گزارش پژوهشهاي باستان شناسي به منظور مستندسازي ساختارهاي معماري تپه قلعه خان....: عمران گاراژيان و ديگران

‫ﺖ‬ ‫ﺳﺨﻦ ﺳﺮدﺑﻴﺮ ‪ ...........................................................................................................................................................................................‬اﻟﻒ‬ ‫ﺳﺮآﻏﺎز ‪........................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫ج‬ ‫ﻣﻘﺎﻻت‬ ‫ـ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ :‬ﻣﻴﺜﻢ ﻟﺒﺎف ﺧﺎﻧﻴﻜﻲ ‪........................................................................................................‬‬ ‫ـ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻧﻮ در ﮔﺎﻫﻨﮕﺎري ﮔﻮردﺧﻤﻪ ﻗﻴﺰﻗﺎﭘﺎن )ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻋﺮاق(‪ :‬ﻣﻬﺪﺧﺖ ﻓﺮﺟﺎﻣﻲراد ‪............................................................................‬‬ ‫ـ آﻧﺘﻴﻮﺧﻮس دوم و ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ او‪ :‬ﻛﺎﻣﻴﺎر ﻋﺒﺪي ‪.................................................................................................................‬‬ ‫ـ ﺷﻬﺮ »دارا«؛ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻧﻈﺮات ﻣﻮر‪‬ﺧﺎن ﻛﻼﺳﻴﻚ و ﻣﻌﺎﺻﺮ و ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‪ :‬ﻣﺼﻄﻔﻲ دهﭘﻬﻠﻮان ‪.......................................‬‬ ‫ـ از ﺳﺮﮔﻴﺮي ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ در ﻣﺤﻮﻃﻪ ﭘﺎرﺗﻲ ﺑﻴﺴﺘﻮن‪ :‬ﺳﺠﺎد ﻋﻠﻲﺑﻴﮕﻲ ‪....................................................................‬‬ ‫ـ ﺑﻼﺷﮕﺮد؛ ﺷﻬﺮي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻳﺎ ﭘﺎﻳﮕﺎهﻫﺎﻳﻲ در راﺳﺘﺎي اﻫﺪاف ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ اﺷﻜﺎﻧﻲ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﺻﺒﺮي ‪..................................................‬‬ ‫ـ ﻗﻠﻌﻪﻗﺸﻼق؛ ﻣﺤﻮﻃﺔ ﺑﺰرگ اﺷﻜﺎﻧﻲ در ﻣﺎهﻧﺸﺎن زﻧﺠﺎن‪ :‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﻋﺎﻟﻲ و ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ﺧﺴﺮوزاده ‪................................................................‬‬ ‫ـ ﮔﻮرﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻧﻮﻳﺎﻓﺘﺔ اﻟﻴﻤﺎﻳﻲ در ﺷﻤﺎل ﺧﻮزﺳﺘﺎن‪ :‬ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻴﻦ ﻋﺰﻳﺰي ﺧﺮاﻧﻘﻲ و دﻳﮕﺮان ‪..................................................................‬‬ ‫ـ ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺔ ﺗﺰﻳﻴﻨﺎت ﻛﻬﻦدژ ﻛﻮه ﺧﻮاﺟﻪ ﺳﻴﺴﺘﺎن ‪ :....‬ﻛﻮروش ﻣﺤﻤﺪﺧﺎﻧﻲ ‪........................................................................‬‬ ‫ـ ﺗﭙﻪ ﮔﻞﻣﺤﻠﻪ؛ ﺷﻮاﻫﺪي از ﻳﻚ ﻗﻠﻌﻪ اﺷﻜﺎﻧﻲ در ﺟﻠﮕﻪ ﻣﺎزﻧﺪران‪ :‬ﻣﻴﺜﻢ ﻓﻼح ‪.............................................................................................‬‬ ‫ـ ﺑﻦﻣﺎﻳﻪﻫﺎي ﺣﻤﺎﺳﺔ ﻣﻠّﻲ اﻳﺮان در ﺧﺪاﻳﻨﺎﻣﻪﻫﺎي ﮔﻤﺸﺪه ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‪ :‬ﻳﺎﺳﺮ ﻣﻠﻜﺰاده ‪....................................................................................‬‬ ‫ـ ﮔﺰارش ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﺗﭙﻪ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن‪ :....‬ﻋﻤﺮان ﮔﺎراژﻳﺎن و دﻳﮕﺮان ‪...........‬‬ ‫ـ رﻳﺸﻪﻳﺎﺑﻲ و ﺳﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ آﻧﺎﻫﻴﺘﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻜﺘﻮب‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﺣﺒﻴﺒﻲ ‪...................................................‬‬ ‫ـ درﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻬﺮي ﺑﺮاي دﻓﺎع؛ ﺑﺎزﺑﻴﻨﻲ ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎزﻫﺎي دﻓﺎﻋﻲ دورة ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ﻗﻔﻘﺎز‪ :‬ﻛﺮﻳﻢ ﻋﻠﻴﺰاده ‪......................................................‬‬ ‫ـ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺷﻬﺮ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﮔﻨﺪيﺷﺎﭘﻮر و ﻓﻨﺎوري ﺗﺄﻣﻴﻦ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل و ﺗﻮزﻳﻊ آب در آن ‪ :...‬ﻣﺤﻤﺪاﺳﻤﺎﻋﻴﻞ اﺳﻤﻌﻴﻠﻲﺟﻠﻮدار ‪.............‬‬ ‫ـ دﺳﺘﮕﺮد‪ ‬وه ـ ﺷﺎﭘﻮر در ﺑﻨﺪﻳﺎن‪ :‬ﺗﻮرج درﻳﺎﻳﻲ ‪............................................................................................................................................‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪39‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪76‬‬ ‫‪93‬‬ ‫‪110‬‬ ‫‪136‬‬ ‫‪146‬‬ ‫‪161‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪212‬‬ ‫‪223‬‬ ‫‪247‬‬ ‫ـ ارزﻳﺎﺑﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات اراﺋﻪ ﺷﺪه درﺑﺎرة ﺑﻨﺎي ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﻣﻌﺒﺪ آﻧﺎﻫﻴﺘﺎ در ﻛﻨﮕﺎور‪ :‬ﻣﻴﺜﻢ ﻧﻴﻜﺰاد ‪249 ....................................................................‬‬ ‫ـ ﺳﻘﻮط ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن و ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‪ :‬ﺳﻴﺪ ﻣﻬﺪي ﻣﻮﺳﻮيﻧﻴﺎ ‪260 ..........................................................................................‬‬ ‫ﮔﺰارش ﻛﻮﺗﺎه‬ ‫ـ ﮔﺰارﺷﻲ ﻛﻮﺗﺎه از آﺗﺸﻜﺪه آذرﺟﻮ داراﺑﮕﺮد؛ اﺳﺘﺎن ﻓﺎرس‪ :‬ﺳﺎﺳﺎن ﺳﻴﺪﻳﻦ ‪270 ...............................................................................................‬‬ ‫زﻧﺪﮔﻲﻧﺎﻣﻪ ﻣﻬﺪي رﻫﺒﺮ‪274 ......................................................................................................................................................................... :‬‬ ‫ﻣﻬﺪي رﻫﺒﺮ؛ ﺷﺎﮔﺮدان و ﻫﻤﻜﺎراﻧﺶ‬ ‫ـ ﻣﻴﺮﻋﺎﺑﺪﻳﻦ ﻛﺎﺑﻠﻲ ‪.......................................................................................................................................................................................‬‬ ‫ـ رﻫﺒﺮ؛ ﻛﺎوﺷﮕﺮ ﺑﻨﺪﻳﺎن‪ :‬رﺟﺒﻌﻠﻲ ﻟﺒﺎف ﺧﺎﻧﻴﻜﻲ ‪............................................................................................................................................‬‬ ‫ـ ﮔﺮَم ﻳﺎد آوري ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻦ از ﻳﺎدت ﻧﻤﻲﻛﺎﻫﻢ‪ :‬ﺟﻮاد ﻧﻴﺴﺘﺎﻧﻲ ‪.......................................................................................................................‬‬ ‫ـ ﻣﻬﺪي رﻫﺒﺮ؛ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺟﻮاﻧﺎن را ﺑﺎور دارد‪ :‬ﻳﻌﻘﻮب ﻣﺤﻤﺪيﻓﺮ ‪.................................................................................................................‬‬ ‫ـ رﻫﺒﺮ؛ ﺟﻨﺎب آﻗﺎي ﻣﻬﺪي رﻫﺒﺮ!‪ :‬ﻋﻤﺮان ﮔﺎراژﻳﺎن ‪.......................................................................................................................................‬‬ ‫ـ اﺳﺘﺎدي از ﻧﺴﻞ ﻗﺪﻳﻢ و ﻫﻤﺪل ﺑﺎ ﻧﺴﻞ ﺟﺪﻳﺪ‪ :‬ﺣﺎﻣﺪ وﺣﺪﺗﻲﻧﺴﺐ ‪.............................................................................................................‬‬ ‫ـ رﻫﺒﺮ؛ ﻣﻌﻠّﻤﻲ دﻟﺴﻮز و ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺧﻮﺷﻨﺎم‪ :‬ﻣﺤﺴﻦ ﻗﺎﺳﻤﻲ ‪...............................................................................................................‬‬ ‫ـ ﻣﻬﺪي رﻫﺒﺮ؛ ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎ ﻛﻠﻨﮓ ﻃﻼﻳﻲ‪ :‬ﺳﺠﺎد ﻋﻠﻲﺑﻴﮕﻲ ‪.................................................................................................................‬‬ ‫‪278‬‬ ‫‪280‬‬ ‫‪282‬‬ ‫‪283‬‬ ‫‪284‬‬ ‫‪287‬‬ ‫‪288‬‬ ‫‪290‬‬ ‫ارش ﮋو ﺶ ی ﺑﺎ ﺎن ﻨﺎ ﯽ ﻮر ﻨﺪﺳﺎزی ﺳﺎ ﺎر ی‬ ‫ﻌﻤﺎری ﭙﻪ ﻪﺧﺎنﺳﻤ ﺎن‪ ،‬اﺳﺎن؛ﺑﺎ ﺄ ﯿﺪ دوره ر ﯽ‬ ‫ﻋﻤﺮان ﮔﺎراژﻳﺎن*‪ ،‬ﺟﻮاد ﺟﻌﻔﺮي‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﻫﮋﺑﺮي‬ ‫‪1‬‬ ‫)اﺳﺘﺎدﻳﺎر ﮔﺮوه ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر‪ ،‬ﻛﺎرﺷﻨﺎسارﺷﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﮔﺮدﺷﮕﺮي اﺳﺘﺎن ﺧﺮاﺳﺎن ﺷﻤﺎﻟﻲ‪،‬‬ ‫ﻛﺎرﺷﻨﺎسارﺷﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﮔﺮدﺷﮕﺮي ﻛﺸﻮر(‬ ‫ﭼﻜﻴﺪه‬ ‫روﺳﺘﺎي ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن در ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻣﺎﻧﻪ و ﺳﻤﻠﻘﺎن ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰﻳـﺖ آﺷـﺨﺎﻧﻪ‬ ‫در اﺳﺘﺎن ﺧﺮاﺳـﺎن ﺷﻤﺎﻟﻲ واﻗـﻊ اﺳـﺖ‪ .‬در ﻣﻴـﺎن ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎي ﺑﺎﻓـﺖ‬ ‫ﻗﺪﻳﻤﻲ اﻳﻦ روﺳـﺘﺎ ﺗﭙﻪاي ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﭙﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻨﺎوب از ‪ 6000‬ق‪ .‬م ﺗﺎ ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎً ‪60‬‬ ‫ﺳﺎل ﻗﺒﻞ )ﺣﺪود ‪ 8000‬ﺳﺎل( ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﮔـﺮوهﻫـﺎي اﻧﺴـﺎﻧﻲ در‬ ‫دورهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ارﺗﻔﺎع ﻋﻤﺪة ﺗﭙﺔ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ ﻗﻠﻌـﻪﺧـﺎن‪ ،‬ﺳـﺎزهاي ﻣﺘﻌﻠـﻖ ﺑـﻪ دورة‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎزهاي ﺑﺎ ﭘﻼن ﻛﻠّﻲ ﮔـﺮد ﻳـﺎ ﺷـﺶﺿـﻠﻌﻲ ﻛـﻪ روي‬ ‫ﺑﻘﺎﻳﺎي ﭘﻴﺶ از ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺗﭙﻪ ﭘﻲ اﻓﻜﻨﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳـﺎزه اﺣﺘﻤـﺎﻻً در‬ ‫دورة اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و در دورة ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫در ﻃﻮل دورة اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻨﺎوب از ﺑﺨﺶﻫـﺎي داﺧﻠـﻲ ﺳـﺎزه‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬در ﻧﺰدﻳﻜـﻲ )ﺣـﺪود ﻳـﻚ ﻛﻴﻠـﻮﻣﺘﺮي( ﺗﭙـﻪ‬ ‫ﮔﭽﺒﺮيﻫـﺎﻳﻲ اﺣﺘﻤـﺎﻻً ﻣﺘﻌﻠـﻖ ﺑـﻪ ﺑﻨـﺎﻳﻲ رﺳـﻤﻲ از دورة ﺳﺎﺳـﺎﻧﻲ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺧﺘﻲ در اﺳـﺘﻘﺮار ﻗﻠﻌـﻪﺧـﺎن در ﻣﺮاﺣـﻞ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫـﺎي ﺑﻮدﺟـﻪاي‪ ،‬در ﭼﻨـﺪ ﺳـﺎل‬ ‫اﺧﻴﺮ رﻫﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻫﻤﻴﺖ ﺳﺎزة دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻗﻠﻌﻪﺧـﺎن اﺿـﺎﻓﻪ ﺑـﺮ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري و دادهﻫﺎي ﻣﺎدي ﺷﺎﺧﺼﻲ ﻛـﻪ از آن ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﻏﻨـﺎي زﻳﺴـﺖﻣﺤﻴﻄـﻲِ دﺷـﺖ ﺳـﻤﻠﻘﺎن و ﻣﻮﻗﻌﻴــﺖ‬ ‫‪ ‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1389‬‬ ‫ﺳﻮقاﻟﺠﻴﺸﻲ آن اﺳﺖ‪ .‬دﺷﺖ ﺳﻤﻠﻘﺎن از دﺷﺖﻫﺎي ﻣﻴـﺎنﻛـﻮﻫﻲ در‬ ‫ﺳﺮﺣﺪ‪‬ات ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﻲ اﻳﺮان اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ دﺷـﺖﻫـﺎ ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ اﻳﻨﻜـﻪ‬ ‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن ﻣﺮزﻫﺎي ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ اﻫﻤﻴﺖ‬ ‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﺳﻠﺴﻠﺔ اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻮده و از اﻫﻤﻴـﺖ‬ ‫ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﮔﺰارش‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴـﺪ ﺑـﺮ‬ ‫دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳـﺎن ﻣﺘﻌـﺪدي در اﻳـﻦ ﻣﻬـﻢ‬ ‫ﻛﻮﺷﻴﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻮاردي‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮﻫﺎﻳﻲ ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ وﺟﻮد دارد‪ .‬در اﻳﻦ‬ ‫ﮔﺰارش ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي ﺑﺴﻨﺪه ﺷﺪه و ﺣﺘﻲ ﺑـﻪ ﻣﻘﺎﻳﺴـﻪ‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺪف از آن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ارزﺷﻤﻨﺪي‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﭘﮋوﻫﺶ ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ ﺷـﺪ‪ .‬آﺛـﺎري ﻛـﻪ در‬ ‫ﻣﻌﺮض ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﻳﻦ ﺗﺨﺮﻳـﺐ را ﺷـﺪت‬ ‫ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺘﻪﻫـﺎ ﮔـﺎم ﻧﺨﺴـﺖ در‬ ‫ﺣﻔﺎﻇﺖ از آﻧﻬـﺎ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد‪ .‬ﮔـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ ﺟﻠـﺐﻧﻈـﺮ ﻣﺘﺨﺼﺼـﺎن و‬ ‫ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫واژﮔﺎن ﻛﻠﻴﺪي‪rg1 :‬‬ ‫ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري‪ ،‬ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن‪ ،‬ﺳﻤﻠﻘﺎن‪.‬‬ ‫‪ogarajian@yahoo.com‬‬ ‫*‬ ‫‪1‬‬ ‫ﮔﺰارش ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﺗﭙﺔ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن ‪≒∝≪ ...‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﻛﻠﻴﺎت‬ ‫ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎي ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ ﺑﻴﻦ رﺷﺘﻪ ﻛـﻮه اﻟﺒـﺮز در ﺷـﻤﺎل و‬ ‫ﻫﻨﺪوﻛﺶ در ﺟﻨﻮب را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻮﻳﺮﻫﺎي ﻣﺮﻛـﺰ اﻳـﺮان و‬ ‫آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي ﻣﺤﺼﻮر اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ از ﻧﻈﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﭘﻴﺶ‬ ‫از ﺗﺎرﻳﺨﻲ )ﺗﻮاﻟﻲ و ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻮع ﺳﻔﺎل‪ ،‬ﺷﻴﻮة ﺳﻜﻮﻧﺖ‪ ،‬ﺷﻴﻮة‬ ‫ﻣﻌﻴﺸﺖ و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ( ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ )ﻣﻠﻚ ﺷﻬﻤﻴﺮزادي‪،‬‬ ‫‪393 :1378‬؛ ﻋﺒـﺪي‪114 :1378 ،‬؛ ﻃﻼﻳـﻲ‪1385 ،‬؛ ‪Kohl, 1984:‬‬ ‫;‪23; Kohl & Heske, 1980: 160-69; Ricciardi, 1980: 55‬‬ ‫‪ .(Hiebert & Dayson, 2002‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻛﺎوشﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‬ ‫ﻧﺴﺎ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن داﻧﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬ ‫اﻣﺎ داﺷﺘﻪﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ آن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑـﻪ ﻧـﻮاﺣﻲ ﺧـﺎرج از‬ ‫ﻣﺮزﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻨﻮﻧﻲ اﻳﺮان اﺳﺖ‪ .‬از دورة ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻛـﺎوشﻫـﺎي‬ ‫ﻧﻴﺸـﺎﺑﻮر در ﻗﺒـﻞ از اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﻲ ) ‪Dimand & Wilkinson,‬‬ ‫‪ (1937‬و ﻛﺎوشﻫﺎي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﻨﺎﻫﺎي ﺑﻨﺪﻳﺎن درﮔـﺰ )رﻫﺒـﺮ‪:1376 ،‬‬ ‫‪ (9 -32‬ﻃﻲ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ دﻫﺔ اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺪارك ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻏﻨﻲﺗﺮي در دﺳﺖ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در دورة اﺳﻼﻣﻲ ﻛﺎوشﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در ﻧﻴﺸـﺎﺑﻮر‪،‬‬ ‫ﻃﻮس و زوزن ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎراﮔﺮاف ﻧﺨﺴـﺖ و ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﺟﻤﻠﺔ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ آن ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ اﻟﮕـﻮ را ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد ﻛـﺮد ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬ ‫دﻳﺪي ﻛﻠّﻲ‪ ،‬دورهﻫﺎي ﻗﺪﻳﻢﺗﺮ در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺗﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻧﺎم ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺷﺮق ﺷﻤﺎﻟﻲ اﻳﺮان را ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ در‬ ‫دورهﻫﺎي ﭘﻴﺶ از ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ﺳـﺒﺐ اﻳـﻦ ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد‪،‬‬ ‫ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻣﺤﺪودة ﺧﺮاﺳﺎن از دﺷﺖﻫـﺎي ﺷـﻤﺎﻟﻲ )ﮔﺮﮔـﺎن و ﮔﻨﺒـﺪ( و‬ ‫ﻛﻮﻫﭙﺎﻳﻪﻫﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ رﺷﺘﻪ ﻛﻮه اﻟﺒﺮز ﻳﺎ ﻫﻤﺎن ﺷـﻤﺎل ﻣﺮﻛـﺰي اﻳـﺮان‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺮق ﺷﻤﺎﻟﻲ اﻳﺮان را ﺑﻪ دو ﺻﻮرت ﺷﺮق ﺷﻤﺎﻟﻲ اﻳﺮان و ﺷﺮق‬ ‫ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻓـﻼت اﻳـﺮان ﺗﻌﺮﻳـﻒ ﻛـﺮدهام )ﮔﺎراژﻳـﺎن‪ .(1387 ،‬اوﻟـﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺮزﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻳـﺮان ﻣﺤـﺪود ﻣـﻲﺷـﻮد و دوﻣـﻲ ﻓﺮاﺗـﺮ از‬ ‫ﻣﺮزﻫﺎي اﻳﺮان ﻣﻌﺎﺻﺮ رﻓﺘﻪ و ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻏﺮﺑﻲ اﻓﻌﺎﻧﺴﺘﺎن و‬ ‫ﺗﺮﻛﻤﻨﺴﺘﺎن را ﻧﻴﺰ در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در ﭘﺎﻳـﺎن اﻳـﻦ ﻣﻘﺪﻣـﺔ ﻛﻮﺗـﺎه ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺠﺎﻟﻲ ﻣﺤﺪود اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎدآوري ﻣﻲﻛﻨﻢ ﺧﺮاﺳـﺎن اﺻـﻄﻼح ﻛـﺎرﺑﺮدي‬ ‫ﺑﺮاي اواﺧﺮ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ و دورة اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ و ﮔﻮﻳﺎ ﭘﻴﺸﻴﻨﺔ ﻣﻜﺘـﻮب آن‬ ‫ﺑﻪ دورة ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﻣـﻲرﺳـﺪ )‪.(Daryaee & Safdari, 2010: p.1‬‬ ‫ﺗﺎﻛﻨﻮن اﺳـﺘﻔﺎده از آن را ﺑـﺮاي دورهﻫـﺎي ﭘـﻴﺶ از ﺗـﺎرﻳﺦ ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﺮدم‪ ،‬اﻣﺎ اﻛﻨﻮن ﺑﺮاﺳﺎس ﺷﻮاﻫﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻔـﻲ از آن‬ ‫اراﺋﻪ ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻻاﻗﻞ ﺗﺎ اواﺧﺮ ﻋﺼﺮ ﻣﻔـﺮغ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان واﺣـﺪي‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻔﻜﻴﻚ از اﻃﺮاﻓﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﻃﺮح و ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﭙﺔ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن‬ ‫اﺳﺘﻘﺮار ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن در ﺷﺮق ﺷﻤﺎﻟﻲ اﻳﺮان )ﻧﻘﺸﺔ ‪ (1‬در دﺷﺖ ﺳﻤﻠﻘﺎن و‬ ‫در ﻣﺮﻛﺰ روﺳﺘﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺎم‪ ،‬درﻓﺎﺻﻠﺔ ﺣﺪوداً ‪ 23‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﻏـﺮب‬ ‫ﺷﻬﺮ آﺷﺨﺎﻧﻪ )ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻣﺎﻧﻪ و ﺳﻤﻠﻘﺎن( ﻗـﺮار دارد‪ .‬ﻣﻨﻄﻘـﻪاي‬ ‫ﻛﻪ اﺛﺮ در آن واﻗﻊ ﺷﺪه )ﻧﻘﺸﺔ ‪ (1‬دﺷﺖ ﻣﻴﺎنﻛﻮﻫﻲ ﻛﻢوﺳﻌﺘﻲ اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ اﻏﻠﺐ زﻳﺮ ﻛﺸﺖ ﺑﺎﻏﺎت ﻣﻴﻮه و ﻣﺰارع ﻏﻼت اﺳﺖ و ﺑﻪ وﺳـﻴﻠﺔ دو‬ ‫رﺷﺘﻪ ﻛﻮه‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﺳﺒﺰ و ﺟﻨﮕﻠﻲ و دﻳﮕﺮي ﺧﺸﻚ و ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺧﺎك‬ ‫و ﺻﺨﺮهاي‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺎزل ﻣﺴﻜﻮﻧﻲ ﺳﺎﻛﻨﻴﻦ روﺳـﺘﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻮرت داﻳﺮه دراﻃﺮاف ﺗﭙﻪ ﺑﺮﭘﺎ ﺷـﺪهاﻧـﺪ )ﻧﻘﺸـﺔ ‪ .(2‬در ﺑﺨـﺶﻫـﺎي‬ ‫ﺷﻤﺎﻟﻲ و ﺷﺮﻗﻲ ﺗﭙـﻪ و در ﻓﺎﺻـﻠﺔ ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎً ‪ 50‬ﺗـﺎ ‪ 100‬ﻣﺘـﺮي از آن‪،‬‬ ‫ﭼﺸﻤﻪﻫﺎي آب ﺷﻴﺮﻳﻦ وﺟﻮد دارد ﻛـﻪ اﻣـﺮوزه از آب آن ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﺮاي‬ ‫آﺑﻴﺎري ﻣﺰارع اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﻓﺎﺻﻠﺔ ‪ 100‬ﻣﺘﺮي ﺷـﻤﺎل‬ ‫ﻏﺮب ﺗﭙﻪ‪ ،‬ﻳﻚ ﻧﻬﺮ ﻛﻮﭼﻚ آب ﻋﺒﻮر ﻣﻲﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ ﻣﺴـﻴﺮ آن ﺟﻨـﻮب‬ ‫ﺷﺮﻗﻲـﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﻲ اﺳﺖ )ﻧﻚ‪ :‬ﻧﻘﺸﺔ ‪ .(2‬آب ﭼﺸﻤﻪﻫﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺗﭙﻪ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻬﺮ ﺳـﺮازﻳﺮ ﻣﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺟـﺎدة ﮔﺮﮔـﺎنـﺑﺠﻨﻮرد از ﺣﺪود ﭘﻨﺞ‬ ‫ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺟﻨﻮب روﺳﺘﺎي ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن ﻣﻲﮔﺬرد‪ .‬ﻧﺰدﻳـﻚﺗـﺮﻳﻦ ﺷـﻬﺮ و‬ ‫روﺳﺘﺎ ﺑﻪ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﻬﺮ ﻗﺎﺿﻲ )ﺣﺪود دو ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺟﻨﻮب(‬ ‫و روﺳﺘﺎي ﺣﻴﺪرآﺑﺎد )ﺣﺪود دو ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷـﻤﺎل ﺷـﺮق( اﺳـﺖ‪ .‬ﻧـﻮع‬ ‫اﻗﻠﻴﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺘﺪل ﻛﻮﻫﺴـﺘﺎﻧﻲ و ﺑﺎﻏـﺪاري‪ ،‬ﻛﺸـﺎورزي و داﻣـﺪاري‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺻﻠﻲ درآﻣﺪ ﻣﺮدم ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﺠﻢ ﻛﻠّﻲ ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪه از ﻧﻬﺸﺘﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳـﺘﻘﺮار‪ ،‬ﺗﺎﺣـﺪود‬ ‫زﻳﺎدي ﺑﺎزﮔﻮﻛﻨﻨﺪة ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ و ﺗﺨﺮﻳﺐﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ و اﻧﺴﺎﻧﻲ در ﻣﺤﻞ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻜﻞ اﻣﺮوزي ﻫﺴﺘﺔ اﺻﻠﻲ اﺛﺮ ﺷـﺒﻴﻪ اﺳـﺘﻮاﻧﻪاي ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎً ﮔـﺮد‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﻮارهﻫﺎي آن از ﺗﻤﺎم ﺟﻮاﻧﺐ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎً ﻋﻤـﻮدي‬ ‫)ﺑــﺮش( ﻗﺎﺑــﻞ ﻣﺸــﺎﻫﺪه اﺳــﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠــﻪ ﻻﻳــﻪﻫــﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕــﻲ و‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري در ﺑﺮشﻫﺎي ﻋﻤﻮدي اﻃﺮاف اﺛﺮ ﻣﺸﻬﻮد اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫داﻣﻨﻪﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎﻟﻲ و ﺷﺮﻗﻲ ﺗﭙﻪ ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﺔ ﺳـﺎﻛﻨﻴﻦ ﻣﺤـﻞ در‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ )دﻫﻪ ‪. 1350‬ﻫـ‪.‬ش( ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺧﺎكﺑﺮداري ﺷﺪه ﻛﻪ ارﺗﻔـﺎع‬ ‫دﻳﻮارهﻫﺎ در آن ﺑﻴﺶ از ﺷﺶ ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻴﺎن ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺴـﻜﻮﻧﻲ‬ ‫روﺳﺘﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﻲﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﻛﻮﭼﻚ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﺟـﺪا و‬ ‫ﻣﻨﻔﻚ از ﺗﭙﺔ اﺻﻠﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳـﺪ وﺳـﻌﺖ ﺗﭙـﻪ‬ ‫ﺑﻴﺶ از ﺷﻜﻞ اﻣﺮوزي ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه از آن ﺑﻮده اﺳﺖ )ﻧﻚ‪ :‬ﻧﻘﺸـﻪ ‪ .(2‬در‬ ‫ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن و در ﺷﻤﺎل آن ﺗﭙﻪاي ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﭙﻪ ﺳـﻔﻴﺪ وﺟـﻮد دارد‬ ‫ﻛﻪ ﮔﺮﭼﻪ از ﻫﻤﻪ ﻃﺮف ﺑﺮداﺷﺖ ﺷﺪه‪ ،‬اﻣـﺎ آﻧﭽـﻪ ﺑـﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧـﺪه اﺳـﺖ‬ ‫ﺳﺎزهاي از دورة ﺗـﺎرﻳﺨﻲ را ﻧﺸـﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ )ﮔﺎراژﻳـﺎن‪ .(1386 ،‬در‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬ ‫‪1389‬‬ ‫≫∝≒ ﮔﺎراژﻳﺎن و دﻳﮕﺮان‬ ‫ﺷﻤﺎل ﺗﭙـﻪ‪ ،‬ﻧﺰدﻳـﻚ ﮔﻮرﺳـﺘﺎن ﻣﻌﺎﺻـﺮ روﺳـﺘﺎ‪ ،‬روي ﭘﺸـﺘﻪاي آﺛـﺎر‬ ‫ﮔﭽﺒﺮي دورة ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ ﺷـﺪ )ﺗﺼـﻮﻳﺮ ‪ .(1‬اﺣﺘﻤـﺎﻻً در اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﺤﻞ‪ ،‬ﺑﻨﺎﻳﻲ داراي ﮔﭽﺒﺮي از دورة ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؛ زﻳـﺮا‬ ‫ﭘﻲﻫﺎ و دﻳﻮارﻫﺎي ﺑﻨﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﺑﻠﻨﺪي ﻣ‪‬ﺸﺮف ﺑﻪ روﺳﺘﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ دﺷﺖ ﺳﻤﻠﻘﺎن از ﻧﻈﺮ آﺛـﺎر ﺑﺎﺳـﺘﺎنﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ ﻏﻨـﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﻘﺮارﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﺷﻬﺮآوا در ﻏﺮب دﺷﺖ و ﻣﻼﺣﺴﻦ در ﺷﺮق‬ ‫آﺛﺎر دورهﻫﺎي ﻣﺲـﺳﻨﮕﻲ ﺗﺎ اﺳﻼﻣﻲ را ﻧﺸﺎن داده اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺑﻨﺎﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي از دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻨﺎي اﺳﭙﺎﺧﻮ و ﺑﻨﺎﻫـﺎي زرد در‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪ وﺟﻮد دارد )ﮔﺎراژﻳـﺎن‪ .(1386 ،‬از دورة اﺳـﻼﻣﻲ ﻧﻴـﺰ ﺑﻨﺎﻫـﺎي‬ ‫وﻳﮋهاي اﺣﺘﻤﺎﻻً ﮔـﻮر )ﺳـﺮداﺑﻪاي( در دﺷـﺖ ﺳـﻤﻠﻘﺎن و از روﺳـﺘﺎي‬ ‫ﻟﻨﮕﺮ‪ 2‬ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻳﺎدآوري ﻣﻲﺷﻮد ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺳﻤﻠﻘﺎن‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫در ﻛﻞّ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺛﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازة ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن در ﻣﻌﺮض ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺑﺎﺷﺪ و‬ ‫ﺗﻮاﻟﻲ و ﺳـﺎزهﻫﺎي دورهﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ را داﺷــﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳــﺎﻳﻲ‬ ‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ‪ .1‬ﺷﻤﺎل ﺷﺮق و ﺷﺮق ﺷﻤﺎﻟﻲ اﻳﺮان‪ ،‬اﺳﺘﺎنﻫﺎي ﺧﺮاﺳﺎن و ﮔﻠﺴﺘﺎن‪.‬‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ‪ .2‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﻴﺰان و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻳﺎﺑﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﻲ در ﺗﭙﻪ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن‪.‬‬ ‫‪ ‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1389‬‬ ‫ﮔﺰارش ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﺗﭙﺔ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن ‪≒∝√ ...‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .1‬آﺛﺎر ﮔﭽﺒﺮي دورة ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎل ﺗﭙﻪ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ ﮔﻮرﺳﺘﺎن روﺳﺘﺎ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺸﻴﻨﺔ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ و ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ آﺛﺎر ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ ﻣﻨﻄﻘﺔ ﺑﺠﻨﻮرد ﺑـﻪ ﻫﻤ‪‬ـﺖ ادارة ﻛـﻞ‬ ‫ﺣﻔﺎﻇﺖ آﺛﺎر ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ و ﺑﻨﺎﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻳﺮان و ﺑـﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳـﺘﻲ ﻓـﺎﺋﻖ‬ ‫ﺗﻮﺣﻴﺪي‪ ،‬ﻛﺎرﺷﻨﺎس وﻗﺖ ﻣﺮﻛﺰ ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬از ﺳﺎل ‪ 1355‬ﺷـﺮوع‬ ‫و در دو ﻓﺼﻞ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﻴﺪ )ﺗﻮﺣﻴﺪي‪ .(2535 ،‬ﻃﻲ اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲ‪ ،‬ﺗﭙﺔ‬ ‫ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻫﻴﺄت ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺣﺮﻳﻢ آن ﺑـﺎ ‪ 14‬ﻋـﺪد ﻣﻴﻠـﺔ‬ ‫ﻓﻠﺰي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪ‪ .‬در ﮔﺰارش ﺗﻮﺣﻴﺪي اﻳـﻦ ﻣﺤﻮﻃـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ ﺗﻮﺻـﻴﻒ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻫﺮﺻﻮرت ﺗﭙﺔ ﺧﺎن داراي ﻗـﺪﻳﻤﻲﺗـﺮﻳﻦ اﺛـﺮ ﺗﻤـﺪ‪‬ﻧﻲ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﺔ ﺑﺠﻨﻮرد ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ‪ 4500‬ﺗﺎ‪ 5000‬ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﻣﻴﻼد اﺳﺖ و ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻠﺖ ارزش ﺧﺎﺻﻲ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﺻﻔّﻪﺳﺎزي ﻫﺰارة اول داراﺳـﺖ‪ ،‬ﻣـﻮرد‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﻫﻴﺄت ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ‪ 14‬ﻋﺪد ﻣﻴﻠﺔ ﻓﻠﺰي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣـﺮﻳﻢ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺗﭙﻪ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺻﺪﻣﻪ دﻳﺪه و ﻣﻘﺎدﻳﺮ زﻳﺎدي از ﺻﻔّﻪ را‬ ‫در ﭼﻬﺎر ﻃﺮف از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻨـﻮز ﻫـﻢ ﺑـﻴﺶ از‬ ‫‪ 2/3‬ﻫﻜﺘﺎر آن ﺳﺎﻟﻢ ﻣﺎﻧﺪه و ارزش ﺣﻔﺎري ﻋﻠﻤﻲ را دارد‪ .‬ﺿﻤﻦ اﺧـﺬ‬ ‫ﺗﻬﻴﺔ ﺗﻌﻬ‪‬ـﺪ از رﺋـﻴﺲ اﻧﺠﻤـﻦ ده‪ ،‬ﻣﺒﻨـﻲ ﺑـﺮ ﻋـﺪم ﺧـﺎكﺑـﺮداري و‬ ‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺗﺠﺎوزات ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻬﻴﺔ ﻣﺪارك ﺛﺒﺘﻲ اﻗﺪام ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ‬ ‫وﺳﻴﻠﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻗﺪﻣﺖ و ﺻﻔّﻪ ﻳـﺎ ﺳـﻜﻮي ﺧﺸـﺘﻲ و ارزش ﺗـﺎرﻳﺨﻲ‬ ‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺛﺒﺖ آﻧﺮا در ﻓﻬﺮﺳﺖ آﺛﺎر ﻣﻠﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳـﺪ« )ﺗﻮﺣﻴـﺪي‪،2535 ،‬‬ ‫ج‪.(29 -30 :2‬‬ ‫ﭘﺲ از ﭘﮋوﻫﺶ ﻳﺎدﺷﺪه‪ ،‬ﻋﻤﺮان ﮔﺎراژﻳﺎن‪ ،‬ﻟـﻴﻼ ﭘـﺎﭘﻠﻲ و ﺟـﻮاد‬ ‫ﺟﻌﻔﺮي درﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ دﺷــﺖ ﺳـﻤﻠﻘﺎن در ﺳـﺎل ‪ ،1382‬از ﺗﭙـﺔ‬ ‫ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن ﺑﺎزدﻳﺪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً اﺛﺮ ﭘﺲ از ﺳﺎل ‪) 1355‬از ﻃﺮف‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط( ﻛﺎﻣﻼً ﺑﻪ ﺑﻮﺗﺔ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺳﭙﺮده ﺷـﺪه ﺑـﻮد‪ .‬ﮔـﺎم‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ )ﺑﺎزدﻳﺪﻫﺎي ﻳﺎدﺷﺪه(‪ ،‬ﺑﺎ ﮔـﺎم دوم اﻳـﻦ ﭘـﮋوﻫﺶﻫـﺎ در ﺳـﺎل‬ ‫‪ 1385‬ﭘﻴﮕﻴﺮي ﺷﺪ‪ .‬در ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ ،1386‬ﮔﻤﺎﻧﻪزﻧـﻲ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬ ‫ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري و ﻣﺴــﺘﻨﺪﺳﺎزي ﺑﻘﺎﻳـﺎ و ﺳــﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻤـﺎري اﺳـﺘﻘﺮار‬ ‫ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻤﺪة اﻃﻼﻋـﺎت اﺳـﺘﻔﺎدهﺷـﺪه در اﻳـﻦ ﻣﻘﺎﻟـﻪ از‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪزﻧﻲﻫﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣـﺪ‪ .‬ﺑﺮرﺳـﻲ دﺷـﺖ ﺳـﻤﻠﻘﺎن در ﺳـﺎل‬ ‫‪ 1386‬ﺑﺎ ﻫﺪف ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﺤﻮﻃﻪﻫﺎي ﭘـﻴﺶ از ﺗـﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﮔـﺎم ﺳـﻮم‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻪ وﺳـﻴﻠﺔ ﻳﻜـﻲ از ﻧﮕﺎرﻧـﺪﮔﺎن )ﻋﻤـﺮان‬ ‫ﮔﺎراژﻳـﺎن( و ﻣﺤﺴـﻦ داﻧــﺎ در ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﺑـﻮد‪ .‬در اداﻣـﺔ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎي‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ 1388‬ﻋﺮﺻﺔ اﺳﺘﻘﺮار ﻗﻠﻌﻪﺧـﺎن ﺗﻌﻴـﻴﻦ و‬ ‫ﺣﺮاﻳﻢ آن ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺑﺮ دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻃﻼﻋـﺎت ﺣﺎﺻـﻞ از‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻣﻴﺪاﻧﻲ در اﻳﻦ ﮔﺰارش اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻠّﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲﺷﺪه‬ ‫ﺑﺮداﺷﺖ ﺑﻘﺎﻳﺎي اﻃﺮاف ﺗﭙـﺔ ﻗﻠﻌـﻪﺧـﺎن در آﺳـﺘﺎﻧﺔ اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﻲ‬ ‫ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه ﻛﻪ از ﺗﻤﺎم اﻃﺮاف‪ ،‬ﺑﻘﺎﻳـﺎ و ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻤـﺎري ﻗﺎﺑـﻞ‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﺎﺷﺪ؛ اﻣﺎ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮدن ﺷﻜﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ‪ ،‬ﺗﭙـﻪ را ﺑـﻪ ﻣﻌﻤـﺎﻳﻲ‬ ‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮده؛ ﻣﻌﻤﺎﻳﻲ ﭼﻨﺪﻣﺠﻬﻮﻟﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دورهﻫﺎﻳﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻛـﻪ‬ ‫ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻫﺮﻛﺪام ]از دورهﻫﺎ[ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎﻳﺸﺎن را روي ﻻﻳﻪﻫﺎ و ﺑﻘﺎﻳـﺎي‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻗﺪﻳﻢﺗﺮ ﺑﻨﺎ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ در اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎز‪ ،‬از آﺛـﺎر‬ ‫و ﺑﻘﺎﻳﺎي دورهﻫﺎي ﻗﺪﻳﻢﺗﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺑﻬﺮه ﺑﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺑﺮشﻫﺎ و ﮔﻤﺎﻧـﻪﻫـﺎي ﺧﻮاﻧﺎﺳـﺎزي‬ ‫ﻳﻚ ﺗﺎ ﺷﺶ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﻳﻜﻲ از ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن )ﺟﻮاد ﺟﻌﻔﺮي( اراﺋـﻪ ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻌﻔﺮي ﺑﻴﺸﺘﺮ در اﻃﺮاف ﺗﭙﻪ و ﺑـﺮشﻫـﺎي ]اﻳﺠﺎدﺷـﺪه در[ آن‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ و ﮔﻤﺎﻧﻪزﻧﻲ ﻛﺮده و ﺑـﺎ ﻫﻤﺮاﻫـﻲ آﻗـﺎي ﺷـﺎدﻛﺎﻣﺎن )ﻣﻌﻤـﺎر و‬ ‫ﻧﻘﺸﻪﺑﺮدار ﻫﻴﺄت( ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎ و اﻃﻼﻋﺎت‪ ‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫـﺎي ﺻـﻮرت‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ را ﺑﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اداﻣﺔ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي او ﺑـﺎ ﺗﻤﺮﻛـﺰ ﺑـﺮ دورة‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن )ﻋﻠﻲ ﻫﮋﺑـﺮي( ﺑـﻪ اﻧﺠـﺎم‬ ‫رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي وي ﻋﻤﺪﺗﺎً روي ﺳﻄﻮح ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺨﺶ ﻣﺮﺗﻔـﻊ ﺗﭙـﻪ‬ ‫ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻤﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ﻫﻔـﺖ )ﻛـﻪ اداﻣـﺔ ﮔﻤﺎﻧـﺔ ﺷـﺶ‬ ‫ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ]‪ [R.A.6‬در ﻣﺴﻴﺮ ﻣﻌﺎﺻﺮ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺗﭙﻪ اﺳﺖ( ﺗﺎ‬ ‫ده و ﺗﻜﻤﻴﻞ اﻃﻼﻋـﺎت دورة ﺗـﺎرﻳﺨﻲ در ﮔﻤﺎﻧـﺔ ﻻﻳـﻪﻧﮕـﺎري )‪(T.1‬‬ ‫ازﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اوﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي ﻫـﺮ ﻳـﻚ از اﻳـﻦ دو ﻧﻔـﺮ‪،‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬ ‫‪1389‬‬ ‫∽∝≒ ﮔﺎراژﻳﺎن و دﻳﮕﺮان‬ ‫ﺑﺤﺜﻲ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ را ﻃﺮح ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻤﻊﺑﻨﺪيﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻃﻼﻋﺎت‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻳﻚ ﻓﺼﻞ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﺷﺎن اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻮاردي ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻣﺤـﻞ ورودي‬ ‫ﺳــﺎزة دورة ﺗــﺎرﻳﺨﻲ و ﻧﺴــﺒﺖ ﺑــﺎرو و ﻗﺴــﻤﺖﻫــﺎي داﺧﻠــﻲ‪ ،‬ﺑــﻴﻦ‬ ‫ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻳﺎدﺷﺪه‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮﻫﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻻﻳﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬ ‫ﻏﻨﻲ ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﻳﻚ )‪ (T.1‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻳﺎﻓﺘـﻪﻫـﺎي ﻣﻌﻤـﺎري از‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺟﻠﻮﻳﻲ ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﭼﻬﺎر )‪ (T.4‬ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ‪ .‬اﻳﻦ دادهﻫﺎ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺠﺰا ﺑﻪ داﻧﺴﺘﻪﻫﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ 3.‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي‬ ‫ﻛﻠّﻲ از ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد )ﺑﻪ اداﻣﻪ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ(‪.‬‬ ‫ﺷﻜﻞ اﺳﺘﻮاﻧﻪاي ﺗﭙﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷـﺪه ﻛـﻪ ﺑﺴـﻴﺎري از ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري ﺳﺎﺧﺘﻪﺷﺪه در ﺗﭙﻪ ﻃﻲ ﺣﺪود ‪ 6000‬ﭘـﻴﺶ از ﻣـﻴﻼد ﺗـﺎ ‪60‬‬ ‫ﺳﺎل ﻗﺒﻞ )از زﻣﺎن ﺣﺎل(‪ ،‬در ﺑﺮشﻫﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﺔ ﺗﭙﻪ ﻣﺸﺨﺺ و ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ ﺗﭙﻪ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ را ﻓـﺮاﻫﻢ ﻛـﺮد ﺗـﺎ ﻗﺒـﻞ از‬ ‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻗﺪاﻣﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ﺳﺎزهﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ‬ ‫و ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸـﺎﻫﺪه در ﺑـﺮشﻫـﺎي ﺗﭙـﻪ ﺑﭙـﺮدازﻳﻢ‪.‬‬ ‫اﮔﺮﭼﻪ ﺷﻜﻞ اﺳﺘﻮاﻧﻪاي و ﺑﺮشﻫﺎي اﻃﺮاف ﺗﭙﻪ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺗﺨﺮﻳﺐ و از‬ ‫ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ اﺛﺮ را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺮده‪ ،‬اﻣﺎ ﻓﺮﺻﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه ﺗﺎ ﺑﺪون اﻳﺠﺎد‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد و ﻛﺎوشﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻤـﺎري ﻗﺎﺑـﻞ‬ ‫‪4‬‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري ﺳﺎزة ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ‬ ‫ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ و ﭘﺮﺣﺠﻢﺗﺮﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻛﻪ در ﺑﺮشﻫﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧـﺔ ﺗﭙـﻪ‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺨﺶ ﻗﺎﺑﻞﺗﻮﺟﻬﻲ از ارﺗﻔﺎع دﻳﻮارهﻫﺎ را در اﻃﺮاف‬ ‫ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده‪ ،‬ﺳﺎزة ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺎزه ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫ﺑﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺷﺎﻟﻮدهاي ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع ﺣﺪود ‪ 50‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ و ﺧﺸﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ اﺑﻌـﺎد‬ ‫‪ 40×40×10‬ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻳﻚ ﺗﻮدة ﻋﻈﻴﻢ ﺧﺸﺖ در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺑﺮشﻫـﺎ در‬ ‫ارﺗﻔﺎعﻫﺎي ﺧﺎﺻﻲ از ﺗﭙﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﺎﺧﺼـﺔ ﺗﻔﻜﻴـﻚ‬ ‫اﻳــﻦ ﻣﻌﻤــﺎري از ﺳــﻄﻮح و ﻻﻳــﻪﻫــﺎي ﭘــﺎﻳﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺷــﺎﻟﻮدة ﮔ‪‬ﻠــﻲ زﻳــﺮ‬ ‫دﻳﻮارهﻫﺎي ﺧﺸﺘﻲ اﺳﺖ )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ 4‬ﺗﺎ ‪ .