Adam Dziurok, Bogusław Tracz W OBRONIE KRZYŻA Protest w Gliwicach w 1960 roku Katowice–Gliwice–Warszawa 2020 Spis treści Wstęp ................................................................................................ 6 Rozdział I. Konteksty Władze partyjno-państwowe wobec Kościoła katolickiego w końcu lat pięćdziesiątych XX wieku ............. Problemy Kościół–państwo w województwie katowickim ... Dzielnica hutnicza ..................................................................... Początki parafii ........................................................................... Franciszkanie .............................................................................. Lata powojenne .......................................................................... 14 34 42 50 56 70 Rozdział II. Geneza i przebieg protestu Starania o nową świątynię ........................................................ 76 Ustawienie krzyża ...................................................................... 96 Boże Ciało 1960 ..........................................................................102 24 czerwca 1960 .........................................................................110 Rozdział III. Represje i reperkusje Represje .......................................................................................136 Reperkusje ...................................................................................158 Nowa świątynia ..........................................................................174 Zakończenie .....................................................................................186 Aneks – dokumenty ........................................................................191 Wykaz skrótów ................................................................................238 Bibliografia .......................................................................................242 Indeks osób ......................................................................................250 W piątek 24 czerwca 1960 r. doszło w Gliwicach do wystąpień wiernych w obronie usuwanego krzyża przy kościele franciszkanów. W wyniku interwencji sił milicyjnych tłum został rozproszony, a 37 protestujących zatrzymano. Gliwicki protest, w którym wzięło udział blisko tysiąc osób, był najliczniejszym wystąpieniem przeciwko władzom PRL na terenie województwa katowickiego pomiędzy Październikiem 1956 a Marcem 1968. Temat tzw. zajść gliwickich przez prawie 35 lat nie funkcjonował w przestrzeni publicznej. Dopiero w połowie lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku pojawił się w pracach historyków – wspomniał o nim wówczas krótko Antoni Dudek1. Kilka lat później wzmianka na ten temat pojawiła się w tekście Henryka Dominiczaka2, a w Leksykonie duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989 znalazł się biogram o. Hilarego Eugeniusza Mamorskiego3. Szczątkowe informacje zamieścił Bernard Błażej Kurowski w swoim opracowaniu poświęconym dziejom Zakonu Braci Mniejszych w mieście 1 A. Dudek, Państwo i Kościół w Polsce 1945–1970, Kraków 1995, s. 137; fragment tej publikacji wykorzystano także w książce A. Dudek, T. Marszałkowski, Walki uliczne w PRL 1956–1989, Kraków 1999, s. 112–113. 2 H. Dominiczak, Organy bezpieczeństwa PRL w walce z Kościołem katolickim 1944–1990. W świetle dokumentów MSW, Warszawa 2000, s. 292. 