Yusuf Has Hacib ahlak ve siyaset felsefesi

Ivpe Publishing, 2020

Siyaset Yazıları, 2022

Türklerin İslamiyet’i kabulünden sonra toplum yapısındaki değişimler devlet yapısında da birtakım değişikliklerin gerçekleşmesine neden olmuş, Orta Asya Türk kültürü ile İslam harman olmaya başlamıştır. Karahanlı Devleti döneminde başlayan bu değişim Selçuklu Devleti döneminde de hızlanarak devam etmiş, Türk devlet sistemi mutlaklaşmaya başlamış, törenin anayasa işlevi zayıflamış ve muhtemelen hükümdarın halkın gözündeki meşruiyetinin devam etmesine dair endişeler baş göstermiştir ki dönemin önde gelen devlet adamları tarafından, günümüzde dahi güncelliğini koruyan çok mühim iki siyasetname yazılmıştır. Bunlardan birincisi Karahanlı hükümdarının has hacibi Yusuf tarafından kaleme alınmış olan Kutadgu Bilig ve Türk tarihinin en önemli vezirlerinden biri olarak görülen Nizamülmülk’ün yazdığı Siyasetname’dir. Her iki devlet adamının eserlerinde de modern dünyanın kabul ettiği siyasi etik değerlere referanslar göze çarpmaktadır. Bu sebeple söz konusu siyasetnameler, siyaset ve etik ilişkisi söz konusu olduğunda üzerinde durulmaya değerdir.

2017

XI. yuzyil Turk Islam kulturunun gelisme cagindan yukselme cagina gectigi onemli bir yuzyildir. Bu devirde Turk tarihinde siyasi, askeri ve kulturel yonden cok onemli ilerlemeler olmakla birlikte Turk dusunce tarihi acisindan da kayda deger ilerlemeler gerceklesmistir. Daha yeni Islam medeniyeti dairesine giren Turkler Islamiyet ile birlikte gelen guclu Fars ve Arap kulturleri karsisinda Islamiyet’ten onceki eski Turk mazilerini yasatmakla birlikte kendi orf - adetleri ile sosyal ve hukuki muesseselerini yeni kabul ettikleri dinin icaplarina intibak ettirmede fevkalade basarili olmuslardir. Soz konusu yuz yilda yazilan Turk kultur tarihinin iki buyuk abidesi Kutadgu Bilig ile Divânu Lugati’t-Turk iste bu basarinin delillerindendir. Merhum Resit Rahmeti Arat’in ifade ettigi gibi Divânu Lugati’t-Turk Turk dunyasinin dis cephesini tespit ederken Kutadgu Bilig ic cephesini yani Turk dunyasinin manevi tarafini, siyasi ve idari yonlerini tespit etmektedir. Turk devlet teskilatinda “Hâs Hâ...

Özet Kutadgu Bilig İlk Türk İslam devleti olarak kabul edilen Karahanlılar döneminde Yu-suf Has Hacib tarafından Karahanlı Türkçesiyle yazılmış bir eserdir. "Mutluluk veren bilgi" anlamına gelen Kutadgu Bilig, bireye dünyada ve ahirette mutlu olmanın yolla-rını gösteren nasihatler içermektedir. Bu nasihatlerin özellikle devlet adamlarına yö-nelik olmasından dolayı eser bir "Siyasetname" olarak değerlendirilir. İslami Türk Edebiyatının ilk örneklerinden olan Kutadgu Bilig'in, Türk kültürünün izlerini taşı-makla birlikte, İslam'ın iki temel kaynağı olan Kur'an ve Sünnet 'ten de beslendiği açıkça görülmektedir. Kutadgu Bilig, siyasî, sosyal, psikolojik, eğitsel ve ahlâkî, açı-lardan çok zengin bir içeriğe sahiptir. Ancak bu çalışmada, eserin içinde yer alan dini motiflerin (iman, ibadet, ahlak ve değerlere ait öğelerin) tespit edilmesi amaçlanmıştır. Özellikle nasihatlerin bulunduğu kısımlarda ve hüküm bildiren beyitlerde dini ögelerden faydalanıldığı görülmüştür. Bununla birlikte Yusuf Has Hacib eserde ayet ve hadisleri açık olarak belirtmek yerine, onları eser içine yaymakla yetinmiştir. Bu nedenle çalışmamızda ilgili ayet ve hadislerin yer yer metinleri konularak, kimi za-manda manaya işaret edilerek kaynak gösterilerek yetinilmiştir. Din eğitiminde Yusuf Has Hacib'in öğretilerinden nasıl faydalanılabileceğini tespit etmeyi amaçlayan betim-sel nitelikli bu çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi kulla-nılmıştır. Sonuç olarak Kutadgu Bilik'te ibadet, iman ve ahlak öğretimine dair pek çok motifin yer aldığı tespit edilmiştir.