(7‬درﺳﻪ ﺿﻠﻊ ﺷﻤﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺟﻨـﻮﺑﻲ‬ ‫و ﻏﺮﺑﻲ‪ ،‬ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪ 10‬ﻣﺘﺮ و در ﺿﻠﻊ ﺷﺮﻗﻲ ارﺗﻔـﺎﻋﻲ‬ ‫ﺣﺪود ‪ 1‬ﺗﺎ ‪ 2‬ﻣﺘﺮ از اﻳﻦ ﺗﻮدة ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬در زﻣﺎن‬ ‫ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺳﻄﺢ ﺷﺎﻟﻮدة ﮔﻠﻲ زﻳﺮ اﻳﻦ ﺑﻨﺎ در ﺿﻠﻊ ﺷﺮﻗﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ از اﺿـﻼع‬ ‫دﻳﮕﺮِ ﺗﭙﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺎزه در ﻓﻮاﺻﻠﻲ داراي ﭘﻴﺶآﻣـﺪﮔﻲﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﻮده‬ ‫اﺳﺖ )ﺗﺼﻮﻳﺮ‪ .(8‬اﻳﻦ ﭘﻴﺶآﻣﺪﮔﻲﻫﺎ ﻳﻚ دﻳﻮارة ﺑﺰرگ ﺧﺸـﺘﻲ اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺣﺪود ‪ 3‬ﻣﺘﺮ ﺑﺎ زاوﻳﺔ ‪ 90‬درﺟﻪ‪ ،‬از دﻳـﻮارة اﺻـﻠﻲ‬ ‫ﺳﺎزه ﺟﻠﻮﺗﺮ آﻣﺪه و درﺳﺖ در زﻳﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﻴﺶآﻣﺪﮔﻲﻫﺎ ﺷﺎﻟﻮدة ﺑﻨـﺎ در‬ ‫ﺳﻄﺤﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از ﺑﻘﻴﺔ ﻧﻘﺎط ﺑﻮد )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .(5‬ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﻳﻦ‬ ‫‪ ‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1389‬‬ ‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﺸﺨﻴﺺ ﭘﻼن ﻛﻠّﻲ ﺗﺮدﻳﺪﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺖ؛ اﻣﺎ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ و ﻛﻠّﻲ اراﺋﻪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي آﺷﻔﺘﺔ ﺳﻄﺢ ﺗﭙﻪ‬ ‫ﺷﻮاﻫﺪ اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﻧﺒﺎﺷﺖ آوار و ﺗﻮدهﻫﺎي ﺧﺸﺖ و آﺟﺮ و‬ ‫ﺧﺮدة زﻏﺎل و ﻗﻄﻌﺎت ﺳﻔﺎلﻫﺎي ﻟﻌﺎبدار اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮشﻫﺎي ﺳـﻄﻮح‬ ‫ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺗﭙﻪ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﻗﺒـﻞ از ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ ﻛﺎوﺷـﻲ‪ ،‬آﺛـﺎر اﻳـﻦ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ در ﺿﻠﻊ ﺷﻤﺎﻟﻲ در ﺳﻄﻮح ﺑﺎﻻﻳﻲ آن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺸـﺨﺺ ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺿﻠﻊ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻟﻐﺰش‪ 5‬و ﻓﺮواﻓﺘﺎدﮔﻲ ﻳﻚ ﺗﻮدة ﻋﻈـﻴﻢ ﺧﺸـﺘﻲ‬ ‫)ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ (2‬ﺑﺨﺶﻫﺎي زﻳﺎدي از ﻻﻳﻪﻫﺎ و اﻧﺒﺎﺷﺖﻫﺎي ﺳـﻄﺢ ﺗﭙـﻪ در‬ ‫ﻳﻚ ﺑﺮش ﻋﻤﻮدي ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آﺛﺎر اﻳﻦ ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ در‬ ‫ﭼﺎﻟﻪﻫﺎي ﺣﻔﺎري ﻏﻴﺮﻣﺠﺎز ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺧﺸﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ ‪) 50×50×10‬؟(‬ ‫از ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺸﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ اﻃﻼع دﻗﻴﻘﻲ‬ ‫در دﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺸﺖﻫﺎ در ﺿﻠﻊ ﻏﺮﺑﻲ در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ و‬ ‫ﺟﻨﻮﺑﻲ آن و در اواﺳﻂ )از ﻧﻈﺮ ارﺗﻔﺎع( ﺿﻠﻊ ﺷـﺮﻗﻲ در ﻓﻮاﺻـﻞ ﺑـﻴﻦ‬ ‫ﻻﻳﻪﻫﺎي اﻧﺪود ﻗﺮﻣﺰ )ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲﺷـﺪه‬ ‫در ﺑﺮش ﺗﭙﻪ( و ﺳﺎزة ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺑﺨﺶﻫـﺎﻳﻲ‬ ‫)ﺿﻠﻊ ﻏﺮﺑﻲ( ﻣﻌﻤﺎريِ اﻳﻦ ﺧﺸﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻫـﻢﺳـﻄﺢ ﺑـﺎ ﻣﻌﻤـﺎري‬ ‫داراي اﻧﺪود ﻗﺮﻣﺰ اﺳﺖ و در ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ )ﺿﻠﻊ ﺷـﺮﻗﻲ( ﺑـﺎﻻﺗﺮ از آن‬ ‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )آﻧﭽﻪ از ﻳﻜﻲ از ﮔﻤﺎﻧﻪﻫﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺮﻳﻢ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ از‬ ‫ﺗﭙﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ(‪.‬‬ ‫‪6‬‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري اﻧﺪود ﻗﺮﻣﺰ‬ ‫ﺷﺎﺧﺼﺔ اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﻣﻌﻤﺎري اﻧﺪود ﻗﺮﻣﺰ رﻧﮕﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬ ‫ﻳﻚ دﻳﻮاره و ﻳﺎ ﻛﻔﺔ ﻛﻮﭼﻚ در ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺿﻼع ﺗﭙﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺿﻠﻊ ﺟﻨﻮﺑﻲ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ اﻧـﺪود در ﺑﻌﻀـﻲ ﻣـﻮارد ﺑـﺮ روي ﺳـﻄﺢ‬ ‫ﻋﻤﻮدي دﻳﻮاره و در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد ﺑﺮ ﺳﻄﺢ اﻓﻘﻲ اﻳﺠﺎد ﺷﺪه و در اﻛﺜﺮ‬ ‫ﻣﻮارد ﻫﻢ دﻳﻮاره و ﻫﻢ ﻛﻒ را ﭘﻮﺷﺶ ﻣﻲداده اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣـﻮارد‪‬‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲﺷﺪه ﻻﻳﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد اﻧـﺪود ﺑـﺮ روي ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ اﻳﺠـﺎد ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻳـﻚ دﻳـﻮاره ﭼﻨـﺪﻳﻦ ﺑـﺎر اﻧـﺪود ﺷـﺪه اﺳـﺖ‬ ‫)ﺗﺼﻮﻳﺮ‪ .(3‬در ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از ﺗﭙﻪ ﻣﺜﻼً ﺿـﻠﻊ ﺷـﻤﺎﻟﻲ آن ﻳـﻚ دﻳـﻮارة‬ ‫اﻧﺪود ﻗﺮﻣﺰ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﭘﺸﺖ آن رجﻫﺎي ﻣﻨﻈﻢ ﺧﺸﺖ ﮔﺰارش ﺷﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎد ﺑﺨﺸﻲ از دﻳﻮارهﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻧﺪود ﻗﺮﻣﺰ ﺑـﺮ‬ ‫روي آن اﻳﺠﺎد ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﮔﺰارش ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﺗﭙﺔ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن ‪≒∝∝ ...‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .2‬ﻧﻤﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺗﭙﻪ ﻗﻠﻌﺔ ﺧﺎن‪.‬‬ ‫ﺑﺮشﻫﺎ‪ 7:‬ﺑﺮشﻫﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﻫـﺮ ﻛـﺪام از ﻳـﻚ ﺟﻬـﺖ ﺗﭙـﻪ‬ ‫ﺑﺮداﺷـﺖ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠّﻲ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻴﻦ ﺑﻘﺎﻳﺎ در ﺑـﺮشﻫـﺎ را ﻧﺸـﺎن‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻘﺎﻳﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮارد زﻳـﺮ اﺳـﺖ‪ .1 :‬ﺑﻘﺎﻳـﺎي دورة اﺳـﻼﻣﻲ‬ ‫روي ﺳﺎزة ﺧﺸﺘﻲ؛ ‪ .2‬ﺳﺎزة ﺧﺸﺘﻲ در ﺑﺮش ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﺸﺖﭼﻴﻦ‬ ‫ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ‪ .3‬ﺷﺎﻟﻮدة ﺳﺎزة ﺧﺸﺘﻲ و ﻻﻳـﻪﻫـﺎي ﭘـﻴﺶ از‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ در زﻳﺮ ﺳﺎزة ﺧﺸﺘﻲ؛ ‪ .4‬ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﻜﺮ ﻛﻪ ﻃﺒـﻖ دادهﻫـﺎي‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﻪﻫﺎي آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲﺷﺪه در ﺑﺮشﻫﺎ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .3‬ﻻﻳﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد اﻧﺪود ﻗﺮﻣﺰ روي دﻳﻮار و ﻛﻒ ﺳﺎزه‪.‬‬ ‫ﺑﺮش ﺷﻤﺎﻟﻲ‪) :‬ﺗﺼﻮﻳﺮ‪ (4‬ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزيﻫﺎي ﻣﻘـﺪﻣﺎﺗﻲ ﺑـﺮاي ﻛﺴـﺐ‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت درﺑﺎرة ﺳﺎزة دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﭘﻲِ ﺳـﺎزه در دو‬ ‫اﻧﺘﻬﺎي ﻧﻤﺎ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﻮار ﺳﻴﺎهرﻧـﮓ ﻧﺸـﺎﻧﮕﺮ ﭘـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﻲ ﺳـﺎزة دورة‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ در ﺑﺮش ﺷـﻤﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺟـﺎ روي ﺑﻘـﺎﻳـﺎي دورة ﻣﺲـﺳﻨﮕﻲ‬ ‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮدهﻫﺎي ﺧﺸﺘﻲ در ﻧﻤﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻗﺎﺑـﻞ ﻣﺸـﺎﻫﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺤﻞ ﮔﻤﺎﻧـﺔ ﺧﻮاﻧﺎﺳـﺎزي ﺳـﻪ )‪ (R.A.3‬ﭘـﻲ ﭼﻴﻨـﻪاي ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ درﺑﺎرة اﻳﻨﻜـﻪ ﺗـﻮدة ﺑـﺰرگ ﺳـﺮﺟﺎﻳﺶ ﻗـﺮار دارد و‬ ‫ﺻ‪‬ﻔّﻪاي ﺑﺮاي ورودي را ﺷﻜﻞ ﻣﻲداده ﻳﺎ در اﺛﺮ ﻟﻐﺰش از ﺑﺪﻧﺔ اﺻـﻠﻲ‬ ‫ﺟﺪا ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﭘﮋوﻫﺶ در ﻓﺼﻮل آﻳﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ دو ﻧﻈﺮ ﺑﺮرﺳـﻲ‬ ‫ﺷﺪه‪ ،‬اﻣﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺮاي ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬در ﻣﺤـﻞ ﮔﻤﺎﻧـﺔ‬ ‫ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ﻳﻚ )‪ (R.A.1‬ﻧﻤﺎي دﻳﻮار و زاوﻳﺔ اﺗﺼﺎل دو دﻳـﻮار ﺑـﺎ دو‬ ‫ﺟﻬﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮش ﻏﺮﺑﻲ‪) :‬ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ (5‬در ﺑﺮش ﻏﺮﺑﻲ از ﺣﺪود ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري‬ ‫ﻳﻚ )‪ (T.1‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﺷﻤﺎل‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﻧﺼﻒ ﻗﻄـﺮ دﻳـﻮار در اﺛـﺮ زﻟﺰﻟـﺔ‬ ‫ﺳﺎل ‪ 1376‬ﺑﺠﻨﻮرد رﻳﺨﺘﻪ اﺳﺖ و ﻧﺼﻒ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ از ﺑﺪﻧﺔ اﺻﻠﻲ ﺗﭙـﻪ‬ ‫ﺟﺪا ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﻴﭻ ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﺑﺮش ﻏﺮﺑـﻲ‪ ،‬ﻧﻤـﺎي اﺻـﻠﻲ ﺳـﺎزة‬ ‫دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻲ ﺳـﺎزة دورة ﺗـﺎرﻳﺨﻲ در اﻳـﻦ‬ ‫ﺑﺮش روي ﺑﻘﺎﻳﺎي دورة ﻣﻔﺮغ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬زاوﻳﻪﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ در‬ ‫ﭘﻲ دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺶآﻣﺪﮔﻲ ﺑﺮجﻫـﺎي ﺳـﺎزة دورة‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺷﻴﺐ ﺗﭙﻪ و در ارﺗﻔﺎع ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﺑـﺎرو‬ ‫ﭘﻲ اﻓﻜﻨﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺮش ﻏﺮﺑﻲ ﺳﻨﮓﭼﻴﻦﻫﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ زﻳﺮ‬ ‫ﭘﻲ ﺳﺎزه واﻗﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ در زﻣـﺎن ﺳـﺎﺧﺖ و ﺳـﺎز در‬ ‫ﻗﺴﻤﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻘﺎﻳﺎ ﻧﺮم ﺑﻮده‪ ،‬از ﻗﻠﻮهﺳﻨﮓﻫـﺎ در زﻳـﺮ ﭘـﻲ اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻤﺎﻧﻪﻫﺎي ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﻳﻚ ﺗـﺎ ﺳـﻪ در ﺑـﺮش ﻏﺮﺑـﻲ و در‬ ‫ﭘﺎي ﺗﭙﻪ واﻗﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻮاﻟﻲ ﺗﭙﻪ را ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺧﻼف دﻳﮕﺮ‬ ‫ﺑﺮشﻫﺎ ﻛﻪ ﻧﻬﺸﺘﻪﻫﺎي ﺳﺮﺟﺎ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺑﺨـﺶ ﭘـﺎﻳﻴﻨﻲ ﺑـﺮش ﻏﺮﺑـﻲ‬ ‫ﻧﺨﺎﻟﻪﻫـﺎي ﻣﻌﻤـﺎري دﻳـﻮار دورة ﺗـﺎرﻳﺨﻲ وﺟـﻮد دارد ﻛـﻪ در زﻟﺰﻟـﻪ‬ ‫ﻓﺮواﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻓﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺮش ﻏﺮﺑﻲ ﺷـﺮاﻳﻂ اﺿـﻄﺮاري‬ ‫دارد؛ ﭼﺮاﻛﻪ ﺗﻮدة ﺧﺸﺘﻲ از ﺑﺪﻧﺔ ﺗﭙﻪ ﺟﺪا ﺷﺪه و ﻓﺮواﻓﺘﺎدن آن ﻋـﻼوه‬ ‫ﺑﺮ ﻧﺎﻗﺺ ﻛﺮدن ﭘﻼن ﺳﺎزة ﺧﺸﺘﻲ‪ ،‬ﻻﻳﻪﻫﺎي روﻳﻲ )ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ دورة‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ( و ﻻﻳـﻪﻫـﺎي زﻳـﺮﻳﻦ )ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ دورة ﭘـﻴﺶ از ﺗـﺎرﻳﺦ( را‬ ‫ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬ ‫‪1389‬‬ ‫∵∝≒ ﮔﺎراژﻳﺎن و دﻳﮕﺮان‬ ‫ﺑﺮش ﺟﻨﻮﺑﻲ‪) :‬ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ (6‬ﺑﺮش ﺟﻨـﻮﺑﻲ ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ اﻳﻨﻜـﻪ ﺗﭙـﻪ در‬ ‫ﺟﻬﺖﻫﺎي اﺻـﻠﻲ ﻧﻴﺴــﺖ‪ ،‬ﻗﺴــﻤﺖ ﻛـﻮﭼﻜﻲ را در ﺑـﺮ ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺧﻂﭼﻴﻦ در ﺑﺮش ﺷﺮﻗﻲ و ﻏﺮﺑﻲ ﺑﺮداﺷﺖ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬در‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺮش‪ ،‬ارﺗﻔﺎع ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه از ﺳـﺎزة دورة ﺗـﺎرﻳﺨﻲ ﺑـﻪ اﻧـﺪازة ارﺗﻔـﺎع‬ ‫ﺑﺮش ﻏﺮﺑﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ از ﺑﺮش ﺷﺮﻗﻲ ﺑﻠﻨـﺪﺗﺮ اﺳـﺖ‪ .‬در ﮔﻤﺎﻧـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ‪ 8‬و ‪ 9‬ﻛﻪ از ﺳﻮي ﻋﻠﻲ ﻫﮋﺑﺮي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد و ﭘﮋوﻫﺶ ﺷـﺪ‪،‬‬ ‫ﺷﻮاﻫﺪي از ﭼﻨﺪ ﺳﻨﮓ ﺳﺎﻳﻴﺪهﺷﺪه در ﻛﻨـﺎرﻫﻢ )ﺳـﻨﮓ ﻓـﺮش؟( ﺑـﻪ‬ ‫دﺳﺖ آﻣﺪ ﻛﻪ اﺣﺘﻤـﺎل وﺟـﻮد ورودي از ﺟﻬـﺖ ﺟﻨــﻮب را اﻓـﺰاﻳﺶ‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ؛ اﻣﺎ اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ اﺣﺘﻤﺎل و ﻓﺮﺿـﻴﻪاي ﺑـﺮاي ﭘـﮋوﻫﺶﻫـﺎي‬ ‫آﻳﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺑﺮش ﻫﻢ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺶآﻣﺪﮔﻲ اﻳـﻦ‬ ‫ﺑﺮش در اﻣﺘﺪاد ﻣﺤﻞ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ورودي ﻧﻴﺰ ﭘﻬـﻦﺗـﺮ از ﻧﻤﻮﻧـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﻪ در ﺑﺮشﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮش ﺷﺮﻗﻲ‪) :‬ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ (7‬در اﻳﻦ ﺑﺮش ارﺗﻔﺎع ﺳﺎزة دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ از‬ ‫ﻫﻤﻪ ﺑﺮشﻫﺎ ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺰ اﻧﺘﻬﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ اﻳﻦ ﺑﺮش ﭘﻴﺶآﻣﺪﮔﻲ‬ ‫در ﺑﺮش ﺷﺮﻗﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺣﺪاث ﺧﺎﻧـﺔ ﻣﺴـﻜﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ اﻳﻦ ﺑﺮش آﺳﻴﺐ زده اﺳـﺖ‪ .‬درﻫﻨﮕـﺎم ﭘـﮋوﻫﺶ‪،‬‬ ‫ﺑﺨﺸﻲ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺴﻜﻮﻧﻲِ ﭼﺴﺒﻴﺪه ﺑـﻪ ﺗﭙـﻪ در آن ﻗـﺮار داﺷـﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﺒﻨﺎي اﻧﺘﻬﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺑﺮش ﺷﺮﻗﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در ﻃـﻮل اﻳـﻦ ﺑـﺮش‪،‬‬ ‫ﭘﻲ ﺑﻨﺎي دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ روي ﺑﻘﺎﻳﺎي ﻻﻳﻪﻫﺎي ﻋﺼﺮ ﻣﻔﺮغ ﻗﺮار دارد‪.‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .4‬ﺑﺮش ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺗﭙﺔ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن‪.‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .5‬ﺑﺮش ﻏﺮﺑﻲ ﺗﭙﺔ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن‪.‬‬ ‫‪ ‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1389‬‬ ‫ﮔﺰارش ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﺗﭙﺔ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن ‪≒∝∫ ...‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .6‬ﺑﺮش ﺟﻨﻮﺑﻲ ﺗﭙﺔ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن‪.‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .7‬ﺑﺮش ﺷﺮﻗﻲ ﺗﭙﺔ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن‪.‬‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﻪﻫﺎ و ﺑﺮشﻫﺎي ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﺔ ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ﻳﻚ )‪(R.A.1‬‬ ‫ﻣﺤﻞ ﺑﺮﺷﻲ‪ 8‬ﻛﻪ در ﮔﻮﺷﺔ ﺑﺨﺶ ﻏﺮﺑﻲ ﺿﻠﻊ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺗﭙﻪ اﻳﺠﺎد ﺷـﺪه‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻤﺎﻧﺔ ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ﻳﻚ اداﻣﻪ داده ﺷﺪ‪ .‬ﻃﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي‬ ‫ﭘﺎكﺳﺎزي ﺑﺮش‪ ،‬ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از ﻧﻤﺎي ﺧـﺎرﺟﻲ دﻳـﻮارة ﺳـﺎزة ﺑـﺰرگ‬ ‫ﺧﺸﺘﻲ آﺷﻜﺎر ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﺗﭙﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﻤﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺳﺎزة ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ آﺷﻜﺎر و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﻮد )ﺗﺼﻮﻳﺮ‬ ‫‪ (8‬ﻛﻪ در ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻘﺎط ﺗﭙﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﺨﺮﻳﺐﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه وﺟﻮد‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﺤﻞ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎوش‬ ‫زدﻳﻢ‪ .‬در ﺑﺨﺶ ﻏﺮﺑﻲ ﺿﻠﻊ ﺷﻤﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺟﻬﺖ اﺻﻠﻲ ردﻳﻒ ﺧﺸـﺖﻫـﺎي‬ ‫دﻳﻮارة ﺑﺰرگ ﺷﺮق ـ ﻏﺮﺑﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬دﻳﻮارة ﺑﺰرگ‬ ‫ﺧﺸﺘﻲ داراي ﻳﻚ ﭘﻴﺶآﻣﺪﮔﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑ‪‬ﺮ و ﻧﻤﺎي ﺧﺎرﺟﻲ آن اﻧـﺪﻛﻲ‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﻮد‪ .‬ﻃﻮل ﻧﻤﺎي ﺳﺎﻟﻢ در ﺑﺨـﺶ ﭘـﻴﺶآﻣـﺪة ﻣﻜﻌﺒـﻲ‬ ‫ﺣﺪود ‪ 1/5‬ﻣﺘﺮ و ارﺗﻔﺎع ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪة از آن ﺣﺪود ‪ 120‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺑـﺎ‬ ‫اﻳﺠﺎد ﺳﻄﺤﻲ ﭘﻠﻪاي روي ﻧﻬﺸﺘﻪﻫﺎي ﺟﻠﻮي ﻧﻤـﺎي ﺳـﺎزظ ﺧﺸـﺘﻲ‪،‬‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﻪاي ﺑﺮ روي ﺑﺮش ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري و در ﺟﻬـﺖ ﺷـﺮق و ﻣﺘﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺎ‬ ‫ﺟﻬﺖ ردﻳﻒ ﺧﺸﺖﻫﺎ اﻳﺠﺎد و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻛﺎوش ﺷـﺪ‪ .‬در اﺑﺘـﺪا ﻧﻤـﺎي‬ ‫ﺧﺸﺖﻫﺎ ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻣﺪ و اﺻﻄﻼﺣﺎً ﺧﺸﺖﻫﺎ ﺑ‪‬ـﺮ ﻣـﻲدادﻧـﺪ‬ ‫)ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .(8‬اﻣﺎ ﺑﺎ اداﻣﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻻﻳﻪﻫﺎي ﺧﺎك ﺳﺨﺖﺗﺮ از ﺑ‪‬ـﺮ‬ ‫ﺧﺸﺖ ﺟﺪا ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶر‪‬وي اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﺮاي ﭘﻴﺪا ﻛـﺮدن‬ ‫ﺷﺎﻟﻮدةﮔﻠﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ از ﭘﻴﺪا ﺷﺪن ﺷﺎﻟﻮدة ﮔﻠﻲ در ﻋﻤﻖ ‪ 1/5‬ﻣﺘﺮي از‬ ‫اوﻟﻴﻦ رج ﺧﺸﺖ ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬ﻛﺎوش ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪ و در ﺟﻬﺖ‬ ‫ﺷﺮﻗﻲ ﺑﺮاي ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪن ﻃﻮل ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻤﺎي دﻳـﻮارة ﺳـﺎﻟﻢ اداﻣـﻪ ﭘﻴـﺪا‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬در ﺣﻴﻦ ﻛﺎوش ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺧﺎﻛﻲ ﻛﻪ از ﻛﻨﺎرِ ﺑ‪‬ﺮ ﺧﺸﺖﻫـﺎ‬ ‫ﻛﻨﺪه ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬درﺟﺎ ﺑﻮده و ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻻﻳﻪﻫﺎي ﺗﺤﺘـﺎﻧﻲ ﺷـﺎﻟﻮدة ﮔﻠـﻲ‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻌﻤﺎري اﻧﺪود ﻗﺮﻣﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒـﺎرﺗﻲ ﺑـﺎ ﺑﺮداﺷـﺘﻦ ﻻﻳـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬ ‫‪1389‬‬ ‫∬∝≒ ﮔﺎراژﻳﺎن و دﻳﮕﺮان‬ ‫اﺳﺘﻘﺮاري ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ ﺗﭙﻪ از ﺟﻠﻮي ﻣﻌﻤﺎري ﺧﺸﺘﻲ ﺳﺎزة ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻤﺎي‬ ‫ﺑﻴﺮوﻧﻲ دﻳﻮارة ﺑﺰرگ ﺳﺎزه ﻣﻲرﺳﻴﺪﻳﻢ )ﻗﻮيﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮﺿﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ داﺷﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎ و ﺷﺎﻟﻮدة ﺑﻨـﺎي ﺧﺸـﺘﻲ‬ ‫ﺑﺰرگ در ﻋﻤﻘﻲ از ﺗﭙﻪ و ﭘﺲ از ﺗﺨﺮﻳﺐ و ﻣﺴﻄﺢ ﺳـﺎزي ﻻﻳـﻪﻫـﺎي‬ ‫زﻳﺮﻳﻦ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎ و ﺷـﺎﻟﻮدة ﺑﻨـﺎي ﺧﺸـﺘﻲ‬ ‫ﺑﺰرگ در ﻋﻤﻘﻲ از ﺗﭙﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ(‪.‬‬ ‫ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي اﻳﻦ دﻳﻮاره ﺗﺎ ﻃﻮل ‪ 14‬ﻣﺘﺮ در ﺟﻬﺖ ردﻳﻒ ﺧﺸﺖﻫﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺷﺮق اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد و ﺑﻘﻴـﺔ ﻧﻤـﺎي ﺧـﺎرﺟﻲ دﻳـﻮاره در اﺛـﺮ‬ ‫ﻟﻐﺰﻳﺪﮔﻲ و ﺷﻜﺴﺖ دﻳﻮاره و آوارﺷﺪن آن ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﭘـﺎﻳﻴﻦ از دﺳـﺖ‬ ‫رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ارﺗﻔﺎع ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺳﺎﻟﻢﻣﺎﻧـﺪه از ﻧﻤـﺎ در دﻳـﻮارهﻫـﺎي ﺿـﻠﻊ‬ ‫ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺣﺪود ‪ 250‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ارﺗﻔـﺎع از‬ ‫ﻧﻮك اوﻟﻴﻦ رجﻫﺎي ﺳﺎﻟﻢ ﺧﺸﺘﻲ ﺗﺎ ﺷﺎﻟﻮدة ﮔﻠﻲ ﭘﻴﺪاﺷـﺪه در ﻗﺴـﻤﺘﻲ‬ ‫از ﺑﺮش ﺑﻮد‪ .‬در ﺑﺨﺶ ﻧﻤﺎي دﻳﻮاره‪ ،‬رج ﺧﺸﺘﻲ ﻫﻔﺘﻢ از روي ﺷـﺎﻟﻮدة‬ ‫ﮔﻠﻲ ﺑﺎ ردﻳﻒﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮد ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻧـﻮك ‪ 90‬درﺟـﺔ‬ ‫ﺧﺸﺖﻫﺎ در اﻳﻦ ردﻳﻒ‪ ،‬از ﺑﺪﻧﺔ دﻳﻮار ﺑﻴﺮون زده ﺑـﻮد و ﻓﻮاﺻـﻞ ﺑـﻴﻦ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﻼت ﮔﻞ ﭘﺮ ﺷﺪه ﺑـﻮد‪ .‬ردﻳـﻒ رج ﺧﺸـﺘﻲ روي اﻳـﻦ ردﻳـﻒ‬ ‫ﻣﻨﻈﻢ و ﻃﺒﻖ ﻣﻌﻤﻮل ﭼﻴﺪه ﺷﺪه ﺑـﻮد؛ ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﺗﻔـﺎوت ﻛـﻪ ﻛﻤـﻲ از‬ ‫دﻳﻮارهﻫﺎي زﻳﺮﻳﻦ ﺧﻮد ﺟﻠﻮﺗﺮ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳـﺪ اﻳـﻦ ردﻳـﻒ‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ردﻳﻔﻲ از ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑـﻮده ﻛـﻪ در ﻧﻤـﺎي دﻳـﻮار از ﺑﻴـﺮون ﻗﺎﺑـﻞ‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎوش در اﻳﻦ ﺑﺮش ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ 2‬ﻣﺘﺮ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑـﺮاي‬ ‫ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن ﻧﻤﺎي دﻳﻮاره اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻤـﺎنﻃـﻮر ﻛـﻪ ﭘـﻴﺶﺑﻴﻨـﻲ‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺷﻜﺴﺘﮕﻲ و آوار ﺣﺎﺻﻞ از آن ﻫﻴﭻ اﺛﺮي از ﺑ‪‬ﺮ ﺧـﺎرﺟﻲ‬ ‫دﻳﻮاره ﭘﻴﺪا ﻧﺸﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﺔ ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي دو )‪(R.A.2‬‬ ‫اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪ در ﺑﺨﺶ ﻣﺮﻛﺰي ﺿﻠﻊ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺗﭙﻪ‪ ،‬ﺑﻴﻦ دو ﺗﻮدة آوار ﺑﺰرگ‬ ‫ﺧﺸﺘﻲ اﻳﺠﺎد ﺷﺪ‪ .‬ﻫـﺪف اﻳﺠـﺎد اﻳـﻦ ﮔﻤﺎﻧـﻪ ﺟﺴـﺘﺠﻮ ﺑـﺮاي ﻳـﺎﻓﺘﻦ‬ ‫ﺷﻮاﻫﺪي از درﺟﺎ ﺑﻮدن و ﻳﺎ آوار ﺑﻮدن اﻳﻦ ﺗﻮدهﻫـﺎي ﺑـﺰرگ ﺧﺸـﺘﻲ‬ ‫ﺑﺨﺶ ﻣﺮﻛﺰي ﺿﻠﻊ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺗﭙﻪ و ﭘﻴﮕﺮدي ﺷﺎﻟﻮدة ﮔﻠﻲ در اﻳﻦ ﺳـﻄﺢ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺤﻞ اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪ ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﮔﻤﺎﻧﺔ ‪ 3×1/5‬ﻣﺘﺮي‪ ،‬دﻗﻴﻘﺎً در ﭘﺎي‬ ‫دﻳﻮارة ﻓﺮﺳﺎﻳﺶﻳﺎﻓﺘﺔ ﺳﺎزة ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ‪ .‬ﻛﺎوش ﺗﺎ ﻋﻤﻖ‬ ‫‪2‬ﻣﺘﺮي از ﺳﻄﺢ اﻧﺘﺨﺎبﺷﺪه اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺤﺘـﻮاي ﺧـﺎﻛﻲ ﻛـﻪ از‬ ‫اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬ﺷـﺎﻣﻞ ﻗﻄﻌـﺎت ﻓـﺮاوان ﺧﺮدﺷـﺪة ﺧﺸـﺖ‪،‬‬ ‫ﻗﻄﻌﺎت ﺳﻔﺎلﻫﺎي ﺳﻴﺎه و ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي و ﻗﺮﻣﺰ روﺷﻦ‪ ،‬ﺧﺮدهﺳﻨﮓﻫـﺎي‬ ‫رﻳﺰ‪ ،‬اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﺣﻴﻮاﻧﻲ و ﻗﻄﻌﺎت رﻳﺰ ﮔﭻ و زﻏﺎل ﺑﻮد‪ .‬ﺑـﺎ رﺳـﻴﺪن‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻖ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻳﻢ در ﻣﺤﻞ ﺷﻜﺴﺘﮕﻲ دﻳـﻮارة ﺑـﺰرگ ﺳـﺎزة‬ ‫ﺧﺸﺘﻲ ﻛﻠﻨﮓ ﻣﻲزﻧﻴﻢ و ﺑﻪ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺷﻮاﻫﺪي از درﺟـﺎ ﺑـﻮدن ﺗـﻮدة‬ ‫ﺧﺸﺘﻲ ﻣﻮردﻧﻈﺮ و ﻓﻀﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮي در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ آن ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻜـﺮدﻳﻢ‪.‬‬ ‫از آوار ﺑﻮدن ﺗﻮدة ﺧﺸﺘﻲ ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷـﺪﻳﻢ و اﺛـﺮي از ﻧﻤـﺎي‬ ‫ﺧﺎرﺟﻲ دﻳﻮارة ﺑﺰرگ ﭘﻴﺪا ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻋﻤﻖ اﺛﺮي از ﺷﺎﻟﻮدة‬ ‫ﮔﻠﻲ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻣﺘﺪاد راﺳﺘﺎي ﺷﺎﻟﻮده ﺗﺎ ﻣﺤﻞ اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪ ﺑﻪﻧﻈﺮ‬ ‫ﻣﻲرﺳﻴﺪ ﺷﺎﻟﻮده ﻳﻚ ﻣﺘﺮ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از ﻋﻤﻖ ﻛﺎوش ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .8‬راﺳﺖ و ﭼﭗ‪ :‬ﮔﻤﺎﻧﺔ ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ﻳﻚ در ﺑﺮش ﮔﻮﺷﺔ ﻏﺮﺑﻲ ﺿﻠﻊ‬ ‫ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺗﭙﻪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺮش ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از ﻧﻤﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺳﺎزة ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ‬ ‫آﺷﻜﺎر اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1389‬‬ ‫ﮔﺰارش ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﺗﭙﺔ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن ‪≒∵≡ ...‬‬ ‫اﻳﻦ ﺗﻮدة ﺧﺸﺘﻲ درﺟﺎﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن اﮔﺮ ﻓﺮض ﺑﺮ ﺷﻜﺴﺘﮕﻲ و ﻓﺮواﻓﺘﺎدن‬ ‫اﻳﻦ ﺗﻮدة ﺧﺸﺘﻲ از ﺑﺨﺸﻲ از دﻳﻮارة ﺑﺰرگ ﺳﺎزة ﺧﺸـﺘﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ‬ ‫ﻟﻐﺰش و ﻓﺮواﻓﺘﺎدن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺷﺎﻟﻮده و ﻧﻤـﺎي ﺑﻴﺮوﻧـﻲ دﻳـﻮار‬ ‫ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺴﻤﺘﻲ از دﻳﻮارة ﺑﺰرگ ﺳﺎزة ﺧﺸﺘﻲ در اﺛﺮ ﻧﺸﺴﺖ‬ ‫و ﻳﺎ ﻋﻮاﻣﻞ دﻳﮕﺮ )ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻟﺰﻟﻪ( از ﻣﺤﻞ ﺧﻮد ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﭘـﺎﻳﻴﻦ‬ ‫ﻟﻐﺰﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺗﻨﻬﺎ راه اﻃﻤﻴﻨﺎن از ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﻳـﻦ ﺗـﻮدة‬ ‫ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ‪ ،‬ﻛﺎوشﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ در اﻃﺮاف آن ﺑﺮاي دﺳـﺖﻳـﺎﺑﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﻳﻚ ﺳﺮي ﻓﻀﺎﻫﺎ و ﻣﻌﻤﺎري در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ آن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .9‬ﮔﻤﺎﻧﺔ ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ﺳﻪ‪.‬‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﺔ ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ﺳﻪ )‪(R.A.3‬‬ ‫ﻣﺤﻞ آن در ﺗﺤﺘﺎﻧﻲﺗﺮﻳﻦ ﺑﺨـﺶ ﺗـﻮدة ﺑـﺰرگ ﺧﺸـﺘﻲ ﻣﻨﻔـﺮد ﺿـﻠﻊ‬ ‫ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺗﭙﻪ اﻧﺘﺨﺎب و اﺑﻌﺎد آن ‪ 1×3‬ﻣﺘﺮ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪.(9‬‬ ‫ﻫﺪف اﻳﺠﺎد آن دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻧﻤﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺑﻴﺮوﻧـﻲ ﺗـﻮدة ﺧﺸـﺘﻲ و‬ ‫ﺷﺎﻟﻮدة ﮔﻠﻲ زﻳﺮ آن ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺮض ﺑﺮ درﺟﺎ ﺑـﻮدن اﻳـﻦ ﺗـﻮدة ﺑـﺰرگ‬ ‫ﺧﺸﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎﻳﻲ از ﺑ‪‬ﺮ و ﻧﻤﺎي ﺧﺎرﺟﻲ‬ ‫اﻳﻦ ﺗﻮدة ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﺎوش ﺗﺎ ﻋﻤﻖ ‪ 1/70‬ﻣﺘﺮ اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد و در اﻳﻦ ﻋﻤﻖ ﻣﺘﻮﻗﻒ‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎﺻﻞ آن‪ ،‬ﺑﻴﺮون آﻣﺪن ﺳﻄﻮح ﭘﻠّﻪاي رج ﺧﺸﺖﻫﺎ )اﻳـﻦ ﺷـﻜﻞ‬ ‫ﺳﻄﻮح ﭘﻠّﻪاي ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ ﺧﺸﺖﻫﺎي ﺳﻄﺤﻲ اﺳﺖ(‪ ،‬ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع‬ ‫ﻳﻚ ﻣﺘﺮ و ﺷﺎﻟﻮدة زﻳﺮ آن ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع ‪ 40‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﺑـﻮد‪ .‬ﺧـﺎك ﺑﻴـﺮون‬ ‫ﻛﺸﻴﺪهﺷﺪه از اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ اﻧﺒﻮه ﻗﻄﻌﺎت ﺧﺮدﺷﺪة ﺧﺸﺖ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎت‬ ‫ﺳﻔﺎل ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي و ﺳﻴﺎه و ﺧـﺮده اﺳـﺘﺨﻮانﻫـﺎي ﺟـﺎﻧﻮري ﺑـﻮد‪ .‬ﺑـﺎ‬ ‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻋﻤﻖ ‪ 1/70‬ﻣﺘﺮ‪ ،‬رﻧﮓ ﺧﺎك و ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت آن ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﻛـﺮد و‬ ‫ﺑﻪ ﻻﻳﻪﻫﺎي زﻳﺮﻳﻦ ﺗﭙﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬ﺧﺎك اﻳﻦ ﻋﻤﻖ ﺑﻪ رﻧﮓ ﻗﺮﻣﺰ‬ ‫روﺷﻦ و ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺮم ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺤﻜﻤﻲ ﺑﺮاي در ﻣﺤـﻞ ﺑـﻮدن‬ ‫اﻳﻦ ﺗﻮدة ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻣﺪ و ﺷﺎﻳﺪ راه ﺣﻞ ﺑﻬﺘﺮ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش‬ ‫اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دﻳﻮارهﻫﺎي ﻋﻤﻮد و ﺑـﺰرگ اﻳـﻦ ﺗـﻮدة‬ ‫ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ و ﻛﻢ ﺑـﻮدن ﻗﻄـﺮ آن در ﻗﺴـﻤﺖﻫـﺎي ﺗﺤﺘـﺎﻧﻲ ﺧﻄـﺮ‬ ‫رﻳﺰش اﻳﻦ دﻳﻮارهﻫﺎ ﺑﺎﻻ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﻣﺸـﺨﺺﺷـﺪن ﻧﻤـﺎي ﺑﻴﺮوﻧـﻲ‬ ‫دﻳﻮاره و ﺷﺎﻟﻮدة ﮔﻠﻲ در زﻳﺮ آن‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻃﻮر ﻳﻘﻴﻦ ﮔﻔـﺖ‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﺔ ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ﭼﻬﺎر )‪(R.A.4‬‬ ‫اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺷـﻮاﻫﺪ ﺑﻴﺸـﺘﺮي از ﺷـﻜﻞ ﭘـﻼن‬ ‫ﺳﺎزة ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺳﻄﺢ ﺗﭙﻪ )ﻣﻨﻈﻮر ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻﻳﻲ اﺳﺖ(‬ ‫اﻳﺠﺎد ﺷﺪ‪ .‬در ﺑﺨﺶ ﻣﺮﻛﺰي ﺿﻠﻊ ﺷﻤﺎﻟﻲ و در ﺳﻄﻮح ﺑﺎﻻﻳﻲ ﻛـﻪ دو‬ ‫ﺗﻮدة ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ در زﻳﺮ آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬در ﻧﻤﺎي ﺑﺮش ﺗﭙﻪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ‬ ‫اﺛﺮي از دﻳﻮارهﻫﺎي ﻓﺮﺳﺎﻳﺶﻳﺎﻓﺘﺔ ﺳﺎزة ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ ﻧﺒﻮد و ﺑﻪ ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﻣﻲرﺳﻴﺪ ﻣﺤﻞ دﻳﻮارة ﺑﺰرگ ﺳﺎزة ﺧﺸﺘﻲ در اﻳـﻦ ﻣﺤـﻞ ﺧـﺎﻟﻲ ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﻃﻮل اﻳﻦ ﺑﺨﺶ در ﺟﻬﺖ ﺷﺮﻗﻲ ﻏﺮﺑﻲ ﺣﺪود ‪ 12‬ﻣﺘﺮ و ارﺗﻔـﺎع آن از‬ ‫رأس ﺗﭙﻪ ﺗﺎ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ ﺗﻮدة ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ ﺣﺪود ‪ 5‬ﺗـﺎ ‪ 6‬ﻣﺘـﺮ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﻀﺎ‪ ،‬دﻳﮕﺮ اﺛﺮي از ﺧﺸـﺖﻫـﺎي ﻣـﻨﻈﻢ ﭼﻴـﺪه ﺷـﺪه در‬ ‫دﻳﻮاره ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮﺷﻲ از ﺑﺨﺶﻫﺎي داﺧﻠﻲ ﺳـﺎزة ﺑـﺰرگ ﺧﺸـﺘﻲ و‬ ‫ﺧﺎك و آوار درون آن و ﻧﻬﺸﺘﻪﻫﺎي ادوار ﺑﻌﺪي ﺑﺮ روي آن داﺷﺖ‪ .‬در‬ ‫ﺑﻴﻦ ﺧﺎك و ﻧﻬﺸﺘﻪﻫﺎي اﻳﻦ ﺑﺮش‪ ،‬ﻋﺮض ﭼﻬﺎر دﻳـﻮاره ﺑـﺎ ﻣﻴـﺎﻧﮕﻴﻦ‬ ‫ارﺗﻔﺎع ﻳﻚ ﻣﺘﺮ در ﻓﺎﺻﻠﺔ ﺣﺪوداً ‪ 3/5‬ﻣﺘﺮي ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﻣﺸـﺨﺺ ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﻋﺮض اﻳﻦ دﻳﻮارهﻫﺎ در ﻫﺮ ﭼﻬﺎر ﻣﻮرد ﺣـﺪود ‪ 85‬ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ و ﺟﻬـﺖ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺮﻛﺰ ﺗﭙﻪ و ﺷﻤﺎﻟﻲـﺟﻨﻮﺑﻲ ﺑﻮد )ﺑﺮﺧﻼف دﻳـﻮارة ﺑـﺰرگ‬ ‫ﺧﺸﺘﻲ ﺿﻠﻊ ﺷـﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺟﻬﺖ ﺣﺮﻛﺖ ﺧﺸـﺖﻫﺎي آن ﺷﺮﻗﻲـﻏﺮﺑـﻲ‬ ‫ﺑﻮد(‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ دﻳﻮارهﻫﺎ در داﺧﻞ آوار و ﭼﺴﺒﻴﺪه ﺑﻪ ﺑﺨﺸﻲ از دﻳﻮار‬ ‫ﺑﺰرگ ﺳﺎزة ﺧﺸﺘﻲ ﻗﺮار داﺷﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺷﻜﺴﺘﻪ و ﺗﺨﺮﻳـﺐ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ از دﻳﻮارة ﻛﻮﭼﻚ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧـﻼف ﺟﻬـﺖ دﻳـﻮار ﺑـﺰرگ‬ ‫ﺧﺸﺘﻲ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺷﻤﺎﻟﻲـﺟﻨﻮﺑﻲ داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑ‪‬ﺮ و ﻧﻤﺎي ﻏﺮﺑـﻲ آن‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮد )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .(10‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاي روﺷﻦﺗﺮ ﺷﺪن ﻧـﻮع ارﺗﺒـﺎط‬ ‫اﻳﻦ دﻳﻮاره ﺑﺎ دﻳﻮار ﺑﺰرگ در ﺑﺨﺶ ﻏﺮﺑـﻲ دﻳـﻮاره ﻛـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑﺨـﺶ‬ ‫دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ آن ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻤﺎﻧﻪاي زده ﺷﺪ‪ .‬اﻧﺪازة اﻳـﻦ ﮔﻤﺎﻧـﻪ ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﻄﺮﻧـﺎك آن در ﺑـﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺑﺨـﺶ دﻳـﻮارة ﺿـﻠﻊ ﺷـﻤﺎﻟﻲ و‬ ‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺟﻬﺖ دﻳﻮارة داﺧﻠﻲ‪ 1×1/5 ،‬ﻣﺘﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮِ دﻳـﻮار در‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬ ‫‪1389‬‬ ‫≒∵≒ ﮔﺎراژﻳﺎن و دﻳﮕﺮان‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ از ﻛﺎوش در ﻋﻤﻖ ﻳﻚ ﻣﺘـﺮ‬ ‫از ﺳﻄﻮح اوﻟﻴﻪ ﺑﻪ اﻧﺒﺎﺷﺘﻲ از ﻗﻄﻌﺎت درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﺔ ﺑﺰرگ و ﻛﻮﭼـﻚ‬ ‫ﺧﻤﺮه و ﺗﻨﮓﻫﺎي ﺳﻔﺎﻟﻲ ﺑﺮﺧﻮرد ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻄﻌﻪ ﺳﻔﺎلﻫﺎ درﺟﺎ ﺑﻮدﻧـﺪ‬ ‫و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﻴﺪ رﻳﺰش آوار ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻜﺴﺘﮕﻲ آﻧﻬﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻧﺒﺎﺷﺖ‬ ‫ﺧﺎك روي آﻧﻬﺎ ﻣﺤﺘﻮي ﻗﻄﻌﺎت ﺧﺮدﺷـﺪة ﺧﺸـﺖ‪ ،‬ﻗﻠـﻮهﺳـﻨﮓﻫـﺎي‬ ‫ﻛﻮﭼﻚ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎت اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﺣﻴﻮاﻧﻲ‪ ،‬ذر‪‬ات رﻳـﺰ زﻏـﺎل و ﺧﺎﻛﺴـﺘﺮ‬ ‫وﮔﭻ و ﺧﺮدهﺳﻔﺎلﻫﺎي رﻳﺰ و ﺳﺮﮔﺮدان ﺑﻮد‪ .‬در ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﻇـﺮوف ﺳـﻪ‬ ‫ﺗﻨﮓ ﺳﻔﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣـﺪ )ﺗﺼـﻮﻳﺮ ‪ (10‬و اﺣﺘﻤـﺎل‬ ‫وﺻ‪‬ﺎﻟﻲ ﺑﻘﻴﻪ ﻗﻄﻌﺎت ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻤـﺮهﻫـﺎي ﺑـﺰرگ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬وﺟـﻮد‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻋﻜﺎﺳﻲ و ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﻗﻄﻌﻪ ﺳﻔﺎلﻫﺎ‪ ،‬ﻳـﻚ ﻛـﻒ ﺳﺴـﺖ‬ ‫ﺧﺎكﮔﭻ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ ﻛﻪ دو ﺗﺨﺘﻪ ﺳـﻨﮓ ﻛﻮﭼـﻚ )ﺣـﺪوداً ‪20×20‬‬ ‫ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ( ﻧﻴﺰ ﺑﺮ روي آن ﺑﻮد‪ .‬از ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي وﻳﮋه روي اﻳﻦ ﻛـﻒ‪ ،‬ﺳـﻪ‬ ‫ﻣﻬﺮة ﺳﻨﮕﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﻓﺴﻴﻞ ﺣﻠﺰوﻧﻲ و ﻳﻚ ﺷﻲء ﻣﻔﺮﻏـﻲ )ﺗﺼـﻮﻳﺮ ‪(11‬‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻤﻖ اﻳﻦ ﻛﻒ از ﺳﻄﺢ آﻏﺎزﻳﻦ ﻛﺎوش ﺣﺪود ‪ 120‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻛﺎوش در اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪ ﺣﺪود ‪ 2‬ﻣﺘﺮ از دﻳﻮارة ﻛﻮﭼﻚ آﺷﻜﺎر ﺷﺪ ﻛـﻪ‬ ‫در ﺟﻬﺖ ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﻲ ﺑﻪ دﻳﻮارة ﺑﺰرگ ﺷﺮﻗﻲـﻏﺮﺑـﻲ ﺳـﺎزة ﺧﺸـﺘﻲ‬ ‫ﻣﻲﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ آن ﭼﻔﺖ و ﺑﺴﺖ ﻧﻤﻲﺷﺪ )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ (10‬و در ﺟﻬـﺖ‬ ‫ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻲ ﺑﻪ داﺧﻞ ﺑﺮش ﺗﭙﻪ اداﻣﻪ ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ دﻳﻮاره در ﺟﻬـﺖ‬ ‫ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻲ و ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ 1/5‬ﻣﺘﺮ ﺑﻪ ﻳﻚ دﻳﻮارة ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ ﻣـﻲرﺳـﻴﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﭼﻔﺖ و ﺑﺴﺖ ﻧﺸـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬دﻳـﻮارة دﻳﮕـﺮ در ﺟﻬـﺖ‬ ‫ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻲ اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﺮد؛ از اﻳﻦ دو دﻳـﻮاره در ﻣﺠﻤـﻮع ‪ 2‬ﻣﺘـﺮ‬ ‫آﺷﻜﺎر ﺷﺪ و ارﺗﻔﺎع آن ﺣﺪود ‪ 2‬ﻣﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬از ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪزﻧﻲ آﺷﻜﺎر‬ ‫ﺷﺪن ﻧﻮع ارﺗﺒﺎط دﻳﻮارهﻫﺎي داﺧﻠﻲ ﺳـﺎزه ﺑـﺎ دﻳـﻮار ﺑـﺰرگ آن و ﺑـﻪ‬ ‫دﺳﺖ آوردن ﻳﻚ ﻛﻒ و اﺷﻴﺎء در ﻣﺤﻞ ﺧﻮد ﺑﻮد )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪.(11‬‬ ‫ﺑﺮش ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ﭘﻨﺞ )‪(R.A.5‬‬ ‫ﻛﺎوش در اﻳﻦ ﺑﺮش ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﻛﺎوش ﮔﻤﺎﻧﺔ ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ﭼﻬـﺎر آﻏـﺎز‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺮش در ﻛﻨﺎر ﻳﻜﻲ از دﻳﻮارهﻫﺎي ﻫﻢﺳـﻄﺢ ﺑـﺎ دﻳـﻮارة‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﺔ ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ﭼﻬﺎر و در ﻓﺎﺻﻠﺔ ﺣﺪود ‪ 7‬ﻣﺘﺮي آن ﺑﻮد؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻚ‬ ‫دﻳﻮارة دﻳﮕﺮ ﺣﺪ‪ ‬ﻓﺎﺻﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴـﻞ ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ ﺧﻄﺮﻧـﺎك آن‬ ‫ﺗﺮﺟﻴﺢ دادﻳﻢ در آن ﺑﺨﺶ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ اﻧﺠﺎم ﻧﺪﻫﻴﻢ‪ .‬دﻳﻮارة ﻣـﻮردﻧﻈﺮ ﺑـﺎ‬ ‫دﻳﻮارهﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻫﻢﻋﺮض ﺑﻮد و ﺗﻨﻬﺎ ‪ 70‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ از ﻃـﻮل ﺷـﻤﺎﻟﻲ‬ ‫ﺟﻨﻮﺑﻲ آن دﻳﺪه ﻣﻲﺷﺪ و ارﺗﻔﺎع ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه از آن ﺣﺪود ﻳﻚ ﻣﺘﺮ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻛﺎر در اﻳﻦ ﺑﺮش ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻤﻴﺰﻛـﺎري اﻃـﺮاف دﻳـﻮاره و ﺗﺮاﺷـﻴﺪن ﺑـﺮش‬ ‫ﺷﺮﻗﻲ آن ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺪف از ﻛـﺎوش در اﻳـﻦ ﺑـﺮش ﺗﻨﻬـﺎ ﺧﻮاﻧـﺎﺳـﺎزي و‬ ‫ﺗﻤﻴﺰﻛﺮدن ﺑﺮش داﺧﻠﻲ ﺑﻴﻦ دو دﻳﻮار ﺑﺮاي ﺑﻬﺘﺮ آﺷﻜﺎر ﺷﺪن آوار ﺑﻴﻦ‬ ‫دﻳﻮارهﻫﺎي داﺧﻠﻲ ﺑﻮد‪ .‬از ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳـﻦ ﺗﻤﻴﺰﻛـﺎري ﻛﺸـﻒ ﻳـﻚ ﻗﻄﻌـﻪ‬ ‫ﺳﻔﺎل ﺑﺎ ﻟﻌﺎب زرد ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺘﻴﺒﻪاي )ﺑﻪ ﺧـﻂ ﻋﺮﺑـﻲ ﺑـﺪون اﻋـﺮاب و‬ ‫اﻋﺠﺎم‪ ،‬ﺗﺰﻳﻴﻨﻲ؟ و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳـﺪهﻫـﺎي اوﻟﻴـﺔ اﺳـﻼﻣﻲ؟( در‬ ‫ﻣﺮﻛﺰ آن وﺟﻮد داﺷﺖ )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .(12‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻌﺪادي ﺧﺮده ﺳـﻔﺎل و‬ ‫ﻳﻚ ﭘﺎﺷﻨﺔ درِ ﺳﻨﮕﻲ از دﻳﮕﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي اﻳﻦ ﺑﺮش ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .10‬ﮔﻤﺎﻧﺔ ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ﭼﻬﺎر‪ .‬راﺳﺖ‪ :‬ﺑﻘﺎﻳﺎي ﻇﺮوف ﺳﻔﺎﻟﻲ؛ ﭼﭗ‪ :‬ﻣﺤﻞ رﺳﻴﺪن دﻳﻮارة ﻛﻮﭼﻚ ﺑﻪ دﻳﻮار ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1389‬‬ ‫ﮔﺰارش ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﺗﭙﺔ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن ‪≒∵≪ ...‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .11‬ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي وﻳﮋه از ﮔﻤﺎﻧﺔ ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ﭼﻬﺎر‪.‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .12‬ﻗﻄﻌﻪ ﺳﻔﺎل ﺑﺎ ﻟﻌﺎب زرد رﻧﮓ و داراي ﻛﺘﻴﺒﻪ؛ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از ﺑﺮش ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ﭘﻨﺞ‪.‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬ ‫‪1389‬‬ ‫≫∵≒ ﮔﺎراژﻳﺎن و دﻳﮕﺮان‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﺔ ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ﺷﺶ )‪(R.A.6‬‬ ‫ﻣﺤﻞ آن در ﺳﻄﻮح ﺑﺎﻻﻳﻲ در ﺑﺨﺶ ﻣﺮﻛﺰي ﺿـﻠﻊ ﺷـﺮﻗﻲ اﻧﺘﺨـﺎب‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬اﺑﺘﺪا اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪ ﺑﺎ اﺑﻌﺎد ‪ 1×1‬ﻣﺘﺮ اﻳﺠﺎد ﺷﺪ؛ اﻣﺎ در روﻧﺪ ﻛـﺎوش و‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎﺋﺎت ﻛﺎوش‪ ،‬اﺑﻌﺎد ﮔﻤﺎﻧﻪ ﺑﻪ ‪ 7×7‬ﻣﺘـﺮ ﮔﺴـﺘﺮش ﭘﻴـﺪا‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻧﺘﺨﺎب اﻳﻦ ﻣﺤﻞ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺒﻬﻢ ﺑﻮدن اﻳﻦ ﺑﺨـﺶ ﺗﭙـﻪ از‬ ‫ﻧﻈﺮ ﺷﻜﻞ ﻇﺎﻫﺮي ﺳﺎزة ﺑـﺰرگ ﺧﺸـﺘﻲ‪ ،‬و ﺑﻌـﺪ وﺟـﻮد ﻳـﻚ دﻳـﻮارة‬ ‫ﺗﺨﺮﻳﺐﺷﺪه ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﻼن داﺧﻠﻲ ﺳﺎزة ﺑﺰرگ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﻬﺖ ﺷـﺮﻗﻲ‬ ‫ﻏﺮﺑﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻼف ﺟﻬﺖ دﻳﻮار ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ داﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ دﻳﻮار درﺳﺖ‬ ‫در ﻳﻚ ﻣﺘﺮي ﺗﻨﻬﺎ راه دﺳﺘﺮﺳﻲ اﻣﺮوزي ﺑﺮ روي ﺳﻄﺢ ﺗﭙﻪ واﻗﻊ ﺑـﻮد‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺰ ﻫﻤﻴﻦ راه ﺑﺎرﻳﻚ ﻛﻪ از ﺗﻮدهﻫﺎي ﺧﺎك ﻻﻳﻪﻫﺎي زﻳﺮﻳﻦ ﺷﺎﻟﻮدة‬ ‫ﮔﻠﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺨﺶﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺿﻠﻊ ﻋﻤـﻮد و ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﭘﺮﺗﮕـﺎه اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻛﻤﻚ ﺧﻮﺑﻲ در اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻧﻮع راﺑﻄﺔ ﭘﻼن داﺧﻠﻲ و‬ ‫ﺳﺎزة ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ ﻣﺨﺮوب در ﻇﺎﻫﺮ ﺗﭙﻪ ﺑـﻮد‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ دﻗﻴـﻖ اﻳـﻦ‬ ‫دﻳﻮاره و ﮔﻤﺎﻧـﺔ ﺧﻮاﻧﺎﺳـﺎزي ﻛـﻪ ﺑـﺮاي آن اﻧﺘﺨـﺎب و ﺣﻔـﺮ ﺷـﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﺑﺮش ﺷﺮﻗﻲ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه‪ ،‬اﻣـﺎ ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻛﻠـﻲ اﻳـﻦ‬ ‫دﻳﻮاره را در ﺑﺨﺶ ﻣﺮﻛـﺰي ﺿـﻠﻊ ﺷـﺮﻗﻲ ﺗﭙـﻪ و در ﺳـﻄﻮح ﺑـﺎﻻﻳﻲ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻛﺎوش درﻛﻨﺎر اﻳﻦ دﻳﻮاره ﺑﺎ ﺑﺎزﻛﺮدن ﻳـﻚ ﮔﻤﺎﻧـﺔ ‪ 1×1‬ﻣﺘـﺮ در‬ ‫ﺟﻬﺖ ﺑ‪‬ﺮِ داﺧﻠﻲ دﻳﻮاره آﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﺗـﻮدهاي ﺧـﺎك از روي دﻳـﻮاره‬ ‫ﺑﺮداﺷﺘﻪ و آوارﻫﺎ ﭘﺎكﺳﺎزي ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﭘﺎكﺳﺎزي آن ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ‬ ‫دﻳﻮار ﻣﺠﺎور ﮔﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬داراي اﻧﺪود ﺳﺒﺰ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ زرد ﺑـﻮد‪ .‬اﻳـﻦ اﻧـﺪود‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ در ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از دﻳﻮاره ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻌﺎد ﺧﺸﺖﻫﺎ در اﻳﻦ‬ ‫دﻳﻮاره ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دﻳﮕﺮ ﺧﺸﺖﻫﺎي ﺳﺎزة ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ ‪ 40×40×10‬ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺷﺮﻗﻲـﻏﺮﺑﻲ ﺣﺮﻛﺖ دﻳﻮار‪ ،‬ﺗﺼـﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﺪ در‬ ‫ﺟﻬﺖ داﺧﻠﻲ )ﻣﺮﻛﺰ ﺗﭙﻪ( ﮔﻤﺎﻧﻪ ﻛﻤﻲ ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﺑﺪ ﺗﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻋﻮارض‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺑﺮﺧـﻮرد ﺷـﻮد و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﭼـﻮن اﺣﺘﻤـﺎل ﺳـﺎﺧﺖ و‬ ‫ﺳﺎزﻫﺎي ورودي در اﻳـﻦ ﻣﺤـﻞ وﺟـﻮد داﺷـﺖ‪ ،‬ﻻزم ﺑـﻮد ﺗـﺎ ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬ ‫آزﻣﺎﻳﺶ ﺷﻮد‪ .‬ﻃﻮل ﮔﻤﺎﻧـﻪ در ﺟﻬـﺖ ﺣﺮﻛـﺖ دﻳـﻮار ‪ 380‬ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت ﺧﺎﻛﻲ ﻛﻪ از ﻓﻀﺎي داﺧﻠـﻲ دﻳـﻮار ﺑﺮداﺷـﺖ‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞِ ﻗﻄﻌﺎت ﺷﻜﺴـﺘﺔ ﺧﺸـﺖ‪ ،‬ﺧـﺮدهﺳـﻔﺎلﻫـﺎي ﺑـﺰرگ و‬ ‫ﻛﻮﭼــﻚ‪ ،‬ﺗــﻮدهﻫــﺎي ﻛﻮﭼــﻚ ﺧــﺎك ﺳــﺒﺰ و ﺧﺎﻛﺴــﺘﺮي‪ ،‬ﻗﻄﻌــﺎت‬ ‫اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﺣﻴـﻮاﻧﻲ و ﺧـﺮدهﺳـﻨﮓ ﺑـﻮد‪ .‬ﺑـﺎ ﮔﺴـﺘﺮش ﮔﻤﺎﻧـﻪ در‬ ‫ﻗﺴﻤﺖﻫﺎﻳﻲ از اﻃﺮاف در ﻋﺮض ‪ 320‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮي از ﻗﺴـﻤﺖ داﺧﻠـﻲ‬ ‫دﻳﻮارة اﻧﺪودﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎ دﻳﻮارهاي دﻳﮕﺮ ﺑﺎ اﻧﺪود ﻣﺸـﺎﺑﻪ ﺑﺮﺧـﻮرد ﺷـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻗﺮﻳﻨﺔ دﻳﻮار اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺧﺎك و اﻧﺒﺎﺷﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو دﻳﻮاره ﺗﻨﻬـﺎ‬ ‫‪ ‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1389‬‬ ‫ﻣﺤﻞ رﻓﺖ و آﻣﺪ ﺑـﺮ روي ﺳـﻄﺢ ﺗﭙـﻪ ﺑـﻮد و ﮔـﺮوه ﻣﺠﺒـﻮر ﺷـﺪ در‬ ‫ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﻣﺤﺪود و ﺑﺎ ﺗﻌﻠﻞ ﻛﺎر را اداﻣﻪ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو دﻳﻮاره در‬ ‫ﺑﺨﺶﻫـﺎي ﻣﺮﻛـﺰي در ﺳـﻄﺤﻲ ﺑـﺎﻻﺗﺮ از اوﻟـﻴﻦ رجﻫـﺎي ﺧﺸـﺘﻲ‬ ‫دﻳﻮارهﻫﺎ )‪4‬رج ﺑﺎﻻﺗﺮ( ﺑﺎ آﺛﺎري از ﻳﻚ ﻛﻒ و ﺗﻌـﺪاد زﻳـﺎدي ﻗﻄﻌـﺎت‬ ‫ﺷﻜﺴﺘﺔ ﺳﻔﺎل ﺑﺮ روي آن ﺑﺮﺧﻮرد ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪادي از اﻳﻦ ﺳﻔﺎلﻫﺎ درﺟـﺎ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ و در اﺛﺮ آوار در ﻣﺤﻞ ﺧﻮد ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﻜـﺎن وﺻ‪‬ـﺎﻟﻲ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﻦ ﺳﻔﺎلﻫﺎ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دو ﻗﻄﻌﻪ ﻣﻬﺮة ﺳﻨﮕﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي وﻳﮋه از ﺳﻄﺢ اﻳﻦ ﻛﻒ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣـﺪ‪ .‬ﺟـﻨﺲِ‬ ‫ﻛﻒ‪ ،‬ﻣﻼﺗﻲ از ﺧﺎك ﮔﭻ و ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺳﺨﺖ ﺑـﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ در ﺳـﻄﺤﻲ‬ ‫ﺣﺪود‪ 60‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از ﻛﻒ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣـﺪه و در ﻗﺴـﻤﺖﻫـﺎي‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻟﺒﺔ ﭘﺮﺗﮕﺎﻫﻲ اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑ‪‬ﺮِ داﺧﻠﻲ دﻳﻮارة ﺑﺰرگ ﺧﺸـﺘﻲ‬ ‫ﺑﺎ ﻋﺮض ﺣﺪود ‪ 3‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮﺧﻮرد ﺷﺪ ﻛﻪ ﺟﻬﺖ اﻳﻦ دﻳﻮار ﺷﻤﺎل ـ ﺟﻨﻮﺑﻲ‬ ‫و ﺧﻼف ﺟﻬﺖ دو دﻳﻮارة ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﺑﻮد؛ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ دو دﻳﻮاره در‬ ‫ﺟﻬﺖ ﺧﻼف دﻳﻮارة ﻋﺮﻳﺾ ﺑﺎ ﻳﻚ زاوﻳﺔ ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎً ‪ 90‬درﺟـﻪ ﺑـﺮ روي‬ ‫دﻳﻮارة ﻋﺮﻳﺾ اﻣﺘﺪاد دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﻳﻮارة ﻋـﺮﻳﺾ ﺑـﺰرگ در واﻗـﻊ‪ ،‬ﺑـﺮِ‬ ‫داﺧﻠﻲ دﻳﻮارة ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺿﻠﻊ ﺗﭙـﻪ ﺟﻬـﺖ ﺣﺮﻛـﺖ‬ ‫ﺷﻤﺎﻟﻲـﺟﻨﻮﺑﻲ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﻘﺪار ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي از اﻳﻦ دﻳﻮارة ﺑﺰرگ ﻛـﻪ در‬ ‫داﺧﻞ ﮔﻤﺎﻧﺔ ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬در اﺛـﺮ ﺧـﺎكﺑـﺮداريﻫـﺎي‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑـﺎ ﺗﻌﻘﻴـﺐ و ﭘـﺎكﺳـﺎزي‬ ‫ﺳﻄﻮح ﺗﺨﺮﻳﺐﺷﺪه از دﻳﻮاره ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﻠّﻪاي در ﻋﺮض ﺣﺪود ‪ 3‬ﻣﺘﺮ‬ ‫ﺑﻪ ﺷﺎﻟﻮدة ﮔ‪‬ﻠﻲ ﺑﺮﺧﻮرد ﺷﺪ‪ .‬در رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﺳﻄﺢ ﺑﻨﺎ در اﻳﻦ‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺷﺎﻟﻮدة ﮔﻠﻲ ﻫﻴﭻ ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ در‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﺮض اﻳﻦ دﻳﻮاره ‪ 3‬ﻣﺘﺮ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺟﺎي ﺑﺤﺚ وﺟﻮد دارد‪.‬‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﺔ ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ﻫﻔﺖ )‪(R.A.7‬‬ ‫در اداﻣﺔ ﻛﺎوش ﺟﻮاد ﺟﻌﻔﺮي‪ ،‬در ﻛﺎرﮔﺎه ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ﺷـﺶ در ﺷـﻴﺐ‬ ‫ﺿﻠﻊ ﺟﻨﻮبﺷﺮﻗﻲ ﺗﭙﻪ در ﻛﻨﺎر ﻣﻌﺒﺮ ﻛﻮﭼﻜﻲ ﻛﻪ ارﺗﺒـﺎط از ﭘـﺎﺋﻴﻦ ﺑـﺮ‬ ‫ﺳﻄﺢ ﺗﭙﻪ را ﻣ‪‬ﻴﺴﺮ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﭘﻴﮕﺮديﻫﺎﻳﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ دﻳﻮار ﺑﺎرو‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﭘﻴﮕﺮديﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻴﻤﺔ ﻳﻜﻲ از اﺗﺎقﻫﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣـﺪ؛‬ ‫اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد دﻗﻴﻖﺗﺮ اﺗﺎقﻫﺎ ﻻزم ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣـﻲرﺳـﻴﺪ‬ ‫ﻛﻪ در ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﭘﻴﮕﺮدي دﻳﻮارﻫﺎ‪ ،‬ﭘﻼن ﺑﻨﺎ و اﺗﺎقﻫﺎي ﻫﻢﺷﻜﻠﻲ‬ ‫ﻛﻪ اﺑﻌـﺎد دﻗﻴـﻖ آن در ﻛﺎرﮔـﺎه ﺧﻮاﻧﺎﺳـﺎزي ﺷـﺶ ﻣﺸـﺨﺺ ﺷـﺪه‪،‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪9‬‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﺿﺨﺎﻣﺖ ﺑﺎرو در اﻳﻦ ﺟﺒﻬﻪ ﻣﺸﺨﺺ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ و ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ ﺑﺎرو ﻓﺮو رﻳﺨﺘـﻪ اﺳـﺖ و ﻛﻤـﻲ رو ﺑـﻪ ﺳـﻮي‬ ‫ﮔﺰارش ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﺗﭙﺔ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن ‪≒∵√ ...‬‬ ‫ﻏﺮب در اﻳﻦ ﺿﻠﻊ‪ ،‬دﻳﮕﺮ اﺛﺮي از ﺑﺎرو وﺟﻮد ﻧـﺪارد و ﻛـﺎﻣﻼً ﺗﺨﺮﻳـﺐ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺿﺨﺎﻣﺖ دﻳﻮارﻫﺎي ﺟﺪاﻛﻨﻨﺪة ﻓﻀﺎﻫﺎ ‪ 90‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﺑﻮده‬ ‫و از ﭼﻴﺪن دو ﺧﺸﺖ در ﻛﻨﺎر ﻫﻢ در ﻳﻚ رج و ﻳﻚ ﺧﺸﺖ و دو ﻧﻴﻤﻪ‬ ‫در ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن در رج ﺑﻌﺪي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﺮض اﺗﺎق در ﻗﺴﻤﺖ ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ آن )ﻣﺤﻠﻲ ﻛﻪ دﻳﻮارﻫﺎ ﺑـﻪ ﺑـﺎرو‬ ‫ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ( ‪ 3/75‬ﻣﺘﺮ و ﻋﺮض اﺗﺎق در ﻗﺴﻤﺖ ﻓﻮﻗـﺎﻧﻲ آن ‪2/5‬‬ ‫ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﻮل دﻳﻮارﻫﺎ ‪ 6/5‬ﻣﺘﺮ اﺳﺖ و ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻـﻒ ﻗﺴـﻤﺖﻫـﺎي‬ ‫ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ دﻳﻮار ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﭘﻼن ﺑﻨـﺎ ﺷـﺎﻳﺪ ﻧﺘﻴﺠـﺔ‬ ‫ﻣﺪو‪‬ر ﺑﻮدن ﺑﺎروي ﺑﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺗﺒـﻊِ آن ﻓﻀـﺎﻫﺎي داﺧﻠـﻲ داراي‬ ‫ﺣﺠﻤﻲ ﺑﺪﻳﻦﺷﻜﻞ ﺑﻮده و ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ از ﺑﺨـﺶﻫـﺎي داﺧﻠـﻲ‬ ‫اﺗﺎق ﭘﻬﻦﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﻚ اﺗﺎق در ﺟﺎﻧﺐ ﺷﺮﻗﻲ ﻛﺎرﮔﺎه ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ﺷﺶ و ﻳﻚ اﺗـﺎق‬ ‫در ﺟﺎﻧﺐ ﻏﺮﺑﻲ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺎرﮔﺎه ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ دارد‪ .‬از اﻳﻦرو‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ در ﺟﺎيﺟﺎي ﺗﭙﻪ و در ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن‪ ،‬ﭘﻼن ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ اﺟـﺮا و‬ ‫اﺗﺎقﻫﺎي ﻫﻢاﻧﺪازهاي اﻳﺠﺎد ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﻛﺎرﮔﺎه ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ﭘـﻨﺞ و‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﻳﻚ ﺑﻪ درك ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻄﻠﺒﻲ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺿـﺨﺎﻣﺖ‬ ‫دﻳﻮار داﺧﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﻮازات دﻳﻮار ﺑﺎرو‪ 75 ،‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اﺳﺖ و اﺣﺘﻤﺎﻻً درﮔﺎه‬ ‫اﺗﺎق در ﮔﻮﺷﺔ ﺷﻤﺎلﻏﺮﺑﻲ آن واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در ﻋﻤﻖ ‪ -160‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮي از ﺳﻄﺢ ﮔﻤﺎﻧﺔ ﺿﻠﻊ ﺷـﻤﺎلﺷـﺮﻗﻲ‬ ‫اﺗﺎق ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر روﺷﻦ ﺷﺪن وﺿﻌﻴﺖ دﻳﻮار ﺑﻴﺮوﻧﻲ اﺗـﺎقﻫـﺎ اﻳﺠـﺎد‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﺳﻔﺎلﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻣﺪ و در ﺑﺨﺶ ﻏﺮﺑﻲ‬ ‫آن ﺑﻘﺎﻳﺎي ﻳﻚ ﭼﺎه ﺑﺰرگ از دورة اﺳﻼﻣﻲ ﻛﺸﻒ ﺷﺪ‪ .‬ﺳﻔﺎلﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ‬ ‫ﻗﻄﻌﺎﺗﻲ از ﺳﻔﺎل ﻟﻌﺎﺑﺪار ﺗﻜﺮﻧﮓ ﻓﻴﺮوزهاي‪ ،‬ﺳـﻔﺎل ﺑـﺎ ﻟﻌـﺎب ﺳـﻔﻴﺪ و‬ ‫ﻧﻘﻮش ﻗﻬﻮهاي ﻫﻨﺪﺳﻲ و ﻛﺘﻴﺒﻪاي‪ ،‬ﺳﻔﺎل اﺳﮕﺮاﻓﻴﺎﺗﻮ ﺑﺎ ﻟﻌﺎب ﭘﺎﺷﻴﺪه‪،‬‬ ‫ﺳﻔﺎلﻫﺎي ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي و ﺳﺎده ﺑﻪ رﻧﮓ ﻗﺮﻣﺰ و ﻧﺨـﻮدي و ﻗﻄﻌـﺎﺗﻲ از‬ ‫ﺳﻔﺎل ﭘﺨﺖ و ﭘﺰ و ﻧﻴﺰ ﺗﻐﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﻣﻬﺮ ﺑﺎ ﺻﻔﺤﺔ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞﺷـﻜﻞ‬ ‫از ﺟﻨﺲ ﺑﺮﻧﺞ ﺑﺎ دﺳﺘﺔ ﺣﻠﻘﻮي ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﺻﻔﺤﺔ ﻣﻬﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻛﻠﻤﺔ »ﻋﺒﺪ ذواﻟﻔﻘﺎر« روي آن ﺣﻚ ﺷﺪه اﺳـﺖ و ﺑـﻪ اﺣﺘﻤـﺎل زﻳـﺎد‬ ‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دورة ﻗﺎﺟﺎرﺳﺖ )ﺗﺼﻮﻳﺮ‪.(13‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .13‬ﻣﻬﺮ ﺑﺮﻧﺠﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از ﮔﻤﺎﻧﺔ ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ﻫﻔﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﻤـﻊﺑﻨـﺪي‪ :‬ﻗﺴـﻤﺖ اﻋﻈـﻢ ﻻﻳـﻪﻫـﺎي ﺑـﺎﻻﻳﻲ ﺗﭙـﻪ و ﻧﻤﺎﻫـﺎ را‬ ‫ﺧﺸﺖﻫﺎﻳﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ از اﻳﻦ ﭘـﺲ ﻣـﺎ آن را »ﺳـﺎزة ﺑـﺰرگ‬ ‫ﺧﺸﺘﻲ« ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ‪ .‬آﻧﭽﻪ از ﻧﻤﺎي ﺗﺨﺮﻳﺐﺷﺪه و ﻓﺮواﻓﺘﺎدة ﺳﺎزة ﺑﺰرگ‬ ‫ﺧﺸﺘﻲ در ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺗﭙﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﺳـﺘﺜﻨﺎي ﻧﻤـﺎي ﺟﻨـﻮﺑﻲ‪،‬‬ ‫ﺑﺎروﻳﻲ ﺳﺘﺮگ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﻨﺎ را اﺣﺎﻃﻪ ﻣﻲﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ دﻻﻳـﻞ ﻓﺮواﻓﺘـﺎدن دﻳﻮارﻫـﺎي ﺧﺸـﺘﻲ‪ ،‬ﺳﺴـﺖ‬ ‫ﺑﻮدن ﺑﺴﺘﺮ زﻳﺮﻳﻦ دﻳﻮارﻫﺎ‪ ،‬زﻟﺰﻟﻪ‪ ،‬ﻧـﺰوﻻت ﺟـﻮي و ﻋﻮاﻣـﻞ ﻃﺒﻴﻌـﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬از ﻃﺮﻓﻲ ﺑﺎ ﺧﺎﻛﺒﺮداري )ﺳـﺎل ‪ (1355‬ﭘﻴﺮاﻣـﻮن ﺗﭙـﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻫـﺎي‬ ‫ﻋﻤﻮدي ﺑﺎ ﺗﺮكﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ذﻛﺮﺷﺪه‪ ،‬دﺳﺖ ﺑـﻪ‬ ‫دﺳﺖ ﻫﻢ داده و ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣﺎن ﻓﺮوﻏﻠﺘﻴﺪه و از ﺑﻴﻦ ﻣﻲروﻧﺪ؛ اﮔﺮ ﭼـﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎﻳﻲ از ﺗﭙﻪ ﺷﺪه‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻜﻨﻴﻚ ﺳﺎﺧﺖ‬ ‫و ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﺳـﺎزة ﺑﺰرگ ﺧﺸــﺘﻲ و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ اﻧﺒﺎﺷـﺖ ﻧﻬﺸـﺘﻪﻫـﺎ و‬ ‫ﻻﻳﻪﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ را در ﻣﻌﺮض دﻳﺪ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﺔ ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ﻫﺸﺖ )‪(R.A.8‬‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻫﺸﺖ‪ ،‬در ﺳﻄﺢ ﺗﭙـﻪ و ﺣﺪ‪‬ﻓﺎﺻـﻞ ﺑـﻴﻦ دو ﭘﺸـﺘﺔ ﻛﻮﭼـﻚ در‬ ‫ﺟﻨﻮب آن ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ‪ 3×1‬ﻣﺘﺮ‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎً ﺑﻪ ﻃﻮل ﺷﺮﻗﻲـﻏﺮﺑﻲ اﻳﺠﺎد ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻘﺎط ﻏﺮﺑﻲ ﮔﻤﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺷﻴﺐ زﻳﺎد اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ‪ ،‬ﭘـﺎﺋﻴﻦﺗـﺮ از ﻧﻘـﺎط‬ ‫ﺷﺮﻗﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧـﺪ؛ ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي ﻛـﻪ ﺣـﺪود ‪ 80‬ﺗـﺎ ‪ 85‬ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ‬ ‫اﺧﺘﻼف ﺳﻄﺢ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﮔﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳـﺖ آوردن ﺷـﻮاﻫﺪي ﺑـﺮاي‬ ‫اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺑﻮد ﻛﻪ ورودي ﺑﻨـﺎ در ﻛﺠـﺎ واﻗـﻊ اﺳـﺖ؟ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻮارض ﺳﻄﺢ ﺗﭙﻪ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺴﺖﺗـﺮ و ﭘـﺎﺋﻴﻦﺗـﺮ از‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻧﻘﺎط اﺳﺖ‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﻋﻠﺖ آن را وﺟﻮد دروازة داﺧﻠﻲ ﻗﻠﻤـﺪاد‬ ‫ﻛﺮد؟‬ ‫در ﺿﻠﻊ ﺷﺮﻗﻲ ﮔﻤﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﻻﻳﺔ ﺳﻄﺤﻲ ﺑـﻪ ﻳـﻚ ﺑﺴـﺘﺮ‬ ‫ﻓﺸﺮده و ﺳﺨﺖ ﺑﺎ ﺧﺎك ﻗﻬﻮهاي روﺷﻦ ﺑﺮﺧﻮردﻳﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﻋﻤـﻖ‬ ‫‪ -38‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ و ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ 1‬ﻣﺘﺮ در ﺟﻬﺖ ﻏﺮﺑﻲ‪ ،‬از ﺣﻔﺎري در ﮔﻤﺎﻧـﻪ‬ ‫اﺟﺘﻨﺎب ﺷﺪ و ﻣﺎﺑﻘﻲ ﮔﻤﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﺧﺎك ﺳﺴﺖﺗﺮي داﺷﺖ ﺗﺎ ﻋﻤـﻖ ‪-65‬‬ ‫ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻛﺎوش ﺷﺪ‪ .‬وﺿﻌﻴﺖ ﻏﺮب ﮔﻤﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي دﻳﮕﺮ ﺑﻮد؛ ﺧﺎك‬ ‫آن ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺮم و ﺳﺴﺖ ﺑﻮده و اﺣﺘﻴـﺎﺟﻲ ﺑـﻪ ﻛﻠﻨـﮓ زدن ﻧﺒـﻮد و ﺑـﻪ‬ ‫راﺣﺘﻲ ﺧﺎك ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮداﺷـﺘﻦ ﺑـﻮد‪ .‬ﺑـﺎ ﺑﺮداﺷـﺘﻦ و رﺳـﻴﺪن ﺑـﻪ ﺑﺴـﺘﺮ‬ ‫ﺳﺨﺖﺗﺮ زﻳﺮﻳﻦ آن ﺧﻴﻠﻲ زود روﺷﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ ﭼـﺎه ﻛﻮﭼـﻚ ﺑـﺎ‬ ‫ﻗﻄﺮ دﻫﺎﻧﺔ ‪ 90‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻮاﺟﻬﻴﻢ ﻛـﻪ ﺑﻴﺸـﺘﺮﻳﻦ ارﺗﻔـﺎع آن از ﺿـﻠﻊ‬ ‫ﺷﺮﻗﻲ ‪ 73‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ و ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ارﺗﻔﺎع آن در ﺿﻠﻊ ﻏﺮﺑﻲ ‪ 23‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻚ راهآﺑﺔ ﻛﻮﭼﻚ ﻛﻪ در ﺟﻬﺖ ﺟﻨﻮبﺷﺮﻗﻲ ﭼﺎه واﻗﻊ ﺑﻮد‪ 5 ،‬ﺗـﺎ‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬ ‫‪1389‬‬ ‫∽∵≒ ﮔﺎراژﻳﺎن و دﻳﮕﺮان‬ ‫‪ 8‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻋﻤﻖ و ‪ 10‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻋﺮض داﺷﺖ و ﺑﺎ ﺷﻴﺐ ﻣﻼﻳﻤﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﭼﺎﻟﻪ ﻣﻨﺘﻬـﻲ ﻣـﻲﺷـﺪ‪ .‬در ﻗﺴـﻤﺖ ﻏﺮﺑـﻲ ﮔﻤﺎﻧـﻪ ﺑـﻪ ﺑﺴـﺘﺮ ﺳـﺨﺘﻲ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻄﻲ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻧﺎﺻﺎف‪ ،‬وﻟﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﺗﻮان رﻧـﮓ‬ ‫ﺧﺎك ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ﻛﻮﭼـﻚ ﮔﻤﺎﻧـﻪ و ﺑـﻪ دﺳـﺖ آﻣـﺪن‬ ‫ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﭼﻴﻨﻪاي در ﺿﻠﻊ ﻏﺮﺑﻲ ﮔﻤﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻃـﻮر ﻗﻄـﻊ ﻧﻤـﻲﺗـﻮان‬ ‫درﺑﺎرة ﻛﺎرﺑﺮي آن اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ ﻛﺮد‪ ،‬وﻟﻲ وﺟﻮد ﭼﺎﻟﻪاي ﻛﻮﭼﻚ ﺑﺎ راهآﺑﻪ‬ ‫و ﻳﻚ ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻨﮓ در ﻛﻨﺎر آن ﻣـﻲﺗـﻮان آن را ﺑـﻪ ﺳـﺎزهﻫـﺎي دورة‬ ‫ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺗﭙﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ داﻧﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺣﺠﻢ ﻛﻮﭼﻚ ﻛﺎرﮔﺎه و ﻣﻀـﻄﺮب‬ ‫ﺑﻮدن ﻻﻳﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑـﺮاي اﻳﺠـﺎد ﮔﻤﺎﻧـﻪ‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﻧﺸﺪه از اﻳﻦرو ﻛﺎر در اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪ اداﻣﻪ ﻧﻴﺎﻓـﺖ و ﮔﻤﺎﻧـﻪاي در‬ ‫ﻧﺰدﻳﻜﻲ آن اﻳﺠﺎد ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﺔ ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ﻧُﻪ )‪(R.A.9‬‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻧُﻪ ﺑﺮ روي ﭘﺸـﺘﺔ ﻣﺮﺗﻔﻌـﻲ در ﺿـﻠﻊ ﺟﻨـﻮﺑﻲ ﺗﭙـﻪ و در ﻓﺎﺻـﻠﺔ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻫﺸﺖ ﻗﺮار دارد‪ .‬اﺑﻌﺎد ﮔﻤﺎﻧﻪ ‪ 3×1‬ﻣﺘﺮ و ﻃﻮل آن در‬ ‫ﺟﻬﺖ ﺷﺮﻗﻲـﻏﺮﺑـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﻋﻠـﺖ اﻧﺘﺨـﺎب ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ ﮔﻤﺎﻧـﻪ‪ ،‬ﻳـﺎﻓﺘﻦ‬ ‫ﺷﻮاﻫﺪي از ورودي ﺑﻨﺎﺳـﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﻋـﻮارض ﺳـﻄﺢ ﺗﭙـﻪ و‬ ‫ﭘﺎﺋﻴـﻦﺗﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻘﻴﻪ ﺳﻄﻮح ﺗﭙـﻪ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﻣﻲرﺳﻴﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺣﺪود ﻗﺮار داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬اﺧـﺘﻼف ﺳـﻄﺢ ﻧﻘـﺎط‬ ‫ﻏﺮﺑﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻘﺎط ﺷﺮﻗﻲ ﮔﻤﺎﻧﻪ ﺣﺪود ‪ 30‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﻻﻳﺔ ﺳﻄﺤﻲ ﻛﻪ ﺧﺎك ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺮم ﺑﻪ رﻧـﮓ ﻗﻬـﻮهاي‬ ‫روﺷﻦ ﺑﻮد ﺧﻴﻠﻲ زود ﻣﺘﻮﺟﻪ دﻳﻮار ﺧﺸـﺘﻲ در ﻗﺴـﻤﺖ ﻏﺮﺑـﻲ ﮔﻤﺎﻧـﻪ‬ ‫ﺷﺪﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ دﻳﻮار از دو رج ﺧﺸﺖ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ‪ 25×25×5‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ در ﻛﻨﺎر‬ ‫ﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺣﺪود ‪ 60‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﺿﺨﺎﻣﺖ داﺷﺘﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﻬﺖ اﻳﻦ دﻳﻮار ﺟﻨﻮبﺷﺮﻗﻲـﺷـﻤﺎلﻏﺮﺑـﻲ ﺑـﻮد و ﺧﺸـﺖﻫـﺎ ﺑﺴـﻴﺎر‬ ‫آﺳﻴﺐﭘﺬﻳﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻼت ﺑـﻴﻦ آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ ﺧـﻮﺑﻲ ورز داده ﻧﺸـﺪه ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﻦ دﻳﻮار در ﻗﺴﻤﺖ ﺟﻨﻮﺑﻲ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺷﺪه و ﺧﺸﺖﻫـﺎي آن‬ ‫از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺸﺖﻫﺎ در ﻋﻤﻖ ‪ -35‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮي ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﻘﻄﺔ ﺛﺎﺑﺖ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي )ﺷﻤﺎلﺷـﺮﻗﻲ( واﻗـﻊ ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ در‬ ‫ﺟﺎﻧﺐ ﺷﺮﻗﻲ دﻳﻮار ﻛﻒ ﭘﺎﺧﻮري ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻨـﻲ ﺑـﻮده‬ ‫ﻛﻪ دﻳﻮار در ﻛﻨﺎر آن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮ روي اﻳﻦ ﺳﻄﺢ‪ ،‬ﺣﻔـﺮهﻫـﺎي‬ ‫ﻛﻮﭼﻜﻲ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻧﺪازهﻫﺎي ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ﻧﺪارﻧﺪ و ﺑـﻴﻦ ‪ 5‬ﺗـﺎ ‪10‬‬ ‫ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻗﻄﺮ آﻧﻬﺎ و ﻋﻤﻖ آﻧﻬﺎ ﺗﺎ ‪ 15‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬درﺑﺎرة اﻳﻦ‬ ‫‪ ‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1389‬‬ ‫ﺣﻔﺮهﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮان اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﻛـﻪ رد و اﺛـﺮ ﭼـﻮب اﺳـﺖ وﻟـﻲ درﺑـﺎرة‬ ‫ﻛﺎرﺑﺮي آن ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻧﻈﺮي داد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻌﻤﺎري را ﻣﻲﺗﻮان ﻻﻳﺔ ﻳﻚ ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻧُﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دورة ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ 10.‬در اداﻣﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺧﺸـﺘﻲ‬ ‫ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺑﺮداﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﻻﻳﻪ ﺑﻪ ﻻﻳﺔ ﺧﺸﺘﻲ دﻳﮕﺮي‬ ‫در ﻋﻤﻖ ‪ -75‬ﺗﺎ ‪ -85‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﺑﺮﺧﻮردﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺸﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ اﺑﻌـﺎد‬ ‫‪ 25×25×5‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻨﻈﻤﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﺧﺸﺖﻫﺎ در ﺗﻤﺎم ﻃﻮل ﺟﻨﻮﺑﻲ و ﻏﺮب ﮔﻤﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ و ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺼﻮص در ﻏﺮب ﮔﻤﺎﻧﻪ ﻣـﻨﻈﻢ ﻧﺒـﻮده و در ﺟﻬـﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔـﻲ ﭼﻴـﺪه‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﮔﻮﺷﻪ و ﻛُﻨﺞ ﺟﻨﻮبﻏﺮﺑﻲ دو دﻳﻮار‪ ،‬ﭼﺎه ﻛﻮﭼﻜﻲ ﺣﻔﺮ ﺷﺪه‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺧﺸﺖﻫﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭼﺎه ﻣﺘﻌﻠـﻖ ﺑـﻪ دورهاي‬ ‫ﺑﻌﺪﺗﺮ از ﻣﻌﻤﺎري ﺧﺸﺘﻲ ﻣﺮﺣﻠﺔ دوم اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ دﻳﻮارﻫﺎ ﻓﻀـﺎﻳﻲ را در‬ ‫ﺿﻠﻊ ﺷﻤﺎلﺷﺮﻗﻲ ﮔﻤﺎﻧﻪ اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ وﺳـﻌﺖ ﻛـﻢ‬ ‫ﻓﻀﺎي ﻛﺎوشﺷﺪه درﺑﺎرة ﻛﺎرﺑﺮي آن ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬ ‫ﻛﺮد؛ وﻟﻲ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜـﻪ ﺳـﺎزة ﺧﺸـﺘﻲ‬ ‫ﻻﻳﺔ اول ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري دورة ﻣﻌﺎﺻﺮﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺪود ‪ 30‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‬ ‫ﻣﺘﺮوك ﺷﺪه )‪ ،(1355‬اﻳﻦ ﻣﻌﻤﺎري ﺧﺸﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﺋﻴﻦﺗﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ و‬ ‫ﺑﻪ ﻻﻳﺔ دوم ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻧُﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دورة ﻣﺘﺄﺧﺮ اﺳﻼﻣﻲ و اﺣﺘﻤـﺎﻻً‬ ‫ﻗﺎﺟﺎر ﺗﻌﻠّﻖ دارد‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ ﺳﺎزة ﺧﺸﺘﻲ‪ ،‬ﺳﻪ رج ﺑﺮ روي ﻫﻢ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧـﺪه و ﺗﻨﻬـﺎ در‬ ‫ﻧﻤﺎي آﻧﻬﺎ ﺧﺸﺖﻫﺎ ﻣﻨﻈﻢ ﭼﻴﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺣﺠﻢ داﺧﻠﻲ آﻧﻬﺎ ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ و‬ ‫ﻧﺎﻣﺮﺗﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺮض دﻳﻮارﻫﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﻃﻮل دﻳﻮار ﺧﺸﺘﻲ‬ ‫واﻗﻊ در ﺟﻨﻮب ﮔﻤﺎﻧﻪ ‪ 120‬ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﺑـﻮده و ﺑـﺎ اﺣﺘﺴـﺎب اﻳﻨﻜـﻪ ‪30‬‬ ‫ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ از اﻳﻦ دﻳﻮار ﺑـﺎ ﺣﻔـﺮ ﭼـﺎه در اﻳـﻦ ﻗﺴـﻤﺖ ﺗﺨﺮﻳـﺐ ﺷـﺪه‪،‬‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻻً ‪ 150‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬دو رج از ﺧﺸﺖﻫﺎي اﻳﻦ دﻳـﻮار در‬ ‫ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻣﺸﺨﺺ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ رج دوم آن در ﻣﻘﻄﻊ ﮔﻤﺎﻧﻪ واﻗﻊ ﺷﺪه و‬ ‫ﺗﻤﺎم آن ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﺑﻌﺎد دﻳﻮار ﻏﺮﺑﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ درﺳـﺘﻲ ﻣﺸـﺨﺺ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻋﺮض ﻳﻚ ﻣﺘﺮي ﮔﻤﺎﻧﻪ را در ﺿﻠﻊ ﻏﺮﺑـﻲ در ﺑـﺮ‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .(14‬اﻳﻦ ﻣﻌﻤﺎري ﻧﻴﺰ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي‬ ‫ﻗﺪﻳﻤﻲﺗﺮ در ﻻﻳﻪﻫﺎي ﭘﺎﺋﻴﻨﻲ ﺑﺮﺳﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﻻﻳﺔ ﻣﻌﻤﺎري ﻣﺮﺣﻠﺔ دوم در ﻋﻤﻖ ‪ -114‬ﺗـﺎ ‪-120‬‬ ‫ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻘﻄـﺔ ﺛﺎﺑـﺖ اﻧـﺪازهﮔﻴـﺮي )ﺷـﻤﺎلﺷـﺮﻗﻲ( ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﻴﺮﻫﺎي ﭼﻮﺑﻲ ﭘﻮﺳﻴﺪهاي ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ درﺧﺖ اُرس ﺑﺮﺧﻮردﻳﻢ ﻛﻪ در ﻟﻔﻆ‬ ‫ﻣﺤﻠﻲ ﻣ‪‬ﺮخ )‪ (Markh‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻴﺮﻫـﺎ‬ ‫ﺑﺮ روي دﻫﺎﻧﺔ ﭼﺎﻫﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻴﺮﻫﺎ در ﺿﻠﻊ ﺷﺮﻗﻲ ﮔﻤﺎﻧـﻪ‬ ‫ﮔﺰارش ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﺗﭙﺔ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن ‪≒∵∝ ...‬‬ ‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻫﺮ ﻛﺪام ‪ 20‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻠـﺖ‬ ‫ﭘﻮﺳﻴﺪﮔﻲ ﭼﻮبﻫﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺮاﻣﻮن و ﺳﻄﺢ آﻧﻬﺎ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ وﻟـﻲ ﺿـﺨﺎﻣﺖ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻼﺗﻲ ﻛﻪ ﮔﺮداﮔﺮدش را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ ‪ 10‬ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﺑـﻮده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬رد ﺳﻪ ﭼﻮب در دﻫﺎﻧﺔ اﻳﻦ ﭼﺎه دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﭼﻮب ﺷـﻤﺎﻟﻲ‬ ‫ﻛﺎﻣﻞ و ﭼﻮب ﻣﻴﺎﻧﻲ ﺷﻜﺴﺘﻪ و ﻧﻴﻤﻲ از آن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه و ﭼﻮب ﺟﻨﻮﺑﻲ‬ ‫ﻛﺎﻣﻼً از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و اﺛﺮ آن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ 11.‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﭼﺎه ﺑﺎ ﺗﻴﺮﻫﺎي ﭼﻮﺑﻲ ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪه ﺷﺪه و در زﻳﺮ ﻻﻳـﺔ ﻣﻌﻤـﺎري ﻣﺮﺣﻠـﺔ‬ ‫دوم واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ رو ﺑﻪ دورهاي ﻗﺪﻳﻤﻲﺗـﺮ از ﺳـﺎزة ﻣﺮﺣﻠـﺔ‬ ‫دوم ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﻔﺎلﻫﺎي ﺳﻄﺤﻲ ﺗﭙﻪ و ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري در ﮔﻤﺎﻧﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺗﭙﻪ ﺣﺎﻛﻲ از اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد دورة ﻣﻴﺎﻧﺔ‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ )اﻳﻠﺨﺎﻧﻲ ـ ﺗﻴﻤﻮري ـ ﺻﻔﻮي( در ﺗﭙﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﻳـﺎد‬ ‫اﻳﻦ ﭼﺎه ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دورة ﺗﻴﻤﻮري ﻳﺎ ﺻﻔﻮي ﺑﻮده اﺳـﺖ‪ .‬زﻳـﺮا در ﻳـﻚ‬ ‫ﻻﻳﻪ ﭘﺎﺋﻴـﻦﺗﺮ از اﻳﻦ ﭼﺎه‪ ،‬ﺑﻘﺎﻳـﺎي آﺛﺎري از دورة اﻳﻠﺨﺎﻧﻲـﺗﻴﻤﻮري ﺑـﻪ‬ ‫دﺳﺖ آﻣﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﺣﺘﻤﺎل اﻳﻨﻜﻪ اﻳـﻦ ﭼـﺎه ﺑـﻪ دورة ﺑﻌـﺪ از اﻳﻠﺨـﺎﻧﻲ و‬ ‫ﺗﻴﻤﻮري و ﻗﺒﻞ از ﻗﺎﺟﺎر ﺗﻌﻠّﻖ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬زﻳﺎدﺳـﺖ و از آﻧﺠـﺎ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﻘﺎﻳﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ دورة ﺻﻔﻮي را ﻣﻲﺗﻮان در اﻳﻦ ﺗﭙـﻪ ﻣﻼﺣﻈـﻪ ﻛـﺮد‪،‬‬ ‫دور از واﻗﻊ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻗﺪﻣﺖ ﻻﻳﺔ ﺳﻮم ﮔﻤﺎﻧـﺔ ﻧُـﻪ ﺑـﻪ دورة ﺻـﻔﻮي‬ ‫ﺑﺎزﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ از ﮔﻤﺎﻧﻪ ﺣﻔﻆ ﺷﺪ )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪.(14‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .14‬ﻣﻌﻤﺎري در ﻻﻳﻪﻫﺎي ﺳﻄﺤﻲِ ﮔﻤﺎﻧﺔ اﻟﺤﺎﻗﻲ ﺑﻪ ﻏﺮب ﮔﻤﺎﻧﺔ‬ ‫ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ‪.9‬‬ ‫ﺧﺎك ﻗﺴﻤﺖ ﻏﺮﺑﻲ ﮔﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺧﺎك ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ ﻣﻌﻤﺎري اﺳـﺖ و ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ زﻳﺮﺳﺎزي ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﻲ دﻳﻮارﻫـﺎي ﺧﺸـﺘﻲ ﻣﺮﺣﻠـﺔ دوم‬ ‫)ﻗﺎﺟﺎر( اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﺧﺎك ﻓﺸﺮده و ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ ﻛﻪ ﺧﺮده زﻏﺎل‬ ‫و ﺧﺮده ﮔﭻ در آن دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬دﻫﺎﻧﺔ ﭼﺎﻫﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﺷـﺪ ﻛـﻪ ‪30‬‬ ‫ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ از دﻫﺎﻧﺔ ﭼﺎه ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺳﻮم ﭘﺎﺋﻴﻦﺗﺮ واﻗﻊ ﺷـﺪه و ﺑـﻪ اﺣﺘﻤـﺎل‬ ‫زﻳﺎد ﺑﻪ دورهاي ﻗﺪﻳﻤﻲﺗﺮ از ﭼﺎه ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺳﻮم ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ .‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﭼﺎﻫﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬داراي ﻗﻄﺮ دﻫﺎﻧﻪ از ‪ 74‬ﺗﺎ ‪ 78‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ در ﻋﻤﻖ ‪ -150‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﻧﻘﻄـﺔ ﺛﺎﺑـﺖ اﻧـﺪازهﮔﻴـﺮي‬ ‫)ﺟﻨﻮبﺷﺮق( ﻗﺮار دارد و ﺑﺎ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻛﺎوش در درون آن ﻣﺸﺨﺺ ﺷـﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻛﻮرة ذوب ﻓﻠﺰ ﻣﻮاﺟﻬﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﻖ اﻳﻦ ﻛـﻮره از ﺳــﻄﺢ آن ﺗـﺎ ﻛـﻒ ‪ 150‬ﺳــﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮﺳﺖ و‬ ‫ﺳﻮراخﻫﺎﻳﻲ در ﺑﺪﻧﺔ آن ﺗﻌﺒﻴﻪ ﺷﺪه ﺗﺎ دﻣـﺎي ﻛـﻮره ﻳﻜﻨﻮاﺧـﺖ ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﻛــﻒ ﻛــﻮره ﻧﺴــﺒﺖ ﺑــﻪ ﻧﻘﻄــﺔ ﺛﺎﺑــﺖ اﻧــﺪازهﮔﻴــﺮي در ﻋﻤــﻖ ‪-297‬‬ ‫ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮي واﻗﻊ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﺤﺘﻮﻳــﺎت داﺧـﻞ ﻛـﻮره ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از‪:‬‬ ‫ﺗﻜﻪﻫﺎي ﺧﺸﺖ ﺷﻜﺴﺘﻪ‪ ،‬ﮔﻨﺪم ﭘﻮﺳﻴﺪه‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎت زﻏﺎل‪ ،‬ﺗﻜـﻪﻫـﺎﻳﻲ از‬ ‫ﺑﺪﻧﺔ ﻛﻮره ﻳﺎ ﺗﻨﻮر‪ ،‬ﺳﻔﺎلﻫﺎي آﺑﻲ و ﺳﻔﻴﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﻔﺎلﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﺎ‬ ‫ﻟﻌﺎب ﺗﻜﺮﻧﮓ ﻓﻴﺮوزهاي و ﻧﻴﺰ ﺳﻔﺎلﻫﺎي ﺳـﺎده و ﺗﻌـﺪادي اﺳـﺘﺨﻮان‬ ‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﻫﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﺧﻮراﻛﻲ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮ روي ﻛﻒ اﻳﻦ ﻛﻮره‪ ،‬ﻻﻳﻪاي ﺑـﻪ ﺿـﺨﺎﻣﺖ ‪ 30‬ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﺑـﺎ‬ ‫ﺣﺠﻢ ﻓﺮاوان ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ‪ ،‬اﺳﺘﺨﻮان و ﺗﻜﻪﻫﺎي ﺑﺪﻧﺔ ﺗﻨـﻮر ﻳـﺎ ﻛـﻮره ﺑـﻪ‬ ‫دﺳﺖ آﻣﺪ‪ .‬ﻗﻄﺮ ﻛﻮره ﻫﺮ ﭼﻪ رو ﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﻣﻲرود‪ ،‬ﻛﻤﺘـﺮ ﻣـﻲﺷـﻮد؛ ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﻜﻠﻲ ﻛﻪ در ﻛﻒ‪ ،‬ﻗﻄﺮي ﺑﺎﻟﻎ ﺑـﺮ ‪ 165‬ﺗـﺎ ‪ 170‬ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ دارد و در‬ ‫ﺑﺎﻻ ﻗﻄﺮ آن ‪ 75‬ﺗﺎ ‪ 80‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮك و ﺷﻜﺴـﺖ ﺑﺰرﮔـﻲ ﺗﻤـﺎم‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻛﻮره را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺣﻔﺮهﻫﺎي ﻛﻮﭼـﻚ ﻛﻨﺘـﺮل‬ ‫دﻣﺎي ﻛﻮره در ﺑﺪﻧﺔ آن در ﻓﻮاﺻﻞ ﻣﻌﻴﻦ واﻗﻊ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻮره ﺑﺎ ﺣﻔﺮ ﭼﺎﻟﻪ در دل ﺧـﺎك ﺗﭙـﻪ اﻳﺠـﺎد ﺷـﺪه ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫ﻛﺎﺳﺘﻪ در آوارﺳﺖ و ﻣﻲﺗﻮان ﻗﻄﻌﺎت ﺷﻜﺴﺘﺔ ﺧﺸﺖﻫﺎي آواري را در‬ ‫ﺿﻠﻊ ﺷﻤﺎﻟﻲ آن ﺗﺸﺨﻴﺺ داد‪ .‬آﺗﺸﺨﺎن اﻳﻦ ﻛﻮره ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺸﺪ‪ ،‬وﻟﻲ‬ ‫در ﺿﻠﻊ ﻏﺮﺑﻲ اﻳﻦ ﻛﻮره ﭼﺎﻟﻪ ﻛﻮﭼﻜﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ اﺣﺘﻤـﺎل‬ ‫زﻳﺎد در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻛﻮرة ﻓﻠﺰﮔﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺴـﻤﺖﻫـﺎﻳﻲ از اﻳـﻦ ﭼﺎﻟـﻪ در‬ ‫ﻣﻘﻄﻊ ﮔﻤﺎﻧﻪ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ و ‪ 50‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻋﻤﻖ دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺎزه ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﻛﺎﺳﺘﻪ در ﺧﺎك ﺗﭙﻪ اﺳﺖ و در ﮔﻮﺷﺔ ﺟﻨﻮبﻏﺮﺑﻲ ﮔﻤﺎﻧـﻪ واﻗـﻊ ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ و ﻛﻢ ﻋﻤﻖﺗﺮ از ﻛـﻮرة ذوب‬ ‫ﻓﻠﺰﺳﺖ وﻟﻲ در ﻳﻚ ﺳﻄﺢ ﺑﺎ ﻛﻮره و در ﻧﺰدﻳﻜـﻲ آن ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه و‬ ‫ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت داﺧﻞ آن ﺷﺎﻣﻞ ﺟﻮش ﻛﻮرة آﻫﻦ و ﻗﻄﻌﺎﺗﻲ از آﻫﻦ اﺳﺖ و‬ ‫ﻣﻘﺪاري ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ در ﻛﻒ آن ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ‪ .‬ﻗﻄﻌﺎﺗﻲ از آﺟﺮ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺿﺨﺎﻣﺖ ‪ 5‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ در ﻫﺮ دو ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫ﻛﻮرة ﻓﻠﺰﮔﺮي دﻳﮕﺮي در ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﻳـﻚ ﺑـﻪ دﺳـﺖ آﻣـﺪه و‬ ‫ﺑﻘﺎﻳﺎي اﺳـﺘﻘﺮاري دورة ﻣﻴـﺎﻧﺔ اﺳـﻼﻣﻲ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً اﻳﻠﺨﺎﻧﻲـ ﺗﻴﻤـﻮري‪،‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﺤﻮﻃﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان اﻳﻦ ﻛﻮره را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺮﻫﻪ از‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺴﺒﺖ داد و ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ اﻳﻨﻜـﻪ در دورة اﻳﻠﺨـﺎﻧﻲ ـ ﺗﻴﻤـﻮري‬ ‫ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻣﺤﻮﻃﻪ ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان ﺑـﻮدهاﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ذوب ﻓﻠـﺰ و ﻓﻠﺰﻛـﺎري‬ ‫اﺷــﺘﻐﺎل داﺷــﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷــﺎﻳﺪ ﺑﺘــﻮان از ﻣﺤﻮﻃــﻪ ﺗﺤــﺖ ﻋﻨــﻮان »ﻣﺤﻠــﺔ‬ ‫ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان« در دورة اﻳﻠﺨﺎﻧﻲ ـ ﺗﻴﻤﻮري ﻧﺎم ﺑﺮد‪.‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬ ‫‪1389‬‬ ‫∵∵≒ ﮔﺎراژﻳﺎن و دﻳﮕﺮان‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ در ﺗﻤﺎم ﺳـﻄﺢ ﮔﻤﺎﻧـﻪ‪ ،‬اﻳـﻦ ﺳـﺎزهﻫـﺎ وﺟـﻮد‬ ‫داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﺤﺎً در ﺿﻠﻊ ﻏﺮﺑﻲ ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻧُﻪ‪ ،‬ﮔﻤﺎﻧـﺔ اﻟﺤـﺎﻗﻲ دﻳﮕـﺮي ﺑـﻪ‬ ‫اﺑﻌﺎد ‪ 3×1‬ﻣﺘﺮ اﻓﺰوده ﺷﺪ ﺗﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﺑﺎ اداﻣـﺔ ﻛـﺎوش و رﻓـﺘﻦ ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﻄﻮح ﺗﺤﺘﺎﻧﻲﺗﺮ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻔﻴﺪي از ادوار ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻪ دﺳـﺖ آورد و‬ ‫ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺳﺆال اﺻﻠﻲ اﻳﺠﺎد ﮔﻤﺎﻧﻪ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪ دﻗﻴﻘﺎً در اﻣﺘﺪاد ﻏﺮﺑﻲ ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻧُﻪ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ‪ 3×1‬ﻣﺘﺮ و ﺑﺎ‬ ‫ﻫﻤﺎن ﺟﻬﺖ )ﺷـﺮﻗﻲ ـ ﻏﺮﺑﻲ( اﻳﺠﺎد ﺷــﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧـﺔ ﻧُـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﻪاي ﺑﺎ ‪ 6‬ﻣﺘﺮ ﻃﻮل و ‪ 1‬ﻣﺘﺮ ﻋـﺮض ﺗﺒـﺪﻳﻞ ﺷـﺪ ﻛـﻪ در ‪ 3‬ﻣﺘـﺮ‬ ‫ﺷﺮﻗﻲ آن ﻛﺎر اداﻣﻪ ﻧﻴﺎﻓﺖ و ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪن ﻛـﻮرة ﻓﻠﺰﮔـﺮي‪ ،‬اﻳـﻦ‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ از ﻛﺎرﮔﺎه ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻧﺸﺪ‪ .‬از اﻳﻦرو ﮔﻤﺎﻧﺔ اﻟﺤﺎﻗﻲ اﻳﺠﺎد ﺷـﺪ ﺗـﺎ‬ ‫ﺑﺘﻮان ﺑﻪ ﺳﻄﻮح ﺗﺤﺘﺎﻧﻲﺗﺮ و اﺣﺘﻤﺎﻻً دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ از ﮔﻤﺎﻧﻪ در ﺷﻴﺐ ﺗﻨﺪي واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي‬ ‫ﻛﻪ ﻧﻘﺎط ﻏﺮﺑﻲ ‪ -90‬ﺗﺎ ‪ -95‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﭘﺎﺋﻴﻦﺗﺮ از ﻧﻘﺎط ﺷـﺮﻗﻲ ﮔﻤﺎﻧـﺔ‬ ‫اﻟﺤﺎﻗﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﺎ اﺣﺘﺴﺎب اﺧﺘﻼف ﺳﻄﺢ ﻧﻘﺎط ﻏﺮﺑﻲ ﮔﻤﺎﻧـﺔ‬ ‫اﻟﺤﺎﻗﻲ و ﻧﻘﺎط ﺷﺮﻗﻲ ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻧُﻪ در ﺣﺪود ‪ 120‬ﺗﺎ ‪ 140‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻧﻘـﺎط‬ ‫ﻏﺮﺑﻲ از ﻧﻘﺎط ﺷﺮﻗﻲ ﭘﺎﺋﻴﻦﺗﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .15‬ﺑﺮداﺷﺖ اﻓﻘﻲ و ﻋﻤﻮدي از ﮔﻤﺎﻧﺔ ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ‪.9‬‬ ‫ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﻻﻳﺔ ﺳﻄﺤﻲ ﮔﻤﺎﻧﺔ اﻟﺤـﺎﻗﻲ در اداﻣـﺔ ﺧﺸـﺖﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﺔ دوم ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻧُﻪ‪ ،‬ﺧﺸﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ‪ 25×25×5‬و ﻧﻴﺰ ‪26×26×5‬‬ ‫ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺸﺖﻫﺎ اﻣﺘﺪاد دﻳﻮار ﺧﺸﺘﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ در‬ ‫ﻏﺮب ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻧُﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬دو رج از ﺧﺸﺖﻫﺎ در ﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫‪ ‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1389‬‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﻼت ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ورز داده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻠﺖ ﺷﻴﺐ ﺗﻨﺪي ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﭙﻪ از ﺷﺮق ﺑﻪ ﻏﺮب وﺟﻮد دارد‪،‬‬ ‫ﺳﻄﺢ ﺧﺸﺖﻫﺎ در ﻗﺴﻤﺖ ﺷﺮﻗﻲ در ﻋﻤﻖ ‪ -40‬و در ﻗﺴﻤﺖ ﻏﺮﺑﻲ در‬ ‫ﻋﻤﻖ ‪ -80‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﺔ ﺛﺎﺑـﺖ اﻧـﺪازهﮔﻴـﺮي ﻗـﺮار دارد‬ ‫)ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .(15‬در ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻘﺎط ﺧﺸﺖﻫﺎي ﻧﻴﻤﻪ ﻳﺎ ﭘﺎرهﻫﺎي ﻛـﻮﭼﻜﻲ از‬ ‫ﺧﺸﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ و اﮔﺮ اﻳﻦ ﺧﺸﺖﻫﺎ اداﻣﺔ ﺧﺸﺖﻫـﺎي ﻣﺮﺣﻠـﺔ دوم‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻧُﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دورة ﻗﺎﺟﺎر ﺗﻌﻠّﻖ دارﻧـﺪ‪ .‬در ﺿـﻠﻊ ﺷـﻤﺎل‪-‬‬ ‫ﺷﺮﻗﻲ و ﺷﻤﺎلﻏﺮﺑﻲ ﮔﻤﺎﻧﻪ ﺧﺎك ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺮﻣﻲ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﺪ ﻛـﻪ ﺑﻌـﺪاً‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدﻳﺪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻛﻮرة ﻓﻠﺰﮔﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ اﺣﺘﻤـﺎﻻً ﺑـﺎ ﻛـﻮرة‬ ‫ﻓﻠﺰﮔﺮي ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﻳﻚ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻧُـﻪ ﻫﻤﺰﻣـﺎن ﺑـﻮده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ آﺷﻔﺘﻪ ﺑﻮدن ﻻﻳﻪﻫﺎ و ﻧﺮم ﺑﻮدن ﺧﺎك‪ ،‬ﻗﺴـﻤﺖ اﻋﻈـﻢ‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻮره در ﺣﻴﻦ ﻛﺎوش از ﺑﻴﻦ رﻓﺖ؛ وﻟﻲ در ﻣﻘﻄـﻊ ﺷـﻤﺎل ﮔﻤﺎﻧـﺔ‬ ‫اﻟﺤﺎﻗﻲ ﺟﺰﺋﻴﺎت آن را ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮد )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪.(15‬‬ ‫ﻗﻄﺮ ﻛﻮره در ﻗﺴـﻤﺖ ﺗﺤﺘـﺎﻧﻲ ‪ 170‬و در ﻗﺴـﻤﺖ ﻓﻮﻗـﺎﻧﻲ ‪85‬‬ ‫ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺎﺳﺘﻪ در دل ﺧـﺎك اﻳﺠـﺎد ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫آﺗﺸﺨﺎن اﻳﻦ ﻛﻮره در ﻗﺴﻤﺖ ﻏﺮﺑﻲ آن واﻗﻊ ﺷﺪه و ﺑﺎ ﻳﻚ ﺣﻔـﺮه ﺑـﻪ‬ ‫ﺿﺨﺎﻣﺖ ‪ 30‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ و ﻃﻮل ‪ 50‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼـﻞ ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﻻﻳﻪاي از زﻏﺎل و ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ‪ ،‬ﺑﻘﺎﻳـﺎﻳﻲ از ﻣـﻮاد ﺳـﻮﺧﺘﻲ‬ ‫ﻛﻮره را در ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬درون ﻛﻮره ﺑﺎ آوار ﺧﺸﺖﻫـﺎي‬ ‫ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺿﺨﺎﻣﺖ ‪ 5‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ و ﺗﻜﻪﻫﺎي ﺳﻨﮓ ﭘﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻛﻮره ﺑﺎ ﻛﻮرهﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﻜﺸﻮﻓﻪ ﻫﻤﺰﻣـﺎن ﺑـﻮده و اﺣﺘﻤـﺎﻻً ﺑـﻪ دورة‬ ‫اﻳﻠﺨﺎﻧﻲـ ﺗﻴﻤﻮري ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ .‬ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﻛﻮرة ﻓﻠﺰﮔﺮي و آﺗﺸﺨﺎن آن‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺎك ﻓﺸﺮده و ﺳﺨﺖ ﺑﻪ رﻧﮓ ﻗﻬﻮهاي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻗﻠﻮهﺳـﻨﮓﻫـﺎي‬ ‫ﻛﻮﭼﻚ ﺑﺮﺧـﻮردﻳﻢ‪ .‬ﺳـﻔﺎلﻫـﺎي اﻳـﻦ ﻗﺴـﻤﺖ ﻛـﻪ در ﻋﻤـﻖ ‪-260‬‬ ‫ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮي از ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺒﻨﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎﺗﻲ از ﺑﺪﻧﺔ ﺧﻤـﺮه و ﺳـﻔﺎل‬ ‫ﺑﻲﻟﻌﺎب اﺳﺖ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً وﺟﻮد ﻻﻳﻪﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ‪.‬‬ ‫در ﻋﻤﻖ ‪ -298‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﺔ ﺛﺎﺑﺖ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻧُﻪ‬ ‫)ﺷﻤﺎلﺷﺮق( ﺑﻘﺎﻳﺎي ﺧﻤﺮهاي در ﻣﻴﺎن ﺧﺎكﻫﺎي آواري دﻳﺪه ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﺧـﺎك در ﻋﻤـﻖ ‪ -301‬ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮي در ﺳـﻄﺢ‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻧُـﻪ ﺑﺎ ﺑﺮداﺷــﺘﻦ ﻗﺴــﻤﺖﻫـﺎﻳﻲ از ﻛـﻮرة ذوب ﻓﻠـﺰ‪ ،‬ﺑﻘﺎﻳـﺎي‬ ‫ﺧﺸﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ‪ 10‬ﺗﺎ ‪ 11‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﺿﺨﺎﻣﺖ دارﻧﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﺑﺮداﺷــﺘﻦ ﻗﺴــﻤﺖﻫــﺎﻳﻲ از آن‪ ،‬اﺑﻌــﺎد ‪ 40×40×10‬ﺳــﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮيﺷــﺎن‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺸﺖﻫﺎ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎد ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دﻳﻮاري ﺑﻮده ﻛﻪ‬ ‫ﻓﺮواﻓﺘﺎده و ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻦ اﻳـﻦ ﺧﺸـﺖﻫـﺎ در ﻋﻤـﻖ ‪ -346‬ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮي‬ ‫ﺑﻘﺎﻳﺎي دﻳﻮار ﻓﺮواﻓﺘﺎده ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺣﺪ‪ ‬ﻓﺎﺻﻞ ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ اداﻣـﺔ‬ ‫ﮔﺰارش ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﺗﭙﺔ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن ‪≒∵∫ ...‬‬ ‫دﻳﻮار ﻓﺮواﻓﺘﺎده وﺟﻮد ﻧﺪارد و اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻲﺗﻮاﻧـﺪ دﻟﻴﻠـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ ﺑـﺮ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺸﺖﻫﺎ آواري ﺑﻮده و ﻛﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دﻳﻮار ﻓﺮواﻓﺘﺎده‬ ‫ﺑﺮ روي ﻳﻚ ﺳﻄﺢ ﻧـﺎﻫﻤﻮار اﻓﺘـﺎده ﻛـﻪ ﻗﺴـﻤﺘﻲ در ﻋﻤـﻖ ‪ -301‬و‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ دﻳﮕﺮ در ﻋﻤﻖ ‪ -346‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮي ﻗـﺮار دارد‪ .‬اﻳـﻦ ﺧﺸـﺖﻫـﺎ‬ ‫ﺑﻘﺎﻳﺎي آوار دﻳﻮاري اﺳﺖ ﻛﻪ در دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﻋﻤــﻖ ‪ -379‬ﺳــﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮي ﺑــﻪ ﻳــﻚ ﺑﺴــﺘﺮ ﺳــﻨﮓ ﻓــﺮش‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردﻳﻢ‪ .‬ﺳﻨﮓﻫﺎ در ﻣﻌﺒﺮي ﺑﻪ ﻋﺮض ‪ 40‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮي ﭼﻴـﺪه ﺷـﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﭼﻴﺪن دو رج ﺗﺨﺘـﻪﺳـﻨﮓ و ﻗﻠـﻮهﺳـﻨﮓ در ﻛﻨـﺎر‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و ﻗﺮار دادن ﺗﻜﻪ ﺳﻨﮓﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ در ﻣﻴﺎن آﻧﻬـﺎ ﺳـﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻄﺢ ﺗﻤﺎم ﺳﻨﮓﻫﺎ ﺑﺮ اﺛﺮ رﻓﺖ و آﻣﺪﻫﺎي ﻣﻜﺮر ﺻـﻴﻘﻠﻲ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد و اﻳﻦ ﺳﻨﮓﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﻄﺢ ﻳﻚ ﻣﻜﺎن ﭘﺎﺧﻮر‬ ‫و ﭘ‪‬ﺮ رﻓﺖ و آﻣﺪ روﺑﻪرو ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬از اﻳﻦرو ﮔﺮﭼﻪ اﻳﻦ ﺷﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬ ‫دﻟﻴﻞ ﻣﺤﻜﻤﻲ ﺑﺮ وﺟﻮد ورودي داﺧﻠﻲ ﻗﻠﻌﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﭘﻴﺶﻓﺮﺿﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر راه ورودي و دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﺑﻨﺎ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬در ﻋﻤﻖ ‪ -388‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮي‪ ،‬در ﻛﻨﺎر ﺳـﻨﮓﻫـﺎ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺑﺴـﺘﺮ‬ ‫ﺳﻄﺤﻲ ﺧﺎﻛﻲ ﺑﺮﺧﻮردﻳﻢ؛ در اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻛﺎوش در ﮔﻤﺎﻧـﺔ ﻧُـﻪ اداﻣــﻪ‬ ‫ﻧﻴﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻـﻒ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺺﺷﺪن ﻗﺴــﻤﺘﻲ از ﺳـﺎزهﻫـﺎي دورة‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻟﺰوﻣﻲ ﺑﻪ اداﻣﺔ ﻛﺎوش در اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪ دﻳﺪه ﻧﺸﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‪ :‬ﺑﺎ ﻛﺎوش در ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻧُﻪ و ﮔﻤﺎﻧـﺔ اﻟﺤـﺎﻗﻲ آن ﺑـﻪ اﺑﻌـﺎد‬ ‫‪ 6×1‬ﻣﺘﺮ در ﺿﻠﻊ ﺟﻨﻮﺑﻲ ﺗﭙﻪ ﺑﺎ ﻫﺪف ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻘﺎﻳﺎﻳﻲ از ورودي ﻗﻠﻌﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻮارض ﺳﻄﺢ ﺗﭙﻪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮارد زﻳﺮ اﺷﺎره ﻛﺮد‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻻﻳﺔ اول ﺑﺎ ﻣﻌﻤﺎري ﺧﺸﺘﻲ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ‪ 25×25×5‬ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﺘﻌﻠّـﻖ‬ ‫ﺑﻪ ﺑﻨﺎﻳﻲ از دورة ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑـﻮده ﻛـﻪ در ﺳـﺎل ‪ 30) 1355‬ﺳـﺎل ﻗﺒـﻞ(‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻻﻳﺔ دوم ﺑﺎ ﻣﻌﻤﺎري ﺧﺸﺘﻲ دﻳﮕﺮي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﭘﺎﺋﻴﻦﺗـﺮ‬ ‫از ﻣﻌﻤﺎري ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻗﺮار دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻌﻤـﺎري از ﺧﺸـﺖﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﻪ اﺑﻌـﺎد‬ ‫‪ 25×25×5‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ و ‪ 26×26×5‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ و ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺑﻪ دورة ﻗﺎﺟﺎر ﺗﻌﻠّﻖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﻻﻳﺔ ﺳﻮم ﺑﻪ ﻳﻚ ﭼﺎه ﺗﻌﻠّﻖ دارد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻴﺮﻫـﺎي ﭼـﻮﺑﻲ از ﺟـﻨﺲ‬ ‫ﭼﻮب اُرس ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺷﺪه و در زﻳﺮ ﻻﻳﺔ ﻗﺎﺟـﺎر ﻗـﺮار دارد‪ .‬ﺑـﺎ ﺑﺮرﺳـﻲ‬ ‫ﺗﻮاﻟﻲ ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﺗﭙﻪ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن ﭘﺲ از دورة ﻣﻌﺎﺻﺮ و دورة ﻗﺎﺟـﺎر‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫دورة ﻣﻴﺎﻧﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻲرﺳﻴﻢ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ دادهﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺘﻌﻠّـﻖ ﺑـﻪ‬ ‫دورة اﻳﻠﺨـﺎﻧﻲ ـ ﺗﻴﻤـﻮري اﺳﺖ و ﺑﻘﺎﻳـﺎي اﻧـﺪﻛﻲ را از دورة ﺻـﻔﻮي‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎزﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬از اﻳﻦرو ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﭼـﺎﻫﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﺗﻴـﺮ ﭼـﻮﺑﻲ‬ ‫ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺷﺪه را ﺑﻪ اواﺧﺮ دورة ﻣﻴﺎﻧﻪ اﺳﻼﻣﻲ )ﺻﻔﻮي( ﻧﺴﺒﺖ داد‪ .‬ﭼﺮا‬ ‫ﻛﻪ در ﻻﻳﻪﻫـﺎي ﭘـﺎﺋﻴﻦﺗـﺮ آﺛـﺎر و ﺑﻘﺎﻳـﺎي دورة اﻳﻠﺨـﺎﻧﻲ ـ ﺗﻴﻤـﻮري‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ و از ﻃﺮﻓﻲ اﻳﻦ ﭼﺎه ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑـﻪ دورهاي ﻣـﺎﺑﻴﻦ ﻗﺎﺟـﺎر و‬ ‫اﻳﻠﺨﺎﻧﻲ‪ -‬ﺗﻴﻤﻮري اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﻻﻳﺔ ﭼﻬﺎرم ﺑﺎ ﺑﻘﺎﻳﺎي ﻳﻚ ﻛﻮرة ﻓﻠﺰﮔﺮي ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻮره‬ ‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﻮرة ﻳﺎﻓﺖﺷﺪه در ﻣﻘﻄﻊ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﮔﻤﺎﻧﺔ اﻟﺤﺎﻗﻲ ﺑﻪ ﮔﻤﺎﻧـﺔ‬ ‫ﻧُﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﻮدهاﻧﺪ و در زﻳﺮ ﻻﻳﺔ دورة ﺻﻔﻮي ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺑﺮرﺳـﻲ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮي از اﻳﻦ ﻛﻮرهﻫﺎ در ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﻳﻚ و ﻣﻘﺎﻳﺴﺔ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳـﺪ اﻳـﻦ ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ ﺑـﻪ دورة اﻳﻠﺨـﺎﻧﻲ و‬ ‫ﺗﻴﻤﻮري ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ارﺗﻔﺎع ﺑﺎﻻ و ﺑﺎدﮔﻴﺮ ﺑﻮدن روي‬ ‫ﺗﭙﻪ‪ ،‬ﻛﻮره در ﺑﺎﻻ ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -5‬ﻻﻳﺔ ﭘﻨﺠﻢ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﻘﺎﻳـﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ دورهاي اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺮ روي‬ ‫آوارﻫﺎي دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻗﺮار دارد و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻮاﻟﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري‬ ‫ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه در ﮔﻤﺎﻧﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﻪ دورة اواﻳﻞ اﺳـﻼﻣﻲ و‬ ‫ﺳﺪهﻫﺎي دوم و ﺳﻮم ﻫﺠﺮي ﻗﻤﺮي ﺗﻌﻠّﻖ دارد‪ .‬در ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻧُﻪ ﺑـﺮ روي‬ ‫آوار دﻳﻮار ﺧﺸﺘﻲ ﻓﺮواﻓﺘﺎده‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑـﻪ دورة ﺗـﺎرﻳﺨﻲ ﺧـﺎك ﻓﺸـﺮدة‬ ‫ﺳﺨﺘﻲ ﻗﺮار دارد ﻛﻪ در ﻗﺴﻤﺖﻫﺎﻳﻲ از آن ﺑﻘﺎﻳﺎي ﺧﻤﺮهﻫـﺎﻳﻲ دﻳـﺪه‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻄﺢ ﺳﺨﺖ و ﻓﺸﺮده ﺑـﺎ ﺗﺨﺮﻳـﺐ دﻳﻮارﻫـﺎ و ﭘـﺎﺧﻮر ﺷـﺪن‬ ‫ﺳﻄﺢ آوارﻫﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -6‬ﻻﻳﺔ ﺷﺸﻢ ﺑﻪ دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺗﻌﻠّﻖ دارد و ﺷﺎﻣﻞ ﺑﻘﺎﻳـﺎي آوارﻫـﺎﻳﻲ‬ ‫ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﺑﻪ دﻳﻮاري ﺧﺸﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻌﺎد ﺧﺸـﺖﻫـﺎي آن ‪40×40×10‬‬ ‫ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺸـﺖﻫـﺎ در ﺑﻘﺎﻳـﺎي ﺑـﺮجﻫـﺎي ﻣﻌﻤـﺎري دورة‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻳﻦ ﺑﻨﺎ ﻧﻴﺰ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ دﻳﻮار روي ﻳﻚ ﺑﺴـﺘﺮ ﺳـﻨﮕﻲ‬ ‫ﻓﺮو اﻓﺘﺎده ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ رﻓﺖ و آﻣﺪﻫﺎي ﻣﻜﺮّر‪ ،‬ﺳـﻄﺢ آن ﺻـﻴﻘﻠﻲ ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ ﻋـﻮارض ﺳـﻄﺢ ﺗﭙـﻪ ﻛـﻪ در اﻳـﻦ‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻘﻴﺔ ﺳﻄﻮح‪ ،‬ﭘﺎﺋﻴﻦﺗﺮ واﻗﻊ ﺷﺪه و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ‬ ‫آﻣﺪن ﺳﻨﮓﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﭘﺎ ﺧﻮردن ﻓﺮاوان ﺻﻴﻘﻠﻲ و ﺑﺮّاق ﺷﺪهاﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺘﻮان ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد ورودي ﺑﻨﺎ در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻗﻮ‪‬ت ﺑﺨﺸﻴﺪ و ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﺎرو ﻛﻪ در ﺗﻤـﺎم ﻗﺴـﻤﺖﻫـﺎي ﺷـﺮﻗﻲ و‬ ‫ﻏﺮﺑﻲ و ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻘﺎﻳﺎﻳﻲ از ورودي در آﻧﻬـﺎ ﻣﻼﺣﻈـﻪ‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﺳﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺰﻳﻨﺔ ﺑـﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧـﺪه‬ ‫ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ورودي ﺑﻨﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺿﻠﻊ ﺟﻨﻮﺑﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ از ﻗﻀﺎ ﺑﺮ اﺛﺮ‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﺪد ﺑﺎروي آن در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ و در ﺑـﻴﻦ‬ ‫ﻧﻘﺎط ﻣﺘﻌﺪد در ﺿﻠﻊ ﺟﻨﻮﺑﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﻋـﻮارض ﺳـﻄﺢ ﺗﭙـﻪ ﺷـﺎﻳﺪ‬ ‫ورودي در ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻧُﻪ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺳﻨﮓﻫﺎي ﭘﺎﺧﻮر ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺷﺎﻫﺪي ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺪ‪‬ﻋﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬ ‫‪1389‬‬ ‫∬∵≒ ﮔﺎراژﻳﺎن و دﻳﮕﺮان‬ ‫ﭼﺎﻟﻪﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ و ﻛﻢﻋﻤﻘﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ درون آن ﺳـﻨﮓﻫـﺎﻳﻲ‬ ‫ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﺎﻟﻪﻫﺎ ﺳﻄﺢ دﻳﻮار ﺧﺸﺘﻲ دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ را ﺗﺨﺮﻳـﺐ‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪن اوﻟﻴﻦ ﺧﺸﺖﻫﺎ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ‪ 40×40×10‬ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﻲ ﺑﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺟﻬﺖ ﻗـﺮار ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﺧﺸـﺖﻫـﺎ در اﻳـﻦ‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎ ﻧﻤﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺑﺎرو ﻳﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬دﻻﻳﻞ اﻳﻦ اﺧـﺘﻼف ﺟﻬـﺖ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﺪو‪‬ر ﺑﻮدن ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﻨﺎ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﭘﻼن داﺧﻠﻲ ﺑﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫روي ﺳﻄﺢ ﺧﺸﺖﻫﺎ در ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﺷـﻴﺐدار ﺷـﻤﺎﻟﻲ ﮔﻤﺎﻧـﻪ ﺑـﺎ‬ ‫زﺑﺎﻟﻪ و ﺧﺎكﻫﺎي ﺳﻄﺤﻲ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮد و ﻳﻚ زﺑﺎﻟﻪداﻧﻲ )ﭘﻴﺖ( از دورة‬ ‫ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻛﻪ ﺧﺎﻛﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺮم و ﺳﺴﺖ داﺷﺖ در آن ﻣﺸـﺨﺺ ﮔﺮدﻳـﺪ‪.‬‬ ‫درون ﺧﺎكﻫﺎي اﻳﻦ زﺑﺎﻟﻪداﻧﻲ ﺑﻘﺎﻳﺎي اﺳﻜﻠﺖ ﻳﻚ ﺣﻴـﻮان )اﺣﺘﻤـﺎﻻً‬ ‫ﺳﮓ( ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺳﺮ در ﺟﻬﺖ ﻏﺮب و دﺳﺖﻫـﺎ و ﭘﺎﻫـﺎ رو ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎل ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ و ﺟﺴﺪ ﺣﻴﻮان روي ﺷﺎﻧﺔ ﭼﭙﺶ اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬از ﺳـﺮ‬ ‫ﺗﺎ ران آن ‪ 130‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪ )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪.(16‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .16‬ﺑﺮداﺷﺖ ﺧﺸﺖﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺﺷﺪه از ﺑﺎرو در ﺿﻠﻊ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﮔﻤﺎﻧﺔ‬ ‫ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ‪.10‬‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﺔ ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ده )‪(R.A.10‬‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﺔ ‪ 10‬در ﺿﻠﻊ ﺷﻤﺎلﻏﺮﺑﻲ ﺗﭙﻪ و ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﭘﺮﺗﮕﺎﻫﻲ در اﻳﻦ ﺿﻠﻊ‬ ‫ﺗﭙﻪ اﻳﺠﺎد ﺷﺪ و ﻃﻮل آن در ﺟﻬﺖ ﺷﻤﺎﻟﻲ ـ ﺟﻨﻮﺑﻲ‪ 7 ،‬ﻣﺘﺮ و ﻋـﺮض‬ ‫آن در ﺟﻬﺖ ﺷﺮﻗﻲ ـ ﻏﺮﺑﻲ‪ 2 ،‬ﻣﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻠﺖ اﻧﺘﺨـﺎب ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ اﻳـﻦ‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭘﻲ ﺑﺮدن ﺑﻪ ﺿﺨﺎﻣﺖ ﺑﺎروي ﺑﻨﺎ ﺑﻮد؛ زﻳـﺮا ﺗﻨﻬـﺎ ﺑﺨـﺶ ﺳـﺎﻟﻢ‬ ‫ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪه از ﻧﻤﺎي ﺑﺎروي ﺑﻨﺎ در ﻛﻨﺎر ﺑﺮﺟﻲ در اﻳﻦ ﺿـﻠﻊ اﺳـﺖ و در‬ ‫ﺑﺨﺶﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻤـﺎي ﺑﺎرو از ﺑﻴﻦ رﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﻣﻲرﺳﻴﺪ ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﮔﻤﺎﻧﻪاي در ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺨﺶ ﺳﺎﻟﻢ ﺑـﺎﻗﻲﻣﺎﻧـﺪه از ﻧﻤـﺎي‬ ‫ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺑﺎرو و ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻧﻤﺎي داﺧﻠﻲ آن‪ ،‬ﻣـﻲﺗـﻮان ﺿـﺨﺎﻣﺖ‬ ‫دﻗﻴﻖ ﺑﺎرو را ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮد ﻛﻪ در ﺑﺎزﺳﺎزي ﺣﺠﻢ ﺳﺎزة ﺑﺰرگ ﺧﺸـﺘﻲ‬ ‫ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ دارد‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﻻﻳﺔ ﺳـﻄﺤﻲ در ﮔﻤﺎﻧـﻪ‪ ،‬ﺑﻘﺎﻳـﺎي ﻣﻌﻤـﺎري ﺧﺸـﺘﻲ‬ ‫ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ دورة ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ‪ 25×25×5‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﺑﻪ دﻳـﻮار‬ ‫ﺑﻨﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1355‬ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ ﺗـﺮك آن ﺷـﺪه ﻳـﺎ ﺑـﻪ اﺣﺘﻤـﺎل‬ ‫ﻗﻮيﺗﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﻨﺎي دورة ﻗﺎﺟـﺎري‪ ،‬ﺑـﻪ دﺳـﺖ آﻣـﺪ‪ .‬ﻣـﻼت ﺑـﻴﻦ‬ ‫ﺧﺸﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ورز داده ﻧﺸﺪه و ﺧﺸﺖﻫﺎي ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺮ اﺛـﺮ ﻋﻮاﻣـﻞ‬ ‫ﺟﻮي‪ ،‬ﻫﻮازده و ﺑﺴﻴﺎر ﺷﻜﻨﻨﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻗﺎﻟﺐ ﺧﺸﺖﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻣـﻨﻈﻢ ﻧﺒـﻮده و‬ ‫ﺧﺸـﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺟﻮاﻧﺐ ﻧﺎﺻـﺎف ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﻲ دﻳــﻮارﻫﺎ ﺑـﺎ‬ ‫‪ ‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1389‬‬ ‫ﺑﻘﺎﻳﺎي ﻳﻚ ﭼﺎه ﺑﺰرگ در ﺳﻄﺢ ﺗﭙﻪ‪ ،‬از دورة ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬ ‫آﻣﺪ ﻛﻪ ﻗﻄﺮ دﻫﺎﻧﺔ آن ‪ 1/5‬ﻣﺘﺮ ﺑﻮده و ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﻌﻤﺎري ﺧﺸﺘﻲ دورة‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ را ﻣﻨﻬﺪم ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت درون اﻳﻦ ﭼﺎه ﺷﺎﻣﻞ ﻛﻔـﺶ‪،‬‬ ‫ﭘﺎﺷﻨﺔ ﻛﻔﺶ‪ ،‬ﺷﻴﺸﻪ‪ ،‬ﺣﺒﺎب ﺷﻴﺸـﺔ ﭼـﺮاغ‪ ،‬ﺗـﻮپ ﭘﻼﺳـﺘﻴﻜﻲ‪ ،‬ﻣﻘـﺪار‬ ‫ﻓﺮاواﻧﻲ اﺳﺘﺨﻮان ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﻫﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﺧـﻮراﻛﻲ رﺳـﻴﺪه و ‪...‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﺎه ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﻨﺎي ﺧﺸﺘﻲ دورة ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﺎ ﺧﺸﺖﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﻪ‬ ‫اﺑﻌﺎد ‪ 25×25×5‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻫﻤﺰﻣﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1355‬ﺑﺎ ﺗﺨﺮﻳﺐ‬ ‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺗﭙﻪ‪ ،‬ﺳﺎﻛﻨﺎن آن ﻣﺠﺒﻮر ﺑـﻪ ﺗـﺮك ﻣﻨﺎزﻟﺸـﺎن در ﺳـﻄﺢ ﺗﭙـﻪ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺧﺸﺖﻫﺎي اﻳﻦ ﺳﺎزه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻫﻮازدﮔﻲ ﺑـﻪ ﺷـﺪت آﺳـﻴﺐ‬ ‫دﻳﺪه و ﭘﻮﺳﻴﺪهاﻧﺪ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺟﺎرو زدن در ﺳـﻄﺢ ﮔﻤﺎﻧـﻪ ﻣﻼﺣﻈـﻪ‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺲ از ﺑﺮداﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﻻﻳﺔ ﺧﺸﺘﻲ ﺑـﻪ ﺳـﺎﺧﺘﺎر ﻣﻌﻤـﺎري ﺧﺸـﺘﻲ‬ ‫دﻳﮕﺮي ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دورة ﻣﺘﺄﺧﺮ اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻲرﺳﻴﻢ ﻛﻪ در ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻧُـﻪ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ و ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎد ﺑﻪ دورة ﻗﺎﺟـﺎر ﻣﻨﺴـﻮب اﺳـﺖ‪ .‬اﺑﻌـﺎد‬ ‫ﺧﺸﺖﻫﺎ ‪ 25×25×5‬و ‪ 26×26×5‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اﺳﺖ و ﺧﺸـﺖﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﺴﺘﺤﻜﻢﺗﺮ از ﺧﺸﺖﻫﺎي دورة ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﭘـﻲ دﻳـﻮاري‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺧﺸﺖﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﭼﺎﻟﻪﻫﺎي ﺣﻔﺮ ﺷـﺪه در زﻣـﻴﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ درون آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻨﮓ و ﻣﻼت ﮔ‪‬ﻞ ﭘﻲرﻳﺰي ﺷﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫در ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﭘﻲ‪ ،‬ﺳﻨﮓ ﺑﺰرﮔﻲ ﻗﺮار داده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺑﺮداﺷﺘﻦ و‬ ‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن آن ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻘﺎﻳﺎي ﻳﻚ ﺳﻨﮓﺳﺎب ﺑﺰرگ اﺣﺘﻤﺎﻻً‬ ‫از دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﻲﺳﺎزي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻘﺎﻳﺎي ﭘﻨﺞ رج ﺧﺸﺖ ﺑﺮ روي ﻫﻢ در ﮔﻮﺷﺔ ﺟﻨﻮبﺷﺮﻗﻲ ﮔﻤﺎﻧﻪ‬ ‫ﮔﺰارش ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﺗﭙﺔ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن ‪≒∫≡ ...‬‬ ‫دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺑﻴﻦ ﺧﺸﺖﻫﺎ ﺑﻘﺎﻳﺎي ﺳﻔﺎل دﻳـﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد و اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪة اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺧﺎك ﺗﭙﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺧﺸﺖ زدن اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫در ﻳﻜﻲ از ﭼﺎﻟﻪﻫﺎ آﺟﺮﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ‪ 20×20×4‬ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﺑـﺎ ﺧﻤﻴـﺮة‬ ‫ﻗﺮﻣﺰ رﻧﮓ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎد ﺑﻪ دورة ﻗﺎﺟﺎر ﺗﻌﻠّﻖ دارد‪.‬‬ ‫ﺑﻘﺎﻳﺎي ﻣﻌﻤﺎري دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻌﺪ از دورة ﻗﺎﺟـﺎر و در‬ ‫زﻳﺮ آن ﻗﺮار دارد‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﮔﻤﺎﻧـﺔ ‪ ،10‬از ﺟﻨـﻮب ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎل داراي‬ ‫ﺷﻴﺐ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﭘﺮﺗﮕﺎﻫﻲ ﺑﺮ روي ﺑـﺎروي ﺑﻨـﺎ ﻣﻨﺘﻬـﻲ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﺑـﺎ‬ ‫ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﻻﻳﻪﻫﺎي ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ در ﺳﻄﻮح ﺷﻴﺒﺪار ﺑﺎ ﺧﺸﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﻤـﺎي‬ ‫ﺷﻤﺎﻟﻲ آن ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺷﺪه ﻣﻮاﺟـﻪ ﺷـﺪﻳﻢ و ﻧﻴـﺰ ﭼﺎﻟـﻪﻫـﺎي ﻛـﻢﻋﻤـﻖ‬ ‫دﻳﮕﺮي در اﻳﻦ ﻗﺴـﻤﺖﻫﺎ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛـﻪ اﺣﺘﻤـﺎﻻً ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬ ‫ﭘﻲﺳﺎزي اﻳﺠﺎد ﺷﺪه وﻟﻲ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮﻣﻲ از اﺟﺮاي ﻣﻌﻤﺎري در آن‬ ‫ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﺖ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻧﻤﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺧﺸﺖﻫﺎ ﺻﺪ اﻟﺒﺘـﻪ‬ ‫ﻫﻮازدﮔﻲ و ﻣﺮور زﻣﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺟﻮي و ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﺑﺘﺪرﻳﺞ‬ ‫ﺷﻜﻞ ﺗﭙﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘـﻪ و ﺣﻮاﺷـﻲِ داراي ﺷـﻴﺐ‪ ،‬ﺻـﺪﻣﺔ ﺑﻴﺸـﺘﺮي‬ ‫دﻳﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺳﻄﺢ دﻳﻮار ﺑﺎرو در ﻗﺴﻤﺖ ﺟﻨﻮﺑﻲ آن در اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪ‬ ‫از ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻣﺮﺗﻔﻊﺗﺮ و ﺳﺎﻟﻢﺗﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺺ‬ ‫ﻛﺮدن رج ﺧﺸﺖﻫﺎ ﺑﺮ روي ﻫﻢ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﺳـﺘﻨﺒﺎط ﺷـﺪ ﻛـﻪ ﺧﺸـﺖﻫـﺎ‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﻫﺮ رج ﺑﺎ رج ﺑﻌﺪي در ﻳﻚ ﺟﻬﺖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﻫﺮ رج ﻛﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺑﺎﻻ ﻣﻲرود ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﻬﺖ ﺟﻨﻮبﻏﺮﺑﻲ ـ ﺷﻤﺎلﺷﺮﻗﻲ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪ ‪ 17‬رج ﺧﺸﺖ ﺑﺮ روي ﻫﻢ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ‪ .‬ﺧﺸﺖﻫﺎ‬ ‫داراي اﺑﻌﺎد ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ‪ 40×40×10‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﺑﻮده و ﺑﺮ روي آﻧﻬﺎ اﺛﺮ ﭘﻨﺠﺔ‬ ‫‪12‬‬ ‫دﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺸﺎر اﻧﮕﺸﺖ و ﭘﺸﻢ ﺑﺰ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ رجﻫﺎي ﺧﺸﺘﻲ در ﻳﻚ ﺟﻬـﺖ ﭼﻴـﺪه ﻧﺸـﺪهاﻧـﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﻧﻘﺎﻃﻲ ﻓﺎﺻﻠﺔ ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ زﻳـﺎد ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬از اﻳـﻦرو ﻣﻌﻤـﺎر ﭼـﺎرهاي‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﻣﺎﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﭘﺎرهﻫﺎي ﺧﺸﺖ ﭘﺮ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺎﺋﻴﻦﺗـﺮﻳﻦ‬ ‫ﺳﻄﺢ ﺧﺸـﺖﻫـﺎي ﻣﺸـﺨﺺﺷـﺪه در اﻳـﻦ ﮔﻤﺎﻧـﻪ در ﻋﻤـﻖ ‪-340‬‬ ‫ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮي و ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺳﻄﺢ ﺧﺸﺖﻫـﺎ در ﻋﻤـﻖ ‪ -147‬ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮي‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻧﻘﺸﻪﺑﺮداري در ‪ 3/5‬ﻣﺘﺮي ﺟﻨـﻮب ﺷـﺮﻗﻲ ﮔﻤﺎﻧـﻪ‬ ‫ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺑﻘﺎﻳﺎي دو اﺟﺎق ﻛﻮﭼﻚ در ﻛﻨﺎر ﭘﺮﺗﮕﺎه در ﺷﻤﺎل ﮔﻤﺎﻧﻪ ﺑـﺮ‬ ‫روي ﺧﺸﺖﻫﺎ در ﻋﻤﻖ ‪ -330‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮي دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛـﻪ در ﻛـﻒ‬ ‫آن ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺟﺎقﻫﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑـﻪ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ و ﺑـﺎ ﺣﻔـﺮ‬ ‫درون ﺧﺸﺖﻫﺎ اﻳﺠﺎد ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪن ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻌﻤـﺎري ﺧﺸـﺘﻲ در ﻗﺴـﻤﺖ ﺟﻨـﻮﺑﻲ‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﻪ ﻛﺎر اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ ﺗﺎ ﻧﻤﺎي داﺧﻠﻲ دﻳﻮار ﺑـﻪ دﺳـﺖ آﻣـﺪ‪ .‬ﺑـﺮ روي‬ ‫ﻧﻤﺎي داﺧﻠﻲ دﻳﻮار اﻧﺪودي از ﻛﺎﻫﮕﻞ ﺑﻪ ﺿـﺨﺎﻣﺖ ‪ 2‬ﺗـﺎ ‪ 4‬ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ‬ ‫‪13‬‬ ‫اﻳﺠﺎد ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺑﺮ روي آن رﻧﮓ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي زﻳﺘﻮﻧﻲ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﻛﻒ اﺗﺎقﻫـﺎ در اﻳـﻦ ﻗﺴـﻤﺖ دﻳـﻮارة ﭼـﺎه‬ ‫ﻣﻌﺎﺻﺮ در ﺿـﻠﻊ ﺟﻨـﻮبﻏﺮﺑـﻲ‪ ،‬ﮔﻤﺎﻧـﻪ ﺗـﺎ ﻋﻤـﻖ ‪ -524‬ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮي‬ ‫ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪ وﻟﻲ ﺑﻘﺎﻳﺎي ﻛﻒ اﺗﺎق ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳـﻦ اوﺻـﺎف‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺿﺨﺎﻣﺖ دﻳﻮار ﺑﺎروي ﺑﻨﺎ در ﺣﺪود ‪ 5/5‬ﻣﺘﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﺎ‬ ‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي دﻗﻴﻖ ﺗﻮﺳﻂ دورﺑﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮان ﻋﺪد دﻗﻴﻖ آن را اراﺋﻪ داد‪.‬‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‪ :‬ﺑﺎ ﻛﺎوش در ﮔﻤﺎﻧﺔ ‪ 10‬ﺑﻪ اﺑﻌـﺎد ‪ 7×2‬ﻣﺘـﺮ در ﺟﻬـﺎت‬ ‫اﺻﻠﻲ ﺑﺎ ﻫﺪف ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﺿﺨﺎﻣﺖ ﺑـﺎروي ﺑﻨـﺎ‪ ،‬ﻧﺘـﺎﻳﺞ زﻳـﺮ ﺑـﻪ‬ ‫دﺳﺖ آﻣﺪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻻﻳﺔ اول در ﺳﻄﺢ ﮔﻤﺎﻧﻪ ﺑـﺪون ﻛـﺎوش و ﺑـﺎ ﺟـﺎرو زدن ﺳـﻄﺢ‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻻﻳﻪ ﺑـﺎ ﺧﺸـﺖﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﻪ اﺑﻌـﺎد ‪25×25×5‬‬ ‫ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺳﺎزهاي ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ دورة ﻣﻌﺎﺻﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻻﻳﺔ دوم در ﻋﻤﻖ ﭘﺎﺋﻴﻦﺗﺮي از ﻻﻳـﺔ اول ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ و ﺷـﺎﻣﻞ‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري ﺧﺸﺘﻲ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ‪ 25×25×5‬و ‪ 26×26×5‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اﺳﺖ و ﺑـﻪ‬ ‫اﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎد ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻮاﻟﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري در ﮔﻤﺎﻧﻪﻫﺎي دﻳﮕـﺮ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ دورة ﻗﺎﺟﺎر ﺗﻌﻠّﻖ دارد‪ .‬ﭘﻲ دﻳﻮارﻫﺎي دورة ﻗﺎﺟﺎر ﺷﺎﻣﻞ ﭼﺎﻟـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﺣﻔﺮ ﺷﺪه در ﺳﻄﺢ ﺧﺸﺖﻫﺎي دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آﺟﺮ‪ ،‬ﺳﻨﮓ و‬ ‫ﻣﻼت ﮔ‪‬ﻞ زﻳﺮﺳﺎزي ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﻻﻳﺔ ﺳﻮم ﺷﺎﻣﻞ ﺧﺸﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ‪ 40×40×10‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دﻳﻮارِ ﺑﺎروي ﺑﻨﺎﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﺎي داﺧﻠﻲ ﺑﺎ ﻛﺎﻫﮕﻞ اﻧﺪود ﺷـﺪه‬ ‫و ﺑﺮ روي آن رﻧﮓ ﺳﺒﺰ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي زﻳﺘﻮﻧﻲ دﻳﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد‬ ‫)ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪.(17‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .17‬ﺑﺮداﺷﺖ ﻻﻳﻪﻫﺎي ﺳﻄﺤﻲ و ﻣﻌﻤﺎري دورة ﻣﻌﺎﺻﺮ در ﮔﻤﺎﻧﺔ ‪.10‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬ ‫‪1389‬‬ ‫≒∫≒ ﮔﺎراژﻳﺎن و دﻳﮕﺮان‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .18‬ﺑﺮش ﻏﺮﺑﻲ ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﻳﻚ‪.‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .19‬ﺑﺮداﺷﺖ ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﻳﻚ‪.‬‬ ‫ﺑﺮش ﻏﺮﺑﻲ‪ ،‬ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﻳﻚ )‪(T.1‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر روﺷﻦ ﺷﺪن وﺿﻌﻴﺖ دورة ﺗـﺎرﻳﺨﻲ ﺗﭙـﻪ‪ ،‬ﻛـﺎوشﻫـﺎﻳﻲ در‬ ‫ﺑﺮش ﻏﺮﺑﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺮش در ﺑﺨﺶ ﻏﺮﺑﻲ ﺗﭙﻪ ﻗـﺮار دارد‪.‬‬ ‫ﻛﺎوش ﺗﺎ ﻋﻤﻖ ‪ -415‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮي اداﻣﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ ﻛﺸـﻒ‬ ‫ﺑﻘﺎﻳﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﺧﺸﺘﻲ و ﻧﻴﺰ ﺧﻤﺮهﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮ روي ﺳﻄﺢ دورة ﺗـﺎرﻳﺨﻲ‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪ ‪ 2‬ﻣﺘﺮ ﻋﺮض در ﺟﻬﺖ ﺷﻤﺎﻟﻲ ـ ﺟﻨﻮﺑﻲ و ‪ 9‬ﻣﺘﺮ ﻃﻮل‬ ‫در ﺟﻬﺖ ﺷﺮﻗﻲ ـ ﻏﺮﺑﻲ دارد و ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ ﻗﺮارﮔﻴـﺮي در ﺷـﻴﺐ ﺗﭙـﻪ‬ ‫ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺷﺮﻗﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻧﻘﺎط ﻏﺮﺑﻲ ﮔﻤﺎﻧﻪ ﻗﺮار دارﻧﺪ )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪.(18‬‬ ‫ﺑﺮاي آﮔﺎﻫﻲ از ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ذﻳـﻞ ﻻﻳـﺔ‬ ‫ﭘﻨﺠﺎه و ﻳﻚ در ﺗﻮﺻﻴﻒ ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﻳﻚ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﺳﺎزة ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ‬ ‫ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ آﻧﭽﻪ از ﺳﺎزة ﺑـﺰرگ ﺧﺸـﺘﻲ ﺑـﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧـﺪه )ر‪.