراسات الكتابات والنقوش اإلسالمية
TBMM Açılışının 100. Yılı Özel Sayısı
Centennary of
Turkish National
Grand Assembly
Chief-editor: Mehmet Tütüncü
Publicatiıon of SOTA
ISSN 1570-694X
sotapublishing@gmail.com
Editors: Ahmed Ameen / Torbjorn Ødegaard/ Fathi Jarray / Mamoona Khan/
INTERNATIONAL JOURNAL OF
TURKOLOGY
nr. 4
23 Nisan / 23rd of April 2020
TBMM Açılışının 100. Yılı Özel
Sayısı
Jubilee nr. for Centennary of Turkish National Great Assembly
RESEARCH and STUDIES OF ISLAMIC
INSCRIPTIONS
Etudes et des Recherches Épigraphiques
Islamiques
İSLAMİ KİTABE ARAŞTIRMALARI
مجلة دراسات الكتابات والنقوش اإلسالمية
ISSN 1570 694X
Chief-editor: Mehmet Tütüncü
Editors:
Ahmed Ameen (Fayoum University), Fathi
Jarray (Tunis), Mamoona Khan
(Islamabad). Torbjorn Ødegaard (Oslo),
Mehmet Emin Yilmaz (Ankara)
Editorial board:
Murad Adjabi (Alger), Ludvik Kalus (Paris),
Frederic Bauden (Liege) Ahmet Ali Bayhan
(Ordu) , Ahmet Taşğın (Ankara), Mehmet
Akif Erdoğru (Izmir), Sami Saleh
Abdelmalek (Cairo), Ibrahim Yılmaz
(Erzurum), Hatice Aynur (Istanbul), Andrey
Krasnozhon (Odessa), Olga Vasileva (St.
Petersburg), Moshe Sharon (Jerusalem),
Klaus Kreiser (Berlin), Timur Kocaoğlu
(Michigan). Andrew Petersen (Wales),
Ardian Muhaj (Tirana)
Contact:
e-mail: sotapublishing@gmail.com
Postal adress:
SOTA
Brabantlaan 26
2101 Sg Heemstede
Netherlands
İÇİNDEKİLER / CONTENTS
Turkology.042020.ID0006
Mehmet Tütüncü
Hollanda Milli arşivlerinde TBMM açılışı ve Millî
Mücadele’ye ait yayınlanmamış bazı Belgeler pp. 6-29
2 3 N İ SA N / 2 3 A P R I L 2 0 2 0
3
TBMM 100. Yılı Anısına
Mustafa Kemal Paşa Meclis başkanı olarak yazmamıştır.
Bundan tam 100 yıl önce Ankara’da Mustafa Kemal ve Anadolu’dan gelen temsilciler Ankara’da
Türkıye büyük Millet Meclis’nin açılışını gerçekleştirmişlerdi. Meclisin bu açılışı yine Meclis’ta
yapılacak bir Sempozyum ve oturumla kutlanacaktı. Maalesef Dünyayi saran Korona virüsü bunun
iptaline sebeb oldu. Bu toplantı için hazırladığım
Hollanda arşivlerinde bulunan Meclisle ilgili belgeleri bir sempozyum tebliği olarak hazırlamıştım
Maalesef Bu toplantı iptal olunca bu tebliğde ortada kaldi. International Journal of Turkology yayın kuruluna bu tebliği derginin bir özel sayısında
yayınlama teklifini götürdüm ve kabul gördü. Bu
:şekilde Uluslararası başlı başına bir olay olan Meclisin açılışı ile ilgili bir dergi çıkararak Korona vesilesiyle iptale dilen anma toplantılarını bir nebze
gidermek istedik.
Hollanda arşivinde bulunan belgeler arasında Mustafa Kemal Paşa’nin 30 Nisan 1920 tarihli Hollanda
Hükumetine yazdığı mektup bilhassa çok önemlidir. Bu mektup bir manifesto niteliğinde ve artık
dünyaya yeni bir gerçeği ifade etmektedir. Bu gerçekte İstanbul’da sultan ve hükumetinin artik Işgalci kuvvetlerin esiri olduklarından onlarin hiç bir
kararının taninmayacaği ve Türkiye’de meşru idarenin Ankara’daki Meclıs olduğunu haykırmaktadır. Tarihi Kıymeti önemli olan bu mektuptan şüphesiz başka devletlerede yazılmıştır. Ama orijinali
elimizde kalan tek nüshasi budur. Hatta yeni Ankara hükumetinin Yurtdışına yazdığı ilk mektuplardan
birisi olması hasebiyle önemlidir.
Hollanda arşivinde bulunan diğer belgeler ise
Yunan işgaline karşı Anadolu’daki Sivil halkın
protesto telgraflarının fransızca tercümesinden
oluşmaktadır. Anadolu’dan Istanbul hükumeti ve
uluslararası kuruluşlara çekilen bu telgrafların birer nüshaları fransızca olarak Hollanda elçisi vasıtasıyla Hollanda’ya ulaşmıştır.