3 J. Myszor, Mamorski Eugeniusz [w:] Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989, t. 3, red. idem, Warszawa 2006, s. 126–127. 8 Ws t ę p nad Kłodnicą, które ukazało się w 2000 r. w pierwszej części piętnastego tomu „Rocznika Muzeum w Gliwicach”4. Wydarzenia gliwickie opisała także krótko w swojej monografii Łucja Marek5. Najobszerniej problem ten przedstawił Bogusław Tracz w wydanej w 2018 r. książce pt. Gliwice. Biografia miasta6. We wcześniejszych monografiach Gliwic temat ten nie został w ogóle podjęty. Zarówno w opracowaniu dziejów miasta pod redakcją Andrzeja Szefera z 1976 r., jak również w Historii Gliwic zredagowanej przez Jana Drabinę, która ukazała się dziewiętnaście lat później, już w wolnej Polsce, nie ma o tych wydarzeniach najmniejszej nawet wzmianki7. O ile w przypadku monografii z 1976 r. ów brak można zrzucić na karb cenzury i wybiórczego traktowania opisu przeszłości, zgodnie z założeniami ideologicznych i politycznych pryncypiów, o tyle nieobecność choćby napomknienia o tych wydarzeniach w opracowaniu z 1995 r. świadczy o zaległościach w badaniach dziejów gliwickiego Kościoła w XX w., które rzutowały na ówczesny stan wiedzy i poziom merytoryczny publikacji, jakie ukazywały się w latach dziewięćdziesiątych XX stulecia, niedługo po upadku komunizmu. Dopiero ponad dekadę później, w 2005 r., z okazji pięćdziesiątej rocznicy święceń kapłańskich o. Hilarego Mamorskiego na łamach gliwickiego dodatku do „Gościa Niedzielnego” ukazał się artykuł Klaudii Cwołek pt. Milicja zabrała go spod krzyża, w którym autorka opisała życiorys zakonnika, stawiając w centrum wydarzenia, w których uczestniczył 4 B.B. Kurowski, Franciszkanie w Gliwicach, „Rocznik Muzeum w Gliwicach” 2000, t. 15/1, s. 427–428. 5 Autorka przez pomyłkę napisała, że chodziło o rozbiórkę krzyża w Tychach i o franciszkanów z tyskiej parafii, Ł. Marek, „Kler to nasz wróg”. Polityka władz państwowych wobec Kościoła katolickiego na terenie województwa katowickiego w latach 1956–1970, Katowice 2009, s. 342–343. 6 B. Tracz, Gliwice. Biografia miasta, Gliwice 2018, s. 370–372. 7 Gliwice. Zarys rozwoju miasta i okolicy, red. A. Szefer, Warszawa–Kraków 1976; Historia Gliwic, red. J. Drabina, Gliwice 1995. Ws t ę p on w czerwcu 1960 r.8 W następnym roku na portalu internetowym Stowarzyszenia Na Rzecz Dziedzictwa Kulturowego Gliwic „Gliwickie Metamorfozy” ukazało się amatorskie opracowanie historii parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa autorstwa Mariana Jabłońskiego, w którym umieszczono zakładkę pt. Rozruchy w roku 1960 z opisem tamtego wydarzenia sporządzonym na podstawie relacji o. Hilarego Mamorskiego9. Również w 2006 r. na łamach „Gazety Gliwickiej” w cyklu „Wycieczki z Metamorfozami” ukazał się tekst zatytułowany O tych co krzyża bronili, w którym powtórzono treści opublikowane wcześniej na portalu internetowym10. Na łamach lokalnej prasy ponownie powrócono do tego tematu w grudniu 2008 r. na marginesie informacji o śmierci o. Mamorskiego11. Kilka lat później problem ten poruszył Bogusław Tracz w popularnym tekście pt. Akcja usunięcia krzyża, który ukazał się na łamach diecezjalnego, gliwickiego dodatku do „Gościa Niedzielnego”12. Podstawą niniejszego opracowania były materiały archiwalne przechowywane w Archiwum Parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gliwicach, Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach, Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie, Archiwum Kurii Diecezjalnej w Gliwicach, Archiwum Państwowym w Katowicach, Archiwum Państwowym w Katowicach – Oddział w Gliwicach oraz relacje udzielone przez świadków lub rodziny uczestników protestu. 