Akademik Tarih ve Araştırmalar Dergisi (ATAD), 2020

İbn Haldun nazarında; coğrafya, insan ve devlet, kader dairesi içerisinde değerlendirilir. İnsanın tabii gelişimi gibi devletleri inceleyen İbn Haldun, asabiyet bağlamında çeşitli görüşler ileri sürmüştür. İnsanları bir araya getiren kuvvet olarak asabiyet, devletin kuruluş dönemlerinin baş aktörü iken yıkılış sürecinde etkisini kaybetmiş durumdadır. Devletler yıkılış sürecine girerken, bu hazin sondan kurtulmak veya devletin bekasının devamlılığını sağlamak maksadıyla çeşitli eylemlerde bulunur. Bunlar çeşitli fikir akımları olabileceği gibi siyasi, sosyal, askeri vb. alanlarda da kendini gösterebilir. Bu bağlamda makalesini ele alan Yusuf Akçura, insanları bir arada tutacak fikirler çevresinde Üç Tarz-ı Siyaset’i yazmıştır. İlk kez Akçura’nın makalesinde değinilen Türk milliyetçiliği kavramı, bu makalede de asabiyet dairesinde çıkış yolu/yeni bir başlangıç olarak değerlendirilmiştir.

C

İpekyolu Medeniyetleri Dergisi, 2018

"Kutadgu Bilig" ve "Prens" Eserleri Bağlamında Yusuf Has Hacib İle Machiavelli'nin Siyasetname Anlayışının İncelenmesi, 2020

Siyasetnameler devleti yöneten kişilere, devlet yönetimi, siyaset üretme, toplumsal refah gibi konularda tavsiyelerde bulunmak amacıyla ortaya koyulan edebi eserlerdir. Tür olarak bir siyasetname niteliği taşıyan Kutadgu Bilig, Türk-İslam edebi eserlerinin ilkleri arasında sayılmaktadır. Batılı anlamda en önemli siyasetnamelerden biri sayılan Prens adlı eserinde Machiavelli, gücün doğası hakkında tavsiyeler vermiş, iktidarı elinde bulunduran kişiye devlet yönetiminin nasıl olması gerektiği hususunda bilgiler sunmuştur. Kutadgu Bilig"de ise devlet yönetimi ile birlikte, kişisel ve sosyolojik meseleler üzerine de durulmuştur. Yusuf Has Hacib"e göre hükümdar adil, hoşgörülü, ahlaklı, yol gösterici, aklı ve bilgiyi üstün tutan bilge kişidir. Machiavelli"nin Prens"i ise daha çok güç odaklıdır ve güç için bazen ahlak dışı eylemlerde bulunabilmesi dahi kabul edilebilir. Yusuf Has Hacib hükümdarın otoritesinin kanunlarla sınırlandırılması gerektiği, kendisinin de kanunlara riayet etmesi gerektiğini, devlet kurumlarında liyakatin esas olduğunu, adaletin yönetimde en önemli unsurlardan biri olduğunu ve yöneticilerin her zaman rasyonel bir şekilde işlerini yürütmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Machiavelli"ye göre iktidar her şeye rağmen korunmalıdır ve bunun için güç şarttır. Bu çalışmada Doğu ve Batı perspektifini yansıtan siyasetname niteliğindeki bu iki eser analiz edilecek ve kıyaslanacaktır.