Hollanda arşivinde Mustafa Kelmal Paşa’nın yazdığı ikinci bir mektubun kopyesi Antep civarında
Ermeniler’in yaptıklari katliam ve mezalimlerle
alakalıdır. Be mektubun orijinali yoktur ama bir
kopyesi bulunmuştur. 28 Nisan tarihli bu mektupta
4
23 N İSAN/ 23 AP RIL 202 0
TBMM 10.yılı için daha önce hiç yayınlanmamış
belgelerden oluşan bu mütevazi ama özel sayımzı
takdirlerinizie sunuyorum
Mehmet Tütüncü
23 Nisan 2020, Hollanda.
In memory of the 100th anniversary of grams of the Civilian people in Anatolia against the
Greek occupation. Copies of these telegrams takthe Turkish Grand National Assembly
en from Anatolia to the Istanbul government and
international institutions have reached the NetherExactly 100 years ago, Mustafa Kemal and rep- lands in French with a Dutch embassy.
resentatives from Anatolia had opened the Grand
National Assembly of Turkey in Ankara. This cen- Mehmet Tütüncü
tenary of the opening of the Assembly was to be 23 Nisan 2020, Netherlands
celebrated with a Symposium and session in the
Assembly this year. Unfortunately, the Coronavirus that surrounded the world caused this to be canceled.
I had prepared the documents related to the Assembly in the Dutch archives as a symposium paper.
Unfortunately, this meeting was canceled. I submitted the proposal to publish this paper in a special issue of the journal and was accepted by the
International Journal of Turkology editorial board.
In this way, we wanted to publish a special issue of
our magazine about the opening of the Assembly.
This opening is an international event by itself.
Among the documents in the Dutch archive, Mustafa Kemal Pasha’s letter to the Dutch Government
dated 30 April 1920 is especially important. This
letter is a manifesto and now expresses to the world
a new reality Ankara government. It says that because Istanbul is considsered as prisoner of occupoying forces as well as the Sultan-Caliph, and that
the decisions of Istanbul will not be recognized and
that legitimate administration is now in Ankara.
Undoubtedly, this letter, whose historical value is
important, was written to other states. But this is
the only copy of the original that survived. It is
even important because it is one of the first letters
that the new Ankara government wrote to foreign
countries. Other documents in the Dutch archive
consist of the French translation of the protest tele-
2 3 N İ SA N / 2 3 A P R I L 2 0 2 0
5
Hollanda Milli arşivlerinde
TBMM açılışı ve Millî Mücadele’ye ait yayınlanmamış bazı
Belgeler
Drs. Mehmet TÜTÜNCÜ (1)
Abstract:
Özet:
Bilindiği gibi Hollanda ile Türkiye arasındaki ilk ilişkiler 1612 yılında
başlamış ve bugüne kadar kesintisiz olarak devam etmiştir. Hollandalılar
devamlı Türkiye’nin dostu olmuşlardır. Bunun yanında Türkiye ile diğer
ülkeler arasındaki çatışmalarda arabulucu rolünü oynamışlardır. Bu
ilişkilerin yansıması olan Hollanda Milli Arşivlerinde 1612 yılından bu
yana kesintisiz belgeler saklanmaktadır.
1. Dünya savaşında tarafsız kalan Hollanda’nın İstanbul büyükelçiliği bu tarafsızlığından dolayı savaş sonrasında bazı
önemli belgelere sahip olmuştur.
Hollanda Milli arşivlerinde 1919-1920 yıllarında yazılmış
milli mücadele ile ilgili bazı önemli belgeleri barındırmaktadır. Bunlar arasında Anadolu’dan İzmir’in Yunanlılar
tarafından işgaline karşı Anadolu’dan yazılan telgrafların
birer kopyası ve aynı zamanda TBMM açılışından 1 hafta
sonra 30 Nisan 1920 tarihli Meclis başkanı Mustafa Kemal
Paşa’nın yazdığı 4 sayfalık mektup ve zamanın Hollanda elçisinin yazdığı bazı raporlar sayılabilir. Mallı mücadeleden
ve cumhuriyetin kuruluşundan sonra Hollanda yeni Cumhuriyetin kuruluşunda bazı önemli görevler üstlenmiştir.
Bildirimizde bu belgelerin bir değerlendirilmesi sunulacak ve
Hollanda arşivindeki bu belgelerin tanıtımı yapılacaktır.
Anahtar kelimeler: Milli Mücadele telgrafları, Hollanda Arşivleri, Mustafa Kemal’n mektubu
1
Drs. SOTA Research Centre for Turkish
and Arabic World Haarlem -Hollanda
6
23 N İSAN/ 23 AP RIL 202 0
First relations between the Netherlands and Turkey, as it is
known, began in 1612 and continued without interruption until today. The Dutch had very riendly relations.. Besides, the
conflict between Turkey and other countries have played the
role of mediator. Uninterrupted documents have been kept in
the Dutch National Archives, which are the reflection of these
relations, since 1612.
The Istanbul embassy of the Netherlands, which remained
neutral in the First World War, had some important documents after the war due to this neutrality.
It contains some important documents related to the national struggle written in the Dutch National Archives between
1919-1920. These include a copy of the telegraphs written
from Anatolia against the Greek invasion of Izmir, as well as
original of a 4-page letter from Parliament Speaker Mustafa Kemal Pasha dated April 30, 1920, Just 1 week after the
opening of the Turkish Grand National Assembly, and some
reports by the Dutch ambassador of the time.
An evaluation of these documents will be presented in our
paper and a presentation of these documents in the Dutch
archive will be made.
Key words: Telgraphs National Struggle, Dutch Archives,
Mustafa Kemal letters
2 3 N İ SA N / 2 3 A P R I L 2 0 2 0
7
2. İzmir’in işgali üzerine Anadolu’dan
çekilen protesto telgrafları.
1. GİRİŞ
1. Dünya Savaşında tarafsız kalan Hollanda
büyükelçiliği ve İzmir Konsolosluğu Savaş sonunda ve Millî mücadele yıllarında da açık kalmış ve
Türkiye’deki olayları günü gününe Hollanda dışişlerini bakanını bilgilendirmişlerdir.
