Review of Diocletianus: Tussen eenheid en versnippering

Besprekingen Geschiedtheorie en -filosofie, tijdvakoverschrijdend Remieg Aerts, Klaas van Berkel en Babette Hellemans (ed.), Alles is cultuur. Venster op moderne cultuurgeschiedenis J ORIS vAN E IJNATTEN 488 Hans Bak, Frank Mehring en Mathilde Roza (ed.), Politics and Cultures of Liberation: Media, Memory, and Projections of Democracy A LBERTINE B LOEMENDal 490 Myriam Everard en Ulla Jansz (ed.), Sekse. Een begripsgeschiedenis, Jaarboek voor Vrouwengeschiedenis Xtra #1 M AR ijke H UISMAN 492 Rengenier C. Rittersma, Mytho-Poetics at Work. A Study of the Figure of Egmont, the Dutch Revolt and its Influence in Europe L IESBETH G EEVERS 494 Oudheid Diederik W.P. Burgersdijk en Alan J. Ross (ed.), Imagining Emperors in the Later Roman Empire RoALD D IJKSTRA 496 Olivier Hekster en Corjo Jansen (ed.), Diocletianus: Tussen eenheid en versnippering L IESBETH C LAES 498 Adrienne Mayor, Gods and Robots. Myths, Machines, and Ancient Dreams of Technology H UGO KONING 500 Middeleeuwen Cordelia Hess, The Absent Jews. Kurt Forstreuter and the Historiography of Medieval Prussia A RNOUD -JAN BijsTERVELD Joanita Vroom, Yona Waksman, Roos van Oosten (ed.), Medieval Masterchef. Archaeological and Historical Perspectives on Eastern Cuisine and Western Foodways C LAIRE WEEDA 501 504 Nieuwe Tijd Nadine Akkerman, Invisible Agents, Women and Espionage in Seventeenth-Century Britain ConsTANT H IJZEN 506 Femke Deen, Anna van Saksen. Verstoten bruid van Willem van Oranje J IRKI THIBAUT 508 Chris F. van Fraassen, Ambon in het 19e-eeuwse Indië – van wingewest tot werfdepot P HILIP Pos T 510 Helmer J. Helmers, Geert H. Janssen (ed.), The Cambridge Companion to the Dutch Golden Age J OHAN VERBERCKMOES 512 Wim Klooster, Tussen honger en ZWaard. Nederlands Atlantisch rijk in de Zeventiende eeuw EsTHER B AAKMAN 514 Ineke Loots en Joke Spaans, Johannes Hoornbeeck (1617-1666). On the Conversion of Indians and Heathens J AAP G ERAERTS 515 Friedemann Pestel, Kosmopoliten wider Willen. Die ,,monarchiens“ als Revolutionsemigranten Juliette Reboul, French Emigration to Great Britain in Response to the French Revolution M ATTH ijs L OK 517 517 Nieuwste Tijd Igor Cornelissen, Tussen Lenin en Lucebert. Mathilde Visser, kunstcritica (1900-1985) M ARGIT vAN DER S TEEN Margriet Fokken, Beyond Being Koelies and Kantráki: Constructing Hindostani Identities in Suriname in the Era of Indenture 1873-1921 F REEK L. B AKKER Ian Kershaw, Roller-Coaster. Europe, 1950-2017 M ART ijn L AK 520 522 524 Eveline Koolhaas-Grosfeld en Marij Leenders, Tussen politiek en publiek. Politieke prenten uit een opstandige tijd 1880-1919 A NNE PETTERSON 526 Jules Prast, De mannen achter De Standaard. Geschiedenis van een antirevolutionair dagblad C HRISTOPH vAN DEN B ELT 528 Hans Ramsoedh, Surinaams Onbehagen. Een sociale en politieke geschiedenis van Suriname 1865-2015 RUBEN GoWRICHARN 530 Steffen Rimner, Opium’s Long Shadow. From Asian Revolt to Global Drug Control G EMMA B LOK Tim Verlaan, De Ruimtemakers. Projectontwikkelaars en de Nederlandse binnenstad 1950-1980 HILDE S ENNEMA 532 534 498 BESPREKINGEN Olivier Hekster en Corjo Jansen (ed.), Diocletianus: Tussen eenheid en versnippering. (Vantilt; Nijmegen, 2018) 216 p., ill., €19,95 ISBN 9789460043994. Vergruisd of toch verheven? Een nieuw licht op keizer Diocletianus Na het verschijnen van de verrijkende Nederlandstalige pockets over Constantijn de Grote, traditie en verandering (2012) en De wereld van Hadrianus (2015), brachten de ervaren redactoren Prof. Dr. O. Hekster en Prof. Dr. C. Jansen deze keer verschillende wetenschappers bij elkaar om hun licht te laten schijnen over keizer Diocletianus. Ook dit keer slagen deze hoogleraren Oude Geschiedenis en Rechtsgeschiedenis erin om vernieuwende inzichten uit het wetenschappelijk onderzoek naar het brede publiek te vertalen. Het concept van deze pockets is bekend; de redactoren kiezen niet voor een historisch-chronologische benadering, maar laten verscheidene deskundigen essays schrijven over een specifiek thema, hoofdzakelijk gefundeerd op primair bronnenmateriaal. In het boek Diocletianus: Tussen eenheid en versnippering staan de volgende thema’s uit Diocletianus’ keizerschap centraal: zijn politieke hervormingen TIJDSCHRIFT VOOR GESCHIEDENIS (later de tetrarchie genoemd), zijn juridische activiteiten, de christenvervolgingen, zijn bouwkundige projecten, zijn keizerlijke representatie, en het antieke literaire beeld over Diocletianus. Het geheel wordt afgesloten met een epiloog van de hand van de redactoren, die kort de belangrijkste inzichten over Diocletianus’ regering en zijn nalatenschap opsommen en daarbij naadloos de gekozen ondertitel van het boek verklaren. Dat de afkorting AD (Anno Domini) ooit zijn oorsprong vond in het gebruik van de Alexandrijnse Kerk om de christelijke vervolgingen te herdenken, verwijzend naar het regeringsjaar van Diocletianus, de Anno Diocletiani, krijg je er als lezer nog extra bij. Door deze aanpak en structuur krijg je als lezer meer voorgeschoteld dan enkel het christelijk geïnspireerde beeld dat we kennen van Diocletianus, de keizer die vergruisd wordt voor wat later bekend zou staan als ‘de Grote 499 BESPREKINGEN Vervolging’. Hoewel de vervolging vooral de versnippering duidelijk zichtbaar maakte (in de werking) van het hervormde Romeinse Rijk – Janssens bijdrage illustreert goed hoe de beleidshandhavers in Oost en West, maar ook individuele ambtenaren, anders omgingen met de keizerlijke verordeningen omtrent de vervolging – geeft het boek aan dat Diocletianus in de eerste plaats toch eerder een eenheidsbevorderaar geweest is. Het is onder hem dat het Romeinse Rijk uit de zogenaamde ‘crisis van de derde eeuw’ geraakte. Door zijn verregaande politieke, administratieve en juridische hervormingen kreeg het Romeinse Rijk een nieuwe adem om als één eenheidsrijk door te gaan. De bijdragen van Slootjes en Jansen handelen specifiek over deze tetrarchische hervormingen en juridische activiteiten. Het moet vermeld worden dat deze laatste bijdrage zeer toegankelijk geschreven is, ondanks het specifieke juridische vakjargon. De bijdragen van Betjes, Heijnen en Manders stellen dan weer de pogingen van Diocletianus en zijn medekeizers centraal om een iconografische eenheid via verschillende media (hier munten, medailles en standbeelden) te propageren. Het beeld van de eenheidsbevorderaar komt ook naar voren in de lofredes die in 289 en 291 in Gallia voor medekeizer Maximianus voorgedragen zijn. In zijn bijdrage schetst Tholen deze lofredes kort en bondig in context, en gaat dieper in op de asymmetrische broederrelatie tussen Diocletianus en zijn medekeizer. Naast de bijdragen over de herstelling van de eenheid in het Romeinse Rijk, wordt er ook stilgestaan bij de versnippering door de christenvervolging ( Janssen, zie hierboven) en het antichristelijke beleid van Diocletianus dat door tijdsgenoot Lactantius bekritiseerd werd. Desondanks blijkt Lactantius genuanceerder te zijn dan de lezer zou denken, beargumenteert Hunink in zijn bijdrage. Het is vooral zijn opvolger Galerius die als het ultieme kwaad wordt neergezet. Strikt genomen valt de bijdrage van de Haan en Mols over Diocletianus als bouwheer buiten het discours van eenheid en versnippering dat doorheen het gehele boek loopt. Zij doen weinig moeite om hun bijdrage bij dit thema te doen aansluiten, maar dat moet ook niet. Wie aan Diocletianus denkt, denkt ook aan zijn monumentale bouwwerken in Split (Paleis van Diocletianus) en Rome (Thermen van Diocletianus). De Haan en Mols beschrijven deze en andere gebouwen in detail, en weiden daarbij soms uit over locatiekeuzes, logistiek en watertoevoer. Het gehele boek wordt vergezeld van prachtige illustraties, bijeengebracht door beeldredacteur dr. Stefan Mols. Deze illustraties zijn niet enkel portretten en ruïnes, het boek biedt ook verschillende kaarten, plattegronden en reconstructietekeningen aan, waardoor de lezer zich alles beter kan voorstellen. Tot slot publiceert het boek ook een deel uit Diocletianus’ befaamde Prijzenedict (Edictum Diocletiani de pretiis), wat niet enkel een belangrijk monetair document is, maar ook een inkijk in het dagelijkse leven van het Romeinse Rijk geeft. Liesbeth Claes, Universiteit Leiden 2019, JRG. 132, NO. 3