8 K. Cwołek, Milicja zabrała go spod krzyża, „Gość Niedzielny” 2005, nr 8, dodatek: „Gość Gliwicki”, s. III. 9 www.gliwiczanie.pl/Reportaz/koscioly/nspj/rozruchy.html (dostęp: 3 III 2020 r.). 10 O tych co krzyża bronili, „Gazeta Gliwicka”, 9 VIII 2006 r. 11 A. Urgacz, Odszedł ojciec Hilary. Ten, który krzyża bronił, „Gazeta Gliwicka”, 17 XII 2008 r.; K. Cwołek, Zmarł o. Hilary Mamorski, franciszkanin (1930–2008). Bronił krzyża i Kościoła, „Gość Niedzielny” 2008, nr 52, dodatek: „Gość Gliwicki”, s. III. 12 B. Tracz, Akcja usunięcia krzyża, „Gość Niedzielny” 2015, nr 46, dodatek: „Gość Gliwicki”, s. VIII. 9 10 Ws t ę p Nie udało się odnaleźć jednego z najważniejszych materiałów, który mógłby posłużyć do uszczegółowienia opisu – chodzi o akta procesu przed Sądem Powiatowym w Pszczynie, gdzie sądzono uczestników tzw. zajść gliwickich. Negatywny wynik przyniosła kwerenda w Archiwum Państwowym w Katowicach – Oddział w Pszczynie. Okazało się, że w zespole o nazwie Sąd Powiatowy w Pszczynie zachowano jedynie szczątkowo akta spraw karnych z lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX w. – jako tzw. akta typowe pozostawiono po kilka jednostek wybranych akt z poszczególnych lat, ale np. z 1961 r. nie ma żadnych materiałów tego typu13. Sprawa o. Mamorskiego miała swój dalszy ciąg przed Sądem Wojewódzkim w Katowicach, ale po jej zakończeniu akta zostały wysłane (6 marca 1963 r.) do Sądu Powiatowego w Pszczynie. Można więc przyjąć, że akta interesującego nas procesu zostały zniszczone14. Nie odnaleziono także zdjęć przedstawiających pacyfikację protestu, choć skądinąd wiadomo, że takie fotografie były robione podczas akcji milicyjnej (wykonywali je zarówno funkcjonariusze służb, jak i protestujący). Książka składa się zasadniczo z dwóch części o nieco odmiennym charakterze – opisowej i dokumentacyjnej. Część narracyjną otwiera rozdział zatytułowany Konteksty, w którym scharakteryzowano politykę władz partyjno-państwowych 13 Archiwum Państwowe w Katowicach (dalej: APKat), Oddział w Pszczynie, Sąd Powiatowy w Pszczynie, Inwentarz spraw karnych z lat 50. i 60. XX w. 14 Prezes Sądu Rejonowego w Pszczynie udzielił następujących wyjaśnień: „akta dotyczące Eugeniusza Mamorskiego o sygn. II Kp 194/61 oraz II Kp 252/62 nie znajdują się w zasobie archiwum zakładowego Sądu Rejonowego w Pszczynie. Podczas przeprowadzonej kwerendy nie znaleziono informacji, ażeby rzeczone akta zostały przekazane do Archiwum Państwowego lub zostały wybrakowane. Nadmienić należy, że spisy zdawczo-odbiorcze akt do brakowania obejmujące lata 60-te sporządzone zostały w sposób ogólny, nieuwzględniający sygnatur akt podlegających brakowaniu, jak i tytułów akt, w związku z czym nie można wykluczyć, że akta zostały zniszczone”, Pismo Prezesa Sądu Rejonowego w Pszczynie do Naczelnika Oddziałowego Archiwum IPN w Katowicach, 25 IX 2019 r. Ws t ę p wobec Kościoła katolickiego w skali ogólnopolskiej oraz na poziomie województwa katowickiego na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX w., a także przedstawiono kwestie społeczne, gospodarcze i wyznaniowe Gliwic, które pozwalają zrozumieć specyfikę funkcjonowania społeczności parafii franciszkańskiej w dzielnicy hutniczej. Druga część pracy ukazuje starania zakonników i