Kut savaşında esir alınan İngiliz esirlerin serbest
bırakılması için arabulucu rolü yapmışlar ve 2 Hollandalı görevlendirilmişlerdir. Bunların raporları
yayınlanmıştır.2
Hollanda Arşivlerinde bulunan Hollanda sömürgesi
Endonezya’daki geçen olaylarla ilgili bazı belgelerde tarafımdan yayınlanmıştır3.
1.Dünya Savaşı bittikten ve mütareke döneminde
olaylar ve TBMM açıldıktan sonra Millî Mücadele
dönemi ile ilgili olarak Hollanda arşivlerinde değerlendirilmemiş ve oldukça ilginç belgeler bulunmaktadır. TBMM açılışının 100. Yılında bu belgelerden bir demet sunmayı Hollanda’da uzun yıllaradır yaşayan bir Türk vatandaşı olarak kendimize
görev bildik.
2
ÇANAKKALE ARAŞTIRMALARI TÜRK
YILLIĞI 35 Yıl 14 Bahar 2016 Sayı 20 ss. 35-63 I. Dünya
Savaşı Yıllarında İki Felemenk Temsilcinin Afyonkarahisar
Üsera Garnizonu Hakkındaki İzlenimleri: Dirk Johannes
Van Bommel ve Dr. Emile Ernest Menten Raporları Feyza
KURNAZ ŞAHİN*
3
DİPLOMASİSİ VE DIŞ POLİTİKASI
İÇİN ÖNEMİ
(1923-1938), Diplomasi
ve Dış Politika Araştırmalrında Arşivlerin
rolü, Atatürk Araştırma merkezi Ankara
2017 s. 51-75
8
23 N İSAN/ 23 AP RIL 202 0
15 Mayıs 1919 Yunan’lıların İzmir’i işgali Bütün
Anadolu ve Trakya’da büyük infial yaratmış
ve bunu Gerek İstanbul hükümeti gerekse
İşgal Kuvvetleri komutanlığı gerekse İngiltere
ve Amerika’ya telgraflarla protesto eylemleri
gerçekleşmiştir. Bu telgrafların önemli bir kısmı
120 kadarı Fransızcaya tercüme edilerek Hollanda
arşivlerinde saklanmaktadır.
Bu
telgrafların
geliş
yerlerine
bakarsak
Anadolu’daki şehir ve kasabaların yanısıra İrak ve
Suriye’dende önemli sayıda telgraf bulunmaktadır.
Doğu Vilayetlerindeki protestolar daha yoğunluklu
görülmektedir.
Bu telgraflardan Konya ve Diyarbakır’dan olmak
üzere 4 örnek vererek önemlerine işaret edeceğim.
Konya’dan 20 Mayıs 1919 tarihinde çekilen telgraf:
Konya Valisi’nin binlerce kişinin katıldığı 25 Mayıs
mitinginde benimsenen çözüm hakkındaki bildirisi
(İngiliz temsilcilere iletilmesi ricasıyla)
Size bugünki mitingde alınan kararları bildirmekten onu duyarız. Polonya gibi bir ükeyi dirilten bir
medeniyetin Türkiye’nin yokoluşunu kabul etmesine
halk akıl erdiremiyor. Çünkü biz bu aynı medeniyetin tam aksine Türklerin yaşamasına yardım etmesini beklerdik. 7 yüzyıldır varolan bir hükümete sahip
olan bizi yasalarını ve kişiliğini yok saydığımız bir
ülkenin kölesi kılmayın. Ölümü esarete yeğ tutarız.
Ulaştığımız bu özgürlük çağının, 7 yüzyıllık bir halkın ölümü olması kabul edilemez. Bu bütün insanlığın görevi olacaktır. Bizi defalarca kurtarmış İn-
2 3 N İ SA N / 2 3 A P R I L 2 0 2 0
9
giltere bize medeniyet yolunu gösterecektir. Birkaç
maceracının sağduyudan yoksun siyaseti yüzünden
Büyük Britanya’nın dostluğunu kaybettik. Bu siyasetle bütün gücümüzle savaşmış olan bizler bugün
cömert İngiltere’yle el sıkışalım. Koruması altındaki
halkın deneyimleri bize selametin sadece onun yardımında olduğunu gösteriyor. Biz kimseye ait olmak
istemiyoruz. Çözümümüzü Hükümetinize iletmenizi
önemle rica ediyoruz.
Diyarbakır’dan 20 Mayıs günü gönderilen telgrafta
şunlar yazılmıştır.
İttifak Devletleri Konferansı’nın insanlığın iyiliği
ve güvenliğini sağlamak ve kalıcı bir barış yapmak
amacıyla buluştuğuna ikna olmuştuk ve ulusların
özgürlüğü ilkesinin kararlarında temel oluşturacağını ilan ettiğini biliyorduk. Acı verici bir şaşkınlık
ve derin bir hayal kırıklığıyla öğrendik ki Yunan
birlikleri İzmir’e çıkarak şehri işgal etmişler. Adalet
ve eşitlik kurallarına karşı gelen ve ulusumuz için
bir idam hükmü olan bu karara bütün ruhumuzla
itiraz ediyoruz. Vatan haini maceracılar tarafından
seküler dostlarına karşı savaşa sokulan Osmanlı
ulusu yenilmiş; ama ölmemiştir. Üzerinde yaşadığı
toprakların temel bölgelerini elinden alarak bunu
başarmaya çalışıldığı takdirde hayatımızı vatanın
savunması uğruna feda etmeye hazırız, böylece arkamızda en azından tarihe şanlı bir isim bırakırız.