‬ك‪ :‬ﺟﻌﻔـﺮي‪،‬‬ ‫ﺑﺮشﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻘـﺎﻟﻪ( و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻘﺸـﺔ )‪ (2‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﮔﻮﺷﻪﻫﺎﻳﻲ‬ ‫از ﺗﻜﻨﻴﻚ ﺳﺎﺧﺖ ﺑﻨﺎ ﭘﻲ ﺑﺮد‪ .‬در روزﮔﺎري ﻛﻪ ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن و ﺳـﺎزﻧﺪﮔﺎن‬ ‫‪14‬‬ ‫‪ ‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1389‬‬ ‫ﺳﺎزة ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن آن ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﭙـﻪاي ﻣﺮﺗﻔـﻊ‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﺣﺪود ‪ 15‬ﻣﺘﺮ و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻣﺪو‪‬ر ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﻜـﺎﻧﻲ ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺮاي‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎز اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﭙﻪ اﻣﺮوزه ﻗﻠﻌﺔ ﺧﺎن ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد‪.‬‬ ‫آﻧﭽﻪ ازﻋﻮارض ﺗﭙﻪ و ﭘﻲ دﻳﻮارﻫﺎ ﻗﺎﺑﻞ درك اﺳﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻴﺐ ﺗﭙﻪ در‬ ‫داﻣﻨﻪﻫﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻛﻤﺘﺮ از دﻳﮕﺮ ﺟﻬﺎت اﺳﺖ )از اﻳـﻦرو ﭘـﻲ ﺑـﺎرو در‬ ‫ﺟﺒﻬﺔ ﺟﻨﻮﺑﻲ در ارﺗﻔﺎع ﺑﺎﻻﺗﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻘﻴﺔ ﺟﻬﺎت ﻗﺮار دارد(‪.‬‬ ‫ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن ﺳﺎزهاي ﻣﺪو‪‬ر ﻳﺎ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻣﺪو‪‬ر را روي اﻳﻦ ﺗﭙﻪ ﭘﻲرﻳﺰي‬ ‫ﻛﺮده و ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺖ آن اﺑﺘﺪا ﺳﻄﺢ اﻳﻦ ﺗﭙﻪ ﻣﺮﺗﻔﻊ را ﺗﺴﻄﻴﺢ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪة ﻧﻘﺸﺔ )‪ (2‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﭼﻴﺪﻣﺎن ﺧﺸﺖﻫﺎ در ﺑﻴﻦ دو ﺑﺮج‬ ‫ﻏﺮﺑﻲ ﺑﻨﺎ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻘﺎﻳﺎي ﺑﺮجﻫﺎي اﻃﺮاف ﺑﻨـﺎ و ﻛﺸـﻴﺪن ﺧﻄـﻮط‬ ‫ﻓﺮﺿﻲ ﺑﻴﻦ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و آﺳﻴﺐدﻳﺪة ﺑـﺎرو ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺪو‪‬ر)؟( ﺑﻮدن ﺳﺎزه ﭘﻲ ﺑﺮد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺴـﻤﺖ ﺳـﺎﻟﻢ ﻛـﻪ در آن اﻧﺤﻨـﺎي‬ ‫دﻳﻮار را در ﻛﻨﺎر ﺑﺮج ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﻛـﺮد‪ ،‬در ﻛﻨـﺎرة ﺷـﺮﻗﻲ ﺑـﺮجِ‬ ‫ﺷﻤﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪ .‬دﻳﻮار ﺑﺎرو در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ در اﻣﺘﺪاد ﺑﺮج ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳـﻚ‬ ‫ﺧﻂ ﺻﺎف ﻧﻴﺴﺖ و ﻛﺎﻣﻼً اﻧﺤﻨﺎ دارد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ زﻣﻴﻨﺔ اﺻﻠﻲ ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧـﺪه و‬ ‫ﮔﺰارش ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﺗﭙﺔ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن ‪≒∫≪ ...‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺧﻄﻮط ﺑﻴﻦ ﺑﺮجﻫﺎي ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺑﻨـﺎي ﻛـﺎﻣ ً‬ ‫ﻼ‬ ‫ﻣﺪو‪‬ر دﺳﺖ ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻨﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺣﺪودي ﻣﺪو‪‬رﺳﺖ در ﺻـﻔﺤﺔ‬ ‫ﻛﺎﻏﺬ ﻧﻤﻮدار ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺳﻄﺢ ﺗﭙﻪ ﻫﻤﻮار ﺷﺪ و ﻋﺮﺻﺔ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣﺸـﺨﺺ‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬در ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺑﻌﺪي ﭘﻲرﻳـﺰي ﺣﺼـﺎر و ﺑـﺮج و ﺑـﺎروي ﺑﻨـﺎ ﺻـﻮرت‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﺎزﻧﺪﮔﺎن و ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن ﺳﻌﻲ ﻛﺮدﻧﺪ اﻧﺤﻨﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺗﺎ ﺣﺪودي‬ ‫ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ داﻳﺮه اﺳﺖ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺑﺎرو رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ و اﻗﺪام ﺑـﻪ ﻛﻨـﺪن ﭘـﻲ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنِ ﺑﺎرو ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در ﻧﻤﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺗﭙﻪ و در اﻣﺘﺪاد ﺷـﺮﻗﻲ ﺑـﺮج‬ ‫)ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺨﺸﻲ از ﻧﻤﺎي ﺑﺮج و ﺑﺎرو ﻛﻪ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ( ﺑﺎ ﻛﺎوش‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﻲ در ﺧـﺎك ﺗﭙـﺔ ﺑﺎﺳـﺘﺎﻧﻲ ﺣﻔـﺮ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻣﻘﻄﻊ ﻏﺮﺑﻲ ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﭼﻬﺎر‪ ،‬ﭘﻲ و ﺷﺎﻟﻮدة آن ﺑﻪ‬ ‫دﺳﺖ آﻣﺪ‪ .‬ﺷﺎﻟﻮدة ﮔ‪‬ﻠﻲ ﺿﺨﺎﻣﺘﻲ ﺑـﻴﻦ ‪ 25‬ﺗـﺎ ‪ 50‬ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ دارد و از‬ ‫ﻣﻼت ﺧﻮب ورز دادهﺷﺪه‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﻛـﻪ ﺑـﻴﻦ‬ ‫‪ 25‬ﺗﺎ ‪ 50‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ در ﻛﻒ ﭘﻲِ ﻛﻨﺪهﺷﺪه را ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻼت ﭘـﺮ ﻛـﺮده و‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺧﺸﺖﻫﺎي ‪ 40×40×10‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ را ﺑﺮ روي آن ﻗـﺮار دادهاﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﺧﺸﺖﻫﺎي ﭘﻲ‪ ،‬داراي ﻧﻤﺎي ﺻﺎﻓﻲ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ؛ از اﻳﻦرو در‬ ‫ﺟﺒﻬﻪ ﺷﻤﺎﻟﻲ )ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻧﻤﺎي ﺳـﺎﻟﻢ ﺑـﺮج و ﺑـﺎرو( ﺧﺸـﺖﻫـﺎي رج‬ ‫ﭘﺎﺋﻴﻨﻲ ﭘﻲ‪ ،‬ﻋﻘﺐﺗﺮ از ﺧﺸﺖﻫﺎي رج ﺑﺎﻻﻳﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﺑـﻪ ﺳـﻄﺢ‬ ‫رﺳﻴﺪه و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﭼﻴﺪﻣﺎن ﺧﺸﺖﻫﺎ ﻣﺴﻄﺢ و ﻫﻤﻮار ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﻲرﻳﺰي ﺑﺎروي ﺑﻨـﺎي ﺑـﺰرگ‬ ‫ﺧﺸﺘﻲ در ﻗﺴﻤﺖﻫـﺎﻳﻲ از ﺗﭙـﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺮاﻣـﻮن آن را ﺗﺮاﺷـﻴﺪهاﻧـﺪ‪ .‬ﺣﺠـﻢ‬ ‫ﺧﺎﻛﺒﺮداري ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻗﺮار دادن ﺑﺮج و ﺑﺎروي ﺳﺎزه‪ ،‬ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﺷـﻴﺐ‬ ‫ﺗﭙﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦرو در ﻗﺴـﻤﺖﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺷـﻴﺐ زﻳـﺎدﺗﺮ ﺑـﻮده‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ارﺗﻔﺎع ﺑﺎرو را ﻣﺮﺗﻔﻊﺗﺮ ﭘـﻲرﻳـﺰي ﻛﻨﻨـﺪ و در داﻣﻨـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻛﻪ ﺷﻴﺐ ﻣﻼﻳﻢﺗﺮي داﺷﺘﻪ‪ ،‬ارﺗﻔﺎع ﺑﺎرو ﻛﻤﺘﺮ از دﻳﮕـﺮ ﺟﻬـﺎت‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ )؟(‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪاي را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻮاﻫﺪي ﻛﻪ در‬ ‫ﻛﺎرﮔﺎه ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﭼﻬﺎر )‪ (T.4‬ﺑـﻪ دﺳـﺖ آﻣـﺪه و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ارﺗﻔـﺎع‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد ﺑﺎرو در ﻗﺴﻤﺖ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺗﭙﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ .‬در ﻧﻤﺎي ﻏﺮﺑـﻲ‪،‬‬ ‫ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎرو ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﻨﻮب ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﭘﻲ ﺷـﺎﻟﻮدة ﮔﻠـﻲ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮ در ﻧﻘﻄﻪاي ﻣﺮﺗﻔﻊﺗﺮ واﻗﻊ ﺷـﺪه اﺳـﺖ و اﻳـﻦ‬ ‫ﻋﻤﻞ در ﻛﻨﺎر ﺑﺮج ﮔﻮﺷﺔ ﺟﻨﻮبﻏﺮﺑﻲ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦﺟﺎ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺳـﻄﺢ ﺗﭙـﻪ را ﺗﺴـﻄﻴﺢ ﻛـﺮدهاﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷـﻴﺐ ﺗﭙﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن را ﺗﺮاﺷــﻴﺪهاﻧـﺪ و ﺳﭙــﺲ‬ ‫اﻗﺪام ﺑﻪ ﭘﻲرﻳﺰي ﺑﺎروي ﺳﺎزة ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‬ ‫در ﻓﻮاﺻﻞ ﻣﻌﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺮجﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ در ﺑﺎرو ﺗﻌﺒﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﮔﺮﭼﻪ ﻧﻤﺎي‬ ‫ﺑﺮجﻫﺎ ﻛﺎﻣﻼً از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺣﺪوداً ﻓﺎﺻﻠﺔ آﻧﻬﺎ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺣﺪود ‪20‬‬ ‫ﻣﺘﺮ ﺑﻮده و ﭘﻲ ﺑﺮجﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺎﻟﻮدة ﺑﺎرو ﭘﺎﺋﻴﻦﺗﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺮجﻫﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺑﺮج‪ ،‬ﺟﻨﺒﺔ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن ﺑﺮاي ﺣﺠـﻢ ﻋﻈـﻴﻢ‬ ‫ﺑﺎرو را داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺳﻄﺢ ﺑﺎرو را از ﺣﺎﻟﺖ ﻳﻜﻨـﻮاﺧﺘﻲ‬ ‫در آورده و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اﻟﻘﺎء ﻋﻈﻤﺖ ﺑﻪ ﺑﻨﺎ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻛﺎوشﻫﺎي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ در ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﻳﻚ‬ ‫ﻛﻪ از ﻗﻀﺎ ﺑﺮ روي ﻗﺴﻤﺖﻫﺎﻳﻲ از ﺑﺮج ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )ﺗﺼـﻮﻳﺮ ‪(19‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﺷﺎره ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺮج و ﺑﺎرو ﻫﻤﺰﻣـﺎن ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺧﺸﺖﻫﺎي ﺑﺮج ﺑﺎ ﺧﺸﺖﻫﺎي ﺑـﺎرو ﺑـﺎ ﻫـﻢ ﭼﻔـﺖ و‬ ‫ﺑﺴﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺣﺪود ‪ 3/5‬ﻣﺘﺮ از ﺑﺎرو ﭘﻴﺶآﻣﺪﮔﻲ داﺷﺘﻪ و ﺣـﺪود‬ ‫‪15‬‬ ‫‪ 5/5‬ﻣﺘﺮ ﺿﺨﺎﻣﺖ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳـﻦ ﻣﺨﺘﺼـﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻜﻨـﻴﻚ ﺳـﺎﺧﺖ ﺳـﺎزة ﺑﺰرگ ﺧﺸـﺘﻲ ﺑﺎز‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدﻳﻢ‪ .‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺮج و ﺑﺎرو ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪ و ﺣـﺎﻻ ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﻄﺢ ﺗﭙﺔ ﻫﻤﻮارﺷﺪه رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ ﭘﺲ دﻳﻮارﻫﺎي داﺧﻠﻲ ﺑﻨـﺎ و‬ ‫ﺣﻴﺎط آن ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﮔـﺮ ﺑﭙـﺬﻳﺮﻳﻢ ﺑﻨـﺎي ﺑـﺰرگ داراي ﺑـﺎروﻳﻲ‬ ‫ﻣﺪو‪‬رﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﺗﺎقﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ داﺧﻞ اﻳﻦ داﻳﺮة ﺑﺰرگ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪،‬‬ ‫داراي ﻛُﻨﺞﻫﺎي ﻗﺎﺋﻤﻪ ﻧﺒﻮده و ﺑﺨﺶ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ اﺗﺎق ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ از ﺑﺨﺶ‬ ‫ﺟﻠﻮﻳﻲ آن ﭘﻬﻦﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ در ﻛﺎرﮔﺎه ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ﺷﺶ )ﺟﻮاد ﺟﻌﻔﺮي( ﻳﻜـﻲ از‬ ‫اﻳﻦ اﺗﺎقﻫﺎ ﭘﻲﮔﺮدي و اﺑﻌﺎدش ﻣﺸﺨﺺ ﺷـﺪ‪ .‬اﺗـﺎق داراي ‪ 6/5‬ﻣﺘـﺮ‬ ‫ﻃﻮل اﺳﺖ و ﺑﺨﺶ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ آن ‪ 3/75‬ﻣﺘﺮ و ﺑﺨﺶ ﺟﻠﻮﻳﻲ اﺗـﺎق ‪2/5‬‬ ‫ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از دﻻﻳﻠﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻣـﺪو‪‬ر ﺑـﻮدن ﺳـﺎزة‬ ‫ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎري اﺗﺎقﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از اﻳـﻦ‬ ‫اﺗﺎقﻫﺎ در ﺟﺎﻧﺐ ﺷﺮﻗﻲ ﻛﺎرﮔﺎه ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ﺷﺶ ﻗﺮار دارد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻮارض ﺳﻄﺤﻲ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از دﻳﻮارﻫـﺎي آن ﻗﺎﺑـﻞ ﺗﺸـﺨﻴﺺ اﺳـﺖ و‬ ‫ﻛﺎﻣﻼً ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻜﻨﻴﻜﻲ ﻧﻴﺰ در آن رﻋﺎﻳﺖ ﺷﺪه اﺳـﺖ و از ﻃـﺮف دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﻛﺎرﮔﺎه ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﭼﻬﺎر )‪ (T.4‬در ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ اﺗﺎقﻫـﺎ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ‪،‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮان اﺗﺎقﻫﺎي داﺧﻠﻲ را ﺑﺎ ﭘﻼﻧﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻓـﺮض ﻛـﺮد ﻛـﻪ‬ ‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺣﻴﺎط ﻣﺮﻛﺰي)؟( ﻣﺪو‪‬ر و درون ﻳـﻚ ﺑـﺎروي ﻣـﺪو‪‬ر ﺣﺼـﻴﻦ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺿﺨﺎﻣﺖ دﻳﻮارﻫﺎي اﺗﺎق ‪ 90‬ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اﺳـﺖ و از دو‬ ‫رج ﺧﺸﺖ در ﻛﻨﺎر ﻫﻢ در رج ﭘﺎﺋﻴﻨﻲ و ﻳﻚ ﺧﺸﺖ ﺑﺎ دو ﻧﻴﻢ ﺧﺸﺖ در‬ ‫ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﺶ در رج ﺑﺎﻻﻳﻲ‪ ،‬ﻳﻜـﻲ در ﻣﻴـﺎن ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬اﺑﻌـﺎد‬ ‫ﺧﺸﺖﻫﺎ ‪ 40×40×10‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اﺳﺖ و ﺿﺨﺎﻣﺖ اﻧﺪود ﻛﺎﻫﮕـﻞ روي‬ ‫آن ﺣﺪود ‪ 5‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اﺳﺖ و روي اﻧـﺪود ﻛﺎﻫﮕـﻞ را ﺑـﺎ رﻧـﮓ ﺳـﺒﺰ‬ ‫ﭘﻮﺷـﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻜﺘﺔ ﻣﻬﻢ در ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎن دﻳﻮارﻫﺎي داﺧﻠـﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﺑـﺎرو‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬ ‫‪1389‬‬ ‫≫∫≒ ﮔﺎراژﻳﺎن و دﻳﮕﺮان‬ ‫ﭘﻴـﻮﻧﺪ ﺧﻮردهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻜﻨﻴﻚ ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ آن اﺳﺖ؛ ﭼﻨـﺎنﻛـﻪ در ﻛﺎرﮔـﺎه‬ ‫ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﻳﻚ )‪ (T.1‬ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه‪ ،‬دﻳﻮارﻫـﺎي داﺧﻠـﻲ ﺗـﺎ ارﺗﻔـﺎع‬ ‫‪ 120‬ﺳــﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮي ﺑــﺎ ﺑــﺎرو ﭼﻔــﺖ و ﺑﺴــﺖ ﻧﺸــﺪه و از ارﺗﻔــﺎع ‪120‬‬ ‫ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮي ﺑﻪ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺧﺸﺖﻫﺎي دﻳﻮار داﺧﻠﻲ ﺑﺎ ﺑﺎرو ﭼﻔﺖ و ﺑﺴﺖ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﻈﺮ اول ﺗﺼﻮ‪‬ر ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ از ﺿﻌﻒ ﺳﺎزﻧﺪه ﻧﺎﺷﻲ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﻛﻤﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ ﻋﻤﻞ را از دراﻳﺖ ﺳـﺎزﻧﺪه و‬ ‫ﻣﻬﻨﺪﺳـﺎن ﺑﻨﺎ داﻧﺴﺖ‪ .‬در ﻳﻚ ﺣﺠـﻢ ﺑـﺰرگ ﻣﻌﻤـﺎري ﭼﻨـﺎنﻛـﻪ در‬ ‫ﺳﺎزهﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻧﻴﺰ دﻳﺪه ﻣﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﺟﻠـﻮﮔﻴﺮي از‬ ‫ﺷﻜﺴﺘﻦ ﺣﺠﻢﻫﺎي داﺧﻠﻲ در ﻫﻨﮕﺎم راﻧﺶ و ﺗﻜﺎنﻫﺎي ﺷـﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺣـﺪ‪‬‬ ‫ﻓﺎﺻﻞ ﺑﺮﺧﻲ از دﻳﻮارﻫﺎ را ﻓﺎﺻﻠﻪاي ﻛﻮﺗﺎه ﮔﺬاﺷﺘﻪ و دﻳﻮارﻫﺎ را ﺑﻪ ﻫﻢ‬ ‫ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ؛ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷـﻮد در ﻫﻨﮕـﺎم ﻟـﺮزش‪ ،‬ﺑﻨـﺎ در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻜﺎن و راﻧﺶ از ﺧﻮد ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻧﺸﺎن دﻫﺪ و ﻟﻐـﺰش و‬ ‫ﺗﻜﺎن ﺧﻮردن دﻳﻮارﻫﺎ در ﻗﺴﻤﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭼﻔﺖ و ﺑﺴﺖ ﻧﺸـﺪه‬ ‫ﻣﺎﻧﻊ از ﺷﻜﺴﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﺳﺎزة ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﺔ ﻧﺒﻮغ ﻣﻌﻤﺎري اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﻫﺎي ﻣﺪو‪‬ر ﻧﺴـﺒﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺎزهﻫﺎي زاوﻳﻪدار‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣـﺖ ﺑﻴﺸـﺘﺮي در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﻓﺸـﺎر داﺷـﺘﻪ و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺑﻨﺎﻫﺎي زاوﻳﻪدار ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﺣﺠـﻢ‪ ،‬ﺣـﺪود ‪%11‬‬ ‫ﻛﻤﺘﺮ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺑﻨﺎي ﻣﺪو‪‬ر‪ ،‬زاوﻳﺔ دﻳﺪ ﭘﻴﺮاﻣـﻮﻧﻲ‬ ‫از رأس آن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻨﺎﻫﺎي زاوﻳﻪدار ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ و از اﻳﻨﺮو دﻳـﺪﺑﺎﻧﻲ‬ ‫ﺑﺮ روي ﺑﻨﺎي ﻣﺪو‪‬ر آﺳﺎنﺗﺮ از ﻳﻚ ﺑﻨﺎي ﻣﺮﺑﻊ ﻳﺎ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ‪ ،‬ﺑﺎز ﺑﻪ داﺧﻞ ﺑﻨﺎ ﺑﺎز ﻣﻲﮔـﺮدﻳﻢ‪ :‬ﺑﻨـﺎﻳﻲ ﺑـﺰرگ ﺑـﺎ‬ ‫ﺧﺸﺖ ﻛﻪ داراي ﺑﺮج و ﺑﺎروﻳﻲ ﺳﺘﺮگ در ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﺳـﺖ و در داﺧـﻞ‬ ‫آن اﺗﺎقﻫﺎﻳﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﺜﻠﺚ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎد اﻳﻦ‬ ‫اﺗﺎقﻫﺎ در ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺣﻴﺎﻃﻲ ﻣﺮﻛﺰي و ﻣﺪو‪‬ر ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺷـﻮاﻫﺪي‬ ‫در دﺳﺖ ﻧﺪارﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻛﻪ ﺣﻴﺎط ﻣﺮﻛﺰي ﻧﻴﺰ ﻣﺪو‪‬ر ﺑﻮده اﺳﺖ؛‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ دﻟﻴﻞ ﻣﺎ ﺑﺮ اﻳـﻦ ﻣـﺪ‪‬ﻋﺎ‪ ،‬ﺷـﻜﻞ ﻇـﺎﻫﺮي ﺗﭙـﻪ در ﺳـﻄﺢ آﻧﺴـﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻮارض ﭘﺴﺘﻲ و ﺑﻠﻨﺪي ﺳﻄﺢ ﺗﭙﻪ ﻛـﻪ در ﻧﻘﺸـﺔ )‪ (2‬ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﺧـﻮﺑﻲ‬ ‫ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﺗﭙﻪ ﻳﻚ ﺣﺠﻢ ﮔﻮدال ﺑﺰرگ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫـﺪ‬ ‫و ﺗﺼ‪‬ﻮر ﻣﺎ ﺑﺮ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻮدال ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺣﻴﺎط ﻣﺮﻛﺰي ﺳﺎزة ﺑﺰرگ‬ ‫ﺧﺸﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻛﻤﻲ دﻗﺖ در ﻋﻮارض ﺳـﻄﺢ ﺗﭙـﻪ ﻣـﻲﺗـﻮان ﺷـﻜﻞ‬ ‫ﻇﺎﻫﺮي ﮔﻮدال را ﺑﻪ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪ :‬داﻳﺮهاي ﺑﺰرگ و ﺗﻮﺧﺎﻟﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺠﻤﻲ ﻣﻌﻤﺎراﻧﻪ ﺑﻪ دو ﻧﻴﻢداﻳﺮه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه و ﻧﻴﻢداﻳﺮة ﺷـﺮﻗﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺰرگﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎد ﺣﻴﺎط ﺑﺨﺶ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻨﺎ و ﻧﻴﻢداﻳﺮة‬ ‫ﻏﺮﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺠﻢ ﻣﻌﻤﺎراﻧﺔ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ دو ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه اﺣﺘﻤﺎﻻً‬ ‫ﺣﻴﺎط ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﻨﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1389‬‬ ‫ﻣﺪارك ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از داﺧﻞ اﺗﺎقﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻳﺪ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ ﺗﻘﺴـﻴﻢ‬ ‫ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬در ﻛﺎرﮔﺎه ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﻳﻚ )‪(T.1‬‬ ‫ﺑﻘﺎﻳﺎي ﻳﻚ ﻛﻮره ﻛﻪ از ﺧﻤﺮه ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﻧﻴﺰ ﻳﻚ اﺛﺮ ﻣﻬﺮ )ﺗﺼﻮﻳﺮ‬ ‫‪ (20‬ﺑﻪ دﺳـﺖ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺟﻨﺒـﺔ رﺳـﻤﻲﺗـﺮ و ﻋﻤـﻮﻣﻲ دارد و در داﺧـﻞ‬ ‫اﺗﺎقﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻛﺎرﮔﺎه ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﻳﻚ ﻣﺸﺨﺺ ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌـﺎت‬ ‫ﻓﺮاواﻧﻲ از ﺧﻤﺮهﻫﺎي ﻧﮕﻬﺪاري آب و ذﺧﻴﺮة آذوﻗﻪ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﻛﻪ‬ ‫ﺟﻨﺒﺔ ﺧﺼﻮﺻﻲﺗﺮ دارد )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪.(21‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .20‬اﺛﺮ ﻣﻬﺮ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﻳﻚ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻮاﻫﺪ اراﺋﻪ ﺷﺪه‪،‬ﻛﺎرﺑﺮي اﻳﻦ ﺑﻨﺎ ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؟‬ ‫ﺑﻨﺎي ﺳﺎزة ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ ﻗﻠﻌﺔ ﺧﺎن در ﻣﻴـﺎن در‪‬ة ﻣﻴـﺎنﻛـﻮﻫﻲ‬ ‫ﺑﺰرﮔﻲ واﻗﻊ ﺷﺪه ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ از ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﺎﺷﻲ از وﺟﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﻣﻨﺎﺳـﺒﻲ ﺑـﻮده ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻏﺬاﻳﻲ را در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻗﺮار ﻣﻲداده اﺳﺖ و ﻧـﻮع‬ ‫اﺳﺘﻘﺮارﻫﺎي ﺗﭙﺔ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﺟﻮاﻣـﻊ ﻳﻜﺠﺎﻧﺸـﻴﻨﻲ ﻛـﻪ اﻗﺘﺼـﺎد‬ ‫ﻣﻌﻴﺸﺘﻲ آﻧﻬﺎ ﻛﺸﺎورزي ﺑﻮده‪ ،‬دﻻﻟﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﺸـﺎورزي‬ ‫در اﻳﻦ در‪‬ه ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﻮده و ﻛﻔﺎف ﺳﺎﻛﻨﺎﻧﺶ را ﻣـﻲداده اﺳـﺖ؛ اﻣـﺎ در‬ ‫دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺷﻜﻞ و ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﻫـﻢ ﺗﻨﻴـﺪه‬ ‫ﺷﺪ و ﺗﺸﻮﻳﻖ و ﺗﺮﻏﻴﺐ ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﺸﺎورزي ﻃﺒﻘﻪاي ﺧﺎص را ﺑﻪ‬ ‫وﺟﻮد آورد ﻛﻪ در دورة ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ اوج ﺧـﻮد رﺳـﻴﺪ و ﻧﻈـﺎم ﻃﺒﻘـﺎﺗﻲ‬ ‫»ﻫﻮﺗﺨﺸﺎن«‪ ،‬ﻛﺸﺎورزان و داﻣﺪاران و ﻳﺎ ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ‬ ‫زﻳﺮ ﻟﻮاي اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻣﺘﻨﻔﺬ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ درآﻣﺪ ﺳـﺎﻻﻧﺔ درﺑـﺎر را از ﻃﺮﻳـﻖ‬ ‫ﺳـﺮاﻧﺔ ﺳـﺎﻻﻧﺔ ﻫﺮ ﻓﺮد و ﻣﺎﻟﻴـﺎت ﻣﺤﺼــﻮﻻت ﺗـﺄﻣﻴﻦ ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫زﻣﻴﻦﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ در ﺗﻴﻮل ﻳﻚ ﺷﺎﻫﺰاده ﻳﺎ ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﻣﺘﻨﻔﺬ درﺑﺎري‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬دﺳﺘﻜﺮت ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ و ﻛﺪﺧﺪاي اﻳﻦ دﺳﺘﻜﺮت ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﺪرت‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي و ﻧﻔﻮذ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻨﺎﻳﻲ در ﻣﻴـﺎن دﺳـﺘﻜﺮﺗﺶ‬ ‫ﻣﺒﺎدرت ﻣﻲورزﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛـﻪ ﺳـﺎزة ﺑـﺰرگ ﺧﺸـﺘﻲ از اﻳـﻦ‬ ‫ﮔﺰارش ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﺗﭙﺔ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن ‪≒∫√ ...‬‬ ‫دﺳﺖ ﺑﻨﺎﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺮﭼـﻪ ﺟﻠـﻮهاي ﻗﻠﻌـﻪﻣﺎﻧﻨـﺪ دارد و داراي ﺑـﺮج و‬ ‫ﺑﺎروﻳﻲ ﺣﺼﻴﻦ و ﻣﺮﺗﻔﻊ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ داﺧﻞ آن داراي ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻـﻲ‬ ‫و ﻋﻤﻮﻣﻲ و اﺗﺎقﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮة ﺳﺎﻛﻨﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﺎﻧﺔ ارﺑﺎﺑﻲ ﺣﺎﺟﻲآﺑﺎد داراﺑﮕـﺮد و ﺗﻮرﻧـﮓ ﺗﭙـﺔ ﮔﺮﮔـﺎن از دورة‬ ‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺼﺎﻳﺼﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬وﻟـﻲ از اﺗﻔـﺎق ﻫـﺮ دوي اﻳـﻦ ﺑﻨﺎﻫـﺎ‬ ‫داراي ﺑﺨﺶ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺳـﺎزة ﺑـﺰرگ‬ ‫ﺧﺸﺘﻲ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن در ﻛﺠﺎ واﻗﻊ ﺷﺪه؟ ﺳﺆال اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬وﻟﻲ آﻳﺎ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان در ﺑﻨﺎي داراي ﮔﭻﺑﺮي )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ (1‬در ﺗﭙﺔ ﻗﺒﺮﺳـﺘﺎن ﻧﺰدﻳـﻚ‬ ‫ﺑﻪ روﺳﺘﺎ دﻧﺒﺎل اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﻮد؟‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺳﺎزة ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن‪ ،‬ﻳﻚ ﺧﺎﻧﺔ ارﺑﺎﺑﻲ در ﻣﻴﺎن‬ ‫دﺳـﺘﻜﺮت ﺷﺨﺼﻲ ﻣﻘﺘﺪر از ﻟﺤـﺎظ ﺳﻴﺎﺳـﻲ و اﻗﺘﺼـﺎدي اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺟﻠﻮهاي ﻗﻠﻌﻪﮔﻮن داﺷﺘﻪ اﺳـﺖ و در ﻣﻮاﻗـﻊ ﺧﻄـﺮ ﻧﻴـﺰ ﻣـﻲﺗﻮاﻧﺴـﺘﻪ‬ ‫ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻳﻚ ﻗﻠﻌﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻔﻮذ ﻣﺘﺠﺎوزان را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﺎ ﻣـﺪﺗﻲ‬ ‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺤﺎﺻﺮهﻛﻨﻨﺪﮔﺎن دوام ﺑﻴﺎورد‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ از ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺎزهاي ﺑﺘـﻮان‬ ‫اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻛﺮد ﻛﻪ ﭼﻮن اﻳﻦ ﻣﺤﻞ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻣﻜﺎنﻫﺎي ﻣـﻮرد ﻳـﻮرش‬ ‫ﻫﭙﺘﺎﻟﻴﺎن)؟( ﺑﻮده‪ ،‬ﺳﺎﻛﻨﺎﻧﺶ ﻧﻤﺎي آن را ﺷﺒﻴﻪ ﻗﻠﻌﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬وﻟـﻲ در‬ ‫ﺧﺎﻧﺔ ارﺑﺎﺑﻲ ﺣﺎﺟﻲآﺑـﺎد در دل ﺧﺎﺳـﺘﮕﺎه ﺳﺎﺳـﺎﻧﻴﺎن )ﻓـﺎرس(‪ ،‬اﻣﻨﻴـﺖ‬ ‫ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺷﻜﻞ ﻇﺎﻫﺮي ﺧﺎﻧﺔ ارﺑﺎﺑﻲ ﺑـﻪ ﻗﻠﻌـﻪ ﺷـﺒﺎﻫﺖ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻨﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻪ ﭼﻪ دورهاي ﺗﻌﻠّﻖ دارد؟‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺪارك ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬دو ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﺑﺮاي اﻧﺘﺴـﺎب‬ ‫دورة ﺳﺎزه در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮاد ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻨﻘﻮل‬ ‫‪ -2‬ﻣﻌﻤﺎري‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .21‬ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﻳﻚ‪.‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬ ‫‪1389‬‬ ‫∽∫≒ ﮔﺎراژﻳﺎن و دﻳﮕﺮان‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﻤﻊآوري ﻣﺪارﻛﻲ از ﺷﺎﺧﺼﻪﻫﺎي ﺗﻔﻜﻴـﻚ‬ ‫ادوار ﻣﻌﻤﺎري و ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﻧﺸﺎن دادن ﻣﺤﻞ دﻗﻴـﻖ اﻳـﻦ ﺑﺎﻓـﺖﻫـﺎي‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺳﻄﻮح ﻻﻳﻪﻫﺎي زﻳﺮﻳﻦ اﺗﻜﺎء داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .22‬اﺛﺮ ﻣﻬﺮ‪ ،‬داراي ﻛﺘﻴﺒﺔ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‪.‬‬ ‫ﻣﻮاد ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻨﻘﻮل‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ ﻳﻚ اﺛﺮ ﻣﻬﺮ )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ (22‬از دورة ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺮ روي‬ ‫ﻛﻒ اﺗﺎﻗﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً در ﺑﺨـﺶ ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﺑﻨـﺎ در ﺿـﻠﻊ‬ ‫ﺟﻨﻮبﺷﺮﻗﻲ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﺛﺮ ﻣﻬﺮﻫـﺎ داراي ﻛﺘﻴﺒـﻪاي ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ؟ اﺳﺖ و ﻛﺘﻴﺒﻪ در ﭘﻴﺮاﻣـﻮن ﺳـﺮ ﺷﺨﺼـﻲ‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ از اﻳﻦرو ﻫﻤﭽﻮن ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻬﺮ‪ ،‬ﻛﺘﻴﺒﻪ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺎم ﻳﺎ ﻋﻨﻮان ﺷﺨﺺ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺛﺮ ﻣﻬﺮ دﻳﮕﺮ ﺑﺮ روي اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻳﻚ‬ ‫ﻣﺎﻫﺮو را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ در واﻗـﻊ ﺑﺮﺳـﻢدان اﺳـﺖ و ﻳـﻚ ﻧﺸـﺎﻧﺔ‬ ‫ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از اﻳﻦرو در ﺗﺎج ﺑﺮﺧﻲ از ﺷـﺎﻫﺎن ﺳﺎﺳـﺎﻧﻲ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري‬ ‫ﺑﻨﺎي ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن‪ ،‬ﺑﻨﺎﻳﻲ ﻣﺪو‪‬ر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻘﺎﻳـﺎي ﭼﻬـﺎر ﺑـﺮج از آن ﺑـﺎﻗﻲ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪه و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻫﻔﺖ ﺑﺮج)؟( داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻦ رﻳﺸﺔ ﺑﻨﺎﻫﺎي ﮔﺮد از ﮔﺬﺷﺘﻪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر دور ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬از اﻳـﻦ رو‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺎزه ﻛﻪ در ﺧﻮارزم واﻗﻊ ﺷﺪه اﺷـﺎره‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎي ﻛﻮي ﻛﺮﻳﻠﮕﺎن ﻗﻠﻌـﻪ )‪ (Koy Krilgan Kala‬ﺑﻨـﺎﻳﻲ‬ ‫ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم ق‪.‬م اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻨﺎ داراي ﺣﺼﺎري اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫درون آن راﻫﺮوﻳﻲ ﺑﻮده و ﺗﻨﻬﺎ دو ﺑﺮج در ﭘﻴﺮاﻣﻮن دروازة ورودي دارد‬ ‫)ﻓﺮاﻣﻜﻴﻦ‪ .(155 :1372،‬اﻣﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﻧﻈﺮ دور داﺷﺖ ﻛﻪ اﺑﻌﺎد ﺧﺸﺖﻫﺎ‪،‬‬ ‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺳﻔﺎل و ﻣﻬﺮﻫﺎ دورة اﻳﻦ ﺑﻨﺎ را ﻗﺪﻳﻤﻲﺗﺮ از دورة اﺷـﻜﺎﻧﻲ‬ ‫و ﺟﺪﻳﺪﺗﺮ از دورة ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲﺑﺮد‪.‬‬ ‫ﮔﺰارش ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ‬ ‫در ﺑﺮداﺷﺖ و ﻣﺴﺘﻨﺪﻧﮕﺎري ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آﺛـﺎر ﻣﻌﻤـﺎري اﻳـﻦ ﺗﭙـﻪ‪ ،‬ﻧﻜﺘـﺔ‬ ‫آﺷﻜﺎر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻌﻤﺎري ﺳﺎزة ﺑـﺰرگ ﺧﺸـﺘﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﻓﺮﺿﻴﺎﺗﻲ ﺑﺮاي ﺑﺎزﺳﺎزي ﺷﻜﻞ ﻛﻠّﻲ آن اراﺋﻪ داد‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺨﺮﻳـﺐ ﮔﺴـﺘﺮده و ﻗـﺮار ﮔـﺮﻓﺘﻦ در داﺧـﻞ‬ ‫دﻳﻮارهﻫﺎي ﻋﻤﻮدي ﺗﭙﻪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻛﻢ و ﻛﻮﺗﺎه ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﮔـﺮوه‬ ‫‪16‬‬ ‫‪ ‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1389‬‬ ‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻮﻃﺔ ﻗﻠﻌﻪﺧـﺎن‪ ،‬ﺗﭙـﻪاي ﺑﺎﺳـﺘﺎﻧﻲ ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﻮاﻟﻲ ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري از ادوار ﻧﻮﺳﻨﮕﻲ ﺗـﺎ ﻧﻬﺸـﺘﻪﻫـﺎي اﺳـﻼﻣﻲ ﻣﺘـﺄﺧﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ از ادوار ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻮﺳﻨﮕﻲ‪ ،‬ﻣﺲﺳﻨﮕﻲ‪ ،‬ﻣﻔـﺮغ‪ ،‬آﻫـﻦ‪،‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ و اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل در ﺗﭙﻪ آﺛﺎري وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳـﻦ‪،‬‬ ‫ﺗﭙﺔاﻣﺮوزي‪ ،‬در اﺛﺮ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﻋﻮاﻣـﻞ ﻃﺒﻴﻌـﻲ و اﻧﺴـﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻮرد ﺗﻌﺮض و ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺎﻋـﺚ ﺷـﺪه ﺗـﺎ‬ ‫اﻣﺮوزه از ﺗﭙﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺷﻜﻞ اﺳﺘﻮاﻧﻪاي ﺑﺎ دﻳﻮارهﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ در ﺗﻤـﺎم‬ ‫اﺿﻼع ﻋﻤﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑـﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧـﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ دﻳـﻮارهﻫـﺎ آﺛـﺎر ﻣﻌﻤـﺎري‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد و ﺗﭙﻪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻃﺮح و ﭘـﻼن ﺑﻨـﺎي رأس آن‬ ‫ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺿـﻼع ﺗﭙـﻪ اﻳـﻦ ﺳـﺎزة ﺑـﺰرگ را ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻮرت دﻳﻮارﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ ﺑﺎ ﺑﺨﺶﻫـﺎي ﺑﻴـﺮون آﻣـﺪه از ﺑﺪﻧـﺔ‬ ‫دﻳﻮارهﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺸﺨﻴﺺ داد‪ .‬ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از ﺿﻠﻊ ﺷﻤﺎﻟﻲ‬ ‫در ﺳﺎﻳﺮ اﺿﻼع ﺗﭙﻪ ﺑ‪‬ﺮ و ﻧﻤﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺳﺎزه از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﻳـﻦ‬ ‫از ﺑﻴﻦرﻓﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻛﺎﻣﻞ اﺛﺮ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﻠﻜـﻪ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﻴﻌﻲ و اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از ﺳﺎزه ﻳﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫ﻓﺮو ﻟﻐﺰﻳﺪه و ﻳﺎ ﺳﻄﻮح ﺑﻴﺮوﻧﻲ آن در اﺛﺮ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﺴﺘﻪ‬ ‫و ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻮاﻣﻞ اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺸـﺘﺮﻳﻦ ﺗﺨﺮﻳـﺐ را ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﺳﺎزة ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ وارد آورده ﻛﻪ ﻗﻮيﺗﺮﻳﻦ آن ﺧﺎكﺑﺮداري و ﺣﻤﻞ‬ ‫آن ﺑﻪ زﻣﻴﻦﻫﺎي ﻛﺸﺎورزي اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎً ﺧﺎﻛﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻛـﻮد‬ ‫ﺑﺮاي زﻣﻴﻦﻫﺎي ﻛﺸـﺎورزي اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺧـﺎك ﻧـﺮم و ﺑﺎﺳــﺘﺎﻧﻲ‬ ‫ﺗﭙﻪ ﺑﻮده و ﺗـﻮدهﻫﺎي ﺧﺸﺖ ﺑﺮاي زﻣﻴﻦﻫـﺎي ﻛﺸــﺎورزي ﻣﻨــﺎﺳﺐ‬ ‫ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ؛ ﭘﺲ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻃﺮاف ﺗﭙﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﻧﻮار در ﻃﻲ‬ ‫دورهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد و آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﺧﺎﻛﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺗﻮدهﻫﺎ و دﻳﻮارﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ ﺑﺮ روي آن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﻣﻲرﺳﺪ اﻳﻦ ﺳﺎزه در دوران ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻨﺎي ﻳﻚ ارگ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ‬ ‫در ﺳﻄﺤﻲﺗﺮﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺗﭙﺔ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻃﺒـﻖ ﭘـﺎرهاي‬ ‫ﺷﻮاﻫﺪ )ر‪.‬ك‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﺎي اﺿﻼع ﺗﭙﻪ( ﺑﺮاي ﺑﻨﻴـﺎن ﻧﻬـﺎدن اﻳـﻦ‬ ‫ارگ‪ ،‬ﺳﻄﻮح ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي از ﺗﭙﻪ را ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ادوار ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ را ﺷﺎﻣﻞ‬ ‫ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﺳﻄﺤﻲ ﺻﺎف و ﺗﻬﻴﺔ ﺧﺸﺖ و ﻣﻼت ﻣﻴﺎن‬ ‫آﻧﻬﺎ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﺔ ﮔ‪‬ﻞِ ﺷـﺎﻟﻮدة ﭘـﻲِ ﺑﻨـﺎ ﻛـﻪ در‬ ‫ﺗﻤﺎم دﻳﻮارﻫﺎي ﺗﭙﻪ ﺑﻪ وﺿﻮح دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬از ﺧﺎك ﺳـﻄﻮح ﺑـﺎﻻﻳﻲ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎه ﺷﺪه ﺑﻮد؛ زﻳﺮا در ﻣﺤﺘـﻮاي اﻳـﻦ ﺷـﺎﻟﻮده ﻣﻘـﺪار زﻳـﺎدي ﻣـﻮاد‬ ‫ﮔﺰارش ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﺗﭙﺔ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن ‪≒∫∝ ...‬‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﺧﺮدهﺳﻔﺎل‪ ،‬ﺧﺎك رﻧﮕـﻲ ﺳـﺒﺰ و ﻗﺮﻣـﺰ‪ ،‬ﺳـﻨﮕﺮﻳﺰه‪،‬‬ ‫ﺧﺮدهزﻏﺎل‪ ،‬ﮔﭻ و ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲرﺳـﺪ‪،‬‬ ‫دﻳﻮارﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﮔﺰارش از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﻴﺶآﻣﺪﮔﻲ ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷـﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺮجﻫﺎي اﻳﻦ ارگ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ و دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﺷـﺎﻟﻮده در زﻳـﺮ‬ ‫اﻳﻦ ﭘﻴﺶآﻣﺪﮔﻲﻫﺎ از ﺳﻄﺢ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮي ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﺪه‪ ،‬وﺟـﻮد ﻫﻤـﻴﻦ‬ ‫ﺑﺮجﻫﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮﻛﺪام ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﭘﺸﺖﺑﻨﺪ ﺑـﺰرگ درون ﺗﭙـﻪ ﺟـﺎي‬ ‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و از ﻓﺮو ﻟﻐﺰﻳﺪن ﺑـﺎروي ارگ )در ﮔـﺰارشﻫـﺎ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫دﻳﻮارة ﺧﺸﺘﻲ ﺑﺰرگ ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ( ﺟﻠـﻮﮔﻴﺮي ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرﺗﻲ‪ ،‬ﺑﺮجﻫﺎ ﻫﻢ ﻛﺎرﻛﺮد دﻳﺪهﺑﺎﻧﻲ داﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﻬﻢﺗﺮ از آن ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ‬ ‫ﻳﻚ ﭘﺸﺖﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺑﺎرو و اﺳﺘﺤﻜﺎﻣﺎت داﺧﻠـﻲ ارگ را درون ﺧـﻮد از‬ ‫ﻓﺮو ﻟﻐﺰﻳﺪن ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﻲﻛﺮده اﺳـﺖ‪ .‬در ﻗﺴـﻤﺖ ﺷـﻤﺎﻟﻲ ﺑﻨـﺎ ﺗـﻮدة‬ ‫ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎرﻫﺎ از آن ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از دﻳﻮارة ﺑﺎرو ﺑـﻮده‬ ‫ﻛﻪ در اﺛﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ذﻛﺮﺷﺪه‪ ،‬ﺷﻜﺴﺘﻪ و ﺑﻪ ﭘـﺎﻳﻴﻦ ﻓـﺮو ﻟﻐﺰﻳـﺪه‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺤﺚ درﺑﺎرة ﭘﻼن و ﺷﻜﻞ اﻳﻦ ﺑﻨﺎ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﺑﺨﺶﻫـﺎي داﺧﻠـﻲ‬ ‫آن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻛﺎوشﻫﺎي ﻣﺤﺪود آن‪ ،‬اﻧﺪﻛﻲ زود اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺷﻮاﻫﺪي ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه‪ ،‬ﭘﻼن ﻛﻠّـﻲ ﻛـﻪ از اﻳـﻦ ارگ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮان اراﺋﻪ داد‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﻨﺎي ﺷﺶﺿﻠﻌﻲ ﻟﻮزيﺷﻜﻞ ﺑﺎ ﺷﺶ‬ ‫ﺑﺮج در ﻣﺤﻞ زواﻳﺎي ﺷﺶﮔﺎﻧﺔ آن اﺳﺖ‪ .