parafian o nową świątynię, kontrowersje związane z postawieniem krzyża oraz przebieg zajść podczas akcji jego usuwania. W trzecim rozdziale przedstawiono represyjne działania wobec uczestników protestu, konsekwencje tych zajść oraz późniejsze zabiegi o nową świątynię. W aneksie źródłowym zaprezentowano zarówno dokumenty o zróżnicowanym charakterze (listy parafian, sentencja wyroku, homilia), jak i relacje świadków lub krewnych uczestników zajść. Materiały te uszeregowano według kolejności opisywanych w nich wydarzeń (a nie daty wytworzenia), dzięki czemu tworzą one w miarę spójną opowieść na temat gliwickiego protestu. Za pomoc w udostępnieniu materiałów archiwalnych i życzliwość dziękujemy o. dr. Tymoteuszowi Piotrowi Olsińskiemu OFM – proboszczowi parafii NSPJ w Gliwicach, o. Ireneuszowi Krzysztofowi Bednarkowi OFM – archiwiście z Archiwum Głównego Prowincji św. Jadwigi Zakonu Braci Mniejszych we Wrocławiu-Karłowicach, ks. dr. hab. Piotrowi Góreckiemu – kierownikowi Archiwum Diecezjalnego w Gliwicach, Bogusławowi Małuseckiemu – kierownikowi gliwickiego Oddziału Archiwum Państwowego w Katowicach, oraz wszystkim osobom, które podzieliły się z nami swoimi wspomnieniami lub udostępniły posiadane materiały i fotografie, zwłaszcza Ryszardowi Białowąsowi, Eugeniuszowi Gerlachowi, Marianowi Jabłońskiemu, Elżbiecie Kogowskiej-Piaseckiej, o. prof. dr. hab. Hugolinowi Langkammerowi, Elżbiecie Lesik, Aleksandrze Radzioch, Josefowi Maicherowi i Jackowi Spurnemu. 11 12 Ws t ę p Mamy nadzieję, że ta książka, opublikowana w sześćdziesiątą rocznicę wydarzeń, przywoła wspomnienia i stanie się impulsem do dalszych poszukiwań materiałów (w tym fotografii) dotyczących tzw. zajść gliwickich. Liczymy, że znajdą się kolejni świadkowie tych wydarzeń i nowe dokumenty, które pozwolą uzupełnić przedstawiony Państwu materiał. Spis dokumentów Nr 1 List Marii Wałach w imieniu parafian z Gliwic do bp. Franciszka Jopa, Gliwice, 22 I 1960 r. ..............................193 Nr 2 Pismo parafian do Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach, styczeń 1960 r. ...................... 194 Nr 3 Odpis prośby parafian skierowanej do Wydziału Oświaty Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Gliwicach, Gliwice, 25 IV 1960 r. ............................................. 198 Nr 4 List Marii Sławkowskiej do przewodniczącego Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Gliwicach, 25 V 1960 r. .............. 199 Nr 5 Nr 6 Nr 7 Nr 8 Nr 9 Nr 10 Nr 11 Relacja Ryszarda Białowąsa ......................................................... 202 Relacja Bronisławy Chirowskiej................................................... 211 Relacja Eugeniusza Gerlacha ........................................................212 Relacja Josefa Maichera .................................................................214 Relacja Elżbiety Lesik ....................................................................217 Relacja Aleksandry Radzioch........................................................218 List parafian z Gliwic do Rady Państwa, Gliwice, 15 VII 1960 r. .................................................................... 220 Nr 12 List parafian oraz III Zakonu św. Franciszka z Gliwic do prowincjała franciszkanów, [październik 1960 r.] .............. 222 Nr 13 Odpis orzeczenia wyroku w sprawie karnej przeciwko Eugeniuszowi Mamorskiemu. Pszczyna, 4 X 1961 r. .................223 Nr 14 Relacja Hugolina Langkammera OFM ...................................... 