Bununla beraber Düvel-i Muazzama’nın Wilson
ilkelerine uygun ve yaşadığımız yüzyıla yaraşır bir
karara varmasını umuyoruz.
Silvan’dan gönderilen telgraf ise Silvan ve Kulp’tan
300.000 kadın adına
İngiltere kraliçesi ve ABD Cumhurbaşkanı eşi
Madam Wilson’a, vde Amerika Birleşik Devletleri
10
23 N İSAN/ 23 AP RIL 202 0
kadınlarına gönderilmiş. Silvanlı bu kadınlar
dünyadaki söz sahibi olan kadınlara dertlerini
anlatmak için duygularını o kadar güzel dile
getirmişlerdir bunu burada tekrarlamakta fayda
var.
Size bağlı ey Amerikalı kızkardeşler,
Babaları, kocaları ve oğulları haydutlar çetesine benzer bir dehşet
yaratan bir hükümet tarafından bu uğursuz savaşta feda edilen biz Türk kadınları, hassas ruhu ve duyarlı kalbi cahil ve
dertli insalık için sevgiyle titremesi gereken size, hiçbir kalemin
betimleyemeceği bir vaziyette etrafımızı çevreleyen çocuklarımız,
genç kızlarımız adına, bu evrenin halklarının varoluş haklarını
temin etmek için mücadele edeceğini ilan etmiş güçlerin, insanlığa
saadet sunması gereken ve bütün kurtuluş ve adalet umutlarımızı bağladığımız meclisin, Yunanlıların erkekleri ve çocukları
boğazlamasını, kadınlara ve genç kızlara tecavüz etmesini daha
ne kadar sessizce seyredeceğini sormak için kırık bir kalple sesleniyoruz!
Ve mektup soyle bitiyor
Ey kızkardeşler,
tarih ne İslam’ın ne de Türkiye’nin yıkılmayacağını ve yokolmayacağını
kanıtlamaktadır!
Müslümanların kulağı açıktır ve dillere destan sabırlarının
da bir sınırı vardır! Eğer çaresizlikle kıstırılmış olanlar şu haykırışla
ayaklanırsa dünya yeni bir kargaşaya sürüklenir: Ne olacaksa olsun!
(Silvan ve Kulp [telgrafta Caleb diye geçiyor, başka bir yer de
olabilir] kazalarındaki 300000 kadın adına:
Ayşe Hatice, Münire, Bedriye, Lütfiye, Adalet, Şahende, Şerife, Sadıka, Gülistan, Lamia)
Bu telgrafların önemi şüphesiz Anadolu’da sivil
bir örgütlenmeye işaret etmektedir. Protestolarla
İzmir’in işgaline karşı tepkileri yansıtmaktadır.
Hollanda arşivlerindeki bu telgrafların yayınlanması
milli mücadelenin bu yönüne dikkat çekmek için
2 3 N İ SA N / 2 3 A P R I L 2 0 2 0
11
önemlidir.
3.
Mustafa
Mektupları
Kemal
Paşa’nın
tir. Oradan ise İstanbul’daki Hollanda elçiliğine
ulaştırılmıştır. 15 Mayıs tarihinde Hollanda elçisi
van Welderen Reyers , Hollanda dışişlerine yazdığı bir üst mektupla Mustafa Kemal Paşa’nın bu
mektubunu Hollanda’ya iletmiş ve başka tarafsız
ülkelerede aynı içerikte birer mektup gönderildiğini bildirmiştir. 28 Mayıs 1920 tarihinde Hollanda’ya gelen mektup buradan Hollanda dışişleri arşivine geçmiştir.
Arşivde bulunan belgeler arasında Mustafa Kemal
Paşa’nın Ankara’dan Meclisin açıldığını bildiren
ve Meclıs başkanı olarak yurtdışına yazdığı iki
Mektup bulunmaktadır.
Mektuplardan TBMM açılışından 5 gün ve 7 gün
Mustafa kemal Paşa’nın orijinali Arşivde bulunan
2. mektubu daha önemlidir. Bu mektup diğer
sonra yani 28 Nisan ve 30 Nisan 1920 tarihlerinde
mektuptan 2 gün sonra yani 30 Nisan 1920 günü
yazılmıştır.
kaleme alınmış Fransızca bir mektuptur. Mektupta
İlk defa Meclis başkanı Olarak yurtdışında bir ülMustafa Kemal Paşa’nın 28 Nisan tarihli mektu- keye meclisin bazı prensip kararları tebliğ ediyor.
Osmanlı Meclis Başkanı İmzasıyla gönderilen bu
bunun orijinali yoktur sadece zamanında yapılmış mektupta Halife sultanın esir ve İstanbul’ un işgal
bir daktiılo yazılı kopyesi bulunmaktadır. Mustafa altında olduğu belirtilerek onları kararlarının bir
hiç niteliğinde olduğunu ve Ankara’daki meclis ’in
Kemal Paşa 28 Nisan 1920 tarihli bu mektubunda idareyi ele aldığını ve bundan sonra orda alınacak
Gaziantep’te meydana gelen Ermenilerin Türklere kararların geçerli olacağı vurgulanmaktadır.
yaptıkları zulümleri bildirerek bunu protesto et“Hilafetin, saltanatın ve Osmanlı hükûmetinin
mekte ve tarafsız devletlerin bir komisyon kurara- merkezi İstanbul, Osmanlı milleti tarafından itilaf
rak olaylara müdahale etmelerini ve bir delegasyon Devletleri’nin esiri olarak kabul edilmektedir. Bu
yüzden işgal altındaki İstanbul çıkışlı emirler ve
yollamalarını beklediğini bildirmektedir.
fetvaların hiçbir hukuki ve dinî değeri olmayacaktır.