‬ﺿﻠﻊ ﺷﻤﺎل و ﺟﻨﻮب ﻗﺮﻳﻨـﺔ‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و ﺿﻠﻊ ﺷﺮﻗﻲ و ﻏﺮﺑﻲ ﺑﺎ ﺳﻪ زاوﻳﻪ ﻗﺮﻳﻨﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﺎروي‬ ‫ﻓﻮاﺻﻞ ﺑﻴﻦ ﺑﺮجﻫﺎ ﻣﺴﻴﺮ راﺳﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﻳـﻚ اﻧﺤﻨـﺎء ﺑـﻪ ﺑـﺮج‬ ‫ﺑﻌﺪي ﻣﻲ رﺳﺪ )ﺑﺮش ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ﻳﻚ( و در ﻣﺠﻤﻮع ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳـﺪ‬ ‫ﺑﻨﺎ‪ ،‬ﺣﺠﻤﻲ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﮔﺮد ﺑﺎ ﺷﺶ ﺑﺮج در اﺿﻼع ﻣﺨﺘﻠـﻒ داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺨﺶ از اﻳـﻦ ارگ ﻛـﻪ ﺗـﺎﻛﻨﻮن ﻧﺎﻣﺸـﺨﺺ ﺑـﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧـﺪه‪ ،‬درب‬ ‫ورودي آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن آن ﻧﺸـﺪﻳﻢ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺑـﺎ‬ ‫وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳـﺪ ﺑﺨـﺶ ﺷـﺮﻗﻲ ﺑﻨـﺎ ﻣﺤـﻞ ﺧـﻮﺑﻲ ﺑـﺮاي‬ ‫ﺟﺴﺘﺠﻮي اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ در ﮔﻤﺎﻧﻪﻫﺎي ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﻳﻚ )‪(T.1‬‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻳﻚ در اﻣﺘﺪاد‪) ‬ﻣﻨﻈﻮر ارﺗﻔﺎع ﻧﻬﺸﺘﻪﻫﺎ اﺳﺖ( ﮔﻤﺎﻧـﻪﻫـﺎي دو و‬ ‫ﺳﻪ ﻗﺮار دارد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺳـﻄﻮح ﺗﭙـﻪ واﻗـﻊ ﺷـﺪه و از ﻃﺮﻳـﻖ‬ ‫ﺷﻴﺐ ﺗﻨﺪي ﻛﻪ ﺑﻌﺪاً ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﺳﻄﻮح ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑـﺎروي ﺳـﺎزة ﺗـﺎرﻳﺨﻲ‬ ‫اﺳﺖ )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ (19‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎﻧﺔ دو وﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻛـﻪ ﮔﻤﺎﻧـﺔ‬ ‫ﺳﻪ ﺑﻪ ﺧﺎك ﺑﻜﺮ رﺳﻴﺪ‪ ،‬از روي ﺧﺎك ﺑﻜﺮ ﻻﻳﻪﻫـﺎ از ﭘـﺎﻳﻴﻦ ﺑـﻪ ﺑـﺎﻻ‬ ‫ﺷﻤﺎرهﮔﺬاري ﺷﺪﻧﺪ؛ ﻻﻳﺔ روي ﺧﺎك ﺑﻜﺮ ﺑﺎ ﺷـﻤﺎرة ﻳـﻚ و ﺑـﺎﻻﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﻻﻳﻪ ﻛﻪ ﻻﻳﺔ ﺳﻄﺤﻲ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺷﻤﺎرة ﭘﻨﺠـﺎه و ﻫﻔـﺖ ﻣﺸـﺨﺺ ﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﻻﻳﻪﻫﺎي ‪ 51‬ﺗﺎ ‪ 57‬در ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻳﻚ ﻗﺮار دارﻧﺪ؛ ‪ 50‬ﺗﺎ ‪ ،30‬ﻧﻬﺸـﺘﻪﻫـﺎي‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﺔ دو را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ و ‪ 29‬ﺗﺎ ﻳـﻚ ﻫـﻢ در ﮔﻤﺎﻧـﺔ ﺳـﻪ واﻗـﻊ‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻃﻼﻋﺎت ﮔﺎﻫﻨﮕﺎري ﻧﺴﺒﻲ ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻳﻚ )ﻻﻳـﻪﻫـﺎي‬ ‫‪ 51‬ﺗﺎ ‪ (57‬ﻻﻳﻪﻫﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬اﺳﻼﻣﻲ و ﺗـﺎرﻳﺨﻲ را در ﺑـﺮ ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪.‬‬ ‫ﺳﺎزة ﺑﺰرگ دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﻛﻒ ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻳـﻚ اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﻤـﺎن‬ ‫ﻛﻔﻲ ﻛﻪ ﺳـﻄﻮح ﭘﺎﻳﻴﻨﻲ ﻻﻳﺔ ‪ 51‬اﺳــﺖ‪ .‬ارﺗﻔــﺎﻋﺎت ﺑـﺎﻻي ﮔﻤﺎﻧـﺔ‬ ‫ﻻﻳﻪﻧﮕﺎريِ دو ﻧﻴﺰ ﺳﺎزة دورة ﺗـﺎرﻳﺨﻲ اﺳـﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠـﻪ‪ ،‬ﺳـﺎزة دورة‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن ﮔﻤﺎﻧﻪﻫﺎي ﻻﻳﻪﻧﮕﺎريِ ﻳﻚ و دو اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻﻳﻲ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺎ ﺑﺎرو ﻫﻤﭙﻮﺷﺎﻧﻲ دارد ﻛﻪ در ﺷـﻴﺐ ﺑـﻴﻦ دو‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﻪ ﺑﺮداﺷﺖ ﺷﺪ )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .(19‬ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻳﻚ در اﺑﻌﺎد ‪ 2×2‬ﻣﺘﺮ در ﻧﻈﺮ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑـﻮد و ﻧﻘﻄـﺔ ﻣﺒﻨـﺎي آن در ﺳـﻄﺢ ﺑـﺎﻻﻳﻲ ﺗﭙـﻪ ‪+1765‬‬ ‫ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﻜﺮ ﺗﭙﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻳﻚ‪ ،‬ﮔﺰارش‬ ‫ﻻﻳﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ از ﻻﻳﺔ ‪ 51‬ﺗﺎ ‪ 57‬ﻛﻪ ﺳﻄﺤﻲﺗﺮﻳﻦ ﻻﻳﻪ اﺳـﺖ اراﺋـﻪ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪.(18‬‬ ‫ﻻﻳﺔ ﭘﻨﺠﺎه و ﻳﻚ )‪ :(XXXXXI‬ﻻﻳﻪاي ﺷﺎﻣﻞ ﺑﻘﺎﻳﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻨﺲ آن ﺗﻮدهﻫﺎي ﺑﻘﺎﻳﺎي ﻣﻌﻤﺎري )ﺧﺎك‪ ،‬ﻧﺨﺎﻟﻪ و ‪ (...‬رﻳﺨﺘـﻪ‬ ‫ﺑﺮ روي ﻛﻔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﺧﻤﺮه و ﺳﻔﺎل اﻓﺘﺎده و ﺧﺮدﺷـﺪه روي آن‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪ )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .(23‬در ﺑﻌﻀﻲ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎ ﺗﻮدهﻫﺎي ﺳﺒﺰ روﺷـﻦ‬ ‫و داﻧﻪﻫﺎي ﺳﻔﻴﺪ در ﺑﺮش ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸـﺨﻴﺺ ﺑـﻮد‪ .‬در ﺗـﻮاﻟﻲ‪ ،‬ﻻﻳـﺔ ‪50‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻻﻳﺔ ﮔﻤﺎﻧﺔ دو زﻳﺮ اﻳﻦ ﻻﻳﻪ واﻗﻊ ﺷﺪه و ﻻﻳﺔ ‪ 52‬روي‬ ‫اﻳﻦ ﻻﻳﻪ ﻗﺮار دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻻﻳﻪ ﺳﺮاﺳﺮي اﺳﺖ و در ﺗﻤﺎم ﺳـﻄﺢ ﻣﺮﺗﻔـﻊ‬ ‫ﺗﭙﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﺪودهاي ﻛﻪ آﺛﺎر اﻳﻦ ﻻﻳـﻪ در آن ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ و ﺑـﻪ ﮔﻤﺎﻧـﺔ دو‬ ‫ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪه‪ ،‬داراي دو ﻣﺘﺮ ﻋﺮض در ﺟﻬﺖ ﺷﻤﺎﻟﻲ ـ ﺟﻨﻮﺑﻲ و ﻧُﻪ ﻣﺘﺮ‬ ‫ﻃﻮل در ﺟﻬﺖ ﺷﺮﻗﻲـ ﻏﺮﺑﻲ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻗﺮارﮔﻴﺮي در ﺷﻴﺐ ﺗﭙﻪ‪،‬‬ ‫ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺷﺮﻗﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻧﻘﺎط ﻏﺮﺑﻲ ﮔﻤﺎﻧﻪ ﻗﺮار دارﻧﺪ )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪.(19‬‬ ‫آﺛﺎري ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻣﺸﺨﺺ ﺷـﺪه‪ ،‬ﺷـﺎﻣﻞ دﻳـﻮاري ﺧﺸـﺘﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﺿﺨﺎﻣﺖ ‪ 90‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اﺳـﺖ )‪ (17S110‬ﻛـﻪ در ﺟﻬـﺖ ﺷـﻤﺎلﻏﺮﺑـﻲ‬ ‫ﺟﻨﻮبﺷﺮﻗﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ و از ﺧﺸـﺖﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﻪ اﺑﻌـﺎد ‪ 40×40×10‬و‬ ‫‪ 40×20×10‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺗﺼـﻮﻳﺮ ‪ 19‬و ‪ .(21‬ﺗﻜﻨﻴـﻚ‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ دﻳﻮار‪ ،‬در ﻳﻚ رج ﻗﺮار دادن دو ﺧﺸﺖ در ﻛﻨـﺎر ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ و در‬ ‫رج ﺑﻌﺪي ﻗﺮاردادن ﺧﺸﺖ در ﻣﻴﺎن و دو ﻧﻴﻤـﻪ در ﭘﻴﺮاﻣـﻮن آن ﺑـﻮده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ دﻳﻮار ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻳﻮار ﺟﺪاﻛﻨﻨﺪة ﻓﻀـﺎﻫﺎي داﺧﻠـﻲ ﻛـﺎرﺑﺮي‬ ‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و در ﻗﺴﻤﺖ ﻏﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﺑﺎروي ﺑﻨﺎ ﻣﺘﺼﻞ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﻧﻜﺘـﺔ‬ ‫ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ در ﻣﺤﻞ اﺗﺼﺎل دﻳﻮار ﺑﻪ ﺑﺎرو )ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ‪ 109‬و ‪(110‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬ ‫‪1389‬‬ ‫∵∫≒ ﮔﺎراژﻳﺎن و دﻳﮕﺮان‬ ‫در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ارﺗﻔﺎع ‪ 120‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮي ﺧﺸﺖﻫﺎي دﻳـﻮار ﺑـﺎ ﺑـﺎرو‬ ‫ﭼﻔﺖ و ﺑﺴﺖ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﻳـﻮار ﺑـﻴﻦ دو اﺗـﺎق در ﺿـﻠﻊ ﺷـﻤﺎﻟﻲ و‬ ‫ﺟﻨﻮﺑﻲاش ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻛﻒ اﺗﺎق ﺟﻨﻮﺑﻲ در ﻋﻤﻖ ‪ -456‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮي‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﺔ ﻣﺒﻨﺎي ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻳﻚ ﻗﺮار دارد ﻛـﻪ ﺑـﺮ روي آن ﺑﻘﺎﻳـﺎي‬ ‫ﺧﻤﺮه و ﻳﻚ ﺧﺸﺖ‪ ،‬ﺟﺎي ﺷﺒﻬﻪاي ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﮔﺬارد ﻛﻪ روي ﻛﻒ ﻗﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ )‪(S111‬؛ وﻟﻲ ﻛﻒ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه‪ ،‬ﻛﻒ ﻣﻨﺴـﺠﻤﻲ ﻧﻴﺴـﺖ و‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﺎ ﻳﻚ ﺳﻄﺢ ﭘﺎﺧﻮر اﻳﺠﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪.(21‬‬ ‫ﺑﺎ اداﻣﺔ ﻛﺎوش در اﺗﺎق ﺷﻤﺎﻟﻲ )‪ (Sp10‬ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺗﺨﺘﻪ ﺳـﻨﮓ‬ ‫ﻣﺴﺘﻄﻴﻞﺷﻜﻞ در ﻋﻤﻖ ‪ -415‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮي‪ ،‬ﺑﻘﺎﻳﺎي ﻳﻚ ﺳﺎج )‪(S112‬‬ ‫در ﻋﻤﻖ ‪ -456‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮي ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺣﺠﻢ ﻓﺮاواﻧـﻲ ﺧﺎﻛﺴـﺘﺮ‬ ‫در ﻛﻒ آن ﻗﺮار دارد و از ﻛﻒ‪ ،‬ﺣﺪود ‪ 10‬ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻋﻤـﻖ دارد‪ .‬ﻗﻄـﺮ‬ ‫دﻫﺎﻧﺔ ﺳﺎج ‪ 75‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ و ﺿﺨﺎﻣﺖ ﺑﺪﻧﺔ آن ‪ 5‬ﺗﺎ ‪ 10‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺑﺨﺶ ﺷﺮﻗﻲ ﻓﻀﺎي ‪ (Sp10) 10‬ﺑﻘﺎﻳﺎي ﻣﻌﻤـﺎري‬ ‫ﺳﻨﮕﻲ )‪ (S113‬ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ ﻛﻪ در ﻋﻤـﻖ ‪ -358‬ﺗـﺎ ‪ 433‬ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﺔ ﻣﺒﻨﺎي ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻳﻚ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﺳـﻨﮓﻫـﺎ ﺑﻘﺎﻳـﺎي‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري ﺧﺸﺘﻲ دﻳﻮار ﺷﺮﻗﻲِ اﺗﺎقِ ﺷﻤﺎﻟﻲ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدهاﻧﺪ؛ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﺮاردادن ﺳﻨﮓﻫﺎ‪ ،‬ﻻﺟﺮم دﻳﻮار ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺷﺪه ﺗﺎ ﺳﻨﮓﻫـﺎ ﺟـﺎي‬ ‫آن را ﺑﮕﻴﺮد و در اداﻣﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﻤﺮهاي اﻓﺘﺎده ﺑـﻪ ﭘﻬﻠـﻮ ﺑـﺮ‬ ‫روي دﻫﺎﻧﺔ ﻳﻚ ﻛﻮرة ﻓﻠﺰﮔﺮي )‪ (S114‬در ﻛﻨﺎر ﺳﻨﮓﻫﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮرة ﻓﻠﺰﮔﺮي ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻮاﻫﺪ و ﻗﺮاﺋﻦ‬ ‫)ﻗﻄﻌﻪ ﺳﻔﺎلﻫﺎي آﺑﻲ و ﺳﻔﻴﺪ داﺧﻞ آن( ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺳﺪهﻫـﺎي ﻣﻴـﺎﻧﻲ‬ ‫دورة اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ )اﻳﻠﺨﺎﻧﻲـ ﺗﻴﻤﻮري(‪ .‬در اﻳﻦ دوره ﺑﺎ ﺣﻔﺮ زﻣﻴﻦ در‬ ‫ﺿﻠﻊ ﺷﺮﻗﻲ اﺗﺎق از اﺗﻔﺎق در ﻛﻨﺎر ﻳﻜﻲ از دﻳﻮارﻫـﺎي ﺧﺸـﺘﻲ ﺳـﺮ در‬ ‫آوردهاﻧﺪ‪ ،‬آﺛﺎر ﺣﻔﺮ و ﺗﺨﺮﻳﺐ دﻳﻮار در ﺿـﻠﻊ ﺟﻨـﻮبﺷـﺮﻗﻲ ﻣﺸـﺨﺺ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺑﺮداﺷﺘﻦ اﻳـﻦ ﻗﺴـﻤﺖ‪ ،‬ﺳـﻜﻮﻳﻲ از ﺳـﻨﮓ )‪ (S113‬در‬ ‫ﻋﻤﻖ ‪ -406‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ در ارﺗﺒـﺎط ﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ ﺑـﺎ ﻛـﻮرهاي‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ روي ﺳﻄﺤﻲ در ﻋﻤـﻖ ‪ -464‬ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮي اﻳﺠـﺎد ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬روي دﻫﺎﻧﺔ ﻛﻮره ﻛﻪ ﭘ‪‬ﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻤﺮهاي اﻓﺘﺎده ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﻣﻲرﺳﺪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺧﻤﺮه ﻣﺘﻌﻠـﻖ ﺑـﻪ دورة‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ ،(21‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﺮ روي آﺛﺎر دورة اﺳـﻼﻣﻲ‬ ‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً در ﺣﻔﺮﻳـﺎت ﺳـﺎﻛﻨﺎن دورة اﺳـﻼﻣﻲ ﻋﺎﻳـﺪ‬ ‫ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان ﺷﺪه و از آن ﺑﺎ اﻫﺪاف دﻳﮕﺮي اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬دﺧﻞ و‬ ‫ﺗﺼﺮﻓﺎﺗﻲ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ اﺗﺎق دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛـﻪ در دورة اﺳـﻼﻣﻲ اﻳﺠـﺎد‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ؛ از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻜﻮي ﺧﺸﺘﻲ ﻛﻨﺎر دﻳﻮار‪ ،‬ﺳـﺎج و ﺗﺨﺘـﻪ ﺳـﻨﮓ‬ ‫ﻛﻨﺎر آن‪ ،‬ﺳﻨﮕﭽﻴﻦ ﻛﻨﺎر ﻛﻮره‪ ،‬ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻮرة ﻓﻠﺰ و اﺳﺘﻔﺎده از ﺧﻤﺮه و‪...‬‬ ‫‪ ‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1389‬‬ ‫در دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﭘﻲ دﻳﻮار ﺟﺪاﻛﻨﻨﺪة ﻓﻀﺎي ﺷـﻤﺎﻟﻲ )‪ (Sp10‬و‬ ‫ﺟﻨﻮﺑﻲ )‪ (Sp11‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻘﺎومﺳﺎزي‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﻨﺞ رج ﺑﺮ روي ﻫـﻢ و ﺑـﻪ‬ ‫ﺿﺨﺎﻣﺖ‪ 110‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اﻳﺠﺎد و از ﭼﻴﺪن دو رج و ﻧﻴﻢ ﺧﺸﺖ در ﻛﻨـﺎر‬ ‫ﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در دورة اﺳﻼﻣﻲ در راﺳﺘﺎي ﻫﻤﻴﻦ ﭘـﻲﺳـﺎزي‬ ‫ﻛﻪ در ﮔﻮﺷﺔ ﺷﻤﺎلﻏﺮﺑﻲ دﻳـﻮار و در ﻣﺤـﻞ ﺗﻼﻗـﻲ دﻳـﻮار ﺑـﻪ ﺑـﺎرو‬ ‫)ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ‪ 109‬و ‪ (110‬در اﺗﺎق ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺳﻜﻮﻳﻲ ﺑـﺎ‬ ‫ﻧﻴﻤﻪﻫﺎي ﺧﺸـﺖ ﺷﻜﺴـﺘﻪﺷﺪه و ﻣﻼت ﮔﻞ و اﻧـﺪود ﻛﺎﻫﮕـﻞ دﻳـﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﺧﺸﺖﻫﺎي ﻧﻴﻤﺔ دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻗﺎﻟﺒﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺸﺖﻫـﺎي دورة اﺳـﻼﻣﻲ ﻧﻴﻤـﻪاي ﺷﻜﺴـﺘﻪ از ﻳـﻚ‬ ‫ﺧﺸﺖ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺸﺖﻫﺎي دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ در ﭘﻨﺞ رج روي ﻫﻢ‬ ‫ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬وﻟـﻲ در دورة اﺳـﻼﻣﻲ ﭼﻬـﺎر رج ﻫﺴــﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺧﺸﺖﻫﺎي ﺗــﺎرﻳﺨﻲ در دل دﻳـﻮار اداﻣــﻪ ﻳﺎﻓﺘــﻪاﻧـﺪ‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲﻛـﻪ‬ ‫ﺧﺸﺖﻫﺎي ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻴﻤﻪ در دورة اﺳـﻼﻣﻲ ﺑـﻪ دﻳـﻮار‬ ‫اﻟﺤﺎق ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻛﻪ در دورة اﺳﻼﻣﻲ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺣﻔﺮ ﭼﺎﻟﻪ‬ ‫و دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﺗﺎق ﺷﻤﺎﻟﻲ )‪ (Sp10‬ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ﻛﻪ در‬ ‫ﺑﺎﻻ آورده ﺷﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﺗﻜﻪﻫﺎي ﺳﻔﺎل ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از آن در ﻻﻳﺔ ‪51‬‬ ‫و ﻗﻄﻌﺎﺗﻲ دﻳﮕﺮ از آن در ﻻﻳﻪﻫﺎي ﻓﻮﻗﺎﻧﻲﺗﺮ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اد‪‬ﻋـﺎ را‬ ‫ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨـﺎ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﺣﻔﺮﻳـﺎت و ﺟﺎﺑﺠـﺎﻳﻲ ﺧـﺎك‪ ،‬ﻣـﻮاد‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺳﻄﻮح ﭘﺎﺋﻴﻦﺗﺮ ﺑﻪ ﺳﻄﻮح ﺑﺎﻻ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠـﻪ‬ ‫ﺳﻔﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻗﻄﻌﻪاي از ﻟﺒﺔ آن در ﻻﻳﺔ ‪ 54‬ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ و ﺟﺎﻟﺐ‬ ‫آﻧﻜﻪ ﻻﻳﺔ ﻳﺎدﺷﺪه ﺑﻪ دورة اﻳﻠﺨﺎﻧﻲـ ﺗﻴﻤﻮري ﺗﻌﻠّﻖ دارد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‬ ‫ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﻓﻀﺎي آن دوره را در اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﺮد‪ :‬ﺳﻄﺢ‬ ‫ﺗﭙﻪ در دورة اﻳﻠﺨﺎﻧﻲ ـ ﺗﻴﻤﻮري در ﻻﻳﺔ ‪ 54‬ﺑـﻮده اﺳـﺖ و ﭼﻨـﺎنﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺮﺳﻮم ﺑﻮده‪ ،‬ﻛﻮرهﻫﺎي ذوب ﻓﻠﺰ در زﻣﻴﻦ ﺣﻔﺮ ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از اﻳـﻦ‬ ‫رو ﺑﺎ ﺣﻔﺮ زﻣﻴﻦ در اﻳـﻦ ﻗﺴـﻤﺖ‪ ،‬اﺗﻔﺎﻗـﺎً از ﻛﻨـﺎر دﻳـﻮار ﺧﺸـﺘﻲ دورة‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺳﺮ در ﻣـﻲآورﻧــﺪ و ﺑـﺎ اداﻣـﺔ ﻛـﺎوش و ﺑﺮداﺷـﺘﻦ ﺧـﺎك و‬ ‫ﻗﺴﻤﺖﻫﺎﻳﻲ از دﻳﻮار ﺑﻪ ﺧﻤﺮهاي دﺳﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻛﻔﻲ ﻣﻲرﺳﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ درون آن ﻛﻮرة ﻓﻠﺰﮔﺮي را ﺣﻔﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ و ﺳـﻜﻮﻳﻲ از ﺳـﻨﮓ در‬ ‫ﻛﻨﺎر ﻛـﻮره ﺑﺮﭘﺎ ﻛﺮده و ﺳـﺎج ﻛﻮﭼﻚ و ﺗﺨﺘـﻪ ﺳــﻨﮕﻲ در ﻛﻨـﺎر آن‬ ‫ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ و ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﻃﺎﻗﭽﻪ در ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻛﺎرﮔﺎه از ﺧﺸﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ‬ ‫اﺳﺘﺨﺮاج ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﻤﻪﻫﺎﻳﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮده و در ﻛﻨﺎر دﻳﻮار ﭼﻴﺪه و روي‬ ‫دﻳﻮار ﺗﺎ ﺳﻄﺢ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ اﻧﺪود ﻛﺎﻫﮕﻞ ﻣﻲﭘﻮﺷـﺎﻧﻨﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ ﺣﻔﺮﻳـﺎت‬ ‫ﻗﻄﻌﺎﺗﻲ از ﺳﻔﺎل ﻻﻳﺔ ‪ 51‬ﺑﻪ ﻻﻳﺔ ‪ 54‬ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﮔﺰارش ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﺗﭙﺔ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن ‪≒∫∫ ...‬‬ ‫ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت داﺧﻞ ﻛﻮرة ﻓﻠﺰﮔـﺮي ﻋـﻼوه ﺑـﺮ ﺧﻤـﺮهاي ﻛـﻪ روي‬ ‫ﺳﻄﺢ آن اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻗﻄﻌﺎﺗﻲ از زﻏـﺎل‪ ،‬ﺧﺎﻛﺴـﺘﺮ‪ ،‬ﺳـﻔﺎلﻫـﺎي‬ ‫ﻟﻌﺎﺑﺪار‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎﺗﻲ از ﺑﻮﺗﺔ ذوب ﻓﻠﺰ ﺑﺎ ﻧﻤﺎي ﺧﺎرﺟﻲ دودهزده و ﺳﻴﺎهرﻧﮓ‬ ‫و آوار ﺧﺸﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﻄﺮ دﻫﺎﻧﺔ ﻛﻮره ‪ 80‬ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ و ﻗﻄـﺮ ﻛـﻒ آن ‪ 180‬ﺳـﺎﻧﻴﻤﺘﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ از ﻛﻒ‪ ،‬ﻛﻮره ﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﻣﻲرود از ﻗﻄﺮ آن ﻛﺎﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷـﻮد‪.‬‬ ‫ارﺗﻔﺎع ﻛﻮره از ﺳﻄﺢ ﺗﺎ ﻛﻒ ‪ 200‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ اﺳﺖ و ﺳﻮراخﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر ﻛﻨﺘﺮل دﻣﺎي ﻛﻮره در ﺑﺪﻧﺔ آن ﺗﻌﺒﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﻒ ﻛـﻮره‬ ‫ﻻﻳﻪاي از ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ و زﻏﺎل و ﻗﻄﻌﺎت ﺑﺪﻧﺔ دﻳﻮارة ﻛﻮره ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ و‬ ‫ﺑﻘﺎﻳﺎي ﺧﺸﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺣﺮارت ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑـﻪ آﺟـﺮ ﺳـﺒﻚ و ﭘـﻮك‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺟﺎي آﺗﺸﺪان ﻛـﻮره ﺑـﻪ درﺳـﺘﻲ ﻣﺸـﺨﺺ‬ ‫ﻧﺸﺪ‪ .‬در ﻗﺴﻤﺖ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ ﻛﻮره ﺑﻘﺎﻳﺎي ﭼﻬﺎر ﺣﻔﺮه ﻛﻪ دو ﺑﻪ دو روﺑﺮوي‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﺪﻧﻪﻫﺎي ﺷﺮﻗﻲ و ﻏﺮﺑﻲ ﻛﻮره دﻳﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻣﺴﺘﻄﻴﻞﺷﻜﻞ ﺑﻮده و ‪ 15×8‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ اﺑﻌـﺎد داﺷـﺘﻪ و ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻣﺤﻞ ﻗﺮار دادن اﻟﻮار ﻳﺎ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﺑﻮده ﺗﺎ ﺑﺘﻮان دﻫﺎﻧﺔ‬ ‫ﻛﻮره را ﻣﺴﺪود ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻗﻄﻌﺎﺗﻲ از اﺷﻴﺎء ﻓﻠﺰي ﺷﺎﻣﻞ ﻗﺎﺷﻖ ﺑﺰرگ و ﭼﺎﻗﻮ از اﻳﻦ ﻛـﻮره‬ ‫ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻘﺎﻳـﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﻣﻜﺸـﻮﻓﻪ در اﺗـﺎق‬ ‫ﺷﻤﺎﻟﻲِ ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﻳﻚ را ﺑﻪ دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ )اﺷﻜﺎﻧﻲ ـ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ(‬ ‫و اﻳﻠﺨﺎﻧﻲـ ﺗﻴﻤﻮري ﻣﻨﺴﻮب ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ در اﺗﺎق ﺟﻨﻮﺑﻲ‪ ،‬اﺷﻴﺎء ﻣﻜﺸـﻮﻓﻪ‬ ‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ )اﺷﻜﺎﻧﻲ ـ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ( اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﺎﻫﻨﮕﺎري ﻧﺴﺒﻲ و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻻﻳﻪ اواﺧـﺮ اﺷـﻜﺎﻧﻲ و‬ ‫اواﻳﻞ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ اﺳﺖ اﻣـﺎ ﻗﺴـﻤﺖﻫـﺎﻳﻲ از ﻣﺤـﺪودة ﮔﻤﺎﻧـﻪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﻪ‬ ‫ﻓﻀﺎي اﺗﺎق ﺷﻤﺎﻟﻲ )‪ (Sp10‬در دورة ﺗﻴﻤﻮري و اواﻳﻞ ﺻﻔﻮي ﻫﻨﮕـﺎم‬ ‫ﺣﻔﺮ ﺗﭙﻪ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻮرهﻫﺎي ﻓﻠﺰﻛﺎري دﺳﺘﻜﺎري و ﺑـﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗـﻲ و‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻲ ﻧﻪ ﭼﻨﺪان ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻻﻳﺔ ﭘﻨﺠﺎه و دو )‪ :(XXXXXII‬ﻻﻳﻪاي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳﺖ و ﺟـﻨﺲ‬ ‫آن در ﺑﺮش ﺷﺮﻗﻲ از ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﺘﺮاﻛﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ درآن ردﻳـﻒﻫـﺎي‬ ‫اﻓﻘﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ و در ﺑﺮش ﺷﻤﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺧﺎك ﻧﺮم ﺑـﺎ ﺗـﻮدهﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻠﻮﺧﻪاي اﺳﺖ‪ .‬رﻧﮓ اﻳﻦ ﻻﻳﺔ ﺧﺎﻛﻲرﻧـﮓ اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ در ﺑﺮش ﺷﺮﻗﻲ ﺑﺎ ﺗﻮدهﻫﺎي ﺳـﺒﺰ روﺷـﻦ و در ﺑـﺮش ﺷـﻤﺎﻟﻲ ﺑـﺎ‬ ‫ﭘ‪‬ﺮﺷﺪﮔﻲ ﺧﺎك ﻗﺮﻣﺰ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ .‬ﻻﻳﺔ ‪ 52‬ﻻﻳﻪاي ﺳﺮاﺳﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫روي ﻻﻳﺔ ‪ 51‬و زﻳﺮ ﻻﻳﺔ ‪ 53‬ﻗﺮاردارد‪.‬‬ ‫ﺳﻄﻮح ﺑﺎﻻﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﺑـﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﺸـﺖﻫـﺎي ﺳـﺎﺧﺘﺎر ‪110‬‬ ‫)‪ (S110‬ﻛﻪ دﻳﻮاري ﺟﺪاﻛﻨﻨﺪه از دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ در ﻣﻴﺎن ﺑﻘﺎﻳـﺎي‬ ‫اﻳﻦ ﻻﻳﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪ‪ .‬در ﻧﻴﻤـﺔ ﻏﺮﺑـﻲ ﮔﻤﺎﻧـﻪ روي دﻳـﻮار ﻳﺎدﺷـﺪه‪،‬‬ ‫ﺗﻨﻮرﻫﺎي دورة اﺳﻼﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ در ﻧﻴﻤﺔ ﺷﺮﻗﻲ و در ﺷﻴﺐ‬ ‫ﻣﻼﻳﻢ ﺑﻪ داﺧﻞ ﺗﭙﻪ ﺑﻘﺎﻳﺎي ﻣﻌﻤﺎري و ﻧﺨﺎﻟﻪﻫﺎي ﺳﺎزهﻫـﺎي ﻣﻌﻤـﺎري‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﺎ ﺳﻔﺎلﻫﺎي دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻻزم‬ ‫ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺮﭼﻪ اﻏﻠﺐ ﺳﻔﺎلﻫﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫اﻣﺎ ﻛﻤﺘﺮ از ده درﺻﺪ را ﺳﻔﺎلﻫﺎي دورة اﺳﻼﻣﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛـﻪ‬ ‫دﻟﻴﻞ آن در ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻻﻳﺔ ‪ 51‬ﺷﺮح داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻻﻳﺔ ﭘﻨﺠﺎه و ﺳﻪ )‪ :(XXXXXIII‬ﻻﻳﻪاي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ از‬ ‫ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﺧﺎك ﺑﺎ داﻧﻪﺑﻨﺪي رﻳـﺰ در ﺑـﺮش ﺷـﺮﻗﻲ و ﻗﺴـﻤﺖ‬ ‫ﺷﺮﻗﻲ ﺑﺮش ﺟﻨﻮﺑﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه و در ﺑﺮش ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻃﻮل اﻳﻦ ﻻﻳﻪ را‬ ‫ﻓﻴﭽﺮي )‪ (F29‬از ﺧﺎك رﻳﺨﺘﻪ ﭘﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬رﻧـﮓ ﻻﻳـﻪ در ﺑـﺮش‬ ‫ﺟﻨﻮﺑﻲ و ﺷﺮﻗﻲ‪ ،‬ﺧﺎﻛﻲرﻧﮓ ﻣﺎﻳـﻞ ﺑـﻪ ﺳـﺒﺰ ﺑﺴـﻴﺎر روﺷـﻦ اﺳـﺖ و‬ ‫ﻓﻴﭽﺮﻫﺎ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﺎ ﺧﺎﻛﻲ ﻗﺮﻣﺰرﻧﮓ ﭘﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺳﻄﺢ اﻓﻘﻲ در ﻣﻴﺎن ﺑﻘﺎﻳﺎي اﻳﻦ ﻻﻳﻪ دو ﻋﺪد ﺗﻨـﻮر )‪ S115‬و‬ ‫‪ (S116‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دورة اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ ﺗﻨﻮرﻫﺎ‬ ‫ﻓﻘﻂ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﻨﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﻛـﻪ در ﻣﻴـﺎن آن ﺧﺎﻛﺴـﺘﺮ و‬ ‫ﺑﺮوﻧﻪاي ﺑﺮاي ﺧﺎرج ﻛﺮده ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﺗﻨﻮرﻫﺎي ﻳﺎدﺷـﺪه در‬ ‫ﻣﻴﺎن ﮔﻤﺎﻧﻪ و روي ﺧﺸﺖﻫﺎي ﺳﺎزة دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺳﻄﻮح اﻳﻦ ﻻﻳﻪ زﻳﺮِ ﭘﻲِ ﺳﺎﺧﺘﺎر ‪ (S117) 117‬ﻗﺮار دارد‪.‬‬ ‫ﻻﻳﺔ ﭘﻨﺠﺎه و ﭼﻬﺎر )‪ :(XXXXXIV‬ﻻﻳﻪاي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺟﻨﺲ آن ﺧﺎك ﻧﺮم ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻮدهﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﺳـﻔﻴﺪرﻧﮓ )اﺣﺘﻤـﺎﻻً‬ ‫ﮔﭻ( در ﺑﺮش ﺟﻨﻮﺑﻲ‪ ،‬دﻳﻮار و ﭘﻲ آن در ﺑﺮش ﺷﺮﻗﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬ ‫اﻳﻦ ﻻﻳﻪ داراي ﺧﺎكﻫﺎي رﻳﺨﺘﻪ ﺑﺎ ﺗﻮدهﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺣﺠـﻢ ﻫﻨﺪﺳـﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﻣﺘﺮاﻛﻢ در ﺑﺮش ﺷﻤﺎﻟﻲ اﺳﺖ و ﻫﻤﺮاه آن‪ ،‬ﺗﻮدهﻫﺎي ﭘﺮاﻛﻨـﺪة‬ ‫زﻏﺎل در ﻣﻴﺎن ﺧﺎكﻫﺎي رﻳﺨﺘﻪ وﺟﻮد دارد‪ .‬رﻧﮓ ﺑﻘﺎﻳﺎي ﻻﻳﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺧﺎﻛﻲرﻧﮓ و اﻧﺪﻛﻲ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻻﻳﻪ روي‬ ‫ﻻﻳﺔ ‪ 53‬و زﻳﺮ ﻻﻳﺔ ‪ 55‬واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺳﻄﻮح اﻓﻘﻲ ﻋﻤﺪة ﺑﻘﺎﻳﺎي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲﺷﺪه‪ ،‬ﻧﺨﺎﻟﻪﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري‬ ‫ﺑﺪون ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻜﻪﻫﺎي ﮔﭻ در ﻗﻄﻌـﺎت ‪ 10×10‬ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ و در‬ ‫ﻣﻮاردي ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺻﺎف ﻛﻪ در ﻧﻤﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺷـﺪهاﻧـﺪ و ﺧﺸـﺖﻫـﺎ و‬ ‫آﺟﺮﻫــﺎي ﻛﺎﻣــﻞ ﺷﻨﺎﺳــﺎﻳﻲ ﺷــﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠــﻪ دو آﺟــﺮ ﺑــﻪ اﻧــﺪازهﻫــﺎي‬ ‫‪ 21×21×5‬و ﻳﻚ ﺧﺸﺖ ﺑﻪ اﻧﺪازة ‪ 32×32×5‬در ﻣﻴـﺎن ﺑﻘﺎﻳـﺎي اﻳـﻦ‬ ‫ﻻﻳﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬ ‫‪1389‬‬ ‫∬∫≒ ﮔﺎراژﻳﺎن و دﻳﮕﺮان‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .23‬ﻃﺮح ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﻔﺎلﻫﺎﻳﻲ از ﻻﻳﺔ ‪ ،51‬ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﻳﻚ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1389‬‬ ‫ﮔﺰارش ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﺗﭙﺔ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن ‪≒∬≡ ...‬‬ ‫ﻻﻳﺔ ﭘﻨﺠﺎه و ﭘﻨﺞ )‪ :(XXXXXV‬ﻻﻳـﻪاي ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺟﻨﺲ آن از ﻛﻠﻮﺧﻪﻫﺎي ﺧﺎك زردرﻧﮓ اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺮش ﺷﻤﺎﻟﻲ درﺻـﺪ‬ ‫ﺧﺎك ﻧﺮم ﺑﻴﺸﺘﺮ از دو ﺑﺮش دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻜـﻪﻫـﺎي ﻛﻮﭼـﻚ ﮔـﭻ در‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺑﻘﺎﻳﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬دﻳﻮاري از ﺟﻨﺲ ﺧﺸﺖ ﺧﺎم زاوﻳﺔ ﺑـﺮش‬ ‫ﺷﻤﺎﻟﻲ و ﺷﺮﻗﻲ را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬رﻧﮓ ﻻﻳﺔ ﺗﻮدهﻫﺎي ﺧﺎك زردرﻧﮓ‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺧﺎك ﻗﺮﻣﺰ ﺑﺴﻴﺎر روﺷﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺳﻄﻮح اﻓﻘﻲ ﺑﺨﺶ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﻻﻳﻪ‪ ،‬ﺑـﻪ وﻳـﮋه در ﺑـﺮش ﻏﺮﺑـﻲ‪،‬‬ ‫ﺧﺎك ﻣﺘﺮاﻛـﻢ اﺳﺖ و روي ﺧﺎك ﻧـﺮم ﺳــﻄﻮح ﭘــﺎﻳﻴﻨﻲ ﻗـﺮار دارد‪.‬‬ ‫ﺗﻜﻪﻫﺎي ﭘﺮاﻛﻨﺪة ﮔﭻ ﻧﻴﺰ در ﻣﻴﺎن ﺑﻘﺎﻳﺎي اﻳﻦ ﻻﻳﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ‪ (S118) 118‬ﻳﻚ دﻳﻮار ﺧﺸﺘﻲ ﺑﺎ ﺧﺸـﺖﻫـﺎي‬ ‫ﻛﺞ و ﻣﻌـﻮج اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﺧﺸـﻜﻪﭼـﻴﻦ روي ﻫـﻢ ﻗـﺮار داده‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻴﻦ ﺧﺸﺖﻫﺎ دﻳﻮارﻫﺎﻳﻲ ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﻣـﻼت ﮔـﻞ در‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي دﻳﻮار ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪ‪ .‬ارﺗﻔﺎع دﻳـﻮار ﺑـﻴﺶ از ارﺗﻔـﺎع‬ ‫ﻻﻳﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﻄﻮح اﻓﻘﻲ در ﻣﺤﺪودة ﮔﻤﺎﻧﻪ ﺗﻜﻪﻫﺎي آﺟـﺮ ﺑـﺎ اﺑﻌـﺎد‬ ‫‪ 20×33 ،5×21×21‬و ‪ 10×39‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﻻﻳﺔ ﭘﻨﺠﺎه و ﺷﺶ )‪ :(XXXXXVI‬ﻻﻳﻪاي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺟﻨﺲ آن ﺧﺎك ﻧﺮم ﻫـﻮازده ﻣﺨﻠـﻮط ﺑـﺎ ﻗﻄﻌـﺎت ﺧﺸـﺖ در ﺳـﻄﻮح‬ ‫ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻻﻳﻪ‪ ،‬ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ ﻫﻤﺮاه ﺑـﺎ ﺧـﺎك ﻧـﻴﻢﺳـﻮﺧﺘﻪ در‬ ‫ﺳﻄﻮح ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﺧﺎك ﺑﻪ رﻧﮓ ﺳﺒﺰ ﺑﺴﻴﺎر روﺷﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻮدهﻫـﺎي‬ ‫ﻛﻠﻮﺧﻪاي در ﺳﻄﻮح ﭘﺎﻳﻴﻨﻲ ﻻﻳﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻻﻳـﻪ در ﻫـﺮ ﺳـﻪ‬ ‫ﺑﺮش وﺟﻮد دارد‪ ،‬زﻳﺮ ﻻﻳﺔ ‪ 57‬و روي ﻻﻳﺔ ‪ 55‬واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺳﻄﺢ اﻓﻘﻲ ﺣﺪود ﻳﻚ ﭼﻬﺎرم ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﻲ ﮔﻤﺎﻧﻪ را ﺳﻄﺤﻲ‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ در ﺑـﺮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬روي آن ﺧﺎﻛﺴـﺘﺮ ﺗﻴـﺮه و روي‬ ‫ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ ﺗﻴﺮه را ﺧﺎك ﻧﻴﻢﺳﻮﺧﺘﻪ ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد‪ .‬در ﺳـﻄﻮح ﭘـﺎﻳﻴﻨﻲ‬ ‫ﻻﻳﻪ ﺳﻄﻮﺣﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻟﻴﺎف ﻛﻮﺑﻴﺪهﺷﺪه ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﺸـﺎﻧﮕﺮ‬ ‫ﻛﻒ ﻳﺎ ﺳﻄﺢ ﺣﻴﺎط اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻻﻳﺔ ﭘﻨﺠﺎه و ﻫﻔﺖ )‪ :(XXXXXVII‬ﻻﻳﻪاي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫از ﺧﺎك ﻫﻮازده و ﺳﻄﺤﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺮم ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻜﻪﻫﺎي ﺧﺸﺖ رﻳﺨﺘـﻪ‬ ‫و ﺑﻘﺎﻳﺎي ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺳﻄﺤﻲ ﺑﻪ رﻧﮓ ﻗﻬﻮهاي ﺑﺴﻴﺎر روﺷﻦ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻄﻮح آﺷﻔﺘﻪ ﺑﻮد و در آن ﺳﻄﻮح اﺻﻠﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻧﺸـﺪ‪ .‬ﻻﻳـﺔ‬ ‫‪ 57‬در ﻫﺮ ﺳﻪ ﺑﺮشِ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲﺷﺪه ﺑـﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻻﻳـﻪ اﺳـﺖ؛ در ﻧﺘﻴﺠـﻪ‬ ‫روي آن ﻻﻳﻪاي واﻗﻊ ﻧﺸﺪه‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻻﻳﻪ روي ﻻﻳـﺔ ‪ 56‬واﻗـﻊ ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪.(18‬‬ ‫در ﺳﻄﻮح اﻓﻘﻲ ﭘﺲ از ﺑﺮداﺷﺖ ﺧﺎكﻫﺎي ﺳﻄﺤﻲ ﻛـﻪ ﺣـﺪود‬ ‫‪ 10‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻗﻄﺮ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻻﻳﻪاي ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪ ﻛـﻪ ﺳﺮاﺳـﺮ‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﻪ را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻄﺢ ﻳﺎدﺷﺪه ﺑﻪ ﺷﻴﺐ ﺗﭙـﻪ در ﻏـﺮب ﻣﻨﺘﻬـﻲ‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺳﻔﺎل در ﻣﻴﺎن ﺑﻘﺎﻳﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ‬ ‫ﺳﻔﺎلﻫﺎ ﻣﺨﻠﻮط ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﻳﻚ روي ﺗﭙﻪ و داﺧﻞ ﺑـﺎرو ﻗـﺮار داﺷـﺖ‪ .‬در‬ ‫ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري‪ ،‬ﻧﻬﺸﺘﻪﻫﺎي اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑـﻪ زﻣـﺎن ﻣﻌﺎﺻـﺮ و‬ ‫دورهﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻨﺴﻮب ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬اداﻣﺔ ﭘـﮋوﻫﺶﻫـﺎ ﻧﺸـﺎن داد ﻛـﻪ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ و ﺳـﺎﺧﺖ و‬ ‫ﺳﺎزﻫﺎ و ﺗﻐﻴﻴﺮات در داﺧﻞ ﺳﺎزه ﻃﻲ دورهﻫﺎي اﺳـﻼﻣﻲ اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﻳـﻚ ﺑـﺮاي ﺑﺮرﺳـﻲ ﺳﺮﮔﺬﺷـﺖ ﺳـﺎزة دورة‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ در داﺧﻞ ﺳﺎزه و ﻃﻲ دورهﻫﺎي ﺑﻌـﺪ )از ﺳﺎﺳـﺎﻧﻲ( اﻃﻼﻋـﺎت‬ ‫ﻣﻬﻤﻲ اراﺋﻪ داد‪.‬‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﺔ ﭼﻬﺎر )‪ (T.4‬ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن‬ ‫اﺑﻌﺎد ﮔﻤﺎﻧﺔ ﭼﻬﺎر ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ ‪ 3×3‬ﻣﺘﺮ اﺳﺖ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﺟﻬـﺎت‬ ‫اﺻﻠﻲ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ اﻧﺤﺮاف دارد‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ اﻧﺪازه‪ ،‬ﭘﺮﻫﻴـﺰ از ﻛـﺎوش در‬ ‫ﺑﺎﻓﺖ ﺣﺠﻴﻢ ﻣﻌﻤﺎري ﺧﺸﺘﻲ ﺳﻄﻮح ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺗﭙﻪ )ﺳﺎزة دورة ﺗـﺎرﻳﺨﻲ(‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎوش در آن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﻻﻳﻪﻧﮕﺎراﻧﻪ ﭼﻨﺪاﻧﻲ در اﺧﺘﻴﺎر‬ ‫ﻧﻤﻲداد؛ ﻛﻪ زﻣﺎن زﻳﺎدي را ﻧﻴﺰ ﻫﺪر ﻣﻲداد‪ .‬ﮔﻤﺎﻧـﻪ داراي ﺳـﻪ ﺑـﺮش‬ ‫ﺷﻤﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺷﺮﻗﻲ و ﻏﺮﺑﻲ اﺳﺖ و ﺑﺮش ﺟﻨﻮﺑﻲ ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ ﻗـﺮار ﮔـﺮﻓﺘﻦ‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﻪ در ﺷﻴﺐ ﺗﭙﻪ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻧﻘﻄﺔ ﺛﺎﺑﺖ ﮔﻤﺎﻧـﻪ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻧﻘﻄـﻪ‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ ﺗﭙﻪ ‪ +1510‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري در ﮔﻤﺎﻧﺔ ﭼﻬﺎر از ارﺗﻔـﺎع ‪ +1510‬ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ )ﺳـﻄﺢ‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﻪ( آﻏـﺎز و ﺗﺎ ارﺗﻔـﺎع ‪ +670‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ )ﻛـﻒ دورة ﻣـﺲـ ﺳﻨﮕﻲ(‬ ‫اداﻣﻪ داده ﺷﺪ و در اﻳﻦ ﺳﻄﺢ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺳـﻄﺢ ﻣـﻮرد ﻧﻈـﺮ‬ ‫)ﻣـﺲـ ﺳﻨﮕﻲ( ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪ‪ .‬ارﺗﻔﺎع ﻻﻳـﺔ ﻛـﺎوشﺷـﺪه در‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﺔ ﭼﻬﺎر‪ 840 ،‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ‪ 23‬ﻻﻳﻪ را در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻻﻳـﺔ‬ ‫ﻳﻚ )‪ (I‬ﻻﻳﻪاي ﺳﻄﺤﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺎكﻫﺎي رﻳﺨﺘﻪ و ﻓﺮﺳـﺎﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘـﻪ‬ ‫در ﺷﻴﺐ ﺗﭙﻪ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﺪ و ﻻﻳﻪﻫـﺎي دو و ﺳـﻪ )‪ II‬و ‪ (III‬ﻣـﻮاد‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ دوران ﻣﺨﺘﻠﻒ را در ﺑﺮداﺷـﺖ ﻛـﻪ ﻧﺸـﺎﻧﮕﺮ ﻣﺨﻠـﻮط ﺑـﻮدن‬ ‫ﺑﻘﺎﻳﺎي اﻳﻦ ﻻﻳﻪﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻻﻳﺔ ﭼﻬﺎر )‪ (IV‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ دوران ﺗـﺎرﻳﺨﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻛﻒ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺷﺪ و ﻣﺪارك و ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ دورة‬ ‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ از آن ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﻻﻳﺔ ﭘﻨﺞ )‪ (V‬اﺣﺘﻤـﺎﻻً ﻳـﻚ اﻧﺒﺎﺷـﺖ از‬ ‫دوران ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺣﺎﺻﻞ ﺗﺴﻄﻴﺢ ﺗﭙـﻪ در اﻳـﻦ دوران‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﻻﻳﺔ ﺷﺶ )‪ (VI‬ﺗﺎ ﻻﻳﺔ ‪ (XX) 20‬ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ دوران ﻣﻔـﺮغ‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬ ‫‪1389‬‬ ‫≒∬≒ ﮔﺎراژﻳﺎن و دﻳﮕﺮان‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻻﻳﻪﻫﺎي ‪ (XXI) 21‬ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻓﺘﺮت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳﺖ و ﻻﻳﻪﻫـﺎي‬ ‫‪ 22‬و ‪ XXII) 23‬و ‪ (XXIII‬ﻧﻴﺰ ﻻﻳﻪﻫﺎي دورة ﻣﺲ ـ ﺳﻨﮕﻲ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻻﻳﻪﻫﺎي ﻳﻚ ﺗﺎ ﭼﻬﺎر ﻛﻪ ﺣﺎوي دادهﻫﺎي دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﻗﺒـﻞ از آن‬ ‫اﺳﺖ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻻﻳﺔ ﻳﻚ )‪ :(I‬ﻻﻳﻪاي ﺳﻄﺤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺧﺎكﻫﺎي ﻫﻮازده و ﻧـﺮم‬ ‫ﺳﻄﺤﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﺨﺎﻟﻪﻫﺎ و ﺑﻘﺎﻳﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﺧﺎﻛﻲ روﺷـﻦ ﻣﺎﻳـﻞ ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي روﺷﻦ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻻﻳﺔ ﻳﻚ ﺗﻨﻬﺎ در ﺑﺮش ﺷـﻤﺎﻟﻲ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪه و ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻻﻳﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻻﻳﻪ روي ﻻﻳـﻪﻫـﺎي دو و‬ ‫ﺳﻪ )‪ II‬و ‪ (III‬واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪.(24‬‬ ‫در ﺳﻄﻮح اﻓﻘﻲ ﺗﻤﺎم ﺳﻄﺢ ﮔﻤﺎﻧﻪ را ﺧﺎكﻫﺎي ﻧﺮم ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ ﻛﻪ‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ و در ﺳﻄﺢ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻣﺤﺪودة‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺑﺮش ﺷﻤﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﺑﻘﺎﻳﺎي ﻣﻌﻤـﺎري ﻣﺸـﺎﻫﺪه‬ ‫ﺷﺪ ﻛﻪ در اﺛﺮ ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ‪ ،‬در ﺷﻴﺐ ﺗﭙـﻪ ﻗـﺮار داﺷـﺘﻪ و ﺑﻘﺎﻳـﺎ در ﺑﺴـﺘﺮ‬ ‫اﺻﻠﻲﺷﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻻﻳﺔ دو )‪ :(II‬ﺷﺎﻣﻞ ﻻﻳﻪاي اﺳﺖ از ﻧﺨﺎﻟـﻪﻫـﺎي ﻣﻌﻤـﺎري ﻛـﻪ در‬ ‫ﺑﺴﺘﺮ اﺻﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺟﻨﺲ اﻳﻦ ﻻﻳﻪ ﺗﻮدهﻫﺎي ﻳﻜﺪﺳﺖ ﺑﻪ رﻧﮓ ﺧﺎﻛﻲ‬ ‫ﺗﺎ ﺳﺒﺰ روﺷﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻻﻳﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻳﻚ ﺳﻮم ﻏﺮﺑﻲ ﺑـﺮش ﺷـﻤﺎﻟﻲ‬ ‫وﺟﻮد دارد و زﻳﺮ ﻻﻳﺔ ﻳﻚ )‪ (I‬و روي ﻻﻳﺔ ﺳﻪ )‪ (III‬واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳـﺖ‬ ‫)ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .(24‬ﭼﻮن اﺣﺘﻤﺎﻻً اﻳﻦ ﻻﻳﻪ در ﻣﺤﺪودة ﻛﺎوشﻧﺸﺪه ﺑﻪ ﻃﺮف‬ ‫ﻏﺮب ﮔﺴﺘﺮش داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻻﻳﻪ ﻗﻠﻤﺪاد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻄﻮح‪ ،‬دﺳﺖاﻓـﺰار ﻳـﺎ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻮاد ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ در ﻣﻴﺎن ﻧﻬﺸﺘﻪﻫﺎ ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ ﻧﺸـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻻﻳﺔ ﺳﻪ )‪ :(III‬ﻻﻳﻪاي از ﺑﻘﺎﻳﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ‬ ‫در ﺷﻴﺐ ﺗﭙﻪ اﻧﺒﺎﺷﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮدهﻫﺎي ﺑﻘﺎﻳﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﺑﺎ ﺟـﻨﺲ و‬ ‫رﻧﮓ ﻧﺎﻫﻤﮕﻦ ﻛﻪ در ﺑﻴﻦ آن ﺧﺸﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ رﻧﮓ روﺷـﻦ‪ ،‬ﺧﺎﻛﺴـﺘﺮ و‬ ‫داﻧﻪﻫﺎي ﻧﻴﻢﺳﻮﺧﺘﻪ و ﺧﺎك ﻧﺮم ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻧﺒﺎﺷﺖﻫـﺎي اﻳـﻦ‬ ‫ﻻﻳﻪ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻻﻳﺔ ﺳﻪ در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺑﺮش ﺷﻤﺎﻟﻲ وﺟﻮد دارد‬ ‫و زﻳﺮ ﻻﻳﻪﻫﺎي ﻳﻚ و دو )‪ I‬و ‪ (II‬و روي ﻻﻳﺔ ﭼﻬﺎر )‪ (IV‬واﻗﻊ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .(24‬ﻧﻬﺸﺘﻪﻫﺎي اﻳﻦ ﻻﻳﻪ ﺑﻘﺎﻳﺎي ﻣﻌﻤﺎري و ﻧﺨﺎﻟﻪ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ در اﺛﺮ ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ در ﺷﻴﺐ ﺗﭙﻪ روي ﻫﻢ اﻧﺒﺎﺷﺖ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻘﺎﻳﺎ در زﻣﻴﻨﺔ اﺻﻠﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺻﻠﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻻﻳﺔ ﭼﻬـﺎر )‪ :(IV‬ﻻﻳـﻪاي ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﺷـﺎﻣﻞ ﺑﻘﺎﻳـﺎ و ﻧﺨﺎﻟـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻪ ﺻﻮرت رﻳﺨﺘﻪ روي ﻛﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﺪة ﺑﻘﺎﻳﺎ ﺑﻪ رﻧﮓ ﺧﺎﻛﻲ‬ ‫‪ ‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1389‬‬ ‫روﺷﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻻﻳﻪ ﺳﺮﺗﺎﺳﺮي اﺳﺖ و در ﻫﺮ ﺳـﻪ ﺑـﺮش ﻣﺸـﺎﻫﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .(24‬اﻳﻦ ﻻﻳﻪ زﻳﺮ ﻻﻳﺔ ﺳﻪ )‪ (III‬و روي ﻻﻳـﺔ ﭘـﻨﺞ‬ ‫)‪ (V‬واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺳﻄﻮح اﻓـﻘﻲ در زﻳﺮ ﺧﺎكﻫﺎي ﺳﻄﺤﻲ ﻛـﻪ ﻧﻬﺸــﺘﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻻﻳﻪﻫﺎي ﻳﻚ ﺗﺎ ﺳﻪ )‪ I‬ﺗﺎ ‪ (III‬را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺑﻘﺎﻳـﺎي ﻗﻄـﻮر‬ ‫ﺧﺎك ﺣﺎﺻﻞ از آوار ﻛﻪ ﺣﺪود ‪ 70-60‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻗﻄﺮ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺮﺧـﻮرد‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬ﻗﻄﻌﺎت ﺷﻜﺴﺘﻪ و ﺑﺮ ﻫﻢ اﻧﺒﺎﺷﺘﺔ ﺧﺸـﺖ ﻓﻘـﻂ در دروﻧـﻲﺗـﺮﻳﻦ‬ ‫ﺑﺨﺶ ﮔﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭼﺴﺒﻴﺪه ﺑﻪ دﻳﻮارة ﺷﻤﺎﻟﻲ و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً در ارﺗﻔـﺎع ‪ +14‬ﻣﺘـﺮ‬ ‫ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻧﻘﻄﺔ ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﻮد‪ .‬در ﺿـﻠﻊ ﻣﻘﺎﺑـﻞ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻃـﺮف‬ ‫ﺷﺮق ﻗﻄﻌﺎت ﺧﺸﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺑﺮداﺷﺖ اﻃﺮاف اﻳﻦ اﻧﺒﺎﺷﺖ‪ ‬آواري‬ ‫ﻧﺸـﺎن داد‪ ،‬ﺧﺸﺖﻫﺎ روي ﻛﻔﻲ ﺳـﺎﺧﺘـﻪ ﺷـﺪه از ﮔـﻞِ ﻛﻮﺑﻴـﺪه ﻓـﺮو‬ ‫رﻳﺨﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ در ارﺗﻔﺎع ‪ +1340‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ از ﻧﻘﻄـﺔ ﺛﺎﺑـﺖ واﻗـﻊ ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻒ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻳـﻚ )‪ (S.1‬ﻧﺎﻣﮕـﺬاري ﺷـﺪ‪ .‬ﻗﻄﻌـﺎت ﺳـﻔﺎل‬ ‫ﺷﻜﺴﺘﺔ ﻗﺮﻣﺰ ﭼﺮﺧﺴﺎز ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻣﺘـﺮاﻛﻢ رﻳﺨﺘـﻪ ﺑـﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ و زﻏﺎل روي ﻛﻒ ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﺷـﺪ‪ .‬در ﻧﺰدﻳﻜـﻲ اﻳـﻦ ﻗﻄﻌـﺎت‬ ‫ﺳﻔﺎﻟﻲ ﺑﻘﺎﻳﺎي ﺳﺎزهاي)؟( ﮔﻠﻲ ﺑﺮ روي ﻛﻒ ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪ‪ .‬ﺣﻔﺮة ﻣﺪو‪‬ري‬ ‫ﺑﺎ ﻗﻄﺮ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ‪ 8‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ در آن ﺗﻌﺒﻴﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ درون آن ﺑﺎ ﺧﺎك‬ ‫ﻧﺮم و ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ ﭘﺮ و اﻃﺮاف آن اﻧﺪود ﺷـﺪه ﺑـﻮد‪ .‬اﻳـﻦ ﺣﻔـﺮه اﺣﺘﻤـﺎﻻً‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﻮاﻛﺶ ﺳﺎزهاي ﺑﺮاي ﭘﺨﺘﻦ اﺷﻴﺎء ﮔﻠـﻲ ﻳـﺎ در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ‬ ‫ﭘﺨﺖ و ﭘﺰ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻔﺮة ﻣﺪو‪‬ر ﺳﺎﺧﺘﺎر دو )‪ (S.2‬ﻧﺎﻣﻴـﺪه ﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻳﻚ از ﺳﻤﺖ ﺷﺮق ﺑﻪ دﻳﻮاري ﺧﺸﺘﻲ ﻣﺤـﺪود ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻪ )‪ (S.3‬ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺮض اﻳﻦ دﻳﻮار ﺧﺸﺘﻲ ﻣﺸـﺨﺺ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﭘﻬﻨﺎي آن ﺑﻪ زﻳﺮ ﺑﺮش ﻏﺮﺑـﻲ ﮔﻤﺎﻧـﻪ رﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‬ ‫)ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .(24‬در ﺑﻴﻦ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮﻫﺎ ﻗﻄﻌﺎت رﻳﺰ اﺳﺘﺨﻮان )ﺑﺮﺧﻲ ﺳﻮﺧﺘﻪ(‪،‬‬ ‫ﺳﻔﺎل )ﺗﻌﺪادي دودزده( و ﻣﻘﺪاري دوررﻳـﺰ ﺳـﻨﮕﻲ ﺣﺎﺻـﻞ از ﺗﻮﻟﻴـﺪ‬ ‫دﺳﺖاﻓﺰارﻫﺎي ﺳﻨﮕﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫از ﻗﻄﻌﺎت ﺧﻤﺮه ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل آﺗﺶ و ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﺳـﺎﺧﺘﺎر ﻳـﻚ‬ ‫)اﺟﺎق ﻛﺎرﮔﺎﻫﻲ( اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬در ﺷﺎﻧﺔ اﻳﻦ ﺧﻤﺮه ﺳﻮراخ ﻣﺪو‪‬ري‬ ‫اﻳﺠﺎد ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺷﻴﺎء رﻳﺰ دﻳﮕﺮي در ﻣﻴﺎن ﺑﻘﺎﻳﺎي اﻳﻦ ﻻﻳـﻪ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻣﻬﺮة ﺳﻨﮕﻲ ﺳﻴﺎه ﺑﻪ ﻗﻄﺮ ‪ 3/5‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ‪،‬‬ ‫ﻣﻬﺮة ﺳﻨﮕﻲ ﺳﺒﺰ ﺑﻪ ﻗﻄﺮ ‪ 3‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ‪ ،‬ﻣﻬـﺮة ﺳـﻨﮕﻲ ﻗﺮﻣـﺰ ﺑـﻪ ﻗﻄـﺮ‬ ‫ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ‪ 2/5‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ‪ ،‬ﻣﻬﺮة ﺳـﻨﮕﻲ ﻧـﺎرﻧﺠﻲ ﺑـﻪ ﻗﻄـﺮ ﺗﻘﺮﻳﺒـﻲ ‪2/5‬‬ ‫ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ‪ ،‬ﺳﺮﻧﻴﺰه از ﺟﻨﺲ آﻫﻦ‪ ،‬ﻳﻚ ﺷﻲ آﻫﻨﻲ ﻣﻴﻠﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ و درﭘﻮش‬ ‫ﺳﻔﺎﻟﻲ‪ .‬ﻣﻬﻢﺗﺮ از ﻫﻤﻪ ﻳﻚ ﻣﺸﺘﺔ )ﺗﻮﭘﻲ( ﮔﻠﻲ ﻛﻪ از ﻳﻚ ﺳﻮ ﻣﺴـﻄﺢ‬ ‫و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻣﺤﺪب اﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻳﺎﻓﺘـﻪﻫـﺎي وﻳـﮋة اﻳـﻦ ﻻﻳـﻪ‬ ‫ﮔﺰارش ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﺗﭙﺔ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن ‪≒∬≪ ...‬‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬روي ﺳﻄﺢ ﻣﺤﺪ‪‬ب اﻳﻦ ﻣﺸﺘﻪ ﺷﺶ داﻳﺮة ﻛﻮﭼـﻚ ﺑـﺎ ﻓﺸـﺎر‬ ‫اﻳﺠﺎد ﺷﺪه ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻬـﺮ )ﺗﺼـﻮﻳﺮ ‪ (25‬و ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ دورة ﺗـﺎرﻳﺨﻲ‬ ‫)ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ( اﺳﺖ‪ .‬در ﻃﺮف ﻣﺴﻄﺢ اﻳﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﻧﻴﺰ ﭼﻬـﺎر ردﻳـﻒ ﺷـﻴﺎر‬ ‫ﻓﺮورﻓﺘﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻً از اﻳـﻦ ﺷـﻲء ﺑـﺮاي ﻣﻬـﺮ و ﻣـﻮم‬ ‫ﻛﺮدن )اﻧﺒﺎر‪ /‬ﻛﺎﻻ( اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑـﺮاي‬ ‫ﻻﻳﻪﻫﺎي ﻳﻚ ﺗﺎ ﺳﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﮔﺎﻫﻨﮕﺎري ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد‪ ،‬اﻣـﺎ ﺑﺮاﺳـﺎس‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺳﻔﺎلﻫﺎ و ﺗﻮﭘﻲ ﮔﻠﻲ )ﻧﺸﺎنﻫﺎي ﻣﻬﺮ( ﮔﺎﻫﻨﮕﺎري ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎدي‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻻﻳﻪ‪ ،‬دوران ﺗﺎرﻳﺨﻲ )ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ( اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .25‬ﻣﺸﺘﻪ ﻳﺎ ﺗﻮﭘﻲ ﮔ‪‬ﻠﻲ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از ﮔﻤﺎﻧﺔ ﭼﻬﺎر‪.‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .24‬ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﮔﻤﺎﻧﺔ ﭼﻬﺎر‪.‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬ ‫‪1389‬‬ ‫≫∬≒ ﮔﺎراژﻳﺎن و دﻳﮕﺮان‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ در ﮔﻤﺎﻧﻪﻫـﺎي ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻋﺮﺻـﻪ و‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺣﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1388‬‬ ‫در ﺳﻪ ﮔﻤﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎرهﻫﺎي ‪ 11 ،3‬و ‪ 19‬از ﻣﺠﻤﻮع ﮔﻤﺎﻧﻪﻫﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦ‬ ‫ﻋﺮﺻﻪ و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺣﺮﻳﻢ آﺛﺎر ﻣﻌﻤﺎري دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ و دورة ﻗﺪﻳﻢﺗﺮ آن‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ اﺣﺘﻤﺎﻻً اواﺧﺮ دورة آﻫﻦ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪ‪ .‬در اداﻣـﻪ اﻳـﻦ ﻳﺎﻓﺘـﻪﻫـﺎ‬ ‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻫﻤﻴﺖ اﻳﻦ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ﻛـﻪ وﺳـﻌﺖ‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎزﻫﺎي دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ در ﻋﺮﺻﺔ اﺳﺘﻘﺮار ﻗﻠﻌﺔ ﺧﺎن را ﻧﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﺔ ‪NE.03‬‬ ‫اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ در ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﻲ ﺗﭙﺔ ﻗﻠﻌﻪﺧـﺎن ﻗـﺮار دارد‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻃﻮر دﻗﻴﻖﺗﺮ در ﻛﻨﺎرﺷﻤﺎﻟﻲ ﺟﺎدة ﻣﺠﺎور ﺗﭙﻪ در اﻃﺮاف ﻣﻴﺪان ورودي‬ ‫روﺳﺘﺎ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺎﺻﻠﺔ ﻧﻘﻄﺔ ﻣﺒﻨﺎي اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪ از ﻧﻘﻄﺔ ﻣﺒﻨـﺎي‬ ‫ﺗﭙﻪ )‪ 82/53 (±00‬ﻣﺘﺮ و اﺧﺘﻼف ارﺗﻔﺎع آن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﺔ ﻳﺎدﺷـﺪه‬ ‫‪ -89‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﺔ ‪ NE.03‬ﺑﻪ اﺑﻌـﺎد ‪ 2×2‬ﻣﺘـﺮ و در راﺳـﺘﺎي ﺟﻬـﺎت اﺻـﻠﻲ‬ ‫)ﺷﻤﺎلـﺟﻨﻮب( اﻳﺠﺎد ﺷﺪ‪ .‬ﻛﺎوش در اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪ از ﻋﻤﻖ ‪ -3‬ﺗﺎ ‪-258‬‬ ‫ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ و در ﻃﻲ ﻛﺎوش ﺗﺎ اﻳﻦ ﻋﻤﻖ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﻻﻳﺔ ﻃﺒﻴﻌـﻲ‬ ‫و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﻻﻳﻪﻫﺎي ﺳﻪ و ﭼﻬﺎر ﻣﺎﻫﻴﺘﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﻻﻳـﺔ‬ ‫دو ﻣﺎﻫﻴﺘﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻻﻳﻪﻫﺎي ﻳﻚ و ﭘﻨﺞ ﻣﺎﻫﻴﺘﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ -‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬ ‫دارﻧﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﺿﺨﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻻﻳﺔ ﻳﻚ ﺑﺎ ﻣﺘﻮﺳـﻂ ﺿـﺨﺎﻣﺖ ‪ 85‬ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ‬ ‫داراي ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺿﺨﺎﻣﺖ و ﻻﻳﺔ دو ﺑﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺿـﺨﺎﻣﺖ ‪ 5‬ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ‬ ‫ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺿﺨﺎﻣﺖ را دارﻧﺪ‪ .‬ﻻﻳﺔ ﭘﻨﺞ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺮاﻛﻢ زﻳﺎد زﻏـﺎل ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﻧﻬﺸﺘﻪﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ در ﺑﺎﻓﺖ اﻳﻦ ﻻﻳﻪ ﻣﺎﻫﻴﺘﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲـ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬ ‫دارد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻻﻳﺔ ﭘﻨﺞ ﺣﺎوي دادهﻫﺎي دورة ﺗـﺎرﻳﺨﻲ اﺳـﺖ و ﺑـﻪ ﻃـﻮر‬ ‫ﻣﻔﺼﻞ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻻﻳﺔ ‪ :5‬اﻳﻦ ﻻﻳﻪ داراي ﺑﺎﻓﺘﻲ ﻧﺮم و ﻧﻬﺸﺘﻪﻫﺎي آن در ﺣﻴﻦ ﻛـﺎوش‬ ‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﻮدري ـ ﺗﻮدهاي از ﺑﺴﺘﺮ ﻻﻳﻪ ﺟﺪا ﻣـﻲﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬رﻧـﮓ اﻳـﻦ‬ ‫ﻻﻳﻪ ﻗﻬﻮهاي ﺗﻴﺮه و رﻃﻮﺑﺖ آن ﺑﺎﻻ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻻﻳـﻪ از ﻋﻤـﻖ ‪-215‬‬ ‫آﻏﺎز و در ﻋﻤﻖ ‪ -258‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﺔ ﻣﺒﻨﺎ ﭘﺎﻳـﺎن ﻣـﻲﻳﺎﺑـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺿﺨﺎﻣﺖ اﻳﻦ ﻻﻳﻪ ‪ 57‬و ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺿﺨﺎﻣﺖ آن ‪ 13‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي اﻳﻦ ﻻﻳﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺑـﻪ دو دﺳـﺘﻪ ﻳﺎﻓﺘـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻣﻨﻘﻮل و ﻏﻴﺮﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻓﺮاوانﺗﺮﻳﻦ دادهﻫﺎي ﻣﻨﻘـﻮل اﻳـﻦ‬ ‫ﻻﻳﻪ زﻏﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮاﻛﻢ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد زﻏـﺎل در ﻣﻴـﺎن ﺑﺎﻓـﺖ اﻳـﻦ ﻻﻳـﻪ‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﺎً در ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ آن ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺗـﺮاﻛﻢ‬ ‫‪ ‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1389‬‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ زﻏﺎل در ﻗﺴﻤﺖ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﮔﻤﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻔﺎل از دﻳﮕﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫـﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻻﻳﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ و ﻫﻤﮕـﻮﻧﻲ آن ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﺗﻤـﺎﻣﻲ‬ ‫ﻻﻳﻪﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻔﺎلﻫﺎي ﭼﺮخﺳـﺎز‪ ،‬ﺑـﺎ ﺧﻤﻴـﺮة ﻗﻬـﻮهاي و ﻣـﺎدة‬ ‫ﭼﺴﺒﺎﻧﻨﺪة ﻛﺎﻧﻲ )ﺷﻦ و ﺳﻨﮕﺮﻳﺰه( و ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺧﺸﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳـﻔﺎلﻫـﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﻌﻀﺎً دﺳﺖﺳﺎز ﺑﺎ ﺧﻤﻴﺮهاي ﺑﻪ رﻧـﮓ ﻗﻬـﻮهاي و ﺧﺎﻛﺴـﺘﺮي و ﺑﻌﻀـﺎً‬ ‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻠﻲ ﻧﺨﻮدي رﻧﮓ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ و ﺗﻨﻬﺎ ﻳﺎﻓﺘﺔ ﻏﻴﺮﻣﻨﻘﻮل در اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬در ﻻﻳـﺔ ﭘـﻨﺞ و‬ ‫در ﻋﻤﻖ ‪ -250‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﺔ ﻣﺒﻨﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ‬ ‫دو ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺧﺸﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ دو ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي‬ ‫‪ 1‬و ‪ 2‬ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﺷﺪ‪ ،‬در ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺤﺪودي از ﮔﻤﺎﻧﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪاﻧـﺪ و‬ ‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ‪ :1‬اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻳﻚ دﻳﻮار ﺧﺸﺘﻲ ﺑﺎ ﺧﺸﺖﻫـﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ 60‬و ﻋﺮض ‪ 40‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻬﺖ ﻗﺮارﮔﻴﺮي اﻳـﻦ ﺳـﺎزة‬ ‫ﺧﺸﺘﻲ از ﮔﻮﺷﺔ ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ ﮔﻤﺎﻧﻪ در ﺟﻬـﺖ ﺷـﻤﺎل ﻏﺮﺑـﻲ اﺳـﺖ‬ ‫)ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .(26‬اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺧﺸﺘﻲ در ﺟﻬﺖ ﺷﻤﺎل ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻨﺤﻨﻲ از‬ ‫ﺿﺨﺎﻣﺖ آن ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ از ﺿﺨﺎﻣﺖ ﺧﺸﺖﻫﺎ در ﺳـﻤﺖ‬ ‫ﺷﺮق آن ﻛﺎﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﺎﻗﺪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻧﺪودي اﺳﺖ و ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ ﮔﻤﺎﻧﻪ و در ﻣﺤﺪودة ﺧﺎرج از‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﻪ اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪.(26‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .26‬ﮔﻤﺎﻧﺔ ‪ ،NE.03‬ﻻﻳﺔ ‪ ،5‬دو دﻳﻮار ﺧﺸﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ردﻳﻒ از‬ ‫آن ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪ‪ ،‬دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪.‬‬ ‫ﮔﺰارش ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﺗﭙﺔ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن ‪≒∬√ ...‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ‪ :2‬اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺨﺶ ﻛﻮﭼﻜﻲ از آن در ﮔﻤﺎﻧﻪ ﻗﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻳﻚ ﺳﺎزة ﺧﺸﺘﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در ﻛﻨـﺎر ﺳـﺎﺧﺘﺎر ‪ 1‬ﻗـﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .(ST.2 ،26‬اﮔﺮﭼﻪ از اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﻨﻬﺎ دو ﻗﻄﻌـﻪ‬ ‫ﺧﺸﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﻛﻪ ﻧﻴﻤﻲ از آن در داﺧﻞ دﻳـﻮارة ﮔﻤﺎﻧـﻪ و ﻧﻴﻤـﻲ از‬ ‫ﺧﺸﺖ دﻳﮕﺮ دﭼﺎر ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣـﻲرﺳـﺪ ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﺳﺎزه در ﺑﺨﺶ ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ ﮔﻤﺎﻧـﻪ و در ﺑﺨـﺶ ﺣﻔـﺎري ﻧﺸـﺪة آن‬ ‫اداﻣﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﻋﺮض ‪ 40‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮي ﺧﺸﺖﻫﺎ و ﺟﻬﺖ‬ ‫ﻗﺮارﮔﻴﺮي ﻃﻮل آن ﻛﻪ در ﺟﻬﺖ ﺟﻨﻮبﻏﺮﺑﻲ ـ ﺷـﻤﺎل ﺷـﺮﻗﻲ ﻗـﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﻳـﻦ دﻳـﺪ ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ‪ 1‬و ‪ 2‬در‬ ‫ﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺪون اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﭼﻔﺖ و ﺑﺴـﺖ ﺷـﻮﻧﺪ زاوﻳـﺔ ﻗﺎﺋﻤـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪.(26‬‬ ‫ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺳﻄﺢ ﺳﺎﺧﺘﺎر در ﻋﻤﻖ ‪ -107‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ و اﺑﻌـﺎد‬ ‫آن ‪ 15×13‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺣﺘﻤﺎﻷ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ‪) 5‬ﺳﻄﺤﻲ‬ ‫ﺑﺎ اﻧﺪود ﮔﭽﻲ( ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻮده اﺳـﺖ‪ .‬ﻧﻜﺘـﺔ ﻗﺎﺑـﻞ ﺗﻮﺟـﻪ اﻳـﻦ ﻛـﻪ آﺛـﺎر‬ ‫ﺳﻮﺧﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﻴﺐدار در ﺑﺮش ﺷـﻤﺎﻟﻲ اداﻣـﻪ دارد و آﺛـﺎر آن‬ ‫روي دﻳﻮار ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪.(27‬‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﺔ ‪SE.11‬‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﺔ ‪ SE.11‬در ﺑﺨﺶ ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ ﻣﺤﻮﻃﺔ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن ﻗﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺎﺻـﻠﺔ ﻧﻘﻄﺔ ﻣﺒﻨـﺎي اﻳـﻦ ﮔﻤﺎﻧـﻪ از ﻧﻘﻄـﺔ ﻣﺒﻨـﺎي ﺗﭙـﻪ‬ ‫)‪ 147/96 (±00‬ﻣﺘﺮ و اﺧﺘﻼف ارﺗﻔﺎع آن ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻧﻘﻄـﺔ ﻳﺎدﺷـﺪه‬ ‫‪ -2/46‬ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻤﺎﻧﻪ در اﺑﻌﺎد ‪ 2×2‬ﻣﺘﺮ و در راﺳﺘﺎي ﺟﻬﺎت اﺻﻠﻲ‬ ‫)ﺷﻤﺎل ـ ﺟﻨﻮب و ﻏﺮب ـ ﺷـﺮق ( اﻳﺠـﺎد ﺷـﺪ‪ .‬ﻋﻤﻴـﻖﺗـﺮﻳﻦ ﺳـﻄﺢ‬ ‫ﻛﺎوش در اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪ ‪ -159‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺸﺖﻫـﺎي‬ ‫ﻫﻢاﻧﺪازة ﺧﺸﺖﻫﺎي زﻳﺮ ﺳﺎزة دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻪ اﺣﺘﻤـﺎﻻً ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬ ‫اواﺧﺮ دورة آﻫﻦ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻻﻳﺔ ﺳﻮم اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﻛـﻪ در‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻻﻳﺔ ‪ :3‬ﺟﻨﺲ ﻧﻬﺸﺘﻪﻫﺎ و ﻋﺎﻣﻞ ﺷﻜﻞدﻫﻨﺪة آن ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳـﺖ‪ .‬در‬ ‫اﻳﻦ ﻻﻳﻪ ﺳﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬رﻧـﮓ ﻻﻳـﻪ ﻗﻬـﻮهاي ﺗﻴـﺮه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺎك ﻧﻴﻤﺔ ﺷﻤﺎﻟﻲ آن داراي ﺗـﺮاﻛﻢ و رﻃﻮﺑـﺖ ﺑـﺎﻻﻳﻲ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻻﻳﺔ دو ﺑﺮ روي ﻻﻳﺔ ﺳﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺿـﺨﺎﻣﺖ ﻻﻳـﻪ ‪54‬‬ ‫ﺳــﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اﺳــﺖ )ﺑﻴﺸــﺘﺮﻳﻦ ﺿــﺨﺎﻣﺖ ‪ 59‬و ﻛﻤﺘــﺮﻳﻦ ﺿــﺨﺎﻣﺖ ‪49‬‬ ‫ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ(‪ .‬اﻳﻦ ﻻﻳﻪ از ﺿﻠﻊ ﻏﺮﺑﻲ ﺷﺮوع و در ﺿﻠﻊ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺑـﻪ اﻧﺘﻬـﺎ‬ ‫ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻻﻳﻪ از ﻻﻳﺔ ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻي ﺧﻮد ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﻴﺐ ﻛﻤـﻲ از‬ ‫ﺷﻤﺎل ﺑﻪ ﺟﻨﻮب ﺑﺎ ﻧﻬﺸﺘﺔ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ ﺟﺪا ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻋﻤﻖ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‬ ‫ﻻﻳﻪ ‪ –159‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ‪ :3‬اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺧﺸـﺘﻲ داراي آﺛـﺎر ﺳـﻮﺧﺘﮕﻲ روي ﺳـﻄﺢ‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺎﻫﻴﺖ آن ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﻴﻖ ﻣﺸـﺨﺺ ﻧﻴﺴـﺖ )اﺣﺘﻤـﺎﻻً‬ ‫اﺟﺎق(‪ .‬درﺟﻬﺖ ﺷﺮﻗﻲ ﻏﺮﺑﻲ در ﺑﺮش ﺷـﻤﺎﻟﻲ و ﺑﺨـﺶ ﻏﺮﺑـﻲ ﻗـﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻛﻪ دﻧﺒﺎﻟﺔ اﻳﻦ آﺛـﺎر در دﻳـﻮارة ﺷـﻤﺎﻟﻲ اﻣﺘـﺪاد ﭘﻴـﺪا ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .27‬ﮔﻤﺎﻧﺔ ‪ ،SE.11‬ﻻﻳﺔ ‪ ،3‬دﻳﻮار ﺑﺎ ﺧﺸﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ‪ ،‬دورة آﻫﻦ‪.‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ‪ :4‬اﻳﻦ ﻣﻮرد از ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﮔﻤﺎﻧﺔ ‪ SE.11‬اﺳﺖ‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر دﻳﻮار ﺧﺸﺘﻲ ﺑﺎ ﺟﻬﺖ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻏﺮﺑﻲ ﺷﺮﻗﻲ اﺳﺖ )ﺗﺼـﻮﻳﺮ ‪.(27‬‬ ‫ﻳﻚ رج از دﻳﻮار ﺧﺸﺘﻲ در ﻧﻴﻤﺔ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﮔﻤﺎﻧﻪ ﻗﺮار دارد‪ .‬اﺑﻌـﺎد اوﻟـﻴﻦ‬ ‫ﺧﺸﺖ در ﮔﻮﺷﺔ ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﻲ ‪ 60×55×10‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ و دوﻣﻴﻦ ﺧﺸـﺖ‬ ‫در ﻛﻨﺎر ﺧﺸﺖ اول ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ‪ 57×35‬ﺑﻮده و درﻫﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎي رج دﻳﻮار‬ ‫ﺧﺸﺘﻲ دو ﺧﺸﺖ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ ﻛـﻪ اﺣﺘﻤـﺎﻻً اﺑﻌـﺎد آن ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ‬ ‫ﺻﻮرت ﺑﻮده ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ دﭼﺎر آﺳﻴﺐدﻳـﺪﮔﻲ و دﻳﮕـﺮي ﺗﺨﺮﻳـﺐ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬رﻧﮓ ﺧﺸﺖﻫﺎي اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﻬﻮهاي روﺷﻦ و ﺟـﻨﺲ آن‬ ‫از ﺧﺎك ﻧﺎﻣﺮﻏﻮب و ﻛﻢ ورز داده ﺷﺪه اﺳﺖ )اﺣﺘﻤﺎﻻً ﮔﻞ آن از ﺧﺎك‬ ‫ﺗﭙﺔ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ(‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺸﺖﻫﺎ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دورة‬ ‫آﻫﻦ‪ 18‬اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﺧﺺ اﻳﻦ ﻻﻳﻪ در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻧﻮع ﺳﻔﺎلﻫﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ‪ :5‬اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻳﻚ ﺳﻄﺢ ﻧـﺎﻫﻤﮕﻮن ﺳـﻔﻴﺪرﻧﮓ )اﺣﺘﻤـﺎ ً‬ ‫ﻻ‬ ‫اﻧﺪود ﮔﭽﻲ؟( اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﻬﺖ ﺷﺮﻗﻲ ﻏﺮﺑﻲ ﺑﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ‪ 4‬و ﺑـﺮش‬ ‫ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻗﺮار دارد‪ .‬روي ﺳﻄﺢ آن ﻳﻚ ﻗﻄﻌﻪ ﺳﻔﺎﻟﻴﻨﻪ ﺑـﻪ دﺳـﺖ آﻣـﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﻖ ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻﻳﻲ اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر از ﻧﻘﻄﺔ ﻣﺒﻨـﺎ ‪ -150‬ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اﺳـﺖ‬ ‫)ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪.(27‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬ ‫‪1389‬‬ ‫∽∬≒ ﮔﺎراژﻳﺎن و دﻳﮕﺮان‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﺔ ‪SW.19‬‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﺔ ‪ SW.19‬در ﺑﺨﺶ ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻲ ﻣﺤﻮﻃﺔ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن ﻗﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺎﺻـﻠﺔ ﻧﻘﻄﺔ ﻣﺒﻨـﺎي اﻳـﻦ ﮔﻤﺎﻧـﻪ از ﻧﻘﻄـﺔ ﻣﺒﻨـﺎي ﺗﭙـﻪ‬ ‫)‪ 167/58 (±00‬ﻣﺘﺮ و اﺧﺘﻼف ارﺗﻔﺎع آن ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻧﻘﻄـﺔ ﻳﺎدﺷـﺪه‬ ‫‪ +0/79‬ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻤﺎﻧﻪ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ‪ 2×2‬ﻣﺘﺮ در راﺳﺘﺎي ﺟﻬـﺎت اﺻـﻠﻲ‬ ‫)ﺷﻤﺎل ـ ﺟﻨﻮب و ﺷﺮق ـ ﻏﺮب( اﻳﺠﺎد ﺷـﺪ‪ .‬ﻣﻘـﺪار ﻛﻤـﻲ ﺳـﻔﺎل از‬ ‫ﺳﻄﺢ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ و در ﻣﻴﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ ﻳـﻚ ﺳـﻜّﻪ ﻣﺘﻌﻠـﻖ ﺑـﻪ دوران‬ ‫ﻣﻌﺎﺻﺮ )ﭘﻨﺞ ﺗﻮﻣﺎﻧﻲ( ﮔـﺰارش ﺷـﺪ‪ .‬ﻧﻘﻄـﺔ ﻣﺒﻨـﺎ از ﺳـﻄﺢ ﺧـﺎك ‪20‬‬ ‫ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎوش در اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪ از ﻋﻤﻖ ‪ -20‬ﺷـﺮوع و ﺗـﺎ‬ ‫‪ -113‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲﺷـﺪه در‬ ‫اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪ دو ﻻﻳﺔ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺷﺪ‪ .‬ﻻﻳـﺔ اول ﺳـﻄﺤﻲ و‬ ‫ﻻﻳﺔ دوم ﺣﺎوي ﺑﻘﺎﻳﺎي دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺗﻮﺻﻴﻒ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻻﻳﺔ ‪ :2‬رﻧﮓ ﺧﺎك در اﻳﻦ ﻻﻳﻪ ﻗﻬﻮهاي روﺷﻦ و ﺗﺮاﻛﻢ ﺧﺎك در دو‬ ‫ﺑﺨﺶ آن )ﻏﺮﺑﻲ و ﺷﺮﻗﻲ( ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ ،‬در ﻧﻴﻤﺔ ﻏﺮﺑﻲ ﺗﺮاﻛﻢ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﺑﺎﻻ وﻟﻲ در ﻧﻴﻤﺔ ﺷﺮﻗﻲ ﺧـﺎك ﺗـﺮاﻛﻢ ﻛﻤﺘـﺮي دارد )اﺣﺘﻤـﺎﻻً ﺧـﺎك‪‬‬ ‫رﻳﺨﺘﻪ اﺳﺖ( در اﻳﻦ ﻻﻳﻪ درﺻﺪ رﻃﻮﺑﺖ ﺧﺎك ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻻﻳﺔ ‪ ،2‬زﻳﺮ ﻻﻳﺔ ‪ 1‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻧﻬﺸﺘﻪﻫﺎي اﻳﻦ ﻻﻳﻪ در ﺳﺮاﺳـﺮ‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ ﮔﻮﺷﺔ ﺷﻤﺎلﺷﺮﻗﻲ )ﻓﻴﭽﺮ( اداﻣﻪ دارد‪ .‬ﻻﻳﺔ ‪ 2‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﻻﻳﺔ ‪ 1‬از وﺳﻌﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي در ﺳﻄﺢ ﮔﻤﺎﻧـﻪ ﺑﺮﺧـﻮردار اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﺘﻮﺳـﻂ‬ ‫ﺿــﺨﺎﻣﺖ اﻳ ـﻦ ﻻﻳــﻪ ‪ 53‬ﺳــﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اﺳــﺖ )ﺑﻴﺸــﺘﺮﻳﻦ ﺿــﺨﺎﻣﺖ ‪70‬‬ ‫ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ در ﺑﺮش ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻲ و ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺿﺨﺎﻣﺖ ‪ 38‬ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ در‬ ‫ﺑﺮش ﺷﺮﻗﻲ(‪ .‬از ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﻨﻘﻮل اﻳﻦ ﻻﻳﻪ ﻳﻚ ﺳـﺮدوك اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻻﻳﻪ ﺟﻮشﻛﻮره ﻧﻴﺰ ﮔﺰارش ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺟـﻮشﻫـﺎ‬ ‫در ﻣﻴﺎن ﺧﺎك‪ ‬رﻳﺨﺘﺔ ﻧﻴﻤﺔ ﻏﺮﺑﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ‪ .‬ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ ﺳﻔﺎلﻫﺎ در‬ ‫اﻳﻦ ﻻﻳﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻧﻴﻤﺔ ﻏﺮﺑﻲ ﺑﻮد و در ﻧﻴﻤﺔ ﺷـﺮﻗﻲ درﺻـﺪ ﻛﻤﺘـﺮي‬ ‫ﺳﻔﺎل ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﻴﭽﺮ‪ :‬اﻳﻦ ﻓﻴﭽﺮ در ﻻﻳﺔ دو در ﮔﻮﺷﺔ ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﻲ ﮔﻤﺎﻧـﻪ‪ ،‬اﺑﻌـﺎدي‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 1×1‬ﻣﺘﺮ را درﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬رﻧـﮓ اﻳـﻦ ﻻﻳـﻪ ﺧﺎﻛﺴـﺘﺮي و‬ ‫ﺧﺎك داري ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﻤﺘﺮي اﺳﺖ و رﻃﻮﺑﺖ اﻳﻦ ﻓﻴﭽـﺮ از ﺗﻤـﺎم ﺳـﻄﺢ‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬درﺻﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮي از آﺛﺎر ﺑﻪ دﺳـﺖ آﻣـﺪه از ﻓﻴﭽـﺮ را‬ ‫اﺳﺘﺨﻮان‪ ،‬زﻏﺎل‪ ،‬ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ و درﺻﺪ ﻛﻤﺘﺮ آن را ﺳﻔﺎل ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از ﻓﻴﭽﺮ ﻣﺘﻌﻠـﻖ ﺑـﻪ ﭘﺴـﺘﺎﻧﺪاران ﺑـﺰرگ‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن ﮔﺎو ﻳﺎ ﮔﺮاز اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1389‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ‪ :1‬اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻳﻚ ﺗﻚ ﺧﺸﺖ در ﺟﻬﺖ ﺷﺮﻗﻲ ﻏﺮﺑﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ﻏﺮﺑﻲ ﺑﺮش ﺟﻨﻮﺑﻲ ﮔﻤﺎﻧﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬اﺑﻌـﺎد آن‬ ‫‪ 20×10‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ و ﻋﻤﻖ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺳﻄﺢ آن از ﻧﻘﻄﺔ ﻣﺒﻨﺎ ‪ -52‬اﺳـﺖ‬ ‫)ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻗﺮارﮔﻴﺮي اﻳﻦ ﺧﺸﺖ در ﺑﺮش ﺿﻠﻊ ﺟﻨﻮﺑﻲ‪ ،‬ﻋﺮض آن ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻧﻴﺴﺖ(‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺸﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺪا و اﺣﺘﻤﺎﻻً در ارﺗﺒﺎط ﺑـﺎ‬ ‫آوارﻫﺎي ﻓﻀﺎي ﻣﻌﻤﺎري )ﺑﻪ اداﻣﻪ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ( اﺳﺖ )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪.(28‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .28‬ﮔﻤﺎﻧﺔ ‪ ،SW.19‬ﻻﻳﺔ ‪ ،2‬ﺳﺎزهاي ﺧﺸﺘﻲ از دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪.‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ‪ :2‬در ﺳﻄﻮح ﺑﺎﻻﺗﺮ اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر‪ ،‬آوارﻫﺎي ﺧﺸـﺘﻲ و ﺧـﺎ ‪‬‬ ‫ك‬ ‫رﻳﺨﺘﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ و ﺑﺮداﺷﺖ ﺳﻄﻮح ﺧﺎك‪ ‬رﻳﺨﺘﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ‪ 2‬ﺷﺪ ﻛﻪ ردﻳﻒﻫﺎي ﺧﺸﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻬﺎد ﺧﺸﺖﻫﺎ ‪10×40×40‬‬ ‫و ‪ 10×19×20‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اﺳﺖ و در اﻣﺘﺪاد ﺟﻨﻮبﺷﺮﻗﻲ ـ ﺷﻤﺎلﻏﺮﺑـﻲ‬ ‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻏﻠﺐ اﻳﻦ ﺧﺸﺖﻫﺎ ﻛـﻪ در ﻧﻴﻤـﺔ ﺷـﺮﻗﻲ ﮔﻤﺎﻧـﻪ ﻗـﺮار‬ ‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬داراي ﻣﺼﺎﻟﺤﻲ ﻧﺎﻣﺮﻏﻮب )ﺗﻮدهﻫﺎي ﻧﺎﻫﻤﮕﻦ از ﻧﺨﺎﻟﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري در ﻣﻴﺎن ﺧﺸﺖﻫﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷـﻮد( ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬رﻧـﮓ آن ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﺗﻮدهاي در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺧﺸﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠّﻲ‬ ‫ﻗﻬﻮهاي روﺷﻦ اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻼت اﺳﺘﻔﺎدهﺷﺪه ﻣﻴـﺎن ﺧﺸـﺖﻫـﺎ‬ ‫ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﻧﺸﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻓﻀﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﺳـﺮﻳﻊ و ﺑـﺎ‬ ‫ﻋﺠﻠﻪ اﺣﺪاث ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻴﭽﺮي ﻛﻪ در ﮔﻮﺷﺔ ﺷـﻤﺎل ﻏﺮﺑـﻲ ﮔﻤﺎﻧـﻪ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻬﺸﺘﻪﻫﺎي ﻧﺮﻣﻲ را ﺷـﺎﻣﻞ ﻣـﻲﺷـﺪ‪ .‬ﺑﺮداﺷـﺖ از آن ﺑـﻪ ﻃـﺮف‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ‪ 2‬ﺗﻮدهﻫﺎي ﺳﻔﺖ ﺑﺎ ﺗﺮاﻛﻢ ﺑﺎﻻ را ﻧﺸـﺎن داد‪ .‬ﺑﺮاﺳـﺎس اﻳـﻦ‪،‬‬ ‫ﺗﻔﺎوت ﺑﺎﻓﺖ ﺧﺸﺖﻫﺎ ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺷﺪ‪ .‬در ﺑﺮرﺳﻲ اﻳـﻦ ﺧﺸـﺖﻫـﺎ‪،‬‬ ‫ﮔﺰارش ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﺗﭙﺔ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن ‪≒∬∝ ...‬‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ در ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪاﻧـﺪ؛‬ ‫ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺧﺸﺖﻫﺎي ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ‪ 40× 40‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ در ﻛﻨﺎر ﺧﺸـﺖﻫـﺎي‬ ‫‪ 19 ×20‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮي درﺳﻄﺢ اﻓﻘﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑـﺮ‬ ‫اﺳﺎس اﻧﺪازه و ﺑﺎ ﻣﻌﻴﺎر اﻧﺪازة ﺧﺸﺖﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﺸﺨﻴﺺ آﻧﻬﺎ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺒـﻮد‬ ‫)ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪.(28‬‬ ‫ﻧﻜﺘﺔ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻔﺎلﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ آن اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻔﺎلﻫﺎ ﻫﻢﺳﻄﺢ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺳﺖ و از ﺳﻄﺢ ﮔﻤﺎﻧﻪ در ﻧﻴﻤﺔ ﺟﻨﻮﺑﻲ‬ ‫ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻔﺎلﻫﺎي ﻳﺎدﺷﺪه ﺷـﺎﻣﻞ‪ ،‬ﻗﻄﻌـﺎت ﺧﻤـﺮهﻫـﺎي‬ ‫ﺑﺰرگ ﺑـﻪ رﻧـﮓ ﻧﺨـﻮدي و ﺳـﻔﺎل آﺷـﭙﺰﺧﺎﻧﻪاي اﺳـﺖ‪ .‬ﮔﺎﻫﻨﮕـﺎري‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻗﻄﻌﺎت‪ ،‬دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﺳـﻔﺎلﻫـﺎ در‬ ‫ﺑﺎﻓــﺖ اﺻــﻠﻲ )ﺳــﺮﺟﺎ( ﺷﻨﺎﺳــﺎﻳﻲ ﺷــﺪ و ﺑــﺮاﻳﻦ اﺳــﺎس ﮔﺎﻫﻨﮕــﺎري‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﺎر ‪ ،2‬دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻔﺎلﻫﺎي ﻻﻳﺔ ‪ 2‬ﺷـﺎﻣﻞ ﭼﻨـﺪ ﻗﻄﻌـﻪ ﺳـﻔﺎل در ﺑﺎﻓـﺖ اﺻـﻠﻲ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺳﺎزة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه و ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻔﺎلﻫﺎ ﮔﺎﻫﻨــﮕﺎري ﺳــﺎزهاي را ﻧﺸــﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ ﻛـﻪ اﻧـﺪازة‬ ‫ﺧﺸﺖﻫﺎي آن ‪ 10×40×40‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻢاﻧﺪازة ﺧﺸﺖﻫﺎي ﺳﺎزة‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ در ﺗﭙﺔ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي ﻛﻠّﻲ‬ ‫ﺗﻤﺮﻛﺰ اﻳﻦ ﮔﺰارش ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ‪ ،‬ﺑـﺮ دورة ﺗـﺎرﻳﺨﻲ و ﻳﺎﻓﺘـﻪﻫـﺎي آن در‬ ‫اﺳﺘﻘﺮار ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻘﻴﺎس اﺳﺘﻘﺮار از ﻧﻈﺮ ﻣﻜﺎﻧﻲ و دورة آﻫﻦ‬ ‫و ﺗﺎرﻳﺨﻲ از ﻧﻈﺮ زﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي را ﭘﻲ ﻣـﻲاﻓﻜـﻨﻢ؛ ﺳـﭙﺲ در‬ ‫ﻣﻘﻴﺎس دﺷﺖ ﺳﻤﻠﻘﺎن آن را ﭘﻴﮕﻴﺮي ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد‪ .‬در ﻧﻬﺎﻳـﺖ دﻳـﺪي‬ ‫ﻛﻠﻲ در ﻣﻘﻴﺎس ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ در ﺷﻤﺎل ﺷـﺮق و‬ ‫ﺷﺮق ﺷﻤﺎﻟﻲ اﻳﺮان اراﺋﻪ ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻨﻈﻮرم از اﻳﻦ ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي اراﺋـﺔ‬ ‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع و دورة اﻳﻦ ﮔـﺰارش ﻧﻴـﺰ در ﮔﺴـﺘﺮة ﺗﺨﺼـﺺ‬ ‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه )ﻋﻤﺮان ﮔﺎراژﻳﺎن( ﻧﻤﻲﮔﻨﺠﺪ‪ .‬ﻫﺪﻓﻢ ﻃﺮح ﻣﺴﺎﺋﻞ در ﻣﻘﻴﺎﺳـﻲ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﻓﺮاﻣﻨﻄﻘﻪاي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﻣﻘﻴﺎس اﺳﺘﻘﺮار و در ﺗﻮاﻟﻲ ﻻﻳﻪﻫﺎ‪ ،‬ﭘﻲِ دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺷﺎﺧﺺ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﻲ در ﻫﻤﺔ ﺑﺮشﻫﺎ ﮔﺰارش ﺷﺪه؛ اﻣﺎ ﺑﺎ ﺳﻨﺠﺶ ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﻘﻄﺔ ﺻﻔﺮ ﻧﻘﺸﻪﺑﺮداري‪ ،‬در ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺮار دارد‪ .‬در ﻣﺤﻞ ﺑﺮجﻫﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﺳﻄﺢ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗـﺮ ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ ﺷـﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠـﻪ‪ ،‬دﻗﻴﻘـﺎً‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﺗﻮاﻟﻲ اﺳﺘﻘﺮار ﻻﻳﻪاي را ﻗﺒﻞ از ﺳﺎﺧﺖ و‬ ‫ﺳﺎز دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳـﺪ ﺳـﺎﺧﺖ و ﺳـﺎز دورة‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺗﻮﭘﻮﮔﺮاﻓﻲ اﺳﺘﻘﺮار ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺷـﻮاﻫﺪ‬ ‫اﻳﻦ ادﻋﺎ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻮدن ﺳﻄﺢ ﭘﻲ در ﻣﺤﻞ ﺑﺮجﻫﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶآﻣـﺪﮔﻲ‬ ‫دارﻧﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ ﺑﺮش ﻏﺮﺑﻲ زﻳـﺮِ ﭘـﻲِ دورة ﺗـﺎرﻳﺨﻲ‬ ‫ﺧﺸﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺣﺪود ‪ 10×60×60‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﻓـﺎﺋﻖ‬ ‫ﺗﻮﺣﻴﺪي ﻃﻲ ﺑﺎزدﻳﺪ ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1355 -60‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬از ﺻﻔّﻪﺳﺎزي ﻫﺰارة‬ ‫اول ﻳﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در ﮔﻤﺎﻧﺔ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺮﻳﻢ ‪ ،11‬در ﻓﺎﺻﻠﺔ ﺣـﺪود ‪100‬‬ ‫ﻣﺘﺮي از ﺑﺨﺶ ﻣﺮﺗﻔﻊ اﺳﺘﻘﺮار ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺸﺖﻫﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ ﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﺮ‬ ‫اﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺳﻔﺎلﻫﺎ و ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻻﻳـﻪﻧﮕـﺎري‪ ،‬اﻳـﻦ ﺧﺸـﺖﻫـﺎ روي‬ ‫ﻻﻳﻪﻫﺎي ﻋﺼﺮ ﻣﻔﺮغ و زﻳﺮ ﭘﻲ دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ واﻗﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠـﻪ‬ ‫ﮔﺎﻫﻨﮕﺎري ﻧﺴـﺒﻲ ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎدي ﺑـﺮاي آن ﻋﺼـﺮ آﻫـﻦ اﺳـﺖ‪ .‬از ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﮔﺎﻫﻨﮕﺎري‪ ،‬اﻳﻦ ﻻﻳـﻪ ﻧﺰدﻳـﻚﺗـﺮﻳﻦ ﻻﻳـﻪ از ﻧﻈـﺮ زﻣـﺎﻧﻲ و از ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﻧﻬﺸﺘﻪاي ﺑﻪ دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺸﺖﻫﺎي ﺳـﺎزة دورة ﺗـﺎرﻳﺨﻲ ﺑـﻪ‬ ‫اﺣﺘﻤﺎل از ﺑﻘﺎﻳﺎي ﺗﭙﺔ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ زده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺷﻴﺐ اﻃـﺮاف‬ ‫اﺳﺘﻘﺮار در دﻫﺔ ‪ 50‬ﺑﺮداﺷﺖ ﺷﺪه؛ در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﻘﺎﻳـﺎي ﻣﺤـﺪود‬ ‫ﺻﻔّﺔ اﺷﺎرهﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﺗﻮﺣﻴﺪي‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺸﺖﻫﺎ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﻛﻒ دورة ﺗـﺎرﻳﺨﻲ در ﮔﻤﺎﻧـﺔ ﻻﻳـﻪﻧﮕــﺎري ﻳـﻚ و‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﺳﻄﻮح‪ ،‬ﻻﻳﺔ ‪ 51‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﺳﻔﺎلﻫﺎ و ﺧﻤﺮهﻫﺎي اﻳـﻦ‬ ‫ﻻﻳﻪ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ اواﺧﺮ دورة اﺷﻜﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﮔﻤﺎﻧـﺔ ﭼﻬـﺎر‬ ‫ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري‪ ،‬در ﻻﻳﺔ ﭼﻬﺎرم ﺗﻮﭘﻲاي داراي ﺷﺶ ﻧﺸﺎن ﻣﻬﺮ ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﺑﻪ‬ ‫دورة ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ‪ .