230 Nr 15 List Mariana Włocha do Józefa Oleksego, Leszka Millera i Jerzego Szmajdzińskiego, 30 X 1997 r. ............ 231 Nr 16 Homilia o. Wacława Stanisława Chomika wygłoszona podczas pogrzebu o. Hilarego Eugeniusza Mamorskiego, Góra św. Anny, 18 XII 2008 r. .............................234 A C Acedańska Jadwiga 226, 227 Adamiuk Antoni 180 Adamski Stanisław 15 Altaner Bertold Ignacy 77–83, 92, 97, 98, 141, 149, 160, 170 Caniboł Jan 83, 85 Cetes Janina 150, 219, 226–228 Chirowska Bronisława 211 Chomik Wacław Stanisław 190, 234 Choromański Zygmunt 15, 160 Cieszowic Małgorzata 226, 228 Cieśliński Jan 180 Cwołek Klaudia 8, 9, 98, 100, 111, 119, 141, 185 Cyba Stanisław 134, 226, 227 B Balcerowicz Leszek 233 Banaszkiewicz Bolesław 72 Barański Wiesław 130, 156 Barka Makary 62, 71 Baron Helga 119 Bertram Adolf 61, 67, 79 Białoskórska Anna 118, 120, 205, 207, 209, 210 Białowąs Jadwiga 115, 116, 118–120, 129, 130, 133, 138, 140, 152, 154, 155, 188, 205, 213, 228 Białowąs Ryszard 105, 120, 154, 202 Bieńkowski Władysław 19 Blachnicki Franciszek 20 Bodera Julian 134, 139 Bons Irena 130 Bortlik-Dźwierzyńska Monika 17 Bożek Zbigniew 43, 45–49 Brzana Stanisław 47 Bursztynowicz Tadeusz 106 D Dąbrowska Maria 226, 228 Dominiczak Henryk 7 Doryk Witold 182 Dowłaszewicz Stanisław 182 Drabina Jan 8 Drysz Jerzy 129, 137 Dudek Antoni 7, 17–19, 21, 22, 128, 129 Dudek Lotar 78 Duraj Józef 144 Dyba Władysław 86, 88, 175 Dyrko Adam 121, 153 Dziurok Adam 22, 40, 121, 172 Dzwonkowski Tadeusz 26 252 Indeks osób F Filip Kazimierz 129, 137 Franczyk Jan Leszek 24 Frey B. 148 G Gabryś Gustaw 226 Gabryś Wiktor 228 Gała Edward 145, 146 Gerlach Eugeniusz 113, 212 Gierek Edward 137 Glagla Hildegarda 226, 228 Glemp Józef 233 Głąb Wojciech 45 Gogolin Eryk 129, 137 Gomułka Władysław 15, 16, 18, 22 Gorczyca Stanisław 130 Góral Jan 129, 137 Górecki Piotr 48, 55, 57–59, 61, 64, 66, 69, 72, 184 Grabiec K. 148 Grajewski Andrzej 15 H Hadas Piotr 129, 137, 156, 157 Hahn Albert 47 Hajduk Tadeusz 130, 133, 138, 140, 156 Hanzlik Jan 129, 133, 138, 140, 155 Harasim Krzysztof 177, 180 Harasim Zbigniew 46 Herman Władysław 37 Hitler Adolf 49, 69 Hryniowa 230 Huldschinsky Salomon 47 I Igielski Jan 57 J Jabłoński Marian 9 Jaglo Josef (Jagło Józef) 53–55, 58, 61, 66 Jaros Jerzy 48 Jop Franciszek 80, 90, 160, 163, 193 K Kaczmarczyk Kazimierz 129, 137 Kaczmarczyk Wojciech Karol 62, 71 Kamińska Weronika 219 Kamiński Jerzy 219 Kiszko Jan 177 Kliszko Zenon 137 Knop Roman 129, 137 Kogowski Michał 117, 118, 128, 129, 132, 133, 138–140, 155 Kołodziej Helmut 130, 156 Kołodziej Leon 129, 133, 138, 140, 155, 156 Konopka Hanna 19 Kopp Georg 53, 55 Korfanty Wojciech 89, 195 Kostyła Stanisław 128, 129, 133, 138, 140, 155 Kot Edward 130 Krajczyk Kazimierz 58, 59 Krotowicz Tadeusz Patryk 175, 178 Król Walenty 92 Kruszewski Franciszek 133 Krzaklewski Marian 233 Krzyworzeka Wiesław 134, 139 Kubeczko Szczepan 227 Kubiczek Szczepan 226 Kupczak Zygmunt 130 Kurowski Bernard Błażej 7, 8, 57, 58, 62, 64, 129, 141, 163, 175 Kusz Gerard 182, 183 Kwaśniewski Aleksander 232 Kwiecień Anna 43 L Lachowicz Marian 91, 176, 178 Langkammer Hugolin 230 Indeks osób Lassak Witalis Jan 64, 71, 77, 78, 83–85, 91, 92, 97, 98, 106, 114, 123, 162–164, 175, 205, 222 Lemański Józef 129, 137 Lesik Elżbieta 159, 217 Lesik Helena 213 Lewczuk Marian 86 Linek Bernard 121, 172 Ł Łątkowska Mirosława 120 