Sözde İstanbul hükûmeti tarafından yapılan bütün
”Bunun sonucunda Tarafsız Devletler’in Antep’e angajmanlar (yükümlülükler) millet tarafından yok
olay yerinde inceleme yaparak suçlamanızın değe- ve yapılmamış sayılacaktır.”
rini ispat etmesi için özel bir delegasyon yollamaBir manifesto şeklinde yazılan bu mektup Büyük
sını rica ediyoruz”.
Millet Meclisi’nin 23 Nisan 1920’deki açılış oturumunda Halife Sultan ve ebedî şehri yabancı işgal
Mustafa Kemal Paşa bu mektubu 28 Nisan 1920 ve baskısı altında kaldığı sürece vatanın hâlde ve
gelecekteki mukadderatını eline aldığını ilan edigünü yazmış. Mektup Kuşadası Milli Müdafa ko- yor.
mitesi başkanını Mahmud bey vasıtasıyla muhteBurada vurgulanan Ankara’daki meclisin Istanmelen İzmir’deki Hollanda konsolosuna verilmiş- bul’daki meclisin bir devamı olduğu mesajıdır.
12
23 N İSAN/ 23 AP RIL 202 0
2 3 N İ SA N / 2 3 A P R I L 2 0 2 0
13
Devlette devamlılık esastır prensibinden hareketle
Mustafa Kemal Paşa’da mektuıbun altına Osmanlı
Meclis Başkanı olarak imzası bulunmaktadır. Bu
mektuptan birkaç nüsha başka ülkelerde yazılmış
olmalıdır fakat mektubun tek orijinal nüshası şu
anda Hollanda arşivinde bulunan bizim nüshamızdır.
4.Sonuç
Hollanda arşivinde bulunan bu belgeler Bizlere
Milli mücadelenin bazı safhalarının Hollanda
arşivlerindeki tanıkları vasıtasıyla takıp etmeyi
mümkün kılıyor. Özellikle Milli Mücadelede çeşitli
ücra köşelerde gönderilen Telgraflar Fransızca
tercümeleri ile nasıl Hollanda arşivlerinde geldi
ayrıca bir araştırma konusudur. Muhtemelen bu
telgraflar Osmanlıcadan Fransızca’ya Osmanlı
hariciyesi tarafından tercüme edilmiş ve tarafsız
devletlerin büyükelçilerin bir kamuoyu baskı aracı
olarak gönderilmiş olmalıdır. Bu teklgrafların
İstanbuldaki Orıjinalleri ile karşılaştırılarak
yayınlanması bizlere Milli mücadelenin yürütülmesi
konusunda bazı karanlık noktaları aydınlatacaktır.
Mustafa kemal Atatürk’ün ise BMM başkanı olarak
bundan tam 100 yıl önce kaleme aldığı 2 mektupta
Meclis’in yurtdışına gönderdiği ilk mektup olması
bakımından önemlidir. TBMM Milli Mücadeleyi
başlatırken bazı prensiplerini yurtdışındaki ülkelere
bildirerek Kamu diplomasisi ve ilk yurtdışı
ilişkilerini geliştirmeye önem vermiştir.
14
23 N İSAN/ 23 AP RIL 202 0
2 3 N İ SA N / 2 3 A P R I L 2 0 2 0
15
Mustafa Kemal Paşa’nın 30 Nisan 1920 Devletleri’nin esiri olarak kabul edilmektedir. Bu
yüzden işgal altındaki İstanbul çıkışlı emirler ve fettarihli mektubu (Resim 1-4)
vaların hiçbir hukuki ve dinî değeri olmayacaktır.
Sözde İstanbul hükûmeti tarafından yapılan bütün
30 Nisan 1920 – Ankara
angajmanlar (yükümlülükler) millet tarafından yok
EKSELEANSLARI SAYIN HOLLANDA ve yapılmamış sayılacaktır.
DIŞİŞLERİ BAKANINA
2-Bütün soğukkanlılığını ve ılımlılığını muhafaza
Sayın Bakan,
eden Osmanlı milleti yüzlerce yıllık hür ve bağımsız
Yüksek bilgilerinize sunmaktan şeref duyarız ki devlet olarak kutsal haklarını savunmaya kararlıdır
İstanbul şehrinin İtilaf güçlerince haksız ve adalet- ve kendi nam ve hesabına hareket etme hakkını öz
siz işgali sonrasında Halife Sultan ve hükûmetini temsilcilerine tanıyarak şerefli ve eşit bir barışla soesir olarak değerlendiren Osmanlı milleti bir Bü- nuca gidilmesi arzusunu da ifade eder.
yük Millet Meclis toplamaya girişti ve geniş çaplı
3-Ülkede bulunan Osmanlı Hristiyan unsurları ve
seçimler gerçekleştirdi.
Büyük Millet Meclisi 23 Nisan 1920’deki açılış yabancı unsurlar milletin koruması altındadırlar.
oturumunda görkemli bir oylama ile Halife Sultan Bununla beraber onlar ülkenin genel güvenliğine
ve ebedî şehri yabancı işgal ve baskısı altında kaldı- karşı hiçbir faaliyette bulunamazlar.
ğı sürece vatanın hâlde ve gelecekteki mukadderatı- Osmanlı milletinin bu haklı isteklerini olumlu
karşılayacağınız ümidi ile en derin saygılarımın
nı eline aldığını ilan etti.
kabulünü rica ederim.