‬ﺳﻔﺎلﻫﺎي دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ در ﮔﻤﺎﻧـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ﺷﻤﺎل ﺗﭙﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﺟﻮاد ﺟﻌﻔـﺮي ﮔـﺰارش ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺑﺮ اﺳﺎس دادهﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻗﻠﻌـﺔ ﺧـﺎن در‬ ‫دورة اﺷﻜﺎﻧﻲ ﻣﺴﻜﻮن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در اواﺧﺮ اﻳﻦ دوره ﺳﺎزة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﭘﻲ‬ ‫اﻓﻜﻨﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻔﺎلﻫﺎي ﻻﻳﺔ ‪ 51‬ﻛﻪ روي ﻛﻒ ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ ﺷـﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل در دورة ﺳﺎﺳـﺎﻧﻲ ﺑﻨـﺎي دورة‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﻌﻤﺎري ﻧﻴـﺰ دو دورهاي ﺑـﻮدن‬ ‫ﺳﺎزة دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ را ﻧﺸـﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ )ﺳـﺎزهاي ﻗـﺪﻳﻢﺗـﺮ‪ ،‬اﺣﺘﻤـﺎﻻً‬ ‫اﺷــﻜﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻛــﻪ در دورة ﺳﺎﺳــﺎﻧﻲ ﺗﺠﺪﻳــﺪ ﺑﻨــﺎ و اﺳــﺘﻔﺎده ﺷــﺪه ﺑــﻮد(‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دو ﻛﻒ دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ در ﮔﻤﺎﻧﻪﻫﺎي ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﻳﻚ و ﭼﻬﺎر‬ ‫ﻛﻪ داراي اﺧﺘﻼف ارﺗﻔﺎع ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ از ﻫﻢ ﻓﺎﺻـﻠﻪ دارﻧـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ دو‬ ‫دورهاي ﺑﻮدن ﺳﺎزة دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺎزﻧﮕﺮي و اداﻣـﺔ‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻲ ﻫﮋﺑﺮي در ﮔﻤﺎﻧﺔ ﻳﻚ ﻻﻳـﻪﻧﮕـﺎري ﺑـﺎ دﻗـﺖ و ﺗﻤﺮﻛـﺰ‬ ‫ﻧﺎﻣﺒﺮده ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺨﺶﻫﺎي داﺧﻠﻲ ﺳﺎزة دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬ ‫در دورهﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ دﻗﻴﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﮔﻤﺎﻧـﻪﻫـﺎي ﺗﻌﻴـﻴﻦ‬ ‫ﻋﺮﺻﻪ و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺣﺮﻳﻢ )ﺳـﺎل ‪ (1388‬ﻣﻮﺟـﺐ ﻃـﺮح ﻓﺮﺿـﻴﺔ وﺟـﻮد‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬ ‫‪1389‬‬ ‫∵∬≒ ﮔﺎراژﻳﺎن و دﻳﮕﺮان‬ ‫ﺧﻨﺪق در اﻃﺮاف ﺳﺎزة دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن ﺷﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶﻓﺮض وﺟـﻮد‬ ‫ﺧﻨﺪق ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻃﺮح ﺷﺪ ﻛﻪ ﮔﻤﺎﻧﻪﻫﺎي واﻗﻊ در ﻓﺎﺻﻠﺔ ﺣـﺪود ‪ 35‬ﺗـﺎ‬ ‫‪ 70‬ﻣﺘﺮي از ﺳﺎزة دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ )ﺗﺎ ﻋﻤﻖ ﺑﻴﺶ از ‪ 6‬ﻣﺘﺮ( ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎﻳﻲ را‬ ‫در ﺑﺎﻓﺘﺎر اﺻﻠﻲ ﻧﺸﺎن ﻧﻤـﻲداد‪ .‬دورﺗـﺮ از اﻳـﻦ ﻓﺎﺻـﻠﻪ‪ ،‬ﺣـﺪاﻗﻞ در دو‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﺔ )‪ NE.3‬و ‪ (SW.19‬آﺛﺎر دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﮔﺰارش ﺷـﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠـﻪ‬ ‫ﻃﺒﻖ اﻳﻦ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ ﭘﻴﺶﻓﺮض وﺟﻮد ﺧﻨﺪق ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻃﺮح ﺷﺪ و‬ ‫آﺛﺎر اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻪﻫﺎ ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎزﻫﺎي ﺑﻴﺮون ﺧﻨﺪق در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮ اﺳـﺎس دادهﻫـﺎي ﺣﺎﺻـﻞ از ﺑﺎزدﻳـﺪ و ﺑﺮرﺳـﻲ در ﻣﻘﻴــﺎس‬ ‫ﻧﺎﺣﻴﻪاي دو اﺛﺮ دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻳﻜﻲ ﭘﺸﺘﻪاي در ﻛﻤﺘﺮ از دو ﻛﻴﻠـﻮﻣﺘﺮي‬ ‫ﺷﻤﺎل روﺳﺘﺎ و اﺳﺘﻘﺮار ﻗﻠﻌﻪ ﻛﻪ آﺛﺎر ﮔﭽﺒﺮيﻫﺎي دورة ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در آن‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪ )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ (1‬و دﻳﮕﺮي ﺗﭙﻪ ﺳﻔﻴﺪ در ﺷـﻤﺎل ﻏـﺮب ﻗﻠﻌـﺔ‬ ‫ﺧﺎن ﺑﺎ ﺣﺪود ﺳﻪ ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ از آن‪ ،‬ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل آﺛﺎر ﺑﻨﺎﻳﻲ ﻣـﺪو‪‬ر از‬ ‫دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در ﻧﻴﻤﺔ ﺟﻨﻮﺑﻲ دﺷﺖ ﺳﻤﻠﻘﺎن ﺑﻨﺎﻫﺎي‬ ‫ﻣﺘﻌﺪد از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻨﺎﻫﺎي روﺳـﺘﺎي زرد و ﺑﻨـﺎي اﺳـﭙﺎﺧﻮ ﻗـﺮار دارد ﻛـﻪ‬ ‫دﺳﺖ ﻛﻢ از ﻧﻈﺮ ﺳـﺒﻚ و ﻣﺼـﺎﻟﺢ ﻣﻌـﺮف دورة ﺗـﺎرﻳﺨﻲ و ﺳﺎﺳـﺎﻧﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ در ﻣﻘﻴﺎس ﻧﺎﺣﻴﻪاي ﺷﻮاﻫﺪ ﺣﺎﺻﻞ از ﺑﺮرﺳـﻲ‪ ،‬ﻏﻨـﺎي‬ ‫دﺷﺖ ﺳﻤﻠﻘﺎن را در دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﻘﻴﺎس ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﻓﺮاﻣﻨﻄﻘﻪاي‪ ،‬دﺷﺖ ﺳـﻤﻠﻘﺎن در ﻧـﻮاﺣﻲ‬ ‫ﺑﻴﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎي ﺷﻤﺎل ﺷﺮق و ﺷﺮق ﺷﻤﺎﻟﻲ اﻳﺮان واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫در ﺳﺮﺣﺪ‪‬ات ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﻲ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺳﻤﻠﻘﺎن از دﺷﺖﻫﺎي‬ ‫ﻣﻴﺎنﻛﻮﻫﻲ اﺳﺖ‪ .‬دﺷﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴـﺘﻪ در ارﺗﺒـﺎط ﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ ﺑـﺎ‬ ‫اﻳﺮان داﺧﻠﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻣـﻲداﻧـﻴﻢ ﻛـﻪ ﺷﺎﻫﻨﺸـﺎﻫﻲ ﺳﺎﺳـﺎﻧﻲ از ﻃﺮﻳـﻖ‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎي ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﻲ ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﺔ اﻗﻮام ﻣﻬﺎﺟﻢ آﺳـﻴﺎي ﻣﺮﻛـﺰي‬ ‫ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﭼﻨﺪ ﺳﻠﺴـﻠﻪ اﺳـﺘﺤﻜﺎﻣﺎت‬ ‫ﺑﻪ ﺻـﻮرت زﻧﺠﻴـﺮهاي در ﻋﻴﻦ ﺣـﺎل ﺑﻪ ﺻـﻮرت داﺧﻠﻲ ـ ﺑﻴﺮوﻧـﻲ را‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬آﺛﺎر ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲﺷﺪه در دﺷﺖ ﮔﺮﮔـﺎن از ﺟﻤﻠـﻪ‬ ‫دﻳﻮار ﮔﺮﮔﺎن‪ ،‬آﺛﺎر ﺗﻮرﻧﮓ ﺗﭙـﻪ در ﻏـﺮب ﻣﻨﻄﻘـﻪ و ﺑﻨـﺪﻳﺎن درﮔـﺰ در‬ ‫ﺟﻨﻮب ﺷﺮق ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺣﻠﻘـﻪﻫـﺎي ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪﺷـﺪه از زﻧﺠﻴـﺮة‬ ‫اﺳﺘﺤﻜﺎﻣﺎت دورة ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ﺷـﻤﺎل ﺷـﺮق و ﺷـﺮق ﺷـﻤﺎﻟﻲ اﻳـﺮان‬ ‫ﻗﻠﻤﺪاد ﺷﻮد‪ .‬ﺳﻤﻠﻘﺎن در ﺑﻴﻦ دو ﮔـﺮوه ﻳـﺎد ﺷـﺪه ﻗـﺮار دارد و ﺑـﺮاي‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎي ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﺮرﺳﻲﻫـﺎ و ﭘـﮋوﻫﺶﻫـﺎي‬ ‫آﻳﻨﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺨﻦ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗـﻮان ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد ﻛـﺮد ﻛـﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ‬ ‫ﺑﻨﺎﻫﺎي دﺷﺖ ﺳﻤﻠﻘﺎن اﻫﻤﻴﺖ آن در دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫـﺪ‪.‬‬ ‫در دورة اﺷﻜﺎﻧﻲ ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﻣـﻲﺗﻮاﻧﺴـﺘﻪ ﺟـﺰو ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﻣﺮﻛـﺰي و ﺑـﻮم‬ ‫‪ ‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1389‬‬ ‫اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در دورة ﺳﺎﺳـﺎﻧﻲ ﺳـﺎﺧﺖ و ﺳـﺎز ﺑﻨﺎﻫـﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬ ‫اﺳــﺘﺤﻜﺎﻣﺎت ﺳــﺎزة دورة ﺗــﺎرﻳﺨﻲ ﻗﻠﻌــﻪﺧــﺎن ﺑــﻪ ﺳــﺒﺐ ﻣﻮﻗﻌﻴــﺖ‬ ‫اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ دﺷﺖ ﺳﻤﻠﻘﺎن ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان دﺷـﺘﻲ ﭘﺸـﺘﻴﺒﺎن در ﺳـﺮﺣﺪ‪‬ات‬ ‫ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﻲ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻋﻤﻞ ﻣـﻲﻛـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬در ﻫـﺮ دو‬ ‫ﺻﻮرت‪ ،‬ﺳﺎزة دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن ﻛـﻪ ﮔﺎﻫﻨﮕـﺎري دو دورة اواﺧـﺮ‬ ‫اﺷﻜﺎﻧﻲ و دورة ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﺮاي آن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺳـﺎزهاي ﻓﺮاﺗـﺮ از‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎزﻫﺎي ﺑﻮﻣﻲ ـ ﻣﺤﻠﻲ در دﺷﺖﻫﺎي ﻣﻴﺎنﻛـﻮﻫﻲ ارزﻳـﺎﺑﻲ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺮاي آﺛﺎر ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ دﺷﺖ ﮔﺮﮔﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﻓﺮﺿـﻴﻪ‬ ‫ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﺎري اداري ـ اﺟﺮاﻳﻲ ﺑﺎ ﺗـﻮان ﻣـﺎﻟﻲ ـ ﻣـﺪﻳﺮﻳﺘﻲ در‬ ‫ﺣﺪ‪ ‬ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ ﺷـﻤﺎل ﺷـﺮق و‬ ‫در دﺷﺖﻫﺎي ﻣﻴﺎنﻛﻮﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﻛﻨﺎم ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺤﻜﺎﻣﺎﺗﻲ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻠﻌﺔ ﺧﺎن را ﺑﺮ ﺑﻨﻴﺎن ﺑﻨﺎﻫﺎي دورة اﺷﻜﺎﻧﻲ ﺳـﺎﺧﺘﻪ و از ﻃﺮﻳـﻖ‬ ‫آن ﻣﺮزﻫﺎ و ﺳﺮﺣﺪ‪‬ات ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﻲ را ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ و ﺗﻘﻮﻳـﺖ ﻣـﻲﻛـﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﭘﻲ ﮔﻠﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲﺷﺪه ﺑﺎ ﺷﺶ ﻧﺸﺎن ﻣﻬﺮ در اﻧـﺪازهﻫـﺎ و ﺑـﺎ‬ ‫ﻧﺸﺎنﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن دﻗﻴﻘﺎً ﻧﺸﺎن ﻣـﺎدي ﺳﻠﺴـﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒـﻲ ﭼﻨﺪرﺗﺒـﻪاي‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮاﺗﺮ از ﺳـﺎﺧﺘﺎر ﺑﻮﻣﻲـ ﻣﺤﻠّﻲ در ﻣﻘﻴـﺎس دﺷـﺖ ﺳـﻤﻠﻘﺎن‬ ‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﺑـﺮاي ﺳـﺎزة دورة‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎداﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳـﺘﺤﻜﺎﻣﺎت ﻧﻈـﺎﻣﻲ و دژﻫـﺎي‬ ‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﻴﺶﻓﺮض ﻃﺮح ﻛﺮد‪ .‬در ﻛﻨﺎر آن آﺛﺎر ﮔﭽﺒـﺮي‬ ‫روي ﭘﺸﺘﺔ ﻧﺰدﻳﻚ ﮔﻮرﺳﺘﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ را ﺑﻨﺎي رﺳﻤﻲ ﻗﻠﻤﺪاد ﻧﻤـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫داراي ﺗﺰﻳﻴﻨﺎت ﺑﺎ ﻧﻘﺸﻤﺎﻳﻪﻫﺎي رﺳﻤﻲ دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺗﭙﻪ ﺳﻔﻴﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺤﻜﺎﻣﺎت واﺑﺴـﺘﻪ ﺑـﻪ اﺳـﺘﻘﺮار ﻗﻠﻌـﻪ ﺧـﺎن در ﻣﻘﻴﺎﺳـﻲ‬ ‫ﺧﺮدﺗﺮ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﻫـﺎي زرد در ﺑﺨـﺶﻫـﺎي ﺟﻨـﻮﺑﻲ دﺷـﺖ‪،‬‬ ‫ﺳﺎزهﻫﺎي در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺮارﻫﺎي دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﺳـﺪهﻫـﺎي اوﻟﻴـﺔ‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﺷﻮد و اﺳﭙﺎﺧﻮ در اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘـﺎر و ﭼﺸـﻢاﻧﺪاز آﺗﺸـﻜﺪهﻫﺎي دورة ﺗـﺎرﻳﺨﻲ اﻳـﺮان را ﺑـﻪ ﻳـﺎد‬ ‫ﻣﻲآورد‪ .‬اﻳﻦ ﻫﺎ ﻫﻤﻪ و ﻫﻤﻪ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﺮاي ﭘـﮋوﻫﺶﻫـﺎي‬ ‫آﻳﻨﺪه اﺳﺖ و ﺣﺘﻲ ﻛﻢ اﻋﺘﺒـﺎرﺗﺮ از ﻃـﺮح ﻣﺴـﺄﻟﻪ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲآﻳﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳـﻲ ﻏﻴﺮﻣﺘﺨﺼـﺺ در دورة‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮاي دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻃﺮح ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﻴﺪ اﺳﺖ ﭘـﻴﺶ از آن‬ ‫ﻛﻪ آﺛﺎر ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠّﻲ ﺑـﺎ ﻓﺮآﻳﻨـﺪ رو ﺑـﻪ رﺷـﺪ ﺗﻮﺳـﻌﻪ از ﺑـﻴﻦ ﺑﺮوﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‪ ،‬ﺑﻮدﺟﻪﻫـﺎ‪ ،‬ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖﻫـﺎ و ﻣﺮدﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ارزش آﻧﻬـﺎ را‬ ‫درﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖ و ﻣﺠﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺶ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺰارش ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﺗﭙﺔ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن ‪≒∬∫ ...‬‬ ‫ﭘﻲﻧﻮﺷﺖﻫﺎ‬ ‫‪ .1‬ﻛﻠﻴﺎت اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ را ﻋﻤﺮان ﮔﺎراژﻳﺎن ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮده و ﺟﺰﻳﻴﺎت‪ ،‬ﺣﺎﺻـﻞ ﻫﻤﻜـﺎري‬ ‫ﺟﻮاد ﺟﻌﻔﺮي و ﻋﻠﻲ ﻫﮋﺑﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻛﺎرﺷــﻨﺎس در ﭘـﺮوژة ﻣﻴــﺪاﻧﻲ‬ ‫ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﻫﻤﻜﺎري ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬در اراﺋﺔ ﻛﻠﻴﺎت‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﻓﻌﻞ ﻣﻔﺮد ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده ﺷـﺪه‪،‬‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر ﻋﻤﺮان ﮔﺎراژﻳﺎن اﺳﺖ و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻛﻠﻴﺎت ﻣﻨﺤﺼﺮاً ﺑﺎ ﻧﺎﻣﺒﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .2‬از آﻗﺎي ﺳﻴﺎوش ﻣﻪرو‪ ،‬ﻣﻌﻠﻢ ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ و ﻓﺮﻫﻨﮓدوﺳﺖ ﻛـﻪ روﺳـﺘﺎي ﻟﻨﮕـﺮ و‬ ‫ﺑﻨﺎﻫﺎي آن را ﺑﻪ ﻫﻴﺄت ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ ﺗﺸﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﻋﻤﺮان ﮔﺎراژﻳﺎن ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ در ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن ﺑﻮده؛ او ﻣﺘﺨﺼـﺺ ﭘـﻴﺶ از‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در ﮔﺴﺘﺮة ﺗﺨﺼﺺ وي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬ ‫او ﺧﻮد را ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓـﻲ دادهﻫـﺎ ﻣـﻲداﻧـﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﺗﻜﻤﻴـﻞ اﻃﻼﻋـﺎت دورة‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻪ در اداﻣﺔ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻤﺎﻧﻪﻫﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻋﺮﺻﻪ و ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد ﺣـﺮﻳﻢ‬ ‫در ﺳﺎل ‪ (1388‬ﺑﻪ آن اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪ و ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي ﻛﻠّﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒﻫﺎ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ اوﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﻴﺰان‪ :‬ﻫﻤﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ در ﺗﭙﻪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻨﺎﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در‬ ‫اﻃﺮاف آن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﺳﺎﻛﻨﺎن روﺳﺘﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬در ﻧﻘﺸﺔ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﻴﺰان ﻣﻜﺎنﻳﺎﺑﻲ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻧﻘﺸﻪ ‪ .(2‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻫﻴﺄت ﮔﻤﺎﻧﻪزﻧـﻲ ﺷـﺎﻣﻞ ﮔﻤﺎﻧـﻪﻫـﺎي آزﻣﺎﻳﺸـﻲ‬ ‫اﺳﺖ )‪ T.T.‬و ﻳﻚ ﺷـﻤﺎره در ﻛﻨـﺎر آن ﻛﻪ ﺷـﻤﺎرة ﮔﻤﺎﻧـﻪ اﺳـﺖ(‪ .‬ﮔﻤﺎﻧـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري )‪ T.‬و ﻳﻚ ﺷﻤﺎره از ﻳﻚ ﺗﺎ ﭼﻬﺎر( و ﻣﺤﺪودهﻫـﺎﻳﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي‬ ‫ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ﺳﺎزهﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻪ وﻳﮋه ﺳـﺎزة ﺑـﺰرگ ﺧﺸـﺘﻲ اﺣـﺪاث ﺷـﺪه اﺳـﺖ‬ ‫)‪ R.A.‬و ﺷﻤﺎرهاي از ﻳـﻚ ﺗـﺎ ده ﻛـﻪ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﮔﻤﺎﻧـﺔ ﺧﻮاﻧﺎﺳــﺎزي اﺳـﺖ(‪.‬‬ ‫ﻣﺤﺪودهﻫﺎي ﻫﻨﺪﺳﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ در ﭘﺎي ﺗﭙﻪ واﻗﻊ ﺷﺪه و ﺷﻤﺎره و ﻧﻮﺷﺘﻪاي ﻧﺪارد‪،‬‬ ‫ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﺳﺎﻛﻨﺎن و ﺑﻨﺎﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﺎﻣﺰادهﻫﺎ اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ در ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﭙﻪ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮﺑﻊﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ در ﻣﺤـﺪوده ﭘﺮاﻛﻨـﺪه و داراي‬ ‫ﺷﻤﺎرهاي اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻤﺎﻧﻪﻫﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻋﺮﺻﻪ و ﺣﺮﻳﻢ اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﻧﻘﺸـﻪ در ﻓﺮآﻳﻨـﺪي‬ ‫ﭼﻨﺪﺳﺎﻟﻪ و ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .5‬از ﻣﻮارد اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﺑﻴﻦ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻫﻴﺄت ﻟﻐﺰش دﻳﻮار ﺿﻠﻊ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻳﺎ ﺳﺎﺧﺖ‬ ‫آن در ﻣﺤﻞ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻤﺎﻧﻪاي ﻧﻴﺰ در ﭘـﺎي دﻳﻮار اﻳﺠـﺎد ﺷــﺪ؛ اﻣـﺎ ﻣـﺪارك ﻛــﺎﻓﻲ و‬ ‫ﻗﺎﻧﻊﻛﻨﻨﺪهاي اراﺋﻪ ﻧﻜﺮد؛ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻜﻤﻴﻠﻲ ﭘﮋوﻫﺶ ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد در ﻓﺼﻞ ﻧﺨﺴﺖ ﻫﺪف ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻃﺮح ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﻮد ﺗـﺎ ﻧﺘـﺎﻳﺞ‬ ‫زودﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻏﻴﺮواﻗﻊﻧﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ .6‬درﺑﺎرة اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ ﺑﺎ ﻻﻳﻪﻫﺎي ﺑﺎﻻﻳﻲ )ﺳﺎزة ﺑﺰرگ ﺧﺸﺘﻲ( و ﻻﻳﻪﻫﺎي‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻨﻲ )اﻧﺪود ﻗﺮﻣﺰ( ﺗﻔﺎوت زﻳﺎدي دارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ؛ اﻣﺎ در اﺑﻌﺎد دﻗﻴﻖ اﻳـﻦ‬ ‫ﺧﺸﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ زﻳﺎد و ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻫﻨﻮز دﭼﺎر اﺑﻬﺎم ﻫﺴـﺘﻴﻢ‪ .‬وﻟـﻲ ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻛﺎوشﻫﺎي ﮔﺮوه ﺳﻄﻮح آﻫﻦ و ﻣﻔﺮغ )وﺣﺪﺗﻲ‪ ،‬آدﻳﻨﻪ( در ﮔﺰارش ﻧﻬـﺎﻳﻲ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي دﻗﻴﻖ ﻣﻌﻤﺎري اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ را اراﺋﻪ داد‪.‬‬ ‫‪ .7‬ﻧﻜﺘﻪﻫﺎﻳﻲ درﺑﺎرة ﺑﺮشﻫﺎ‪ :‬ﺑﺮشﻫﺎ در ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺮداﺷﺖ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪﺑﺮداري ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن در ﺳﺎل ‪ 1383‬ﺑﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ در ﻓﺼﻞ ﻧﺨﺴﺖ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻴﺪاﻧﻲ‬ ‫ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﻗﺒﻠﻲ دﻗﻴﻘﺎً ﻛﻨﺘﺮل و ﺗﺪﻗﻴﻖ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺔ ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﺑﺎ ﻧﻘﻄﺔ ﻣﺒﻨﺎ ﺳـﻨﺠﻴﺪه‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬آﻧﭽـﻪ ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﻮان ﺑـﺮش اراﺋـﻪ ﺷـﺪه‪ ،‬ﺷـﻤﺎﻳﻲ ﻛﻠّـﻲ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺎﻫﻤﻮاريﻫﺎي اﻃﺮاف ﺗﭙﻪ )آﻧﭽﻪ در زﻣﺎن ﻣﻌﺎﺻـﺮ ﻗﺎﺑـﻞ ﻣﺸـﺎﻫﺪه اﺳـﺖ( ﺣﺎﺻـﻞ‬ ‫ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﺷﻴﺐ اﺳﺘﻘﺮار در ﺳﺎل ‪ 1355‬اﺳﺖ؛ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻫﺮﺟﺎ ارﺗﻔﺎع اﺳـﺘﻘﺮار و‬ ‫ﻧﻘﻄﻪﻫﺎ و ﻋﺎرﺿﻪﻫﺎﻳﻲ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻲ دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ( در ﺑﺮش ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻃﺮاف ﺗﻮﺻﻴﻒ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻮﺟﻮد را اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺿﺮورﺗﺎً اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻌﻤـﻴﻢﭘـﺬﻳﺮ ﺑـﻪ‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮﺿـﻮع ﻳﻌﻨـﻲ دﺳـﺖ ﺑـﺮدن و‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮات اﺳﺎﺳﻲ در اﻃﺮاف اﺛﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻜﻞ و ﭘﻼن ﻛﻠّﻲ اﺛﺮ‬ ‫و ردﻳﺎﺑﻲ و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺤﻞ ورودي ﻳﺎ وروديﻫﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .8‬ﮔﻤﺎﻧﺔ ﺧﻮاﻧﺎﺳـﺎزي ‪ ،1‬ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ داﺷﺖ‪ :‬اﺑﺘـﺪا در اﻳـﻦ ﻣﺤـﻞ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳـﺎن ﺑﺨـﺶ‬ ‫ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري‪ ،‬ﺑ‪‬ﺮﺷﻲ آزﻣﺎﻳﺸﻲ اﻳﺠﺎد ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮشِ ‪ 1‬ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﭼـﻮن‬ ‫ﻣﺤﻞ از ﻧﻈﺮ دادهﻫﺎي ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﻓﻘﻴﺮ و از ﻧﻈﺮ ﻳﺎﻓﺘـﻪﻫـﺎي دورة ﺗـﺎرﻳﺨﻲ ﻏﻨـﻲ‬ ‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﺤﻞ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻤﺎﻧﺔ ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ‪ 1‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷـﺪ و ﻛﺎرﺷـﻨﺎس‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط‪ ،‬اداﻣﻪ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﮔﻤﺎﻧﺔ ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ‪ 1‬ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .9‬اداﻣﺔ ﮔﻤﺎﻧﺔ ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ‪ 6‬ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺟﻮاد ﺟﻌﻔﺮي اﻳﺠﺎد ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﺎم ﮔﻤﺎﻧـﺔ‬ ‫ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ‪ 7‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﻋﻠﻲ ﻫﮋﺑﺮي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪ .10‬در ﺳﺎل ‪ 1355‬ﺧﺴﺮوﺧﺎن اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺗﭙﻪ ﻛﺮد و اﺣﺘﻤﺎﻻً از اﻳـﻦ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺳﺎﻛﻨﺎن دورة ﻣﻌﺎﺻﺮ در ﺳﻄﺢ ﺗﭙﻪ ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي ﺟﻌﻔﺮﻗﻠﻲ و رﺿـﺎﻗﻠﻲ ﺟﻤـﺎﻟﻲ‬ ‫ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﺗﺮك ﻣﻨﺎزﻟﺸﺎن ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﻘﺎﻃﻲ در ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺗﭙﻪ آﻣـﺪه و ﺑـﻪ ﻣـﺮور در ‪30‬‬ ‫ﺳﺎل اﻳﻦ ﻣﻨﺎزل از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ اﺣﺘﻤـﺎل زﻳـﺎد ﻣﺼـﺎﻟﺢ ﻣﻨـﺎزل ﻣﺘﺮوﻛـﻪ در‬ ‫ﺳﻄﺢ ﺗﭙﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻗﺒﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻳﺠﺎد ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎي ﺟﺪﻳـﺪ در ﭘـﺎﺋﻴﻦ ﺗﭙـﻪ‪،‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه و ﺑﻪ روﻧﺪ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺎﻛﻨﺎن در ﭼﻨﺪ ﺳﺎل اﺧﻴﺮ‬ ‫ﻓﻮت ﻛﺮده‪ ،‬وﻟﻲ ﻓﺮزﻧﺪان و ﻣﻨﺎزل ﻓﻌﻠﻲ آﻧﺎن ﺑﺎ ﻓﺎﺻـﻠﺔ ﻧﺰدﻳﻜـﻲ در ﺿـﻠﻊ ﺟﻨـﻮب‬ ‫ﺷﺮﻗﻲ ﺗﭙﻪ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .11‬ﺿﺨﺎﻣﺖ ﭼﻮب ﻣﻴﺎﻧﻲ ‪ 8‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﻮل ﺗﻴـﺮ ﺷـﻤﺎﻟﻲ ‪ 80‬ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ و‬ ‫ﺗﻴﺮ ﻣﻴﺎﻧﻲ ‪ 40‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ در ﮔﻤﺎﻧﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .12‬اﻳﻦ ﻋﻼﺋﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻛﺎرﺑﺮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﻄﺤﻲ ﺑﻪ وﺟـﻮد‬ ‫ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻼت ﺑﻴﺸﺘﺮ درﮔﻴﺮ ﺷﺪه و ﻣﺴﺘﺤﻜﻢﺗﺮ ﻣﻲﺷـﻮد و دﻳﮕـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان اﻣﻀﺎء ﺧﺸﺖزن ﺑﻮده ﺗﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدد ﻛﻪ ﻛﺪام ﺧﺸﺖزن ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻮده و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻟﮕﻮي آﻣﺎري ﺑﺮاي ﺷﻤﺎرش ﺧﺸﺖﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣـﺜﻼً‬ ‫ﺑﺎ زدن ﻫﺮ ‪ 100‬ﺧﺸﺖ ﻳﻚ اﺛﺮ اﻣﻀﺎء ﺧﺸﺖزن دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد و ﺑـﺎ ﺷـﻤﺮدن آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺸﺖزن در ﻃﻲ ﻳﻚ روز ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺧﺸـﺖ ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻛـﺮده و ﺑـﻪ‬ ‫دﺳﺘﻤﺰد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .13‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ رﻧﮕﻲ ﺑـﺮ روي ﻛﺎﻫﮕـﻞ را ﻣـﻲﺗـﻮان در ﺗﭙـﻪ ‪ C‬ﺑﻨـﺪﻳﺎن درﮔـﺰ‬ ‫ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دورة ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺗﻌﻠﻖ دارد )رﻫﺒﺮ‪.(1376 ،‬‬ ‫‪ .14‬ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي ﻋﻠﻲ ﻫﮋﺑﺮي‪.‬‬ ‫‪ .15‬اﻳﻦ اﺑﻌﺎد و اﻧﺪازه دﻗﻴﻖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻧﻤﺎي آﻧﻬﺎ ﻛﺎﻣﻼً از ﺑﻴﻦ رﻓﺘـﻪ و ﺑﺮاﺳـﺎس‬ ‫ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﻋﺪادي اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .16‬اﻳﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي و ﺑﺮداﺷﺖ ﻛﻠّﻲ ﺟﻮاد ﺟﻌﻔﺮي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .17‬ﺷﻤﺎرة ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴـﺐ از روي ﺧـﺎك ﺑﻜـﺮ در ﺑـﺮشﻫـﺎ و ﻻﻳـﻪﻧﮕـﺎري‬ ‫اﺧﺘﺼﺎص داده ﺷﺪه‪ ،‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﺳــﺒﺐ ﺷـﻤﺎره ‪ 110‬اﺳـﺖ‪ .‬ﭘﻴﺸــﻴﻨﺔ ﺷـﻤﺎره در‬ ‫ﮔﻤﺎﻧﻪﻫﺎي ‪ 3‬و ‪ 2‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .18‬در ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻻﻳﻪﻧﮕﺎري ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن )‪ (1385‬اﻳﻦ اﻧﺪازة ﺧﺸﺖﻫﺎ دﻗﻴﻘﺎً زﻳﺮ ﺳـﺎﺧﺘﺎر‬ ‫دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ و روي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ و ﻻﻳﻪﻫﺎي ﻋﺼﺮ ﻣﻔـﺮغ ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ ﺷـﺪ‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ‬ ‫ﺧﺸﺖﻫﺎ در ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﻻﻳﻪﻫﺎ و ﺗﻮاﻟﻲ‪ ،‬در ﻫﻤﺎن زﻣﺎن ﻓﺮض ﺗﻌﻠﻖ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬ ‫دورة آﻫﻦ را ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آورد )ﺑﺮاي اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧـﻚ ﺑـﻪ ﮔﺎراژﻳـﺎن و ﻫﻤﻜـﺎران‪،‬‬ ‫‪.(1386‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬ ‫‪1389‬‬ ‫∬∬≒ ﮔﺎراژﻳﺎن و دﻳﮕﺮان‬ ‫ﻛﺘﺎﺑﻨﺎﻣﻪ‬ ‫اﻟﻒ( ﻓﺎرﺳﻲ‬ ‫ ﺗﻮﺣﻴﺪي‪ ،‬ﻓﺎﺋﻖ‪ .2535-36 ،‬ﺑﺮرﺳﻲ و ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ آﺛﺎر ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ اﺳﺘﺎن ﺧﺮاﺳﺎن‪،‬‬‫ج‪ ،2‬آرﺷﻴﻮ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ و ﮔﺮدﺷﮕﺮي‪،‬‬ ‫)ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﺸﺪه(‪.‬‬ ‫ ﻃﻼﺋﻲ‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪ .1385 ،‬ﻋﺼﺮ ﻣﻔﺮغ اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﻤﺖ‪.‬‬‫ ﻋﺒﺪي‪ ،‬ﻛﺎﻣﻴﺎر‪» .1378 ،‬ﺑﺮرﺳﻲ در ﺧﺮاﺳﺎن« )ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺘﺎب(‪ ،‬ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ و‬‫ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺳﺎل دوازدﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة اول و دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ﭘﻴﺎﭘﻲ‪ 23‬و‪ .24‬ﺻﺺ‪.86 -84 :‬‬ ‫ ﮔﺎراژﻳﺎن‪ ،‬ﻋﻤﺮان‪ .1386 ،‬ﺑﺮرﺳﻲ و ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺳﻤﻠﻘﺎن‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﺳﺎزﻣﺎن‬‫ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ و ﮔﺮدﺷﮕﺮي‪ ،‬آرﺷﻴﻮ ﭘﮋوﻫﺸﻜﺪة ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‪،‬‬ ‫)ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﺸﺪه(‪.‬‬ ‫ ﮔﺎراژﻳﺎن‪ ،‬ﻋﻤﺮان‪» .1387 ،‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﮔﺬار از ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻣﺲـﺳﻨﮕﻲ ﺑﻪ دورة‬‫ﺑﺮﻧﺰ در ﺷﺮق ﺷﻤﺎﻟﻲ اﻳﺮان«‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎنﻧﺎﻣﺔ دﻛﺘﺮي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﻴﺶ از ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻦ ﻃﻼﻳﻲ‪ ،‬ﮔﺮوه ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ داﻧﺸﻜﺪة ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ‬ ‫داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪) ،‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﺸﺪه(‪.‬‬ ‫ ﮔﺎراژﻳﺎن‪ ،‬ﻋﻤﺮان‪ .1388 ،‬ﮔﺰارش ﮔﻤﺎﻧﻪزﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻋﺮﺻﻪ و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬‫ﺣﺮﻳﻢ ﺗﭙﻪ ﻗﻠﻌﻪﺧﺎن‪ ،‬اﺳﺘﺎن ﺧﺮاﺳﺎن ﺷﻤﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻣﺎﻧﻪ و ﺳﻤﻠﻘﺎن‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻴـﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳـﺘﻲ و ﮔﺮدﺷﮕﺮي‪ ،‬آرﺷـﻴﻮ ﭘﮋوﻫﺸـﻜﺪة‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‪) ،‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﺸﺪه(‪.‬‬ ‫ ﻣﻠﻚﺷﻬﻤﻴﺮزادي‪ ،‬ﺻﺎدق‪ .1378 ،‬اﻳﺮان در ﭘﻴﺶ از ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﺎزﻣﺎن‬‫ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﺸﻮر‪.‬‬ ‫‪ ‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1389‬‬ ‫ب( ﻏﻴﺮﻓﺎرﺳﻲ‬ ‫‪Daryaee, T. & K. Safdari, 2010. “Spahbed Bullae: The‬‬ ‫‪Barakat Collection”, e-Sasanika, 12: 1-16.‬‬ ‫‪Hiebert, F., & R. Dyson, 2002. “Prehistoric Nishapur and the‬‬ ‫‪frontier between central Asia and Iran”, Iranica Antiqua,‬‬ ‫‪XXXVII: 113-149.‬‬ ‫‪Kohl, P., & Heskel, L., 1980. “Archaeological Investigations‬‬ ‫‪Reconnaissance in The Darreh Gaz Plain: A Short Report”,‬‬ ‫‪Iran, XVIII: 160-69.‬‬ ‫‪Kohl, P. 1984. Central Asia Paleolithic Beginnings to The‬‬ ‫‪Iron Age, Paris, CNRS.‬‬ ‫‪Ricciardi, V., 1980. “Archaeological Survey In The Upper‬‬ ‫‪Atrak Valley (Khorassan, Iran): Preliminary Report”,‬‬ ‫‪Mesopotamia, 15: 51-71.‬‬ ‫‪Wilkinson, Charles, 1937. “The Iranian Expedition, 1936:‬‬ ‫‪The Excavations at Nishapur”, The Metropolitan Museum of‬‬ ‫‪Art Bulletin, Vol. 32, No. 10, Part 2, pp. 3-22.‬‬ ‫‬‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‬‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ vii Abstracts Report of Archaeological Research, in order to Documenting the Architectural Structures in Qaleh Khan tappeh, Samalghan, Khorasan (with Emphasis on Historical Period) Omran Garajian *, Javad Jafari & Ali Hojhabri13 cultures found in field researches, the data which are in danger of cultural and natural destruction. The authors believe that publishing the data can prevent Qaleh Khan from destructions, the first step to attract professional experts' attentions. Keywords: Stratigraphy, Documenting, Qaleh Khan, Samalghan. Qaleh Khan village is located in Maneh and Samalghan ,centered by Ashkhaneh, Northern Khorasan province. An ancient mound is located just under the older context of the village which has been settled alternatively from 6000 B.C to 60 years ago according to archaeological studies. The most part of the mound height is consisted of a historical structure which is established based on a round or six diagonal plans. The structure has been doubly built in Parthian era and re-builds in Sassanid eras. The internal parts of the structure have been used alternatively in Islamic era. It is noticeable that another structure has been discovered one kilometer far from Qaleh Khan Mound consisted of drawing blocks of plasters (frescos?) which can be related to a formal Sassanid structure. The archaeological studies of Qaleh Khan are in their introductive stage and have been abandoned for years because of fund limitations. The Qaleh Khan historical structure importance is basically because of its indicator material culture, Samalghan plain environmental resources and its geopolitical position more than only the architectural structure, itself. Samalghan is one of northeastern Iran plains important because of locating in Sassanid boarders while the whole area is one of the Parthian origin areas. This article is endorsed on the descriptive historical data of Qaleh Khan, the data studied by several experts whose ideas are not just similar. This report does not follow a comparative approach and only is based on descriptions. Its aim is to introducing the valuable material 13* ogarajian@yahoo.com  Modares Archeological Researches, Vol. 2, No. 3, Spring & Summer, 2010 CONTENTS Editorial …………………...………………………………………………………………………………………………... Perface ……………………...……………………………………………………………………………………………..… A C Articles: - Historical Archaeology: Principles and Capabilities Meysam Labbaf-Khaniki……………………………………………………….………...………..……..............………... - New Research on the chronology of Qizqapan (Kordestan, Iraq) Mahdokht Farjamirad…...………………………………………………………………..……………………..…………. - Antiochus II and the legitimization of his rule Kamyar Abdi………………………………………...………………………………………....………...………………..… - The city of “Dara”; Refering to Classical Historians’s Descriptions and … Mostafa Dehpahlavan ……………………………………………….…………………….………….…………………… - Resuming Archeological Researches in the Parthian Site of Bisotun Sajjad Alibaigi ………………………………………………………………………….…..…………………….………… - Belashkart; A known city or Bases designated to Parthian empire goals Hosein Sabri ……………………………………………..…………………………………...........................…………… - Qale-Qeshlaagh; A large Parthian site in Mah Neshan, Zanjan Abolfazl Aali & Ali Reza Khosrowzadeh ………………….………………………….……………………….………… - New-found Elymaean cemeteries in northern Khuzestan Hossien Azizi, Reza Naseri & Majid Montazer Zohori …………………………………..…………………..………… - An Archaeological Study of the Decorations of the Kohandej at Kouh-i Khwaja, Iran … Kourosh Mohammadkhani …………………………………………………..………………..….……………………...… - Gol Mahalletappeh; Evidences on a Parthian fortress in Mazandaran plain … Meisam Fallah …………………………………………………..………………….………….………...………………… - Origins of the National Epic in the Lost Sasanid XodāyNāmes Yaser Malekzade ………………………………………………………………………………..……………….…….…… - Report of archaeological research, in order to documenting the architectural structures in Qaleh Khan Omran Garajian, Javad Jafari & Ali Hojhabri …………………………….……………….…………….…………… 1 7 17 26 39 70 76 93 110 136 146 161 - The origin of Anahita and her historical process … Hossein Habibi ………………………………………………………….………………………..…....…….……………… - Darband, a city for defense: … Karim Alizadeh …………………………………………………………………………………..………….……………… - Environmental landscape of the Sasanian city of Gondi Shapour … Mohammad Esmaeil Esmaeili Jelodar ………………………….……………………………..……………….………… - Vah-Shapoor Dastgerd in Bandian Tooraj Daryaee …………………………………………………………….……………………..…………….…………… - Evaluating suggestions presented on the building called the Temple of Anahita … Meisam Nikzad …………………………………………………………………………………..…………….…………… - The Sassanid collapse; archaeological and historical evidence Seyyed Mehdi Moosavinia ………………………….…………………………………………..………………………… 200 212 223 247 249 260 Short Report: - “Azarjoo” fire temple, Darabgerd, Fars Sasan Seyedein……………………………………………………………………………………..……..…..…….……….. Biography of Mehdi Rahbar ………………………………………….….……………………………………………… Rahbar; His Students and Colleagues …………………………………………………………….…………………… English Summaries of Persian Articles ………………………………………………...…….….…….….………….. 270 274 278 i In the Name of God License Holder: Scientific Union of Archaeology, Tarbiat Modares University (TMU) Director-in-Charge & Editor-in-Chief: Saeed Amirhajloo Assistant Director: sara saghaee Adviser Board: Sajjad Alibaigi, Shokouh Khosravi, Mousa Sabzi Do’abi, Sara Saghaee. Advisors of this volume: Dr. Alireza Hojhabri Nobari, Dr. Farhang Khademi Nadooshan, Dr. Seyyed Mehdi Mousavi Kohpar, Dr. Javad Neyestani, Dr. Hamed Vahdati Nasab. Literary Editors: Sajjad Alibaigi, Saeed Amirhajloo. Cooperators of this volume: H. Akbari Gandomani, M. Aliei, H. Arab, V. Askarpour, M. Deh Pahlavan, M. Rahbar, I. Rezaee, H. Rezvan, A. Ghaderi, Dr. A. Hojhabri Nobari, M. Labbaf Khaniki. Dr. Y. Mohammadifar. Modares Archeological Research Semiannual Journal of Archaeology, Art Logo Designer: Nariman Ja'fari Cover Designer of this volume: Zahra Amirhajloo Layout: Sara Saghaee Printed by: Mehregan Address: Scientific Union of Archaeology, Faculty of Humanities, University of Tarbiat Modares (TMU), Chamran Highway with Al-Ahmad Crossroades, Tehran, Iran. Email: Arch.Modares@yahoo.com History and Interdisciplinary Studies Journal of Scientific Union of Archeology University of Tarbiat Modares (TMU) Vol. 2, No. 3, Spring & Summer, 2010