Łukasik Czesław 24, 165 M Maciołek Edward 129, 137, 157 Maicher Josef 116, 214 Majdowski Kazimierz 141, 230 Malinka Ryszard 130 Małecki Józef 86 Małkiewicz Kazimierz 37 Mamorska (Węgier) Maria 101, 223 Mamorski Hilary Eugeniusz 7–10, 91, 98, 100, 101, 111, 112, 114, 115, 119, 120, 123, 129–131, 133, 134, 138, 140–156, 167, 168, 182, 184, 185, 187–190, 202, 215, 221, 223, 224, 234–237 Mamorski Stefan 101, 223 Marek Łucja 8, 17, 18, 20, 36, 38, 40 Marszałkowski Tomasz 7, 18, 22 Matuszewski T. 149, 223 Mazurkiewicz S. 148 Mądrzejewski Wacław 170 Messner Janusz 207 Messner Zbigniew 207 Michalke 217 Michalski Karol 130, 133, 138, 140, 155 „Michał” zob. Mamorski Hilary Eugeniusz Mierzwa J. 148 Mika Ludwik Wiktor 97, 111, 112, 114, 121–123, 170, 175, 177, 188, 205, 226–228 Milewicz F. 223 Miller Leszek 231 Moczar Mieczysław 165 Morel Salomon 144, 145 Myszor Jerzy (ks., historyk) 7 Myszor Jerzy (por. SB) 134, 226, 227 N Nadolski Przemysław 47 Nawa Karol 39 Neja Jarosław 120, 172 Niedbalski Feliks 103 Niedziółka Franciszek 91, 176 Nieradzik Józef 130, 137 Niewiadomski Jan 167 Noszczak Bartłomiej 18 O Oleksy Józef 231 Olsiński Piotr Tymoteusz 185 Osmolak Stanisław 130, 137 Otrzonsek Jan Oswald 64 Oziębłowski Tadeusz 130, 133, 138, 140, 155, 189 P Partyka Maciej 130, 133, 138, 140, 155, 156 Pawłowski Piotr 182 Pietroń Jerzy Daniel 91, 122, 167 Piotrowski Henryk 26, 27 Placzek (Płaczek) Stanisław Antoni 62 Poniński Tadeusz 141 Procek Małgorzata 46 Przęślica Zbigniew 108 253 254 Indeks osób R Radzioch Aleksandra 150, 162, 218 Raina Peter 17, 20, 21 Rawa Hieronim 141 Rej Agnieszka 22 Rembiesz Tadeusz 82 Rosenbaum Sebastian 53 Rosiecka Franciszka 115, 120, 130, 133, 138, 140, 155, 189 Różycki Stanisław 134, 139, 140 S Salańczyk Marek zob. Zalańczyk Marek Sawicki Krzysztof 182 Schmidt Jacek 45 Siedlecki Tadeusz 48 Sierakowska Izabela 232, 233 Sławkowska Maria 93, 199, 201 Słodowy Stanisław 182 Sobański 227 Sobek Eduard (Edward) 66 Soborek Norbert 130, 133, 138, 140, 155, 156 Solańczyk Roch zob. Zalańczyk Marek Sosna Zygmunt 165 Spurny Jacek 143, 147 Spurny Seweryn 142–144, 146, 149 Staier Hainz (Steier Heinz) 130 Stefanowicz Roman 91 Suchoń Jan 103, 123, 141, 167, 176, 177 Sulecki Władysław 120, 121, 126, 130, 133, 138, 140, 152, 153, 155, 171, 172, 188, 189, 190 Sworowski Cyryl 79, 88 Szachewicz Kazimierz 128 Szefer Andrzej 8 Szlachcic Franciszek 166 Szmajdziński Jerzy 231, 232 Sznajder Andrzej 39 Sznicer A. 148 Sztachelski Jerzy 15, 21 Sztachelski Teodor 226, 227 Sztwiertnia Władysław 46, 48 T Techmański Józef 130 Ternka Jacek Alfred 62, 71 Thälmann Ernst 49 Tracz Bogusław 8, 9, 43, 45, 47–49, 53, 72, 166, 173 Tryba Karol 130, 137 Turowski Stanisław 130, 137 U Ulfik Jan 130, 156 Urgacz Adriana 9 W Wałach Maria 90, 193 Wałęsa Lech 231 Wawok Karol 150, 223 Wawrowski 226 Wengerek Barbara 86, 180 Wicha Władysław 29 Wieczorek Jan 185 Wieczorek Meinard 58 Wiejacki Marian 177 Wieschollek Józef Bonifacy 58, 62 Witeczek Jerzy 182 Włoch Marian 190, 231 Wojtyła Karol 182 Wolisz Henryk 89, 90, 150, 151, 154 Wowrocki Franciszek 227 Wowrowski 227 Wójtowicz Stanisław 130, 137 Wysocki Jan Wiesław 22 Wyszyński Stefan 15–18, 41, 160, 163 Indeks osób Y Ycedońska (?) Janina 226 Ziętek Jerzy 89, 90, 194, 195 Zinkolo Jerzy 106 Z Ż Zalańczyk Marek 91, 94, 112, 117, 205, 226–228 Zawadzki Aleksander 220 „Zenon” zob. Mamorski Hilary Eugeniusz Żaczek Kazimierz 130, 133, 138, 140, 155 Żaryn Jan 16, 19 255