Büyük Millet Meclisi, Osmanlı toplumunu Paris
Barış Konferansı sonuçları üzerinde kötümserliğe Osmanlı Büyük Millet Meclisi Adına
bir kez daha düşüren ve Mondros Mütarekesi’nin Başkan Mustafa Kemal
hükümlerine aykırı bu keyfî ve haksız tutuma üyele- KAYNAK: Hollanda Millî Arşivleri Dışişleri
rinin protestosunu siz ekselanslarının bilgisine sunBakanlığı Arşivi, Fon Kodu: 2.05.18.742
ma onurunu bana verdi.
Kutsal olan ve bütün medeni milletlerce de böyle
kabul edilen yüce Meclis oturum esnasında basıldı
ve genel kurul salonunun ortasında milletin temsilcileri İngiliz polisi tarafından genel kurulun şiddetli
protestolarına rağmen suçlular gibi götürüldüler.
Ayan üyeleri, milletvekilleri, generaller, eli kalem
tutan insanlar ikametlerinde tutuklandılar ve elleri
kelepçelenerek sürgün edildiler.
Ayrıca resmî ve özel kurumlarımız sadece hak
kuvvetlinindir anlayışı ile silahlı güçler tarafından
işgal edildi.
Bütün haklarının çiğnendiğini ve egemenliğinin
ihlal edildiğini gören Osmanlı halkı daha sonra,
Ankara’da toplanan temsilcilerinin emri ile ülkenin
yönetimini ele alan ve Meclisin bağrından çıkan bir
icra komitesi seçti.
Ekselanslarına olup biteni arz ederken 29 Nisan
1920 tarihli oturumda kabul ei fade edilen milletin
isteklerini de bildirmekle şeref duyarım:
1-Hilafetin, saltanatın ve Osmanlı hükûmetinin
merkezi İstanbul, Osmanlı milleti tarafından İtilaf
16
23 N İSAN/ 23 AP RIL 202 0
2 3 N İ SA N / 2 3 A P R I L 2 0 2 0
17
Resim 5-7 : Mustafa Kemal Paşa’nın 28 Nisan 1920 tarihli mektubu
ÖN MEKTUP (HOLLANDACA)
Konstantinopel, 15 Mayıs 1920
Hollanda’ya ulaşma tarihi 28 Mayıs 1920 (mühür)
Ekselanlarına şerefle bildırmek isterimki. Ekte gönderdiğimiz mektup Izmir’den bize ulaşmıştır. ve
Anadolu’daki millyetçi Partinin önderlerinden
mUstafa Kemal tarafından yazılmıstır. Mektupta Ermenilerin hareketlerine karşı gelinmekte ve
tarafsız develetler tarafından bir araştırma komisyonu kurulması çağrısı yapılmaktadır. Burada
buluann di[ere akredite büyıükelçiler de böyle bir
mektup almışlardı
ELÇİ
Weldereen Reyers (imza) .
Laheydeki Hollanda Dışişleri Bakanlığına
18
23 N İSAN/ 23 AP RIL 202 0
2 3 N İ SA N / 2 3 A P R I L 2 0 2 0
19
KOPYA (FRANSIZCA)
28 Nisan 1920
Ekselansları Sayın Hollanda Büyükelçisi’ne
İstanbul
askeri makamlarının koruması ve yardımından faydalandığını ve komitacıların arasında Fransız askerlerinin bulunduğunu öğrenmiş bulunmaktayız.
Kendisinin zulüm gördüğünü iddia eden bir
ırkın medeni dünyanın kamuoyu önünde soğukkanlılık ve alaycılıkla işlediği bu barbarca eylemlere ve
vahşete itiraz ediyoruz. Bunun sonucunda Tarafsız
Devletler’in Antep’e olay yerinde inceleme yaparak
suçlamanızın değerini ispat etmesi için özel bir delegasyon yollamasını rica ediyoruz.
Ekselansları,
Yabancı yönlendirmelerin etkisi altında
olan ve mitralyöz, otomatik silah, aydınlatma ta- (imza) Mustafa Kemal
bancaları ve benzeri savaş silahları kullanan Antep Ermenileri bir süredir silahsız bırakılmış ve
cellatlarının merhametine teslim edilmiş silahsız
Türk nüfusu içinde katliamlar yapmaya başladılar.
Yerel yetkililer bu kanlı olayların devamını engellemenin imkansızlığında kaldıkları konusunda bizi
bilgilendirdiler. İnsanlık duygularıyla hareket ederek, düşmanlarımızın suçlarının sorumluluğunu
ve ağırlığını bize yüklemek için kullandıkları bu
çirkin sistemi meydana çıkarmakta acele ediyoruz
Amaçları ülkeyi bir anarşi ve isyan vaziyetinde göstermek ve öte yandan ırklarının uğradığı zulüm
hakkındaki yalan haberleri yayarak Türk unsurunu
ortadan kaldırmaktır. Maraşlı Ermeni ileri gelenlerden oluşan bir delegasyonun bilgelik ve haysiyet
dolu tavsiyelerine ve Amerikan Koleji müdürü Mr.
Well ile Dr. Schmitt’in iyi niyetli ve insancıl müdahelelerine rağmen Ermeniler kamu güvenliğini
bozmaya ve tehdit etmeye ve sivil Türk halkı katletmeye devam etmektedir. Ermeni çetelerin Fransız
20
23 N İSAN/ 23 AP RIL 202 0
2 3 N İ SA N / 2 3 A P R I L 2 0 2 0
21
P.S.
General Mustafa Kemal tarafından gönderilen bu
bildiriyi Yüksek dikkatinize sunmaktan şeref duyarım.
28 Nisan 1920
(imza) Mahmut
Kuş Adası Milli Savunma Başkanı
KAYNAK: Hollanda Millî Arşivleri Dışişleri Bakanlığı Arşivi,
Fon Kodu: 2.05.18.742
****
22
23 N İSAN/ 23 AP RIL 202 0
2 3 N İ SA N / 2 3 A P R I L 2 0 2 0
23
Resim 8 : Diyarbakır’dan çekilen telgrafın
metni
Diyarbakır, 20 Mayıs 1919.
Yunan birliklerinin İzmir’e çıkartma
yaptıkları haberi ve şehrin onlar tarafından işgali Diyarbakır ve çevresine yıldırım ve bir yas ilanı
gibi düştü ve huzurun derin bir şekilde sarsılmasına neden oldu. Her tarafta, aşağılanarak yaşamaktansa şerefiyle ölmenin tercih edilir olduğu kanaati
kendini gösteriyor. Telgrafın devamında bulunan
metin İstanbul’daki yabancı temsilcilere hitaben
yazılmıştır. Bütün ulusun güvenine sahip hükümetimiz İtilaf Devletleri’ne yönelik teşebbüslerinde
sonuca ulaşamadığı takdirde bölgemiz halkı bir
araya gelmeye hazırlanmaktadır - İzmir’deki Vatan
Kurtuluşu Ordusu’na ne olursa olsun. İleri derecede kışkırtılmış halkın sükunetini sağlayacak uygun önlemlerin alındığına dair bilgiyi bekliyoruz
ve vardığımız bu çözüm kararının basın yoluyla
iletilmesini rica ediyoruz:
(Eğer bir ulusun bütünden ayrılmaz temel
bölgelerinden birini çıkarırsak o ulus yokolmaya
mahkum olur.
İttifak Devletleri Konferansı’nın insanlığın
iyiliği ve güvenliğini sağlamak ve kalıcı bir barış
yapmak amacıyla buluştuğuna ikna olmuştuk ve
ulusların özgürlüğü ilkesinin kararlarında temel
oluşturacağını ilan ettiğini biliyorduk. Acı verici
bir şaşkınlık ve derin bir hayal kırıklığıyla öğrendik
24
23 N İSAN/ 23 AP RIL 202 0
ki Yunan birlikleri İzmir’e çıkarak şehri işgal etmişler. Adalet ve eşitlik kurallarına karşı gelen ve
ulusumuz için bir idam hükmü olan bu karara
bütün ruhumuzla itiraz ediyoruz. Vatan haini maceracılar tarafından seküler dostlarına karşı savaşa
sokulan Osmanlı ulusu yenilmiş; ama ölmemiştir.
Üzerinde yaşadığı toprakların temel bölgelerini
elinden alarak bunu başarmaya çalışıldığı takdirde
hayatımızı vatanın savunması uğruna feda etmeye
hazırız, böylece arkamızda en azından tarihe şanlı
bir isim bırakırız. Bununla beraber Düvel-i Muazzama’nın Wilson ilkelerine uygun ve yaşadığımız
yüzyıla yaraşır bir karara varmasını umuyoruz.
Bu uğursuz savaşta toprağa düşen kahramanların yaşlı babaları ve delikanlılık çağındaki
kardeşleri Vatan’ın son savunması için bir ordu
kurmaya karar verdi. Sabırlarının taşmaması için
yüksek müdahelenizi rica etmekten şeref duyarız.)
****
Devamında yüksek din adamları, ileri gelen
şeyhler ve tüccarların bulunduğu 44 imza yer almaktadır.
****
\
2 3 N İ SA N / 2 3 A P R I L 2 0 2 0
25
Resim 9: Silvan’lı kadınlar tarafından halklarının varoluş haklarını temin etmek için müçekilen telgrafın metni
cadele edeceğini ilan etmiş güçlerin, insanlığa saadet sunması gereken ve bütün kurtuluş ve adalet
Silvan 22 Mayıs 1919
umutlarımızı bağladığımız meclisin, Yunanlıların
erkekleri ve çocukları boğazlamasını, kadınlara ve
Telgraf
genç kızlara tecavüz etmesini daha ne kadar sesA- Majesteleri İngiltere Kraliçesi’ne,
sizce seyredeceğini sormak için kırık bir kalple sesB- Madam Wilson’a,
leniyoruz!
C- Amerika Birleşik Devletleri kadınDuyarlı ve yumuşak kalpli,
larına.
Ey Kraliçe,
Ey kızkardeşler,
Kederli kalplerimiz, yumuşak bir kalbe ve tarih ne İslam’ın ne de Türkiye’nin yıkılmayacağını
soylu bir vicdana sahip bir adam olan Mösyö Wil- ve yokolmayacağını kanıtlamaktadır!
son (büyük ulusunuzun başkanı) tarafından orMüslümanların kulağı açıktır ve dillere destaya konulan ilkelerin tatbik edilmesi umuduyla tan sabırlarının da bir sınırı vardır! Eğer çaresizlikle
avunurken, kaygı verici duygularla öğreniyoruz ki kıstırılmış olanlar şu haykırışla ayaklanırsa dünya
Yunanlılar İzmir’i işgal etmiş ve İttifak kuvvetleri- yeni bir kargaşaya sürüklenir: Ne olacaksa olsun!
nin temsilcilerinin gözleri önünde Rumeli’de daha
önce işledikleri suçları burada tekrarlıyorlar, henüz
İnsanlık adına, kardeş sevgisi adına, tüm ininsanlık tarihine kaydedilmemiş bu suçlar evrende- sanlığın ve bizim gibi mazlum halkların geleceğinin
ki halkların vicdanını acıyla etkilemeli, göklerdeki son teminatı için yardımızı talep ediyoruz!
melekleri ağlatmalı ve Mesihi mezarında titretmelidir.
(Silvan ve Kulp [telgrafta Caleb diye geçiySize bağlı ey Kraliçe,
or, başka bir yer de olabilir] kazalarındaki 300000
Size bağlı ey Amerikalı kızkardeşler,
kadın adına:
Babaları, kocaları ve oğulları haydutlar çetesine
Ayşe Hatice, Münire, Bedriye, Lütfiye,
benzer bir dehşet yaratan bir hükümet tarafından Adalet, Şahende, Şerife, Sadıka, Gülistan, Lamia)
bu uğursuz savaşta feda edilen biz Türk kadınları, KAYNAK: Hollanda Millî Arşivleri Dışişleri Bakanlığı Arşivi,
Fon Kodu: 2.05.18.742
hassas ruhu ve duyarlı kalbi cahil ve dertli insalık
için sevgiyle titremesi gereken size, hiçbir kalemin
betimleyemeceği bir vaziyette etrafımızı çevreleyen
çocuklarımız, genç kızlarımız adına, bu evrenin
26
23 N İSAN/ 23 AP RIL 202 0
2 3 N İ SA N / 2 3 A P R I L 2 0 2 0
27
Resim 10-11 Konya’dan çekilen telgrafların
metni
İçişleri Bakanlığı’na
Konya 1e21 Mayıs 1335/1919 1788.
Size bugün Düvel-i Muazzama’nın temsilcilerine ara vermeden her gün gönderdiğimiz
protestolardan birini ulaştırıyoruz. Tüm felaketlere
katlanan bu ulus, aşikar haklarını savunmak için
elinden gelen herşeyi yapacağını ve yardımına gelecek olan herkese bütün ruhuyla ve kanının son
damlasına kadar yardım edeceğini size göstermektedir.
Bütün Konya halkı adına:
Belediye Başkanı Hakkı.
Vilayet Genel Meclisi Başkan Yardımcısı
Mehmed Ali.
Tarımcılar Derneği Başkanı Kudret [Kondret].
Tüm Akviran halkının temsilcisi Hacı
Mehmed.
Tüm Kızılviran halkının temcilcisi Mehmed
Ermin.
İşçi Derneği Başkanı Muhittin.
Çumra [Tchumbré] Nahiyesi halkının temcilcisi Bayramzade Mustafa.
28
23 N İSAN/ 23 AP RIL 202 0
2 3 N İ SA N / 2 3 A P R I L 2 0 2 0
29
İçişleri Bakanlığı’na
Konya, 26 Mayıs
Konya Valisi’nin binlerce kişinin katıldığı
25 Mayıs mitinginde benimsenen çözüm hakkındaki bildirisi (İngiliz temsilcilere iletilmesi ricasıyla)
Size bugünki mitingde alınan kararları
bildirmekten onu duyarız. Polonya gibi bir ükeyi
dirilten bir medeniyetin Türkiye’nin yokoluşunu
kabul etmesine halk akıl erdiremiyor. Çünkü biz bu
aynı medeniyetin tam aksine Türklerin yaşamasına
yardım etmesini beklerdik. 7 yüzyıldır varolan bir
hükümete sahip olan bizi yasalarını ve kişiliğini yok
saydığımız bir ülkenin kölesi kılmayın. Ölümü esarete yeğ tutarız. Ulaştığımız bu özgürlük çağının,
7 yüzyıllık bir halkın ölümü olması kabul edilemez.
Bu bütün insanlığın görevi olacaktır. Bizi defalarca
kurtarmış İngiltere bize medeniyet yolunu gösterecektir. Birkaç maceracının sağduyudan yoksun
siyaseti yüzünden Büyük Britanya’nın dostluğunu
kaybettik. Bu siyasetle bütün gücümüzle savaşmış
olan bizler bugün cömert İngiltere’yle el sıkışalım.
Koruması altındaki halkın deneyimleri bize selametin sadece onun yardımında olduğunu gösteriyor.
Biz kimseye ait olmak istemiyoruz. Çözümümüzü
Hükümetinize iletmenizi önemle rica ediyoruz.
KAYNAK: Hollanda Millî Arşivleri Dışişleri Bakanlığı Arşivi,
Fon Kodu: 2.05.18.742
30
23 N İSAN/ 23 AP RIL 202 0
2 3 N İ SA N / 2 3 A P R I L 2 0 2 0
31
NEXT NUMBER MAY 2020 İÇİNDEKİLER / CONTENTS
Turkology.052020.ID0006
Mehmet Tütüncü
İki Şehit Barbaros (Oruç Ve İshak Reis)
Turkology.052020.ID0007
Mehmet Tütüncü
Deux Martyrs Barbarossa (Oroudj Et Isaac )
Turkology.052020.ID0008
Rumen İvanov
Bulgaristan’dan Vezı̇ r Mezar Taşla
Turkology.052020.ID0009
Mehmet Turgay Kürüm
Turkish Reading Proposals For The Wrıtıngs Called Eteocyp
riot Writings (Cyprus Syllable Writing) That Are Found In
Cyprus
Turkology.052020.ID0010
Mehmet Turgay Kürüm
Kıbrıs’da Bulunan, “Eteocypriot Yazısı (Kıbrıs Hece Yazısı)”
Turkology.052020.ID0011
Eros Calcara
I Fanciulli del sultano I giannizzeri al servizio della Sublime
Porta
32
23 N İSAN/ 23 AP RIL 202 0